Castillo Sotomayor: Opera omnia, sive quotidianarum controversiarum iuris

preceding text ...

back | | continue

CAPVT I.

De Lucro ceſsſsante, & Damno emergente.

Intereſsſse lucri ceſsſsantis, & damni emergentis, à quo, & quando licitè peci poſsſsit: an ex conuencione, vel citra conuentionem; ex culpa, aut mora debitoris tantùm, vel abſsque culpa, & mora: vt petatur, an debeat eſsſse certum, & quando dicatur certum: item an requiratur, quòd petens ſsolitus ſsit negotiari cum pecunia, vel non; quomodo illud probetur, deducatur, & conſsideretur, & quid neceſsſsariò probandum ſsit ab agente: diligens quidem, & accurata explanatio: vbi quæ ab aliis hactenus dicta ſsunt, & ſscripta, diſstinctione, & reſsolutione explicantur; ſsic vt quærendi alibi neceſsſsitas ampliùs non immineat, materia iſsta ſsingulari ordine compoſsita, & dilucide magis, quàm antea erat, reſsoluta proponitur; ac denique nonnulla, & nouiter, & verè adnotata per Authorem traduntur.

SVMMARIVM.

1 De Intereſsſse lucri ceſsſsantis, & damni emergentis, tractatum & diſsputationem ſsuſscipiens Auctor, quid principaliter intenderit.
2 De intereſsſse lucri ceſsſsantis, & damni emergentis, per multas quæſstiones excitari communiter.
3 Reduci tamen in effectu ad eas, quæ in argumento huius capitis, & hoc numero proponuntur.
4 Ioannes Bolognetus, tractatu, reſsolutione, & explicatione huius materiæ, multos alios antecellit, idcirco videndus erit omnino.
5 Franciſscum Burſsatum, optimè, & eruditè loquutum in hac materia.
6 Ioſsephum Maſscardum, pleniſsſsima, & abſsoluta, atque diſstincta manu in hac materia ſscribere, idcircò præ oculis habendum, & omnino legendum.
7 Hyppolitus Riminaldus, plenè, & eruditè (vt ſsolet) materiam hanc pertractat, & in negotiis variis conſsultus, multa dicit notatu quidem digna, vt hoc numero adnotatur, vbi eiuſsdem Authoris plura conſsilia recenſsentur in vnum
8 D. Petrum de Barboſsa, magiſstraliter, & doctè in hac materia loquutum, & aliorum reſsolutiones percepiſsſse diſstinctè.
9 Ludouicus Miolina, è Societ Ieſsu religioſsus laudatur.
10 Ludouici Molinæ, Michaëlis Salonis Valentini, & Alphonſsi à Villagutta reſsolutiones in hac materia; adeò plenas & abſsolutas eſsſse, vt prædicti Authores, nihil, quod in propoſsito excogitari poſsſsit, intactum relinquant.
11 Patrem Petrum de Aragon latè, & eruditè quidem, atque ingeniosè egiſsſse de hac materia.
12 Blaſsij Flores Didez de Mena, ex mente communi, nouiſsſsimam, & generalem reſsolutionem in hac materia tenendam, & ad illam aduertere debere eos qui non ingenti ſstudio aliorum ſscripta, & reſsolutiones prælegerint, ne facilè in iftis rebus diiudicandis decipi poſsſsint, quod ex defectu lecturæ Scribentium paſsſsim contingit.
13 Vſsura licèt omni iure prohibita ſsit, Diuino, Naturali, Canonico, & Regio, ac etiam Ciuili, iuxta declarationem communem intelligendo.
14 Tamen intereſsſse lucri ceſsſsantis, & damni emergentis, quod verè creditoris inter ſsit rectè ab eo exigitur abſsque labe, aut periculo vſsurarum, idque vltra ſsortem ipſsam principalem, ac etiam iure Pontificio.
15 Quia non vt vſsura, ſsed intereſsſse, & damnum. petuntur.
16 Et in hoc nullus Scribentium diſsſsentit.
17 Dummodò bonus, & diſscretus iudex animaduertat, quod intereſsſse petitum ſsit verum, nec antea concedatur, quàm conſstet veriſsimiliter de damno contingenti creditori, aut de lucro, quod illi euenire potuiſsſset: item quod Omnis dolus, & fraus palliandi vſsuras abſsit.
18 Quod ex perſsona creditoris, item & debitoris, qualitate negotij, & rerum circumſstantiis poterit diiudicare.
19 Ac creditorem iuſstè petentem admittere, vſsurarium verò, vel palliatum, reiicere.
20 Quoniam indices boni, & optimi debent repellere vſsurarios à limine iudicij, & eos ſseueriter punire, cùm ſsint deuoratores pauperum, & oppreſsſsorum.
21 Intereſsſse hodie de iure Canonico non debetur niſsi in quatuor caſsibus ex ſsententia Iacobi Mandelli de Alba, quæ hoc numero præcitatur, ac pro regula generali huius materiæ commendatur.
22 Intereſsſse damni emergentis, & lucri ceſsſsantis cauſsam, non eandem, ſsed diuerſsam eſsſse in nonnullis, ſsiue diuerſsum ius in illis conſstitui, provt hoc numero adnotatur; & ibidem probatur labi Doctores Vtrumque intereſsſse confundentes, & ſsimul vtrumque tractantes; idcirco diſstingui debere vnum ab altero, |
p. 2
ac de vnoquoque ſseparatim agendum, ne confusè, ſsed diſstinctè procedatur.
23 Intereſsſse triplex, commune, ſsingulare, & conuentum, & de vnoquoque remiſsſsiuè.
24 Intereſsſse diuidi in extrinſsecum, & intrinſsecum.
25 Intereſsſse intrinſsecum, quod dicatur.
26 Et quod extrinſsecum.
27 Intereſsſse intrinſsecum, hoc eſst, ipſsa æſstimatio rei, in quolibet contractu debetur à tempore moræ.
28 Intereſsſse extrinſsecum, ex quo tempore debeatur, vbi diſstinguitur inter contractus bonæ fidei, & fructi iuris, & vide infrà num. 59. & num. 65.
29 Intereſsſse naturale & rei cohærens, quodammodo dici lucrum, quod mercator, & alius negotiari, & lucrari ſsolitus pecunia ſsibi debita feciſsſset.
30 Ea ratione, quia lucrum illud conſsiſstit in proxima potentia pecuniæ, & eius fructus quodammodo cenſsetur.
31 Idcirco in materia noſstra in conſsideratione habendum, modò interueniant ea, quæ mox dicentur.
32 Mercatoris pecuniam in propoſsito, maiorem cenſseri habere æſstimationem, quàm alterius, ſsicuti & triticum ſsemini deſstinatum.
33 Mercatoris pecunia negotiationi expoſsita, vel alterius emptioni frugiferæ rei deſstinata, pluris valet, quàm altera tanta aliorum, & etiam ipſsius, illi non ita expoſsita.
34 Intereſsſse lucri ceſsſsantis exempla plura, remiſsſsiuè.
35 Intereſsſse lucri ceſsſsantis debetur mercatori, qui ſsolitus eſst cum pecunia negotiari: Rationem vide infrà num. 37.
36 Et in hoc scribentium omnium nullus diſsſsentit, omnes potius vnanimiter id probarunt.
37 Sed inter plures alios, ex recentioribus Andreas Gaill. & Ioannes Corraſsius elegantiùs, & apertiùs explicarunt, provt hoc numero adnotatur; vbi vide omninò, ne facilè decipiaris in hac materia.
38 §. Cùm per venditorem, l. ſsi ſsterilis, ff. de actionibus empti, vera ratio redditur.
39 Intereſsſse lucri ceſsſsantis, ſsolito negotiari, quare denegetur, in l. vltima ff. de periculo, & commodo rei venditæ, vbi verus traditur illius textus intellectus, & Ioannis Corraſsij, ac aliorum interpretatio nouè reiicitur.
40 Intereſsſse lucri ceſsſsantis petens, probare debet, ſse fuiſsſse ſolitũsolitum negotiari eo tempore, quo debitor fuit in mora.
41 Intereſsſse lucri ceſsſsantis peti non poteſst, vbi qui illud habere vult, nihil lucraturus eſsſset.
42 Et ideò neque Doctor, Miles, vel perſsona Eccleſsiaſstica, huiuſsmodi intereſsſse prætendere poteſst; neque alius, qui cum pecunia, aut non vult, aut non potest negotiari: quod intellige, vt nouiter, ac verè, & notabiliter declaratur infrà, num. 46.
43 Quod etiam in mercatore ſsolito negotiari procedere poteft, intelligendo, provt Nauarrus explicat.
44 Intereſsſse lucri ceſsſsantis, ſsolito negotiari, deberi, non ſsolum in contractu mutui, ſsed etiam in aliis contractibus, in quibus à fortiori debebit eius lucri ratio haberi, maxime in contractu emptionis, & venditionis, vt in eo quidem liceat mercatoribus, lucri ceſsſsantis ratione, cariùs merces vendere pecunia credita, quàm ſstatim pecunia numerata vendidiſsſsent, modò interueniant ea, quæ Doctores requirunt communiter.
45 Intereſsſse lucri ceſsſsantis deberi etiam non ſsolito negotiari, ſsi pecuniam deſstinatam, vel ad emptionem prædiorum, vel cenſsum, habebat, vel aliud lucrum ſsperatum, quod ideo amiſsit, quia pecunia ſsoluta non eſst: dummodo per probationem propinquam oſstendat creditor ſse paratos habuiſsſse venditores prædiorum, vel cenſsuum, & reddituum: vt hoc numero per totum latiùs demonſstratur. Praxis refertur; & quæ hactenus ab aliis dicta ſsunt, in propoſsito congeruntur in vnum Et vide infrà, num. 72. vbi Doctoris Feliciani de Solis contraria ſsententia nouè taxatur.
46 Ad ea, quæ dicta fuêre ſsuprà num. 42. in vtroque foro, iudiciali, & conſscientiæ, ſsingularis, & vera declaratio adducitur.
47 Intereſsſse lucri ceſsſsantis articulari debere in libello, ac poſstea probari: quod certiſsſsimum eſst, ſsic vt, nullus Doctorum in hoc diſsſsentiat.
48 Sed in modo articulandi, & probandi diſsſsentiunt, vt hoc numero demonſstratur, vbi ad finem ſsententia Authoris proponitur: & num. ſseqq. vſsque ad n. 57.
49 Intereſsſse lucri ceſsſsantis in facto verſsari, ac difficilem probationem habere.
50 Vtcumque tamen ſsit, probationem concludere debere vt lucri ceſsſsantis condemnatio fiat, nec ſsolam præſsumptiuam probationem ſsufficere.
51 Intereſsſse lucri ceſsſsantis, ſsolito negotiari deberi, ſsi ſsaltem lucri probationem faciat eo modo, quem requirunt Authores adducti in ſsecunda opinione relata ſsuprà num. 48.
52 Intereſsſse lucri ceſsſsantis non probari, niſsi per testes in ea re expertos, & ſsui dicti rationem cenam reddentes.
53 Intereſsſse lucri ceſsſsantis, etiam vbi plene probatum fuerit per creditorem, non debet fieri plenaria condemnatio, ſsed de ſsumma intereſsſse probata, aliqua diminntio fieri, debet, vt hoc numero latiùs oſstenditur.
54 Intereſsſse lucri ceſsſsantis debetur non ſsolum pro primo anno, ſsed pro ſsequentibus, in quibus intereſst, modò, contractus duabus conditionibus iuſstificetur, de quibus hoc numero remiſsſsiuè.
55 Intereſsſse intereſsſse, aut lucrum lucri non deberi, etiamſsi mora debitoris intercedat.
56 Intereſsſse omne ſsoluendum in pecunia, remiſsſsiuè: & ibidem quomodo ſsententia ferri, & executio eius fieri debeat in intereſsſse.
57 Intereſsſse lucri ceſsſsantis, vt debeatur, omnino neceſſariũnecessarium eſsſse, quod debitor in mora ſsoluendi ſsit constitutus.
58 Nec valere pactum, quod ante moram intereſsſse debeatur.
59 Mora, cùm agitur ad intereſsſse, quando dicatur interuenire, ex ſsententia communi; & quando ex ſsententia Auctoris: & numeris ſsequentib. vbi ad huius rei explicationem, atque vt diſstincte magis, quàm alij faciunt, procedat, ipſse nonnulla conſstituere neceſsſsarium duxit.
60 Moram duobus modis committi, ex re, aut ex perſsona; & ibidem, quando dicatur ex re, vel ex perſsona.
61 Moram committi ex vnica interpellatione, etiam extraiudiciali.
62 Moram committi, non ſsolum per interpellationem expreſsſsam hominis, ſsed etiam per tacitam interpellationem extraiudicialem, quæ fit per eſsſset appoſsitionem, quoniam tunc dicimus eſsſsem pro homine interpellare, idque ex communi & recepta ſsententia.
63 Cui verè repugnant nonnulla, quæ hoc numero adnotantur.
64 Vnde licet in indicando, & conſsulendo à communi recedendum non ſsit: tamen in puncto iuris, forſsan verior erit Camilli Plauij diſstinctio, an dies adiecta ſsit exactioni, an ſsolutioni pecuniæ, vt hoc numero declaratur.
65 Intereſsſse lucri ceſsſsantis, in contractibus ſstricti iuris non deberi ex tempore moræ, ſsed ex litis conteſstatione, verius eſsſse in puncto iuris, contra communem; àqua tamen durum eſsſset in praxi recedere.
66 Intereſsſse lucri ceſsſsantis, in foro conſscientiæ debetur ex tempore moræ citra vllam expreſsſsam interpellationem, quando, ex ſsignis, vel alio modo, de egeſstate creditoris, debitori conſstiterit.
67 Pro Intereſsſse lucri ceſsſsantis, ab initio certam ſsummam expreſsſsam in conuentionem deduci poſsſse, & conſsequenter licere creditori ratione lucri ceſsſsantis, ante moram mutuatarij paciſsci de tali intereſsſse ſsibi ſsoluendo, abſsque eo, quod contractus vſsurarius, aut |
p. 3
palliatus videatur, nec etiam quod mora præceſsſserit, idque ex ſsententia multorum Authorum, quos ſsequutus eſst Author, & numeris ſseqq.
68 Dummodò fraus, & dolus creditoris abſsit, ac verè ſsit lucrum ceſsſsans, conueniátque ſsumma expreſsſsa quantitati, quæ verè interſsit.
69 Nec aliquid ſstatim ſsoluendum à creditore exigatur: maximè in mutuo.
70 Intereſsſse lucri ceſsſsantis ſsub incerta quantitate, ab initio poſsſse in conuentionem deduci ex communi ſscribentium omnium ſsententia, ſsic vt in hoc nullus diſsſsentiat.
71 Intereſsſse damni emergentis certâ ſsummâ expreſssâ, ante moram mutuatarij in ſstipulationem, & pact um poſsſse venire: nec in hoc eſsſse controuerſsiam, vt infrà n. 75.
72 D. Feliciani de Solis opinio, contraria his, quæ Author ſsuprà num. 45. & 46. reſsoluit, nouiter, ſsed verè quidem, & concludenter taxatur.
73 Damni emergentis exempla plura remiſsſsiuè.
74 Intereſsſse damni emergentis, variis modis probari.
75 Intereſsſse damni emergentis, regulariter non deberi, niſsi à tempore moræ, & hoc vtriuſsque intereſsſse commune eſsſse.
76 Intereſsſse damni emergentis articulari, & probari debere, & hoc eſsſse vtriuſsque intereſsſse commune.
77 Intereſsſse damni emergentis, vt debeatur, non ſsufficit probare quòd debitor non ſsoluit in tempore, & quòd creditor pecunias ſsub Vſsuris accepit, niſsi iuſsificetur, quòd ob retardatam ſsolutionem illas acceperit, ex quo poſsſsibile eſst ex aliis, cauſsis recepiſsſse.
78 Sufficit tamen damnum. verificari, nec eſst neceſsſse actorem probare, quòd ſsi pecuniam habuiſsſset, damnum illud non eſsſset paſsſsus: nam ex quo conſstat de damno, præſsumitur, quòd, illud non incurriſsſset, ſsi pecunia debito tempore fuiſsſset ſsoluta.
79 Sed cùm agitur ad intereſsſse lucri ceſsſsantis, contrà ſstatuitur; nec enim ſsufficit conſstare, quòd creditor deſsiit lucrari, ſsed oportet probare, quòd creditor veriſsimiliter, & quaſsi certitudinariè aliquid eſsſset lucratus, ſsi pecunia debita, ei ſsuo tempore fuiſsſset ſsoluta.
80 Intereſsſse damni emergentis, vt debeatur, non requiritur, quòd actor ſsolitus ſsit negotiari cũcum pecunia, ſsed indiſstincte debetur; & tamen in intereſsſse lucri ceſsſsantis contrà ſstatuitur, vt hoc numero explicatur.
81 De intereſsſse damni emergentis, cùm agitur, exigitur etiam intereſsſse ipſsius intereſsſse, quicquid in intereſsſse lucri ceſsſsantis contrà dicatur.
82 Author pro huius capitis enucleatione, tot, tantàque originaliter, atque attentè prælegit vt ex ipſsis facilè poſsſset integrum librum, aut plenum. tractatum de intereſsſse conficere, illa tamen ſsciens, conſsultóque prætermittit, contentus in hoc capite, ea, quæ frequentius accidunt, & magis neceſsſsaria ſsunt, tradidiſsſse.

DE intereſsſse lucri ceſsſsantis, & damni emergen

*tis, frequenter contingit in ſscholis, & iudiciis agitari: & verè, quæ de hac re ſsuſscipitur diſsputatio, vtilis eſst, & quotidiana, & licèt à multis, diffusè tamen, atque inuolutè præhabita: quocirca, non abſsque maxima vtilitate futurum iudicaui, ſsi in vnum congeſstis, & antea originaliter à me prælectis, omnibus ferè, qui de hac re ex profeſsſso magis tractarunt, (qui infiniti ſsunt) nonnulla generaliter conſstituerem, ſsiue certas quaſsdam traditiones, aut generales regulas in medium deducerem, quibus faciliùs poſsſsit huius materiæ cognitio, & reſsolutio haberi, atque ex ipſsis, cùm occaſsio ſse offeret, aliorum etiam diſscepatio dilui.

Et in primis monendum lectorem duxi, huius ma

*teriæ permultas quidem quæſstiones eſsſse, quæ excitantur communiter; reduci tamen in effectu ad eas, quas

* in ſsummario propoſsui, Intereſsſse ſscilicet lucri ceſsſsantis, & damni emergentis, à quo, & quando licite peti poſsſsit: an ex conuentione, vel citra conuentionem; ex culpa, aut mora debitoris tantum, vel abſsque culpa, & mora: vt petatur an debeat eſsſse certum, & quando dicatur certum: item, an requiratur, quod petens ſsolitus ſsit negotiari, vel lucrari: quomodo illud probetur, deducatur, & conſsideretur, & quid neceſsſsariò probandum ſsit ab agente: de quibus omnibus, poſst ordinarios, & alios multos ab eiſsdem relatos, tractarunt latiſsſsime Rebuffus, Cagnolus, Curt. Iunior, & Berengarius in l. vnic. C. de ſsententiis, quæ pro eo, quod intereſst, proferuntur; & ibid.

* Ioannes Bolognetus, qui tractatu, reſsolutione, & explicatione huius materiæ, multos alios antecellit; idcirco Videndus erit omnino, ex num. 106. cum infinitis ſseqq. vſsque in finem leg. Antonius Gabriel commun. concluſs. lib. 3. tit. de de ſsolutionibus, concluſs. 10. Plotus de in litem iurando, §. 11. Afflictis deciſs. 20. & 316. Rubeus in conſsil. 88. Mantua in conſs. 185. per totum lib. 2. Capicius deciſs. 19. Pulchrenata in conſs. 370. per totum vol. 2. Nauarrus in manuali cap. 17. num. 111. & 112. Conrad. de contractibus, quæſst. 30. & 33. Palacius eodem tract, lib. 4. cap. 4. Rolandus in conſs. 35. vol. 1. Ioannes Botta in conſsil. 67. ex num. 6. Gama deciſs. 110. fere per totam, & deciſs. 156. num. 1. & deciſs. 218. num. 7. & 8. Didacus Perez in tit. 2. lib. 8. Ordinamenti, col. 10. & ſseqq Ioannes Guttierez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. ex num. 3. vſsque ad num. 9. Forcatulus dialogo 38. 42. & 43. Tiberius Decianus in conſsil. 2. num. 23. vol. 1. & in conſsil. 60. num. 43. & in conſs. 84. num. 23. vol. 2. & in conſs. 76. num. 6. lib. 4. Ioannes Cephalus in conſs. 85. ex num. 8. cum ſseqq. lib. 1. Cuiacius lib. 9. obſseruat. cap. 31. & lib. 16. cap. 34. Franciſscus Burſsatus qui optimè, & eruditè loquitur in

* hac materia in conſsil 68. per totum lib. 2. & in conſs. 453. num. 35. 36. & 37. lib. 4. Menochius de arbitrariis lib. 2. caſsu 119. & vide caſsu 120. Iacobus Mandellus de Alba in conſs. 300. ex num. 9. vſsque ad num. 14. & in conſsil. 610. per totum, Ioſsephus Maſscardus, qui pleniſsſsima, & abſso

*luta, atque diſstincta manu ſscribit, idcirco in hac materia præ oculis habendus erit, & omnino legendus, de probationibus, tom. 2. concluſs. 933. & 934. & 935. & vide etiam concluſs 930. & 931. & 932. Ioannes Vincentius Hondedei, & in conſs. 50. per totum lib. 1. Hippolitus Riminaldus, qui plene, & erudite (vt ſsolet) materiam hanc

* pertractat, & in negotiis variis conſsultus, multa dicit notatu quidem digna in conſs. 52. ex num. 31. vſsque ad num. 36. & num. 40. vſsque ad num. 46. & num. 48. & 54. & 56. & 58. & in conſs. 67. lib. 1. & conſs. 218. num. 85. & 99. & 100. & 102. & 103. lib. 2. & in conſs. 281. ex num. 40. vſsque ad num. 56. lib. 3. & in conſs. 304. & in conſsil. 346. eodem lib. & in conſs. 399. ex num. 44. vſsque ad num. 47. & in conſs. 426. ex num. 7. lib. 4. & in conſs. 804. num. 38. & 39. lib. 7. latiùs in conſs. 815. eodem lib. vbi vide omninò: Gratianus regul. 243. per totam, Petrus Surdus de alimentis, tit. 1. quæſst. 45. num. 28. & ſseqq. & num. 33. & num. 39. vſsque ad num. 49. Vincent. Caroc. de locat. & cond. 1. part. de lucro ceſsſsante moroſso, quæſst. 1. fol. 39. & 40. Andreas Gaill. practicarum obſseruat. lib. 2. obſseruat. 5. ex num. 14. cum ſseqq. & obſseruat. 6. per totam D. Petrus de Barboſsa, qui magiſstraliter & doctè in hac

* materia loquitur, & aliorum reſsolutiones percipit diſstinctè in l. 2. in princ. 1. part. ex num. 44. vſsque ad num. 53. ff. ſsoluto matrimonio & in l. de diuiſsione, 5. ex n. 25. eodem tit. Ludouicus Molina, vir quidem eruditus, atque ex

* ſsocierate Ieſsu religioſsus digniſsſsimus, de iustitia & iure, tom. 2. tract. 2. diſsput. 314. 315. 316. & 317. qui quoad vtrumque forum, interius, & exterius, videndus erit omninò, ac cum eo Pater Michaël Salon Valent, eod.

* tract. & tom. in quæſst. 78. Diui Thomæ, artic. 2. controu. 8. & 9. & 10. ex fol. 671. vſsque ad fol. 771. vbi nihil, quod in propoſsito excogitari poſsſsit, intactum reliquit, & tredecim conditiones congerit ad lucrum ceſsſsans petentendum neceſsſsarias, ex fol. 739. vſsque ad fol. 757. Alphonſsus etiam à Villagutta tr. de vſsuris q. 18. & 19. ex fol. 139. vſsque ad fol. 184. vbi de omni intereſsſse agit latiſsſsime, & dicta quæſst. 18. num. 27. 28. & 29. adducit omnes conditiones requiſsitas, vt quis tuta conſscientia ratione intereſsſse lucri ceſsſsantis vltra ſsortem conſsequi poſsſsit: & |

p. 4

dicta quæſst. 19. pleniſsſsimè ſscribit, ac ponit conditiones, quæ concurrere debent, vt damni emergentis intereſsſse in conuentionẽconuentione deduci, aut poſst moram mutuatarij exigi poſsſsit. Loriotus & Modernus Pariſs. in tr. de eo, quod [supereſst]supereſst Azeuedius in l. 1. tit. 6. ex num. 19. lib. 8. Recop. Coſstanus lib. 1. quæſst. cap. 4. Eguinarius lib. 4. diuidui, & indiuidui cap. 3. Caballinus milleloquio 543. cap. Corſseus indagationum iuris lib. 1. cap. 21. latè, & erudite quidem, atque ingeniosè, Pater Petrus de Aragon in ſsecundam ſsecundæ Diui Thomæ, quæſst. 78. de vſsuris art. 2. ex fol. 489.

* verſs. in ſsolutione ad primum, vſsque ad fol. 497. & nouiſsſsimè his non relatis, Blaſsius Florez Diaz de Mena, in

* addit. ad deciſs. Gamæ 10. num. 3. fol. 51. qui ex mente communi Doctorum adducit breuem quandam & generalem reſsolutionem in hac materia, ad quam aduertere debebunt ij, qui non ingenti ſstudio aliorum ſscripta, & reſsolutiones prælegerint, ne facile in iſstis rebus diiudicandis decipi poſsſsint, quod ex defectu lecturæ Scribentium paſsſsim contingit.

Ego verò plura alia adiiciam, & rem hanc latius, & diſstinctè magis explanabo: Et vt radicitus ſsumam, conſstituere in primis neceſsſsarium duxi, quòd licet vſsura Omni iure prohibita ſsit, Diuino, Naturali, Canonico, & Regio, ac etiam Ciuili, iuxta declarationem communem intelligendo; vti, iure, & authoritate latiſsſsimè

* probarunt (alios plures conſsultò prætermitto) Couar. variarum reſsolut. lib. 3. cap. 1. num. 5. & 6. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. n. 2. Rolandus in conſs. 35. num. 26. lib. 1. Andreas Gaill. practicarum obſseruat. lib. 2. obſseruat. 5. num. 5. Tamen in

*tereſsſse lucri ceſsſsantis, & damni emergentis, quod verè creditoris interſsit, rectè ab eo exigitur abſsque labe, aut periculo vſsurarum; id que vltra ſsortem ipſsam principalem, ac etiam de iure Pontificio, per textum in l. 3. §. vltimo ff. de eo quod certo loco, l. atqui natura, §. non tantum, ff. de negotiis geſstis, l. ſsocium, ff. pro ſsocio, cap. peruenit, de fideiuſsſsoribus, cap. dilecti, de foro competenti, & ex communi Theologorum, & Pontificij iuris Interpretum ſsententia, ſsic adnotarunt, & infinitos referunt Couar. variar. reſsolut. lib. 3. cap. 4. num. 1. Craueta in conſsil. 912. num. 11. Rolandus dicto conſs. 35. num. 1. 2. & 3. lib. 1. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 3. Gratianus dicta regul. 243. Surdus de alimentis. tit. 1. quæſst. 45. num. 28. Bonifacius Rogerius in conſs. 57. ex num. 40. lib. 1. Peregrinus de fideicommiſsſsis art. 33. num. 35. Menochius in conſs. 7. à num. 16. lib. 1. Bolognetus in conſs. 14. num. 2. Burſsatus in conſs. 68. num. 10. lib. 1. Ioannes Vincentius Hondedei in conſs. 50. num. 1. lib. 1. Andreas Gaill. lib. 2. dicta obſseruat. 5. num. 14. & 15. vbi refert gloſsſsam ſsingularem in cap. conqueſstus, de vſsuris, in verbo, defendo, quæ dicit, quod damna, & intereſsſse, etiam ſsecundùm Canones peti poſsſsunt à tempore

* moræ, quia non vt vſsura, ſsed intereſsſse, & damnum. petuntur; & Panormitanus ibidem, num. 6. dicit, illud perpetuò mente tenendum, quod etiam de iure Canonico peti poſsſsit aliquid vitra ſsortem ratione intereſsſse, non ſsolum damni contingentis, ſsed etiam lucri ceſsſsantis: Barboſsa 1. part. l. 2. in princ. ff. ſsoluto matrimonio, num. 47. verſs. poteſst etiam, & in dict. l. de diuiſsione num. 25. & 26. Pater Petrus de Aragon loco relato ſsuprà, n. 11. fol. 490. ex verſs. alij Doctores abſsolutè, vbi concludenter, & plenè fundat, & fundamentis omnibus, quæ in contrarium excitari poſsſsunt ſsatisfacit: Molina, Salon, & Villagutta, quos, & alios conſsultò prætermitto; conueniunt enim in hoc omnes vtriuſsque iuris Interpretes, ac etiam Theologi, vt ex eiſsdem conſstat, nec vllus scribentium

* diſsſsentit, dummodo bonus & diſscretus iudex animaduertat, quod intereſsſse petitum, ſsit verum; nec antea

* concedatur, quàm conſstet veriſsimiliter de damno contingenti creditori, aut de lucro, quod illi euenire potuiſsſset: item, quòd omnis dolus & fraus palliandi vſsuras

* abſsit, quod ex perſsona creditoris, item & debitoris, qualitate negotij, & rerum circumſstantiis poterit diiudicare, ac creditorem iuſstè petentem admittere, vſsurarium verò, vel palliatum reiicere; quoniam vt inquit Rolandus dicto conſsil. 35. num. 29. lib. 1. iudices boni, &

* optimi debent repellere vſsurarios à limine iudicij, & eos ſseueriter punire, cùm ſsint deuoratores pauperum, &

* oppreſsſsorum, & ita eſst de mente omnium Auctorum, quos ſsuperiùs retulimus, ac inter alios Nauarri, in manuali, cap. 17. num. 111. & 112. Iacobi Mandelli de Alba in conſs. 300. ex num. 9. & in conſs. 610. per totum, vbi tradit

* generalem doctrinam in hac materia, & conſstituit, quòd hodie de iure Canonico non debetur intereſsſse niſsi in quatuor caſsibus. Primus, cùm ſsuccedit loco fructuum, veluti cùm emptor fruitur re, & pretio, iuxta textum in l. curauit, C. de actionibus empti. de qua latius Couarr. variar. reſsolut. lib. 3. cap. 4. Fachineus controu. iuris, lib. 2. cap. 32. Secundus caſsus eſst, cùm quis re vera probat, ſse paſsſsum fuiſsſse damnum. propter dilatam ſsibi ſsolutionem, veluti quia coactus fuit aliunde pecunias capere ſsub vſsuris. Tertius caſsus eſst, in perſsona, quæ conſsueuit negotiari; & tunc habetur etiam ratio lucri ceſsſsantis. Quartus caſsus eſst, cùm quis compellitur pecunias mutuo dare Principi, vel Reipublicæ, nam eo caſsu, vel propter id, quod cogitur eas dare, vel propter periculum eas recuperandi, vt docet experientia, admittunt Doctores, poſsſse vſsuras licitè capi, quæ tamen vt intereſsſse, aut damnum. petuntur, & præter iſstos caſsus cæteri omnes ſsunt excluſsi ſsecundùm Doctores, vt ipſse Author firmat, & hactenus de prima generica traditione, aut regula generali in hac materia.

Nunc verò ſsecundò, & principaliter obſseruandum

* eſst, intereſsſse damni emergentis, & lucri ceſsſsantis cauſsam, non eandem, ſsed diuerſsam eſsſse in nonnullis, ſsiue diuerſsum ius in illis conſstituti: inde & conſsequenter parem rationem non eſsſse vtriuſsque, ſsed vtrumque per ſse conſsiderari: quod voluit Baldus in conſs. 182. in princ. vol. 1. Soto de iuſstitia & iure, lib. 6. quæſst. 1. artic. 3. ac cum illis eruditè Gaill. practicarum obſseruat. lib. 2. obſseruat. 6. in princ. vbi dicit, aliud eſsſse damnum emergens, aliud verò lucrum ceſsſsans: damnum enim emergens dicitur, quoties de vitando damno; lucrum autem ceſsſsans, quando de lucro captando quis certat: & ſsic, quòd in praxi plurimum habet momenti hæc differentia; licèt Alciatus, & alij illam reiiciant. Addiderim ego libenter, traditionem hanc veriſsſsimam mihi videri, tum quia notabiles ſsunt differentiæ damni emergentis, & lucri ceſsſsantis, quas adducunt Authores in initio huius capitis relati; & duas conſsiderat Barboſsa 1. part. l. 2. in princ. ff. ſsoluto matrimonio num. 48. verſs. eſst ſsane aduertendum, & verſs. eſst alia differentia. aliam tradit Gaill. lib. 2. obſseru. 5. num. 16. tum ex his, quæ latiùs, & rectè probauit pater Michael Salon de iuſstitia & iure, tom. 2. tract. 2. in q. 78. Diui Thomæ, art. 2. controu. 9. in princ. num. 10. vbi cum iudicio adnotauit, labi Doctores, vtrumque intereſsſse confundentes, & ſsimul vtrumque tractantes; ſsed debuiſsſse vnum ab altero diſstinguere, ac de vno quoque ſseparatim agere: idcirco priùs de intereſsſse lucri ceſsſsantis, & poſstmodùm de intereſsſse damni emergentis diſsputationem inſstituens, ne confusè, ſsed diſstinctè procedamus, conſstituendum erit, & tertio loco;

In primis, intereſsſse triplex, commune, ſsingulare, &

* conuentum, provt notarunt Bartol. & cæteri Scribentes communiter, in dicta l. vnica C. de ſsententiis quæ pro eo quod intereſst. vbi latiſsſsimè Bolognetus ex num. 62. cum infinitis ſseqq. Maſscardus de probationibus tom. 2. concluſs. 930. 931. & 932. Villagutta tract. de vſsuris, quæſst. 18. num. 19. 20. & 21. qui plene explicant, quod dicatur intereſsſse commune, quod ſsingulare, & conuentum: ideò amplius in hoc non inſsiſsto. Deinde, intereſsſse diuidi in

* extrinſsecum, & intrinſsecum: in quo omnes ferè conueniunt, vt ex ſsuperiùs relatis conſstat apertè: Intereſsſse intrinſsecum dicitur illud, quod eſst ipſsa eadem res, ſseu eius æſstimatio, l. ſsi ſsterilis. §. cum per venditorem, ff. de

* actionibus empti. Extrinſsecum, quod extrinſsecus extra ipſsam rem prouenit; cum diſstinctione tamen, quia

* quoddam cohæret rei, & neceſsſsariò ex ipſsa re prouenit: |

p. 5

veluti fructus, partus ancillæ, & ſsimilia: quoddam non cohæret rei, nec neceſsſsariò, ſseu naturaliter ex ipſsa deſscendit, veluti ſsi pœna commiſsſsa ſsit, vel pignora diſstracta, quia debitor pecuniam debitam creditori non ſsoluit, qua potuiſsſset ipſse & creditori ſsuo ſsatisfacere. Rur

*ſsus intereſsſse intrinſsecum, hoc eſst, ipſsa æſstimatio rei, in quolibet contractu debetur ex tempore moræ, l. videamus, 38. §. in cæteris, ff. de vſsuris; in contractibus verò

* ſstricti iuris fructus non præſstantur ex ſsola mora, ſsed ex litis conteſstatione: & ſsic ex eo tempore intereſsſse ratio habetur, non ex mora: l. cum fundus, in principio, ff. ſsi certum petatur, l. ſsi filius familias, §. 1. ff. de verborum obligat, inde in contractibus bonæ fidei, vſsuræ ex mora debentur, quia loco fructuum habentur, l. vſsuræ, ff. de vſsuris, in contractibus ſstricti iuris, vſsuræ non promiſsſsæ ex litis conteſstatione veniunt, l. lite conteſstata, ff. de vſsuris. Quod in terminis huius materiæ rectè aduertit, & ſsic expreſssè reſsoluit Villagutta tract. de vſsuris. q. 18. num. 22. 23. 24. & 25. & infrà, num. 59. & 65. dicemus: & vide Barboſsam in dict. l. de diuiſsione, ex num. 30. vbi

* de intereſsſse intrinſseco & extrinſseco pleniùs loquitur. Præterea intereſsſse naturale, & rei cohærens quodammodo dici lucrum, quod mercator, vel alius negotiari, & lucrari ſsolitus, cum pecunia ſsibi debita feciſsſset: ea ratione, quia illud lucrum conſsiſstit in proxima potentia

* pecuniæ, & eius fructus quodammodo cenſsetur: argumento textus in l. ſsi nauis, ff. de rei vendicatione, l. venationem, l. prædiorum, & l. vltima, ff. de vſsuris. idcirco in

* materia noſstra in conſsideratione habendum, modò interueniant ea, quæ mox dicentur: quod libenter admittunt relati ſsupra. n. 14. & 15. & cæteri alij initio huius capitis adducti. Et denique mercatoris pecuniãpecuniam in caſsu

* propoſsito, maiorem cenſseri habere æſstimationem, quàm alteriùs, ſsicuti & triticum ſsemini deſstinatum: vt aduertunt Caietanus ſsecunda ſsecundæ, quæſst. 78. art. 2. Scotus in 4. diſstinctione, 15. quæſst. 6. ac cum illis Nauarrus in manuali, cap. 17. num. 111. in verſs. & quod pecunia. vbi

* dicit, quòd pecunia mercatoris, negotiationi expoſsita, vel alterius emptioni frugiferæ rei deſstinata, pluris valet, quàm altera tanta aliorum; & etiam ipſsius, illi non ita expoſsita; quod eſst notandum.

Hoc præmiſsſso, & exemplo lucri ceſsſsantis ſsuppoſsito,

* quod adducit Nauarrus in manuali, dict. cap. 17. num. 111. in verſs. exemplum intereſsſse lucri ceſsſsantis, à quo accipiunt cæteri Recentiores: Ludouicus Molina de iuſstitia & iure, tom. 2. tract. 2. diſsp. 314. in princ. fol. 386. Villagutta de vſsuris, q. 18. n. 3. & 4. qui duo exempla tradit intereſsſse lucri ceſsſsantis: tria Barboſsa 1. part. l. 2. in princ. ff. ſsoluto matrim. num. 49. in princ. & num. 50. in princ. & num. 51. in verſsic. additur. Et tertium exemplum principaliter, &

* tertio loco (vt dixi) conſtituendũconſtituendum erit intereſsſse lucri ceſsſsantis deberi mercatori, qui ſsolitus eſst cũcum pecunia negotiari: per textũtextum expreſsſsum, & ſingularẽsingularem in l. 3. §. finali, ff. de eo quod certo loco, in l. ſociũſocium, qui pro eo, in prin. ff. pro ſsocio, in l. atqui natura. §. non tantũtantum, ff. de negotiis gest. textus notabilis in l. ſsi commiſsſsa. ff. rem ratãratam haberi, ibi: Quantum mihi abeſst, quantumq;quantumque lucrari potui. Gloſsſsa ſsingularis, in l. curauit. in verbo, ratio. C. de actionibus empti: per illum textum, & ibidem Baldus num. 1. Bartolus num. 25. Cinus, & Salicetus col. vlt. Rebuffus num. 603. Curtius Iunior num. 39. Cagnolus, num. 40. & ſseqq. Bolognetus, num. 122. in dicta l. vnica C. de ſsententiis quæ pro eo quod intereſst: idem Bartolus in l. nummis, num. 5. ff. de in litem iurando. vbi Alexander col. finali. Caſstrenſsis num. 6. in fine. & Iaſson num. 18. Natta, Decius, Baldus, Alexander, Antonius Gabriel, Ioannes Baptiſsta, Lup. Couarr. Rolandus, Mexia, Menchaca, Sylueſster, Socinus, Ancharanus, Bertrandus, Felinus, & alij, quos in vnum recenſsent, & ſsic reſsoluunt Maſscardus de probationibus, tom. 2. concluſs. 933. num. 1. Andreas Gaill. practicarum obſseruat. lib. 2. obſseruat. 6. num. 3. Burſsatus in conſs. 68. n. 11. cum ſseqq. & num. 16. lib. 1. Cephalus, Decianus, Riminaldus, Afflictis, Didacus Perez, Mandellus de Alba, Hondedei, Villagutta, Molina, Salon, & alij relati ſsuprà in initio huius capitis, Soto de iuſstitia & iure, lib. 6. quæſst. 10. art. 2. in fine. Nauarrus in manuali, cap. 17. n. 111. & 112. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 4. Barboſsa, 1. part. l. 2. in princ. ff. ſsoluto matrimonio, num. 48. & 49. & in dict. l. de diuiſsione n. 25. cum ſseqq. alios infinitos prætermitto conſsultò, propterea

* quòd Scribentium omnium nullus in hoc diſsſsentit, omnes potius vnanimiter id probarunt; & dum requirunt ſsolitum eſsſse negotiari eum, qui intereſsſse prædictum petierit, ſsupponunt apertè, negotiationis qualitate non interueniente, in contrarium eſsſse ius commune. Quod ex Recentioribus omnibus, ſsuperiùs, & in initio huius

* capitis præcitatis, duo dumtaxat expreſsſsim, & vere quidem explicarunt, alij vel ita non animaduertunt, vel in hoc non inſsiſstentes, ſsilentio prætermittunt: prædictorum inquam Gaill. dicta obſseruat. 6. num. 2. & Corraſsius Miſscel. iur. ciuil. lib. 3. cap. 13. num. 6. fol. 260. & 261. rectiſsſsimè intelligentes, ac Bartoli, Baldi, & aliorum reſsolutiones probantes, cum iudicio præmittunt, debitorem moroſsum intereſsſse damni emergentis præſstare debere creditori, ſsed non lucri ceſsſsantis: idque tam in contractibus bonæ fidei, quàm ſstricti iuris: per textum in l. ſsi ſsterilis, §. cum per venditorem, ff. de actionibus empti. poſstmodùm dicunt, id admittendum non eſsſse in perſsona ſsolita negotiari, quæ verè lucrum, aut intereſsſse prætendere poteſst: ſsed rationem non reddunt; reddit tamen Ruinus in conſs. 10. num. 7. lib. 4. & verè concludit ea, quam adduximus ſsuprà num. 29. & ſseqq quo ad eum, qui cum pecunia ſsolitus eſst negotiari; quoad eum verò, qui negotiari ſsolitus non eſst, ratio deduci poteſst ex dicta l. ſsi sterilis, §. cum per venditorem, ff. de actionibus empt. l. ſsi ædibus, 32. ff. de damno infecto. ideo intereſsſse lucri ceſsſsantis, regulariter non venire ex mora, quia damnum. contingens, potuit & alia via reſsarciri, ac impediri: & ſsic venit intelligendus textus in dicto §. cum per venditorem, in princ. vbi emptor non erat lucrari ſso

*litus, & ſsic illud intereſsſse non conſsequitur: vt recte intellexerunt Gaill. & Corraſsius vbi ſsuprà, in id expendentes illum textum in verſs. Non magis quam ſsi triticum emerit. vbi illud damnum. non compenſsatur, quia erat prorſsus extrinſsecum, quod ex accidenti veniebat, & alia via poterat priùs reſsarciri, vt ſsentit ibi textus; & eleganter Bartolus in ſsummario eiuſsdem §. dum dicit, quod non habetur ratio intereſsſse extrinſseci: Fulgoſsius

* in l. 3. §. finali, ff. de eo quod certo loco. & in effectu hoc eodem modo, addito dumtaxat, an certum, vel incertum lucrum eſsſset, intelligendum putat textum in l. finali, ff. de periculo, & commodo rei venditæ. Corraſs. Miſscel. lib. 3. dict. cap. 13. num. 7. & 8. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 8. Sed non concludit eorum ratio, libentiùs dixerim, negotiatorem lucrari ſsolitum, totum intereſsſse non conſsequi in eo textu, eo quod ex ipſso contractu debebantur vſsuræ, & erant iam à lege taxatae, ideò ne contingeret, quod taxationi vſsurarum facilè fraus fieri poſsſset, Imperatorum conſstitutione cautum fuit, ne vltra modum vſsurarum, etiam ex cauſsa intereſsſse quicquam conſsequi poſsſset creditor, l. Iulianus 13. §. ibidem Papinianus, ff. de actionibus empti, ibi: In fraudem conſstitutionum videri adiectum id, quod vſsuram legitimam excedit: l. ſsi partem, ff. de vſsuris, l. cum allegas, C. eodem tit. & alios plures intellectus ad text. in d.l. finali, ff. de periculo, & commodo rei venditæ, & in dicto §. cum per venditorem. vide per Barboſsam in dict. l. de diuiſsione, num. 29. cùm tribus ſseqq. Vbi etiam rectè aduertit, duas eſsſse contrarias ſsententias in eo articulo, vtrum intereſsſse lucri ceſsſsantis debeatur ſsolito negotiari; & veriorem eſsſse deberi.

Et hactenus de primo requiſsito neceſsſsario ad intereſsſse lucri ceſsſsantis; quod extenditur, & declaratur nonnullis modis per Maſscardum dicta concluſsione. 933. n. 2. 3. 4. & ſseqq. Ac primum quidem, quòd intereſsſse tale petens, probare debeat, ſse fuiſsſse ſsolitum negotiari eo tempore,

* quo debitor fuit in mora, vt ipſse Maſscardus probat: & reddit rationem ibidem, num. 4. & num. 3. poſst Sotum, |

p. 6

& Couar. ac etiam ex mente communi rectè conſstituit,

* quòd intereſsſse lucri ceſsſsantis peti non poteſst, vbi, qui illud habere vult, nihil lucraturus eſsſset: quod etiam cum aliis probauit Barboſsa 2. part. leg. 2. in princ. ff. ſsoluto. matrimonio. num. 49. dicens: Quod neque Doctor,

* vel Miles, vel perſsona Eccleſsiaſstica huiuſsmodi intereſsſse prætendere poteſst, neque alius qui cum pecunia, aut non vult, aut non poteſst negotiari: & eiſsdem terminis

* exiſstentibus, etiam in ſsolito negotiari, qui tamen lucraturus non eſsſset, admittit Nauarrus in manuali, dicto cap. 17. num. 112. ad finem, provt ipſse intelligit: & vide infrà num. 46. vbi eleganter, & verè declaratur: vide etiam eundem Barboſsam in dicta l. de diuiſsione, num. 28. per totum, vbi plura adducit, quæ ſsolitus negotiari probare tenetur, ac etiam articulare.

Nunc etiam extenditur ſsuperior reſsolutio, intereſsſse

* inquam lucri ceſsſsantis ſsolito negotiari deberi, non ſsolum in contractu mutui, ſsed etiam in aliis contractibus, in quibus à fortiori debebit haberi ratio lucri ceſsſsantis, maximè in contractu emptionis, & venditionis, vt in eo quidem liceat mercatoribus, lucri ceſsſsantis ratione, cariùs merces vendere pecunia credita, quàm ſstatim pecunia numerata vendidiſsſsent, modò interueniant ea, quæ ad explicationem textus in c. in ciuitate. & in c. nauiganti, de vſsuris, requirunt Doctores ibidem, & cum multisTheologis Couarru. variarum reſsolutionum. lib. 2. c. 3. num. 6. per totum, qui de hac re videndus erit omninò, Conradus de contractibus. quæſst. 59. concluſs. 3. Pater Dominicus Bannez de iuſstitia & iure, quæſst. 78. de vſsura. artic. 2. fol. 597. verſs. denique licitum eſst. & fol. 601. verſs. ad 4. argumentum, latiſsſsimè Ioan. Guttier. Canonicar. lib. 1. c. 39. per totum.

Secundò extenditur, intereſsſse lucri ceſsſsantis deberi,

* etiam non ſsolito negotiari, ſsi pecuniam deſstinatam, vel ad emptionem prædiorum, vel cenſsuum habebat, vel ad aliud lucrum ſsperatum; quod ideo amiſsit, quia pecunia ſsuo tempore ſsoluta non eſst: dummodo per probationem propinquam oſstendat creditor ſse paratos habuiſsſse venditores prædiorum, vel cenſsuum, & reddituum: quod cum Ancharano, Barbatia, Claudio, Couarruu. & Ioanne Baptiſsta Lopez, vt certum tradit Maſscardus de probationibus, tomo 2. concluſsione, 933. n. 24. Barboſsa 2. part. leg. 2. in princ. ff. ſsoluto matrimonio. n. 50. vbi refert Caſstrenſsem, Lancelot. Decium, Claudium, Cagnolum, Alexandrum, Crauetam, Gratum, Rolandum, Neuizan. Grammaticum, Burſsatum, Nattam, & Ruinum. idem tenentes; & Alexandri, aliorúmque rationi in contrarium, videlicet emere prædia, vel cenſsus, aut annuos redditus non eſsſse actum ex ſse quæſstuarium, neque in quo poſsſsit verificari conditio negotiandi, rectiſsſsimè ex mente aliorum reſspondet, dicens: Quòd non requiritur præcisè, vt petens intereſsſse lucri ceſsſsantis, ſsit ſsolitus cum pecunia negotiari; ſsed illud exigitur ad hunc effectum, vt huiuſsmodi lucrum reddatur veriſsimile: ſsed ſsi aliunde conſstet eſsſse veriſsimile, vtique peti poterit, vt alio loco Alexander ipſse fatetur: quem. Menochium etiam, & Rolandum ſsic tradentes, ibidem retulit idem Barboſsa, & num. 51. cum aliis multis affirmat, quòd non ſsufficit hoc caſsu probare, quòd ſsi pecuniam habuiſsſset creditor, potuiſsſset fundum emere, vel redditus annuos: Sed oportet probare quòd ille fundus eſsſset venalis, vel etiam annui redditus, & quod illos non emit propter defectum pecuniæ: & vltra eum, idem tradit, & eleganter loquitur Alphonſsus Villagutt. tractatu de vſsuris, quæſst. 18. num. 23. vbi ſspecificè oſstendit ea, quæ probare tenetur nõnon ſsolitus negotiari, lucrum huiuſsmodi petens; & in quo diſstinguatur ab eo, qui ſsolitus eſst negotiari: & iuxta hæc debent intelligi, quæ tradit Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio 1. part. cap. 2. num. 4. vbi dicit: Quòd ſscit, & vidit per litteras executorias in aliis caſsibus, hoc eſst, non agentibus creditoribus ſsolitis negotiari, iudicatum fiuiſsſse in Cancellaria Regali Pinciæ ſsecundùm opinionem quæ in ſsolitis negotiari ſseruatur, in pecuniis debitis minoribus, & aliis perſsonis, earum ſsolutione vltra tempus debitum retardata: & quandoque iubetur ſsolui hoc lucrum ceſsſsans ad rationem vnius pro quatuordecim, aliquando pro decem & odo, & aliquando pra viginti, provt Dominis Regiis Auditoribus videtur. Et nouiſsſsime Blafius Flores Diaz de Mena in addit. ad deciſsionem Gamæ 110. num. 3. in fine, fol. 51. vbi nullo ex prædictis Authoribus relato, tradit eandem reſsolutionem; & dicit, quòd in praxi ſsemper parcè, & moderate hoc lucrum taxatur, & ad rationem quatuordecim pro vno; centum & in mercatoribus, ad rationem ſseptem, aut octo pro centum, & quod in plurimum denegatur, niſsi iuſsta cauſsa concedendi fuerit: & vide infrà: num. 53. per totum. Ex his opportunè, atque libenter dixerim, li

*mitanda ea, quæ annotamus ſsuprâ, num. 42. nam & miles, & Doctor, atque Eccleſsiaſstica perſsona prætendere poſsſset intereſsſse huiuſsmodi, ſsi ex eo quod pecunia ſsuo tempore ſsoluta non est, & quia pecuniam non habebat, probaret apertè, annuos redditus, vel prædia fructifera non emiſsſse, quæ venialia erant, & emi ab eo potuiſsſsent: id quod ex dictis ſsupra negari non poteſst, & in foro conſscientiæ fortiùs procedit; nam in eo foro tenetur debitor, ex cuius ſsolutione non facta damnificatur creditor, ad intereſsſse paſsſsum, etiamſsi in foro iudiciali ceſsſsaret actio, ſsecundum Scotum lib. 3. ſsententiarum diſstinct. 25. art. 2. verſs. de vltimo. Cagnolum in l. curauit, n. 61. C. de actionibus empti. Et hactenus de his; quæ ſsunt notanda, quia quotidiana quidem, nec alibi ſsic congeſsta: & vide infrà, num. 72. vbi etiam ſsic defenditur, & contraria Doctoris Feliciani de Solis opinio nouè taxatur.

Quartò deinde & principaliter conſstituendum eſst ſecundũsecundum

* requiſitũrequiſitum eſsſse, quod intereſsſse lucri ceſsſsantis articulari debeat in libello, ac poſstea probari, vt dicit Gloſsſsa in l. 3. §. fin. ff. de eo quod certo loco, ac cũcum infinitis vnanimiter admittunt omnes, qui mox referentur; ſsic vt hoc certiſsſsimum ſsit, nec vllus Doctorum in eo diſsſsentiat: nam cùm intereſsſse in ficto conſsiſstat, non ſsufficit dicere tantum lucrati potuiſsſse creditorem, ſsed torum probari debet, & liquidari. Nec concludit dicere, Titium mercatorem, & lucrari ſsolitum, ea vice lucrari potuiſsſse, cùm etiam pati damnum. & iacturam poſsſset; idcircò probatio neceſsſsaria eſst: vt rectè probat Maſscardus dicta con

*cluſs. 933. num. 7. & num. 18. ſsed in modo articulandi, & probandi diſsſsentiunt: enimvero Doctores quamplures, ſsic probationẽprobationem fieri debere crediderunt, vt probandum ſsit à creditore, quod prædictum intereſsſse fuerit in poteſstate propinqua illud acquirendi, imo quaſsi in actu conſsequendi, vt quia creditor habuit tales merces præ manibus, quas emiſsſset, & ex quibus tantum lucratus fuiſsſset, ſsed quia pecuniam ſsuam non habuit, ideò non potuit emere, & ſsic òmiſsit lucrum, & paſsſsus intereſsſse lucri ceſsſsantis totius ſsummæ: ſsic explicarunt Paulus & Iaſson in l. 3. §. finali, ff. de eo, quod certo loco. Afflict. deciſs. 20. Decius, Alexand. Curtius Iunior, Pariſsius Rubeus, Craueta, Rolandus, Purpurat. Neuizan. Burſsatus, Caietan. & Angelus, quos adducit Maſscardus de probationibus, tom. 2. concluſs. 933. num. 17. & alios refert Baptiſst. in l. curauit, num. 117. C. de actionibus empti. Nat. in conſs. 450. num. 6. lib. 2. Proſsper Phaſsetus in conſs. 126. num. 17. Anton. Gama deciſs. 110. à num. 21. Bolog. in l. vnica C. de ſsententiis quæ pro eo quod intereſst, num. 122. Hyppol. Riminal. in conſs. 52. num. 46. lib. 1. & in conſs. 218. ex num. 99. lib. 2. Ioannes Guttierr. de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 8. Mohedanus deciſs. 218. n. 2. Ludouicus à Peguera deciſs. 33. n. 2. Ioan. Vincent. Honded. dicens hanc opinionem communiter approbari, & in iudicando, & conſsulendo eſsſse ſsequendam, in conſs. 50. num. 30. lib. 1. & rationem huius reſsolutionis reddunt Maſscardus vbi ſsuprà, num. 18. Bologn. Riminald. & alij.

E contra verò, plurimi alij ſsunt arbitrati, ſsatis eſsſse petentitale intereſsſse, ſsi probet ſse eſsſse, & fuiſsſse mercatorem, & ſsolitum cum pecunia negotiari, & quòd aij mercatores ſsimilis conditionis, & qualitatis, prout ipſse eſst, tot eo anno lucrati ſsint, & quòd ipſse tantum veri|

p. 7

ſsimiliter lucratus fuiſsſset, ſsi pecuniam habuiſsſset: & hanc opinionem eſsſse praxi receptam aſsſserit Cagnol, in dict. l. vnica num. 42. C. de ſsentent. quæ pro eo quod intereſst. & in l. curauit, num. 67. C. de actionibus empti. & in l. quatenus, num. 19. ff. de regulis iuris. & ſsequuntur Aretinus, Caſstrenſsis, Alexand. Rebuffus, Natta, Burſsatus, & alij, quos referunt Antonius Gabriel commun. lib. 3. tit. de ſsolutionibus conclaſs 10. à num. 3. Maſscardus dicta concluſs. 933. num. 19. & eſsſse veriorem ſsententiam, & praxi receptam, affirmat Baptiſsta in dicta. l. curauit, num. 117. & in ſsolito negotiari, & lucrari, admittit Maſscard, dict. concluſs. 933. num. 24. priorem verò, in eo, qui negotiari ſsolitus non eſst: & eodem modo componit Villagutta tract. de vſsuris quæſst. 18. concl. 4. num. 23.

Ego verò, vt in præfata contrarietate ſsententiam meam interponam, ſsequentia conſstituo. In primis hac in re certam non poſsſse, aut generalem doctrinam conſstitui; ex varietate enim negotiorum, ac circumſstantiis eorum, item ex qualitate perſsonarum, & locorum, res hæc debebit diiudicari; ſsic vt in vno caſsu intereſsſse huiuſsmodi cenſseatur probatum, quod in aliis probatum cenſseri non debeat; & in vna perſsona intereſsſse condemnatio fiat, quæ in alia deneganda ſsit: idcirco totum hoc diſscreti, & boni iudicis arbitrio relinquendum eſsſse; qui re maturè & diligenter inſspecta, diiudicet, an intereſsſse probatum ſsit, nec ne: quod cum aliis multis rectè obſseruarunt, licèt ad diuerſsitatem caſsuum, & perſsonarum non attendant, Maſscardus de probationibus, tom. 2. dicta concluſs. 933. num. 24. Menochius de arbitrariis, lib. 2. caſsu 119. in finalibus verbis.

Deinde, intereſsſse lucri ceſsſsantis, in facto quidem ver

*ſsari, ac certè difficilem probationem habere. Quod etiam cum aliis multis Authoribus obſseruarunt Menochius dict. caſsu 119. num. 4. & 5. Gama deciſs. 110. n. 16. Barboſsa 1. part. leg. 2. in princ. num. 52. ff. ſsoluto matrimonio. Vtcumque tamen ſsit, probationem concludere de

*bere, vt lucri ceſsſsantis condemnatio fiat, nec ſsolam præſsumptiuam probationem ſsufficere. vt cum aliis expreſsſsim aduertit Ioan. Vincent. Honded. in conſs. 50. n. 30. in princ. lib. 1. & clarè ſsentit Barb. in dict. l. de diuiſsione, num. 28. in princ. Præterea, in eo, qui ſsolitus eſst nego

*tiari, veriorem mihi videri ſsecundam ſsententiam, & in praxi ſseruandam, vt Cagnol. Maſscard. & Villag. affirmant, & tenet etiam Barboſsa vbi ſsuprà, dict. num. 28. Gaill. practic. obſseruat. lib. 2. obſseruat. 6. num. 4. & non obſscurè Nauarrus in manual. cap. 17. nam. 111. qui cum iudicio hac in re ad veriſsimilitudinem reſspicit, dicens; quòd debet conſstare priùs, quòd veriſsimiliter lucratus fuiſsſset creditor: in quo etiam diligentia, & conſsuetudo creditoris inſspicienda erit, plus enim lucrari ſsolet vnus, quàm alius. Quod etiam exprimere teſstes neceſsſsarium

* erit, ac in ea re expertos eſsſse, & ſsui dicti rationem certam reddentes, vt ſsentit Barb, in dict. l. de diuiſsione, dict. num. 28. dum dicit, quòd ita debet reſstringi articulus, vt lucrum, quod prætenditur, quaſsi certum videatur; aliàs enim non poteſst ſsequi condemnatio. Item quòd pecunia debita, eſsſset deſstinata ad negotiandum, & ſsic quòd creditor cum ea negotiatus eſsſset, ſsi ſsibi fuiſsſset ſsoluta; & in effectu, quòd mercatores ſsimilis conditionis, merces emerunt ex quibus tantum lucrati ſsunt: idem etiam, hoc eſst, teſstes concludere debere, ſscribit Rolandus in conſsil. 35. num. 14. lib. 1. Ioannes Guttierr. de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 9. in fine. Surdus de alimentis, tit. 1. quæſst. 45. num. 43. Denique, quod etiam in

* caſsu, in quo de huiuſsmodi intereſsſse lucri ceſsſsantis per probationem plenè conſstiterit, non debeat fieri plenaria condemnatio, vt dixi ſsuprà. num. 45. in fine. Sed quia huiuſsmodi lucrum magis videtur ſsperatum, quàm debitum, de ſsumma intereſsſse probata, & de eo quod veriſsimile videtur teſstibus, quod creditor lucrari potuiſsſset, aliqua diminutio fieri debeat: quod cum Rebuffo, Siluano, Palatios Rubios, Soto, Riminaldo, & Gama probauit Barboſsa 1. part. l. 2. in princ. ff. ſsoluto matrimonio, num. 52. dicens ibidem cum Nauarro, & Peguera, quod creditor non debet accipere totũtotum intereſsſse, quod veriſsimiliter ſsperatur; ſsed tantum id, quod valet ea veriſsimilis ſspes: nam potuit multis modis ea ſspes ad irritum deduci, & potius damnum. quàm lucrum obtinere. Quod etiam eleganter probauit Pater Petrus de Aragon in ſsecundam ſsecundæ Diui Thomæ, quæſst. 78. de vſsuris, articul. 2. fol. 491. in verſs. his ergo, & aliis conditionibus reiectis, ibi: quarta & vltima conditio eſst. vbi dicit, lucri ceſsſsantis conditionem eſsſse, vt creditor non exigat tantum, quantum futurum creditur lucrum ceſsſsans; ſsed deductis laboribus, & expenſsis, attentóque etiam, quod lucrum eſst in futuro, & in periculo, & quod valet minus nondum habitum, licèt ſsperatum, ob eius incertitudinem, quàm valet actu exiſstens; & Diui Thomæ mentem eam fuiſsſse, argutè quidem, atque eruditè oſstendit: & idem nullo Authore relato obſseruat Blaſsius Flores Diaz de Mena in addit. ad deciſs. 110. Gamæ, num. 3. fol. 51. vbi dicit; quòd intereſsſse prædictum debet moderari deductis expenſsis, & aliqua moderata quantitate pro dubiis, & periculis: & ſsubdit, quòd debetur non ſsolum pro primo anno, ſsed pro ſsequentibus, in quibus intereſst: id tamen nullius Authoris allegatione comprobat; ſsed ita

* practicari obſseruauit Cagnol. in dict. l. vnica, C. de ſsententiis, quæ pro eo quod intereſst, n. 43. & ibid. fundat Bolog. n. 122. in fine. quibus iunge Alphonſs. Villagut. tr. de vſsuris, q. 18. concl. 5. n. 34. fol. 167. vbi is Author eleganter explicat ſsuperiorem traditionem, & duas conditiones ponit, quibus ipſsa iuſstificari debet, sic vt aliter non procedat: vt ibidem cùm occaſsio ſse offeret videri poterit, ne alibi plenè & verè reſsoluta repetamus.

Similiter, quòd etiam in caſsu, in quo de huiuſsmodi

* intereſsſse conſstet, intereſsſse intereſsſse, aut lucrum lucri non debeatur, etiam ſsi mora debitoris intercedat, ne res in infinitum trahat argumento textus in l. finali, C. de vſsuris rei iudicatæ, vt poſst Albericum & alios declarat Ruinus, in conſs. 55. num. 16. & ſseqq. lib. 2. Decius in cap. cum venerabilis, num. 16. de exceptionibus. Antonius Gabriel. commun lib. 3. tit. de ſsolutionibus, concluſs. 10. num. 4. & 5. Cephalus in conſs. 85. num. 8. & ſseqq. lib. 1. Bonifacius Rogerius, in conſs. 60. num. 44. lib. 1. Ioannes Vincentius Honded, in conſs. 50. num. 28. lib. 1. & latiùs comprobat Ioan. Baptiſst. Lup. in tract. de vſsuris, comment. 1. §. 6. num. 120. qui contrariis reſspondet: Bolognetus in dict. l. vnica, C. de ſsententiis, quæ pro eo quod intereſst. diſsputans, & quinque caſsus diſstinguens ex num. 123. vſsque ad num. 131. & tandem num. 128. dicens, periculoſsam eſsſse opinionem contrariam, quod lucrum lucri, & intereſsſse intereſsſse poſsſsit peti; quam ibidem audacter tenuit Cagnolus: ſsed quòd rationes ſsuæ ſsunt debiles, & non allegat Decium in terminis; & ſsic ſsuperior opinio tutior & verior eſst: ideò diligentes ſsint creditores in exigendo pecunias ſsuas, & res ſsuas, & non exſspectent lucra lucri, & intereſsſse intereſsſse: & vide eundem Bolognetum in eadem l. vnica, num. 177. & duobus ſseqq.

* vbi dicit omne intereſsſse ſsoluendum in pecunia; & tractat quomodo ſsententia ferri, & executio eius fieri debeat in intereſsſse, ibidem, num. 170.

Quintò, & principaliter conſstituendum eſst, & aliud

* requiſsitum eſsſse vltra prædicta, idque omnino neceſsſsarium, vt intereſsſse lucri ceſsſsantis debeatur, moram ſscilicet debitoris interceſsſsiſsſse: intereſsſse enim lucri ceſsſsantis, nec etiam damni (vt dicetur inferiùs) peti non poteſst, antequam in mora ſsoluendi ſsit conſstiturus debitor, vt habetur in l. 2. §. ſsi nauis, ff. ad legem Rhod. de iactu, & in l. lecta, ff. ſsi certum petatur. & tradit Gloſsſsa in cap. conqueſstus, de vſsuris, quam cum Caſstrenſsi, Craueta, Antonio Gabriele, Couarr. Ploto, Lupo, & aliis ſsequuntur Maſscardus de probationibus, tom. 2. concluſs. 933. num. 24. Andreas Gaill. practicarum obſseruat. lib. 2. obſseruat. 6. num. 3. Nauarrus in manuali, cap. 17. num. 111. in princ. Burſsatus in conſs. 68. poſst num. 1. vol. 1. & cum Cagnolo, & Baptiſsta, Barboſsa 1. part. leg. 2. in princ. ff. soluto matrimonio, num. 48. ad finem. Cephalus, in conſs. 56. num. 50. lib. 1. & in conſs. 398. num. 14. lib. 3. Franciſscus Becci. in |

p. 8

conſs. 105. num. 24. Hyppolitus Riminaldus in conſs. 52. num. 54. lib. 1. & in conſs. 218. num. 105. & ſseqq. lib. 2. vbi num. 100. ſsubdit, non valere pactum, quod ante moram

* intereſsſse debeatur; & refert alios idem tenentes: ſsequitur etiam Ioannes Vincentius Honded. in conſs. 50. num. 22. lib. 1. & in hoc nullus Scribentium diſsſsentit, omnes potius, quos retuli ſsuprà, in initio huius capitis, & quicunque in hac materia loquuntur, moram debitoris neceſsſsariò requirunt, ſsic vt in hoc nullum dubium ſsit: ſsed in eo dumtaxat, quando ſscilicet mora dicatur interuenire, vt inde appareat, ex quo tempore eius quod intereſst ratio habenda ſsit: & quidem Authores

* omnes relati ſsuprâ, & alij innumeri, quos prætermitto conſsultò, ne prolixus appaream, in ea ſsunt ſsententia, vt ſsecurè exiſstiment, etiam citra litis conteſstationem per diei lapſsum, & congruam interpellationem etiam extraiudicialem committi moram, quamuis ſsimus in contractibus ſstricti iuris: Quod cum communi non dubitauit aſsſserete Maſscardus de probationibus, dicta concluſs. 933. num. 35. dicens à communi non eſsſse recedendum, licèt Socinus, & Decius plura adducant, quæ fortiter vrgent contra communem; & Gomezius, & Alciatus contrà tenuerint, credentes ſsuperiorem reſsolutionem dumtaxat procedere in contractibus bonæ fidei; ſsecus in contractibus ſstricti Iuris, in quibus arbitrantur moram committi debere per litis conteſstationem, & ſsic per iudicialem interpellationem, ad hoc vt intereſsſse debeatur: quod etiam tenuit Villagutt. relatus ſsuprà n. 28. vbi diximus.

Ego verò, vt ſsententiam meam interponam, ac etiam, vt in hac re diſstinctè magis, quàm ſsuperiores faciunt, procedam, ſsequentia conſstituere neceſsſsarium duxi. Pri

*mò moram duobus modis committi, ex re, aut ex perſsona: ex re dicitur, cùm re ipſsa, & ipſsoiure ſsine hominis interpellatione committitur, quia lex introducit, efficítque aliquem eſsſse moroſsum abſsque hominis facto, tamen cum ſsententia declaratoria iudicis, vt in l. in minorum, 3. C. in quibus cauſsis in integrum reſstitutio. in l. 1. §. vltimo, ff. de vſsuris, in l. penult. ff. de vi, & vi armata. & in multis caſsibus congeſstis per Menochium de arbitrariis, lib. 2. caſsu 220. ex num. 5. vſsque ad num. 25. Ex perſsona dicitur, cùm debitor interpellatur à creditore in iudicio, vel extra: l. mora, ff. de vſsuris, l. Titia, §. vſsuras, ff. de legatis 2. l. qui Romæ, §. cohæredes, ff. de verborum obligat. Menochius vbi ſsuprà, num. 25. & 26. vbi cum

* aliis multis, quos refert, rectè probat, moram committi ex vna interpellatione dumtaxat, etiam extraiudiciali. Chaſsſsaneus in conſsuetudinibus Burgundiæ, rubr. 4. §. 23. Gloſsſsa, Sera ſsuffiſsamment. ex num. 7. cum multis ſseqq. & hoc eſst certiſsſsimum, & probatum ab omnibus. Deinde

* & ſsecundò ex ſsententia communi Doctorum, moram committi, non ſsolum per interpellationem expreſsſsam hominis, ſsed etiam per tacitam interpellationem extraiudicialem, quæ fit per diei appoſsitionem; quoniam tunc dicimus diem pro homine interpellare, l. quoties in diem, cum ſseqq. ff. de verborum obligat. l. magnam, C. de contrahenda & committenda ſstipulatione. vt dicit communis reſsoluta per eundem Menochium, dict. caſsu 220. num. 43. & 44. Ioan. Vincent. Honded. in conſs. 50. num. 5. & 7. vol. 1. Alexand. Raudenſsis deciſs. 17. num. 16. & 17. ſsed verè communi reſsolutioni fortiter repugnant non

*nulla, ac inter alia primó, negari non poſsſse, quin dies, aut tempus in fauorem debitoris appoſsitum cenſseatur, l. cum in tempus 7. ff. de regulis iuris. & inde non debeat in eius damnum cenſseri adiectum, vt ſstatim conſstituatur in mora per lapſsum eius: ex regula l. quod fauore, cum vulgatis, C. de legibus. Secundò, quia obligatio quando pura eſst, & præſsenti die debetur, aut peti poteſst, ſsine interpellatione, non committitur mora: §. omnis, Inſstitut. de verbor. obligat. iuncta l. ſsi ex legati cauſsa. & communi Doctorum reſsolutione ibidem, ff. eodem tit. vnde nec committi debet cùm dies venerit, quia ante peti non poteſst: l. cedere diem, ff. de verborum ſsignificatione. nec tunc debitor venire debet cum ſsacco paratus, l. quod dicimus, ff. de ſsolutionibus. Tertiò, per textum in l. ex empto, §. Caſsſsius. verſs. denique, ff. de actionibus empti, l. 1. §. licèt, ff. de periculo & commodo rei venditæ. Vnde licèt in iudicando, & conſsulendo à communi re

*cedendum non ſsit, quam etiam cum multis probauit Rolandus in conſs. 89. num. 9. lib. 2. Cephalus in conſs. 586. num. 17. lib. 4. Hyppolit. Riminaldus in conſs. 89. num. 18. lib. 1. & cum multis Alexand. Raudenſsis. vbi ſsuprà; tamen in puncto iuris forſsan verior erit Camilli Plautij diſstinctio in l. quod te mihi, num. 16. ff. ſsi certum petatur, quam & non obſscurè præſsentit Addit, ad Decium, in l. vinum. num. 9. litera, H. ff. ſsi certum petatur. vbi non abſsque ratione diſstinguendum putauit, an dies adiecta ſsit exactioni pecuniæ, vt die adueniente peti poſsſsit; iuxta textum in l. cedere diem, ff. de verborum ſsignificatione. an præcisè adiiciatur ſsolutioni: vt primo caſsu interpellatio requiratur; nec antea mora committatur, quia dies ad alium effectum videtur à partibus adiecta, non ad effectum, vt mora commiſsſsa dicatur. Secundo verò caſsu, dies interpellat pro homine, imò & ipſse creditor iam ante interpellauit, & ſsic eo ipſso mora committitur, nec opus eſst alia interpellatione iuxta ſsententiam communem, quæ (vt dixi) indiſstinctè obtinere ſsolet in praxi, & conſsequenter quoad intereſsſse locum habebit. Denique & tertiò, in puncto iuris, Gomezij, & Alciati opinio

*nem, de qua mentionem facit Maſscardus relatus ſsuprà, num. 59. vt ſscilicet in contractibus ſstricti iuris, mora committi debeat per litis conteſstationem: nec ſsola interpellatio extraiudicialis ſsufficiat, vt intereſsſse debeatur: fortaſsſsis veriorem eſsſse, & iuris rationi magis conſsentaneam; cùm in illis fructus non veniant niſsi ex litis conteſstatione: l. videamus, 38. §. ſsi actionem, ff. de vſsuris. vnde fortiori ratione nec intereſsſse extrinſsecum ante litis conteſstationem debebitur, vt dicebamus ſsuprà, num. 28. idcirco Doctores communiter, male quidem exiſstimaſsſse, mercatori ſsolito negotiari, ex tempore moræ indiſstinctè lucrum deberi; cùm ex dictis contrarium conſstet apertè: quamuis in praxi durum eſsſset à communi traditione recedere: quæ in foro conſscientiæ vrgentius militat, etiam abſsque aliqua interpellatione, vt ſscilicet in

*tereſsſse lucri ceſsſsantis debeatur ex mora in eo foro citra vllam expreſsſsam interpellationem; intelligendo pro vt explicauit Maſscardus de probationibus, tom. 2. concluſs. 933. num. 36. quando ex ſsignis, vel alio modo, de egeſstate creditoris debitori conſstiterit.

Nunc verò limitatur ſsuperior reſsolutio communis, vt non procedat, cùm intereſsſse lucri ceſsſsantis ab initio cer

*ta ſsumma expreſsſsa in conuentionem deductum fuerit: licebit enim creditori ratione lucri ceſsſsantis ante moram mutuatarij paciſsci de tali intereſsſse ſsibi ſsoluendo, abſsque eo, quòd contractus vſsurarius, aut palliatus videatur, nec etiam quòd mora præceſsſserit: quod tenuerunt Hoſstienſsis, Abbas, Anania, Archidiaconus, Romanus, Alexander, Decius, Ioan. Lup. Florentinus, Caietanus, Conrad. Adrianus, Modern. Pariſs. Scotus, Gabriel, Angelus, Sylueſster, & Ioannes à Medina, quos in vnum congeſsſsit Couar. variar. reſsolut. lib. 3. cap. 4. num. 5. in verſs. item, & illud quod maxima æquitate: vbi dicit hanc eſsſse veram opinionem, & omninò obſseruandam; licèt in mutuo illicitam cenſseant Innocentius, Ioannes Andreas, Cald. Laurentius à Rodulphis, Ancharanus, & Craueta, quos ibidem refert; & ſsequuntur eos Maſscardus tom. 2. de probationibus, concluſs. 933. ex num. 25. cum ſseqq. Andreas Gaill. practic. obſseruat. lib. 2. obſseruat. 5. num. 16. Blaſsius Flores Diaz de Mena in addit. ad deciſs. 110. Gamæ, num. 3. fol. 51. Sed priorem ſsententiam conſstanter tuetur Nauarrus in manuali, cap. 17. num. 111. ſseruandam ſscri

*bit Couar. vt ſsuperiùs dixi; dummodo fraus, & dolus creditoris abſsit, ac verè ſsit lucrum ceſsſsans, conueniátque ſsumma expreſsſsa quantitati, quæ verè interfit: & veriorem libenter dixerim, idque ex fundamentis, quæ adducit Molina, de iuſstitia & iure, tom. 2. tract. 2. diſsputat 315. fol. 394. in verſs. Contraria tamen communis eſst. quæ verè concludunt; idcirco amplius in hoc non inſsiſsto: & poſst |

p. 9

poſst longam diſsputationem, & diuerſsas Doctorum ſsententias relatas, huic acceſsſsit pater Salon Valentinus, de iuſstitia & iure, tom. 2. controu. 9. in ſecundãſecundam ſsecundæ Diui Thomæ, quæſst. 78. art. 2. fol. 696. vſsque ad fol. 739. defendit etiam Pater Dominicus Bañez de iuſstitia & iure, quæſst. 78. de vſsura, art. 2. ex fol. 597. verſs. Dubium tamen difficile eſst. vſsque ad fol. 602. vbi omnibus fundamentis contrariæ partis ſsatisfacit pleniſsſsimè. Pater Petrus de Aragon, eodem tract. quæſst. & art. fol. 491. ex verſs. Tertia concluſsio, vſsque ad verſsiculum, Sed quoniam noſstra ſsententia fuit. fol. 493. qui cum Conrad, ex verſsic. Explicatis iam conditionibus. optimè, & concludenter probat,

* illicitum eſsſse, lucri ceſsſsantis ratione, creditorem in mutuo aliquid ſstatim ſsoluendum exigere, cùm ſsolui debeat tempore, quo mutuans lucraturus fuiſsſset, non anteà. Sequuntur denique præfatam ſsententiam communem Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 5. latiſsſsime Villagutt. tract. de vſsuris, quæſst. 18. concluſs. 2. num. 30. per totum, imò & contrariæ partis Authores non dubitarunt aſsſserere, vt licèt de certa ſsumma conueniri non poſsſsit, iuxta ſsententiam, quam ipſsi defendunt, tamen qualitate perſsonarum conſsiderata, arbitrio boni viri taxari poteſst aliqua pars honeſsta, ſsoluenda poſst moram debitoris, modò creditor probet, quòd verè tantum erat ſsuum intereſsſse: vti agnoſscit Maſscardus dicta concluſs. 933. num. 30. & eiuſsdem contrariæ partis Authores nonnulli, quos refert Couarr. variar. reſsolut. lib. 3. cap. 4. num. 5. verſsic. finali, Andreas Gaill. dicta obſseruat 5. num. 16. lib. 2. vbi poſstquam tenuit contrariam partem, dicit limitandam, vt etiam de lucro certo creditor ab initio contractus paciſsci poſsſsit, dummodò probet poſst moram tanti ſsua verè intereſsſse. Menchaca, controuerſsiarum vſsufrequentium lib. 3. cap. 60. num. 25. Surdus de alimentis, tit. 1. quæſst. 45. num. 77. ij omnes, & alij plures, quos prætermittendos duxi conſsultò, vnanimiter adnotarunt duo. Primó, intereſsſse lucri ceſsſsantis

* ſsub incerta quantitate ab initio poſsſse in conuentionem deduci, vt Couar. & cæteri adnotarunt, nec vllus in hoc diſsſsentit. Surdus etiam vbi ſsuprà, dicens ſsuſstineri ſsolùm pro quantitate veri damni. Secundò, intereſsſse damni

* emergentis certa ſsumma expreſsſsa ante moram mutuatarij in ſstipulationem, & pactum poſsſse venire, vt cum aliis tradunt Villagut. tract. de vſsuris, quæſst. 18. num. 30. & quæſst. 19. num. 3. Molina, & Salon, locis relatis ſsuprà, Gaill dicta obſseruat 5. num. 16. Ioannes Vincendus Honded. in conſs. 15. num. 15. vol. 1. & ſsecundum hæc, licèt in interſsſse lucri ceſsſsantis controuerſsia ſsit inter Doctores, vt ſsuperiùs dixi; tamen in intereſsſse damni emergentis abſsque controuerſsia ſsic admittitur. Verùm vt procedat opinio Hoſstienſsis, Abbatis, Nauarri, & ſsequacium, quam defendimus, nonnulla interuenire debent, quæ Theologi ſsuprà citati, ac cum illis Villagut. latiùs adducunt.

Nec erit prætermittendum (quod ſsuprà num. 45. & 46.

* huic loco reſseruaui dicendum) ex dictis ſsuprà, facilè, & apertè conuinci (quod ſsalua a pace eruditi quidem, atque ingenioſsi viri dixerim) Doctoris Feliciani de Solis ſsententiam lib. 2. de cenſsibus, cap. 5. num. 14. is enim contra ea, quæ annotaui ſsuperiùs num. 45. & 46. & multorum allegatione comprobaui, ſsecurè defendit, non deberi cenſseri lucrum ceſsſsans, quod creditor potuerit dare pecunias ſsuas ad cenſsum redimibilem, & ideo non dederit, quia debitor tempore debito ſsibi non ſsoluit, ſsi aliàs creditor non erat negotiari ſsolitus; cuius contrarium, vt vides, ibi dixi, & multos alios ſsic tenentes adduxi. Moueor in primis, quoniam prædictus Author fundatur ex eo, quòd grauiſsſsimi Authores cenſsuerint, lucrum ceſsſsans nec exigi, nec in foro conſscientiæ deduci poſsſse: quod tamen verum non eſsſse, & contrarium omnino tenendum ex dictis ſsuprà conſstat apertè item ex his, quæ in initio huius capitis dixi, num. 14. cum ſseqq. vbi num. 15. retuli patrem Petrum de Aragon, fol. 490. de iuſstitia & iure, num. 11. ſsic deſscendentem, & contrariæ partis fundamentis pleniſsſsimè, & verè ſsatisfacientem; ex his etiam, quæ congerit Ariſsminus Tepatus variar, lib. 1. tit. de intereſsſse. fundatur etiam ipſse Author ex doctrina Alexandri in l. diuortio, num. 25. & 26. ff. ſsoluto matrimonio. quo loco improbauit Alexand. Caſstrenſsis ſsententiam ibidem. & conſstituit, emere fundum, non eſsſse actum quæſstuarium; & ideò non attendendum in eo, qui negotiari ſsolitus non ſsit, quòd fundum frugiferum emere poſsſset, & ideo non emerit, quia pecunias debitas debitor non ſsoluerit. Verùm, vt ibi dixi, Caſstrenſsis ſsententia magis cõmunitercommuniter obſseruatur, & probatur ab infinitis: Nec Alexandri ratio concludit; vt intereſsſse lucri ceſsſsantis non debeatur: idque ex his, quæ cum Rolando, Menochio, & aliis aduertit Barboſsa 1. part. l. 2. in princ. ff. ſsoluto matrimonio, num. 50. verſs. Neque obſstat. quem ibidem adduxi, & Alexandrum in conſs. 31. num. 9. lib. 6. idem in effectu probantem. ſsic vt ex ſsolutione, quam tradit Barboſsa ibi. concludenter ſsatisfieri poſsſsit huic fundamento.

Fundatur deinde, quòd Scriptores communiter conſsentiant, vt lucrum ceſsſsans exigi non valeat, niſsi ab eo qui ſsoleat negotiationem quæſstuariam exercere: quod fateor libenter; negans tamen in propoſsito caſsu lucrum ceſsſsans, quod erat in via & in potentia proxima, & propinqua, excludi per Doctores; cùm potius ex eo, non aliter, atque ſsi à negotiari ſsolito peteretur, communi Doctorum calculo conceſsſsum fuerit, vt conſstat ex dictis ſsuprà, num. 45. vbi infinitos retuli ſsic tenentes: & adduxi Barboſsam vbi ſsuprà, num. 50. ſsic defendentem, & alios plures referentem, & vltra relatos ab eo ſsic in praxi obſseruatum teſstatur Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 6. Blaſsius Flores Diaz de Mena in addit. ad deciſs. 110. Gamæ, num. 3. fol. 51.

Denique fundatur ea ratione, quòd omnes Theologi, & Pontificij Authores, duplex ſsolum conſsiderant intereſsſse; vnum damni emergentis; alterum, lucri ceſsſsantis: hoc autem intereſsſse (inquit ipſse) non eſst damni emergentis; ſsed nec lucri ceſsſsantis, quoniam illud habet tantum locum in ſsolito negotiari. Verum enim verò fundamentum hoc ex dictis ſsupra ſsubuertitur manifeſstè, nec habet locum, cùm aliunde, quàm ex negotiatione conſstare poteſst lucrum eſsſse veriſsimile: vt cum aliis dixit Barboſsa loco ſsuprà relato. Eſst autem in propoſsito caſsu plus quam veriſsimile; ergo attendi debebit. Ideóque contra prædictum Authorem, magis cenſseo cum eadem communi, quam defendo, vt habens pecuniam paratam, & expoſsitam emptioni redditus annui, quíque abſsque dubio emeret, poſsſsit à mutuatario exigere eam quantitatem, quam poſsſset ex redditibus percipere, intelligendo ſsemper iuxta ea, quæ dixi ſsuprà, num. 45. & 46. & hactenus de intereſsſse lucri ceſsſsantis.

Nunc verò de intereſsſse damni emergentis agendum eſst; quod ſsicut ſseparatam cauſsam habet à lucro ceſsſsante, vt dixi ſsuprà, num. 22. ita & ſseparatum locum requirit: aliud enim eſst damnum. emergens, aliud lucrum ceſsſsans: vt recte aduertit Andreas Gaill. practic. obſseruat. lib. 2. obſseruat. 6. in princ. quem dicto num. 22. adduxi. Et pro breui, expedita tamen explicatione conſstituo in primis, certum eſsſse, intereſsſse damni emergentis licitè peti poſsſse, etiam iure Canonico, vt in cap. 1. & in cap. conqueſstus, de vſsuris, notant Doctores, & cum Sylueſstro Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 7. Nauarrus in manuali, cap. 17. n. 111. & 112. & in hoc nullus diſsſsentit: omnes potius, quicumque hactenus in hac materia loquuntur, vnanimiter ſsic probarunt, vt conſstat ex omnibus relatis ſsuprà in initio huius capitis, n. 14. qui etiam in intereſsſse lucri ceſsſsantis idem admittunt, & nouiſsſsimè omnium Ariſsminus Tepatus variar. lib. 1. tit. de intereſsſse, fol. 212.

Deinde & ſsecundò conſstituo, exemplum damni emergentis magis communiter proponi, provt adducit

* Nauarrus in manuali, cap. 17. num. 111. verſs. Exemplum damni. quem omnes recentiores ſsequuntur, vt conſstat ex Molina de iuſstitia & iure, tom. 2. tract. 2. diſsput. 314. in |

p. 10

princ. fol. 386. Barboſsa 1. part. l. 2. in princ. ff. ſsoluto matrimonio num. 44. verſs. dicitur autem in hac materia, fol. 596. & num. 47. verſs. Adde aliud exemplum. vbi duobus exemplis rem hanc declarat. Pater Petrus de Aragon in ſsecundam ſsecundæ Diui Thomæ, quæſst. 78. de vſsura, art. 2. fol. 489. verſs. In ſsolutione ad primum, ibi: damnum emergens. Salon de iuſstitia & iure, ibidem, controu. 9. in princ. Villagut. tract. de vſsuris, quæſst. 19. num. 1. qui de hac re videndus erit omninò, Primò enim declarat, quid ſsit damnum. emergens: Deinde & ſsecundò rectè adnotauit, mutuantem dupliciter contingere pati intereſsſse

* damni emergentis: ac denique, & Tertiò ad alia infert, quæ in hac materia ſscitu digna, & neceſsſsaria ſsunt. Inter alia tamen præmittendum eſst, quòd ſsicut variis modis damnum. emergens incidere poteſst; ſsic & intereſsſse eiuſsdem damni variis modis probari: de quibus Alexand. in conſs. 41. vol. 5. Iaſson in l. 1. num. 5. C. de ſsumm. Trinitate, & fide Catholica. Andreas Gaill. practic. obſseruat. lib. 2. obſseruat. 6. num. 6. Ariſsminus Tepatus lib. 1. dict. tit. de intereſsſse.

Tertiò & principaliter conſstituo, in intereſsſse damni

* emergentis illud eſsſse peculiare, ſsicut in intereſsſse lucri ceſsſsantis, vt regulariter non incipiat deberi niſsi à tempore moræ. In quo tam Theologi, quàm vtriuſsque iuris Pontificij, & Cæſsarei Authores conueniunt: vt cum multis firmarunt Couar. variar reſsolut lib. 3. cap. 4. n. 2. verſs. deinde. Ioan. Baptiſst. Lup. in tract. de vſsuris, comm. 1. §. 6. num. 109. vbi refert Nauarr. Cagnol. in l. curauit, n. 53. C. de actionibus empti. Hyppolit. Riminald. in conſs. 52. num. 54. lib. 1. Barboſsa 1. part. l. 2. in princ. ff. ſsoluto matrimonio num. 48. Ioannes Vincentius Honded. in conſs. 50. num. 23. lib. 1. Alexand. Raudenſsis deciſs. 17. num. 16. infinitos alios prætermitto conſsultò, omnes enim vnanimiter hoc probarunt. Poteſst tamen ab initio in pactum deduci; & tunc etiam citra moram debebitur, & hoc ex communi placito Scribentium, & ſsine controuerſsia, vt dixi ſsuprà, num. 71. quamuis in intereſsſse lucri ceſsſsantis differentia ſsit, vt aduertebam ibid. & vltra relatos eo num. ſsic tradunt Rebuffus in l. vnica, in princ. num. 13. verſs. Imò licèt, C. de ſsententiis quæ pro eo quod intereſst. Virgil. de Bocca, in tract. vti poſsſsidetis, cap. 18. num. 70. Villagut. qui octo conditiones requirit, & optimè explicat, tract. de vſsur. quæſst. 19. num. 3. & 4.

Eſst etiam id in hac materia peculiare, vt intereſsſse

* damni emergentis articulari, & probari debeat, ſsicut intereſsſse lucri ceſsſsantis: Alexand. in conſs. 141. num. 3. vol. 5. Hyppolit. Riminald. vbi ſsuprà: Ioan. Bapt. Lup. vbi ſsuprà, num. 103. & num. 116. Andr. Gaill. practic. obſseruat. lib. 2. obſseruat. 6. num. 6. Rub. in conſs. 20. & in conſs. 88. Nec ſsufficit probare, quòd debitor non ſsoluit

* in tempore, & quod creditor pecunias ad cambium, vel ſsub vſsuris accepit, niſsi iuſstificetur, quòd ob retardatam ſsolutionem illas acceperit; ex quo poſsſsibile eſst ex aliis cauſsis accepiſsſse: vt in terminis tenuit Rota Rom. provt teſstatur Mohedanus deciſs. 104. incipiente, Simon Centurio agebat. & ſsequitur Ioannes Vincentius

* Honded. in conſs. 50. num. 30. lib. 1. Sufficit tamen verificari damnum. vt ſsupra dixi; nec eſst neceſsſse actorem probare, quod ſsi pecuniam habuiſsſset, damnum illud non eſsſset paſsſsus: nam ex quo conſstat de damno, præſsumitur, quòd illud non incurriſsſset creditor, ſsi pecunia debito tempore fuiſsſset ſsoluta, vt eſsſse de mente Doctorum aſsſserit Ruinus in conſs. 140. num. 6. lib. 4. cum eo Barboſsa 1. part. l. 2. in princ. ff. ſsoluto matrim. num. 44. verſs. & circa hoc exemplum, & num. 48. vbi dicit inter hoc intereſsſse damni emergentis, & præcedens intereſsſse lucri ceſsſsantis, eam eſsſse notabilem differentiam, nam cum agitur ad intereſsſse lucri ceſsſsantis, non ſsufficit conſstare.

* quod creditor deſsiit lucrari; ſsed oportet probare, quòd creditor veriſsimiliter, & quaſsi certitudinariè aliquid eſsſset lucratus, ſsi pecunia debita ei, ſsuo tempore fuiſsſset ſsoluta.

Differunt etiam, nam vbi agitur ad intereſsſse damni

* emergentis, non requiritur, quòd actor ſsolitus ſsit negotiari cum pecunia, ſsed indiſstinctè debetur: l. Lutius Titius, ff. de actionibus empti. Alexander in conſs. 141. num. 3. vol. 5. vbi allegat textum in l. nummis, ff. de in litem iurando, & in conſs. 31. num. 9. lib. 6. Plotus de in litem iurando, §. 11. num. 29. Ioannes Guttierrez de iuramento confirmatorio, 1. part. cap. 2. num. 4. Natta in conſs. 370. n. 6. lib. 2. Hyppolit. Riminald. in conſs. 346. à num. 1. lib. 3. Andreas Gaill. practic. obſseruat. lib. 2. obſseruat. 6. num. 6. Et tamen in intereſsſse lucri ceſsſsantis neceſsſse eſst regulariter, quòd illud petens ſsolitus ſsit negotiari, vt ſsuprà diximus: & aduertit Barboſsa vbi ſsuprà, num. 48. niſsi in caſsu, de quo ſsuperiùs diximus num. 45. & num. 72. quo excepto, regulariter procedit hæc differentia.

Differunt denique, nam quando agitur ad intereſsſse

* damni emergentis, exigitur etiam intereſsſse ipſsius intereſsſse, quicquid in intereſsſse lucri ceſsſsantis contradicatur: vt vidimus ſsuprà num. 55. ſsic notauit Rot. Genuen. deciſs. 87. num. 9. & cum Vrſsill. Ioannes Vincentius Honded. in conſs. 50. num. 16. lib. 1. & de his hactenus, quæ vt vides non ſsine labore, & ſstudio congeſsta ſsunt & ſscripta: tot

* enim, tantáque pro huius capitis enucleatione, originaliter atque attentè prælegi, vt ex ipſsis facilè poſsſsem integrum librum, aut plenum tractatum de intereſsſse confiere, illa tamen ſsciens, conſsultóque prætermitto; contentus in hoc cap. ea, quæ frequentius accidunt, & magis neceſsſsaria ſsunt, tradidiſsſse.

back | | continue

Castillo Sot...: Opera omnia, sive...

CAPVT I.

SVMMARIVM.