ADulterij criminis grauitatẽ grauitatem , clericis omnibus ſsufficiant oſstendere verba pagani illius Abimelech regis ad Iſsaac directa Gen. xxvj. c. Dũ Dum reprehẽdẽs reprehendens eũ eum quòd vxorẽ vxorem ſsuam ſororẽ sororem eſs ſse affirmauerit, dixit: Potuit coire | qulſpiã quispiam de populo cum vxore tua, & induxeras ſsuper nos grande peccatum. Si enim in ſsola lege naturali viuens homo peccatum grande reputauit adulterium, quale debet eſs ſse in oculis chriſtianorũ chriſtianorum , quos eadẽ eadem naturalis ſscripturæ & gratiæ leges quotidie in ſtruũt instruunt , maximè ſacerdotũ ſacerdotum , qui tanquam ſsanctiſssimæ Trinitatis menſs æ pincernæ angelorũ angelorum panẽ panem virgineo ventre compactum quotidie tractant, & intra præ cordia recondunt. At ſsi quis magis ſspecificè enormitatem huius criminis intelligere velit, & quomodo ſsit de grauioribus peccatis quæ in proximum committuntur, videat Dionyſsium Cartuſs. in opuſsculo de conuerſsione peccatoris, arti. v. vbi hoc oſstendit per plura quæ in eo concurrunt. Clericus autẽ autem adulter depoſsitus ab officio, in monaſsterium toto tẽpore tempore vitæ ſsuæ detruditur, vt in cap. Si quis clericus lxxxj. diſst. quod eſst concilium Aurelianẽ ſe Aurelianense : & quòd propter adulteriũ adulterium clericus deponatur, voluit gloſs. in c. lator. ij. quæ ſst. vij. in gloſs. j. quam ibi ſsequitur Archi. & Hoſst. allegando d. c. Si quis, in ſsua ſsumma, tit. de adult. §. quæ pœna ſsit imponenda. Idem tenent etiam Ioan. de Ana. in rub. & in capi. Significaſsti. de adulte. Abb. & Moderni. in cap. Vt clericorum. de vita & honeſst. cleri. & in capitu. Peruenit. de adult. Et hanc opinionem tenent Ioan. And. & Ioan. de Imo. in dict. capit. Vt clericorum. vt refert Ana. in d. cap. Significaſsti. & eſst communis opinio. Vide tamẽ tamen Paul. Grillandi in tracta. de pœnis omnifariam coitus, incip. Sextò declaranda. vbi in prima & ſsecunda col. nititur ſsuſstinere contrarium, videlicet quòd clericus hodie propter ſsimplex adulterium non debet deponi, & reſspondet ad fundamenta contraria, | & tandem in col. iij. dicit quòd nihilominus in con ſsulendo & iudicando tutius eſst tenere aliam opinionem, quæ eſst communis, & dicit hoc notandũ notandum contra presbyteros incontinentes, qui alienas vxores ſsollicitant ſs æpius, & accedunt libenter ad earum concubitum. Incurrit etiam clericus de adulterio damnatus aliam pœnam, nam ex tali ſsententia infamis efficitur, vt notat Abba. in c. At ſsi clerici. §. de adulteriis. in col. v. verſsi. Sed circa. de iudi. Et in c. Cùm t. de re iudic. col. iiij. per text. in c. Infames. vj. quæ ſst. j. & in l. j. & ij. ff. de his qui not. infa. ſsicut etiã etiam efficitur infamis damnatus de aliis criminibus publicis. Eſst tamen in hoc aduertendum, quòd licet epiſscopus non poſssit directò reſstituere aliquem ad famam, vt concludit Abb. in d. c. Cum t. in col. iiij. in hoc caſsu tamen adulterij, cùm liceat ſsibi diſspen ſsare, vt in d. §. de adulteriis. reſstituendo clericum damnatum de adulterio contra ſsententiam ſsuam, tunc reſstitutio famæ venit per quondam conſsequentiam, poteſst indirectè, quod principaliter non poſs ſset. ita notat Abb. ibi, in d. col. v. & dicit ibi caſsum ſsing. ad hoc ſsecundum illum intellectum. Et nota ſsecundum Paul. Grillandi, vbi ſsuprà, quòd licet de iure ciuili quando mulier nupta eſst impudica & meretrix, non punitur adulterans cum ea, {vt in l. Si ea. C. de adulte.} tamen de iure canonico non euaderet impunitus cum illa adulterans. ita dicit in d. col. iij. Crederem tamen vltra eum, quòd tunc clericus ignorans & accedens ad eam tanquã tanquam ad meretricem non puniretur ita acriter, ſsicut alij adulteri. Si tamen mulier erat honeſsta non excuſsaretur clericus ignorans eam cõiugatam coniugatam quominus vt adulter pu| niatur. Quando autem clericus cognouit mulierem ſsolutam, quæ ab ipſso & communiter reputatur vxorata, tunc enim vti adulterum pœna iuris communis puniendum eſs ſse, placuit Ioan. de. Ana. in capitu. Nonnullis. fin. colum. de Iudæis. referendo fratrem Vbertum qui fuit eiuſsdem ſsententiæ: licet alij aliter ſsenſserint ſsecundùm eum, per quem etiam vide quid in caſsu contrario quando clericus cognouit vxoratam, quæ credebatur ſsoluta. Vnum præterea aduertendum ſsentio in hoc propoſsito, quòd licet in his Regnis Caſstellæ & Legionis lege regia ſsancitum ſsit, quòd marito non accuſsante vxorem, nullus poſssit eam accuſsare de adulterio, Iudex tamen eccleſsiaſsticus poterit punire clericum in hoc delinquentem: nec reus valebit opponare quòd maritus non accu ſset. Non enim potuit lex illa regia eccleſsiaſsticos Iudices impedire, ne ad emendam ſsuorum clericorum procederent. Aliter enim clerici omnes incontinentes libidinem ſsuam potius cum nuptis, quàm cum ſsolutis mulieribus explerent, quum ſsecurius ac impunè id agere cognoſscerent: & ita ego iam aliâs practicaui dũ dum vicariũ vicarium agerẽ agerem generalẽ generalem epiſscopi Salamã tini Salamantini : & licet ob id appellatum fuerit, obtinui tãdem tandem coram ſsuperiore. Veruntamen in hoc magna debet adhiberi cautela: nã nam ſsi adulterium clerici adeò eſst notoriũ notorium , maritíq; maritíque perſsona ita vilis, quòd præ ſsumi poſs ſsit ipſsum ſscire & paruipẽdere paruipendere : tunc iudex eccleſsiaſsticus poterit publicè & liberè de adulterio tractare, & pœnam imponere. Si verò delictum nõ non eſst publicum, aut marito ignotum eſs ſse creditur, periculúmq; periculúmque exinde timeri poſssit vxori: tunc conſsulerem clericum de hoc delicto conuictum vel confeſs ſsum ca| merario proceſs ſsu, & familiari diſsciplina corrigendum relegandúmque ſsine expreſssione cauſs æ in ſsententia. Quando verò correctio ſsic ſsecretè facta fuerit, & relegatio generalis; hortor omnes metropolitanos iudices, vt ab inferioribus ſsecretè cauſsam requirant, ne ex hoc delictum in publicum veniat, ſsufficiat illis, quòd iudex inferior iuſstè proceſs ſserit, licet propter ſsecreti cautelam aliquas iuris ſsolennitates prætermiſserit. Aliter enim ſsi omnia ſstrictè requirãt requirant , nihil aliud efficient, niſsi iudices ipſsos inferiores cogere ad diſsimulãdũ dissimulandum , vel propalãdũ propalandum adulteria ſsimilia, ipſ ò ſq; ipsosque adulteros reddẽt reddent inſsolentiores, cũ cum intellexerint quòd Iudices ſsui immediati illos punire recuſsant, propter exactam rationem quam ab ipſsis requirunt ſsui ſsuperiores. Marito autem clericum adulterum accuſsante, tunc ſseuerius procedendum eſst: tantóque acrius in aliis pœnis carceris & detruſsionis vltra depoſsitionem puniẽdus puniendus eſst clericus, quãtò quantò honorabilior eſst perſsona mariti, aut diuturnius eſst adulterij peccatum, maiúſsve exinde ſsubortum ſscandalum, præcipuè ſsi contigerit quòd adultera fuit per Iudicum ſsecularem tradita marito, & ab eodem occiſsa. Crederem inſsuper in hac materia (meliori ſsemper iudicio ſsaluo) quòd maritus poteſst accuſsare clericum coram Iudice eccleſsiaſstico, licet vxorem coram ſseculari non accuſset: nec poterit clericus in hoc aliqua exceptione ſse tueri, cùm iura canonica adulteris pœnam imponẽtia imponentia nullam habeant conſiderationẽ considerationem , nec requirãt requirant quòd vxor pariformiter accuſsetur. Generaliter autẽ autem in hoc crimine cõ ſiderẽt considerent eccleſsiaſstici Iudices ne nimis diligẽter diligenter de adul| teriis occultis inquiant, propter mulierum periculum, virorum infamiam, & clericorum fragilitatẽ fragilitatem , quę tantò multoties ad hoc flagitium illos impellit, quantò ſsecretius illud poſs ſse perpetrare confidũt confidunt . Sed vigilãtes vigilantes ſsuper gregem ſuũ ſuum ſsimilia potius præ ſseruare conentur ( cohabitationẽ cohabitationem & conuerſationẽ conuersationem clericorum & nuptarum euitando) quã quam vſsque ad vnguẽ vnguem inuenire & caſstigare ſsatagant. In qua quidẽ quidem adulteriorũ adulteriorum prudenti præ ſseruatione, & cauta correctionne eccleſsiaſsticos omnes Iudices deprecor ac obte ſstor, vt deſsides nõ non ſsint, per duriſsimũ duriſsimum illud iudicium quod illis qui præ ſsunt ſscriptura ſsancta minatur, ne in eorum incuriã incuriam ſseuerius id corrigant vltore ferro maritorũ maritorum manus, tam grauis iniuriæ acerbitate commotæ, vt ſs æpius id eueniſs ſse perpendimus, & anno ſsuperiori milleſsimo quingenteſsimo trigeſsimoſseptimo pluribus notum fuit accidiſs ſse. Nam in tribus locis de Villanubla, videlicet, & de Cigunuela, ac de Laguna, quæ non longè diſstant ab oppido Valli ſsoleti, vbi tunc Auguſstæ curia reſsidebat in octo ferè menſsium ſspacio, filius viduæ cuiuſsdam, & duo mariti in tres ſsacerdotes ſs æuierunt de inimicis mẽ bris membris ſse vindicantes, ob iniuriam in matris & vxorũ vxorum perſsonas ſsuſsceptam, non ſsine plurimorum laicorum applauſsu, & quorundam forſsan magiſstratuum ciuilium neglectu ob inhoneſstam ſsacerdotum vitam, & ſsuperiorum deſsidiam: quod hîc ſscribere libuit, quia id bene noui, vt qui proceſs ſsus deſsuper confectos vidi, non alio animo, niſsi vt hoc ad clericorum timorem, & ſsuperiorum hortatum perpetuæ memoriæ tradere poſs ſsem.