Solórzano Pereira: De Indiarum Iure - The School of Salamanca

preceding text ...

back | | continue

IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA

p. 1
IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA

DE INDIARVM IVRE, SIVE De iuſsta indiarum Occidentalium inquiſsitione, acquiſsitione & retentione

LIBER PRIMVS.

In quo, quæ ad inquiſsitionem pertinent ſspecialiter pertractantur.

CAPVT PRIMVM. Quid proprie Indiarum nomine veniat? Vbilate de Orientalium situ, & divisione tractatur, & de antiqua Orbis partitione.

CAPVT PRIMVM. Quid propriè Indiarum nomine veniat? Vbilatè de OriẽtaliumOrientalium ſsitu, & diviſsione tractatur, & de antiqua Orbis partitione.

SVMMARIVM CAPITIS PRIMI.

1 Operis huius inſstitutum proponitur.
2 Præfationes inutiles, & verboſsos commentarios facere ſstultum eſst.
3 Verbis qui abundant, in rerum ſsubſstantia deficiunt.
4 Brevis eſst, qui non dicit plus quàm oportet, & inita tractatio deſsiderat.
5 Perfectum eſst, quod ex omnibus ſsuis partibus conſstat.
6 Præfationum utilium neceſsſsitas, & laudatio. Lex 1. D. de orig. iur. exornatur, ibidem.
7 Principium dimidium totius.
8 Adagium, quo illotis manibus, aut pedibus aliquid agere vetamur, quid ſsignificet, & unde ſsumatur.
9 Mundus à Deo ex nihilo, ſsed pulcherrimus conditus.
10 Mundi appellatio generaliter ſsumpta, quid contineat?
11 Mundus an dicatur à movendo, vel à munditie?
12 Mundus Græcè dicitur Kóσµoς, quod ſsignificat ornamentum.
13 Coſsinetæ ancillæ quæ, & cur dictæ?
14 Mundus muliebris quid ſsignificet?
15 Mundi climata, ſsive plagæ quæ, & quot?
16 Venti præcipui, & Cardinales dicti, qui ſsint?
17 Oriens & Occidens quid?
18 Septentrionalis mundi plaga quæ, & cur dicta?
19 Meridies, ſsive Meridionalis mũdimundi plaga, quæ & cur ita dicta?
20 Antarcticus polus ſsolet vocari Meridionalis & Auſstralis, & cur?
21 Septentrionalis pars cur etiam Aqui|
p. 2
lonaris dicatur?
22 Ventorum plurium nomina, ſsitus & differentiæ remiſsſsivè.
23 Mundi nomen contractum ad inferiora elementa, dividitur communiter in tres partes, EuropãEuropam nempe, AſiãAſiam, & AfricãAfricam.
24 Orbis partes antiqui qua ratione diviſserint.
25 Aſsia ſsola dimidium Orbis olim cogniti continebat.
26 Orbis partium nomina unde? & ſsitus, provinciæ, hiſstoriæ, mores, & excellentiæ, remiſsſsivè.
27 India iacet in Aſsia, & in ſsacris Litteris dicitur Evilath, & cur?
28 India dicitur regio Orientalis Aſsiæ ab Indo flumine, quod eam aluit, vel ab Indo at nepote Noë.
29 Indi fluminis magnitudo, & an & quatenus Gangem, & Nilum excedat?
30 Indus fluvius, quot alios in ſse recipiat, & quot oſstijs Oceanum ingrediatur?
31 India Aſsiæ, cur dicatur Orientalis? & de eius ſsitu, & Geographia.
32 Indiæ Orientalis magnitudo immenſsa pluribus demonſstratur.
33 Indiæ Orientalis diviſsio varia reperitur apud auctores.
34 Ganges fluvius celebratiſssimus, qui, & in Scriptura Phiſson, à Paradiſso exiens.
35 Indiæ Orientalis diviſsio à Paulo Veneto tradita reprobatur.
36 Abaſsia, & Abyſssinorum Imperium hodie eſst in Africa, & an olim in Aſsiæ, & intra Indiam fuerit?
37 Indiam Orientalem novo & obſscuro modo dividit Abdias Babylonius.
38 Abdias Babylonius quis, & quãdoquando vixerit? & de fide hiſstoriæ Apoſstolorum, quæ eius nomine circumfertur.
39 Aethiopia ubi, & unde dicta? & quòd ſsit duplex.
40 Media regio Aſsiæ, & eius Geographia.
41 Mædi ſsunt populi Thraciæ in finibus Europæ.
42 Indiæ diviſsio tradita ab Abdia Babylonio defenditur, & latè exponitur.
43 Vergere verbum quid ſsignificet apud Geographos?
44 Geographi regiones magis nobiles, quãvisquamvis remotiores, pro confinibus ponere ſsolent.
45 India verſsus Aethiopiam eſst illa, quæ Citerior dici ſsolet, & quid comprehendat? & num. 51.
46 Arabes, Sabæi, & Homeritæ, Indi vocantur.
47 Indiam vocat Curtius omnem terram, quam aluit mare Rubrum.
48 India etiam vocatur Aegyptus ſsuperior, & cur?
49 India dicitur utraque Aethiopia Aſsiana, & Africana.
50 India Orientalis tota dicitur ab aliquibus magna Aethiopia, & cur?
51 India, quæ ab Abdia dicitur Prima, eſst eadem quæ Citerior, & quid contineat?
52 D. Bartholomæus prædicavit in India Citeriori.
53 India Citerior dicitur etiãetiam Fortunata, & Beata, & Aethiopiæ adhærens.
54 India, quæ Abdiæ dicitur Secunda, eſst illa, quæ alijs dicitur Interior ſsive intra Gangem, & eius ſsitus.
55 India intra Gangem, per Septentrionalem partem, non multũmultum diſstat à Medis.
56 Medorum nomine, non tam illorũillorum provincia, quàm Imperium denotatur.
57 Medorum ImperiũImperium Abdiæ Babylonij, & Artabani tẽporetempore latiſssimum fuiſsſse.
58 Medi etiam à Parthis victi, ipſsis nomen dederunt.
59 Media in Sacra Pagina quas nationes comprehendat?
60 India, quam Abdias Babylonius Tertiam vocat, eſst eadem, quæ alijs Vlterior, ſsive extra Gangem dicitur.
61 Indiæ Vlterioris, ſsive extra Gangem Geographia, & quòd ampliſssimum Sinarum Regnum complectitur.
62 India Vlterior, eſst pars extrema mũdimundi, & ideò dicitur finem facere, & Indico Oceano claudi.
63 Sabæa regio cur dicatur finis terræ?
64 Gadiræ verbum, & adagium, NõNon ultra Gadira, quid?
65 India Vlterior cur dicatur Abdiæ tenebrarum regionem gerere?
p. 3
66 Tartarorum nomen & Imperiu quando extendi cæperit.
67 Tenebrarum regio dicitur pars Septentrionalis, & cur?
68 Aquilonares regiones plurimæ, in quibus Sol rarò, vel nunquam apparet.
69 TenebrarũTenebrarum regio dicitur quædam provincia infinibus Tartarorum.
70 Regio quædam eſst ultra Lapones perpetua caligine oppreſsſsa, ubi Pygmæi reperiuntur.
71 Cimmerij populi, & Cimmeriæ tenebræ.
72 Nebuloſsa povincia in Regno Georgiorum, & eius mirabilis hiſstoria.

DEo volente, et ivvante, de

^† iuſstitia & iure dicturus, quâ PotẽtesPotentes pariter ac Catholici Hiſspaniarum Reges & Domini noſstri, nũquamnunquam ſsine glorięgloriæ & laudis titulis nominãdinominandi, Occidentales & Meridionales Novi huius (ut vocant) Orbis provincias, & longè, ac latè patentia Regna inquirere, & acquirere potuerunt & acquiſsita retinêre: necnon de legibus, peculiaribuſq́;peculiaribuſq́ue ſsanctionibus, quibus eadẽeadem Regna, Divino Numine parta, tuentur & moderantur; arbitrore re eſsſse, ſsi quædam priùs de ipſsorum nomine, ſsitu & inventione tractaverim.

^† Non quia velim longos & verboſsos commentarios facere, aut tẽpustempus in præludijs, vel parergis conſsumere, & in ipſso opere poſsteà ſsuccingi, quod ſtultũſtultum eſsſse docemur lib. 2. Machab. c. 2. verſs. ultim. & optimè poſst Serarium exornat Martinus Delrius in adagial. ſsacris, 1. tom. adag. 1033 pag. 607. Vveſsembechius conſs. 37. n. 12.

^† & Iuſst. Lipſs. inſstit. epiſs. c. 7. ubi ait: Vt corpore tenues veſste ſse dilatant, ſsic qui ingenij, aut ſsapientiæ inopes, diffundũtdiffundunt ſse in verbis: cui ſsimile eſst illud Prov. 14. Vbi verba ſsunt plurima, ibi frequẽterfrequenter egeſstas.

^† Sed quia iuxta cõſiliumconſilium Quintil. lib. 4. inſstitut. Orator. c. 2. Nos brevitatem in eo ponimus, nõnon ut minus, ſsed ne plus dicatur, quàm oportet, Pliniumq́;Pliniumq́ue iuniorem ſsecuti lib. 5. epiſst. 6. Primum Scriptoris officium eſsſse exiſstimamus, ut titulum ſsuum legat, & identidem interroget ſse quid cœperit ſscribere, ſsciatq́ue ſsi materiæ immoratur, non eſsſse longum, longiſsſsimum ſsi aliquid accerſsit, atque attrahit.

^† Et cùm illud perfectum ſsit; quod ex omnibus ſsuis partibus conſstat, incõveniensinconveniens iudicamus, iuris Indiarum tractationem promittentibus, omiſssis initijs, atque origine non repetitâ, protinus materiam aggredi.

^† Præſsertim ubi ipſsæ præfationes & libẽtiùslibentiùs nos ad lectionem propoſsitæ materiæ perducunt, & cùm eò venerimus, evidentiorem eius præſstant intellectum, prout in ſsimili ſscripſsit Caius I. C. in l. 1. D. de orig. iur. & Imp. in l. vnic. verſs. Nulla enim, C. de imponen. lucrat. deſscript. Quorum dictum ornari poteſst ex plurimis, quęquæ de præfationum utilitate, & rebus ex ſsuis primordijs deducẽdisdeducendis & explicandis, tradunt Doctores in d. l. 1. præcipuè Zaſssius, Corraſs. Everlin. & noviſssimus Anton. Mornacius, Bart. In l. 1. n. 16. C. de novo Codice facien. idẽidem Bart. & Iaſs. per text. ibi in l. 3. §. fin. D. de pact. & in l. Titia 133. §. idem reſspondit, D. de verb. oblig. Tiraq. qui plures refert in tract. de primog. in præfat. num. 64. Maſscard. de probat. lib. 1. in proœm. n. 4. Mieres in tract. de maiorat. in initio n. 1. Bobadilla in Politica lib. 1. c. 3. n. 3. Claud. Prat. Gnoſseon general. iuris lib. 3. tit. 1. c. 2. Ferdinand. Mendoça lib. 3. diſsput. de pact. cap. 8. Mar. Anton. Peregrin. de fideicom. art. 16. Fuſsius in ſsingulari 107. ſsub litter. P. & Seraphinus de virtute iuram. privil. 75. n. 9.

^† Vnde natum adagium, Prin|

p. 4

cipium dimidium totius, quod ex Platone, Ariſstot. Ciceron. Polyb. Horatio, Auſsonio, & alijs deducunt & illuſtrãtilluſtrant auctores ſsuprà relati, Lucian. in Dialogo de Domo, Paul. Fuſscus in tract. de viſsit. lib. 1. cap. 1. n. 2. & Aldus Manutius in adagijs pag. 95. Ncc latuit Caium in d. l. 1. ibi: Et certè cuiuſsque rei potiſsſsima pars principium eſst.

^† Vbi alterius quoque adagij meminit, quo illotis manibus, aliquid tractarevetamur, hoc eſst, ex abrupto, & nullâ præfatione, imparatis adhuc audientium animis, rem quampiam, & præſsertim gravem & ſseriam aggredi: locutione ſscilicet proverbiali ex Deorum ſsacris ductâ, quæ manibus illotis peragere nefas erat; cui ſsimilis eſst alia, illotis pedibus, de quibus apud Heſsiodum, Agellium, Macrobium & Gregor. cognomento Theologum, quos refert Manutius, ſsive Eraſsmus in adagijs pag. mihi 388. & fusè explicat Maldonatus ſsup. Matthæi cap. 27. num. 24. Genebrar. ſsup. Pſsalm. 25. Gaſsp. Sanct. ſsup. Iſsai. cap. 1. num 47. & Ioan. Steph. DurãtiusDurantius de ritibus Eccleſsiæ lib. 2. c. 28.

Sciendum

^† eſst igitur, Deum Optimum Maximum MũdumMundum univerſsum pro immenſsa bonitate & ſsapientia ſsua ex nulla præexiſstente materia cõdidiſſecondidiſſe, & quidem pulchrum, prout eſst & ipſse pulcherrimus, ut habetur Geneſs. & Ioan. c. 1. & tradit D. Paul. 11. ad Hebr. & ad Roman. Seneca lib. 1. qq. natural. ad Lucil. in princ. & lib. 2. cap. 45. & eleganter Boëtius lib. 3 de conſsolat. Philoſsoph. metro. 9. dum ait:

O qui perpetua mundum ratione gubernas,
Terrarum, cœliq́;cœliq́ue Sator, qui tẽpustempus ab ævo
Ire iubes, ſstabiliſsq́ue manens, das cuncta moveri,
Quem nõnon externæ pepulerũtpepulerunt fingere cauſsæ
Materiæ fluitãtisfluitantis opus: verũverum inſsita ſsummi
Forma boni, livore carẽscarens: tu cũctacuncta ſsuperno
Ducis ab exemplo, pulchrum, pulcherrimus ipſse
Mundum mente gerens, ſsimiliq́ue ab imagine formans.

Continet

^† autẽautem mundi appellatio, ſsi generaliter ſsumatur, cœlum, terrãterram, mare, & quæ in eis opera Dei ſsunt, cœleſstes ac terrenas creaturas, ſsive naturas, ut poſst Ariſst. lib. 1. de cœlo & mũdomundo, & Cleomedem in lib. de OrbiũOrbium cæleſst. contempl. docet Origen. lib. 2. Periarchon c. 9. D. Aug. tract. 2. in Ioan. Poſssido. in metheor. Hygin. de Aſstron. c. 1. Cœlius Rhodigin. lib. 1. antiq. lectio. c. 4. Chaſsſsan. in Catal. glor. mundi part. 12. conſsider. 10. Iuſstus Lipſsius omnino legendus in Phyſsiolog. Stoic. lib. 2. diſsſser. 6. & 7. & eleganter Feſstus Pompeius de verb. ſsignificat. verb. MũdusMundus, D. Iſsidor. lib. 3. Etymol. cap. 39. & lib. 13. cap. 1. Qui

^† duo à movendo dictũdictum putant, quòd in ſsempiterno motu conſsiſstat, licèt veriùs M. Varro, & Plin. lib. 2. de natur. hiſstor. cap. 2. & 4. à perfecta, abſsolutaq́ue elegantia vocatum dicant: quòd nihil eo mundius, pulchrius, vel ornatius ſsit.

^† Vnde illum Græci Κόσµον dixerunt quod ſsignificat ornamentum,

^† & Κόσµɛτας ancillas, quæ ornandis poliendiſsq́ue uxoribus deſserviebant, de quibus Iuvenal. Satyr. 6. Ponunt Coſsmetæ tunicas, quæ Ornatrices Latinè dicuntur, in multis locis congeſstis à Briſsſson. verb. Ornatrices. Quam Etymologiam idem etiam Iſsidor. præſsenſsit d. cap. 1. & alijs reiectis magis probat Ioan. Fungerus in Etymologico Latino-Græco, verb. Mundus, pag. 652. & Iuſstus Lipſs. d. c. 6.

^† ob id ea, quæ mulieres ad ſsui lauticiem & ornatum parant, ſsub mundi muliebris appellatione contineri, ſscripſsit Varro lib. 4. de ling. Latin. Cato apud Livium lib. 37. Seneca lib. 1. nat. qq. ad fin. Iul. Paul. lib. 3. Sent. c. 6. & Vlpian. in l. argumento 25. §. MũdusMundus, D. de auro & arg. leg. & in alijs locis, quæ plenè congerunt Briſsſson. Prateius, & Ioan. Calinus in ſsuis libris de verb. ſsignific. verb. Mundus muliebris.

Huius

^† mundi climata, ſsive plagas quidam ſseptem eſsſse dixerunt, maximè Ptolemæus, & auctor libri de locorum |

p. 5

ac mirabilium mandi deſscript. cap. 55. Eaſsq́ue & gentes, quæ ſsub eis habitãthabitant, ſspecialiter cõmemoratcommemorat Chaſsſsaneus in Cathalogo glor. mundi part. 12. conſsider. 16. & alij, quos refert Martin. Delrius in adag. ſsacr. 1. to. adag. 924. pag. 508. Sed alij magis communiter & generaliter in quatuor tantùm dividere ſsolent, nempè Orientem, OccidẽtemOccidentem, Septentrionem & Meridiem, ut docet Cicero lib. 2. de natur. DeorũDeorum, Hiero. in quæſst. in Geneſs. cap. 13. Servius ad illud Georg. 1:

Mundus ut ad Scythiam Riphæaſsque arduus arces.

D. Iſsidor. d. lib. 13. Etymolog. c. 1. Agellius lib. 2. noct. Attic. c. 22. Cœl. Rhodigi. lib. 1. lect. antiq. c. 19. & 21. Chaſsſsaneus d. part. 12. conſsider. 13. ubi tractat, quæ ex his plagis nobilior ſsit, Carol. Stepha. & Ioan. Funger. in dictionarijs ſsub illis verbis, P. Ioá. Pineda in comment. in Iob c. 23. verſs. 8. & noviſsſsimè & latiſssimè P. Ludovic. Balleſster. è Societate Iesv in Hierologia lib. 2. c. 4. per totum, & eleganter inſsinuavit Ovid. lib. 1. Metamor.

^† Simul etiam primores vẽtosventos enumerans, qui ab his quatuor Orbis partibus, ſsive cardinibus irruere ſolẽtſolent qui cardinales ob id à quibuſsdam nominantur:

Eurus ad Auroram Nabathæaq́ue regna receſssit,
Perſidaq́;Perſidaq́ue & radijs iuga ſsubdita matutinis.
Veſsper, & Occiduo, quæ littora ſsole tepeſcũttepeſcunt
Proxima ſsunt Zephyro, ScythiãScythiam Septemq́;Septemq́ue triones
Horrifer invaſsit Boreas: contraria tellus
Nubibus aſsſsiduis, pluvioq́ue madeſscit ab Auſstro.

OriẽtalisOrientalis, &

^† OccidẽtalisOccidentalis plaga, ut notũnotum eſst, & ſsupradicti auctores advertũtadvertunt, à Solis ortu occaſsuq́ue dicũturdicuntur.

^† Septentrionalis, quęquæ inter polum ArcticũArcticum, & ÆquinoctialẽÆquinoctialem circulũcirculum interijcitur, à ſeptẽſeptem ſstellis nomen ſsumpſsit, in ea cœli parte ſsitis, ex quibus quaſsi iuncti triones, id eſst boves, figurantur.

^† Meridionalis autẽautem inde appellatur, quòd ad eãeam orbis partem inclinat, ubi Sol facit mediũmedium diem, iuxta Varronis & Ciceronis etymologiãetymologiam, velut addit D. Iſsidor. ubi ſsuprà, quia tũctunc puriùs micat ętheræther, merum enim purum dicitur. Iacet autem hęchæc pars inter eundem ęquinoctialemæquinoctialem circulum, & polum AntarcticũAntarcticum, Arctico oppoſsitum, qui terræ obiectus, ab ijs, qui ſsuperiorem eius partem habitant, cerni nõnon poteſst, ſsed ut ille dixit:

Sub pedibus Styx atra videt, maneſsq́ue profundi.

Vnde

^† idem Antarcticus polus à noſstris Meridionalis vocari ſsolet, & frequentiùs etiam Auſstralis, ab Auſstro vẽtovento, qui à tropico Æſstivali ad hanc plagam iacẽteiacente ſsuum flatũflatum emittit.

^† QuẽadmodumQuemadmodum & Septentrionalis, communiter dicitur Aquilonaris, à vento inde vehementiſssimo volatu Aquilæ inſstar irruente. Quod apertè oſstenditur Iſsaiæ c. 43. Ab Oriente adducam ſsemen tuum, & ab Occidente congregabo te. Dicam Aquileni: Da; & Auſstro: Noli prohibere, & Gen. 13. verſs. 14. Leva oculos tuos in directum, & vide à loco, in quo nunc es, ad AquilonẽAquilonem & MeridiẽMeridiem, ad OrientẽOrientem & OccidentẽOccidentem: & in multis alijs locis ſsacræ Scripturæ, quæ plenè congerit & illuſstrat Balleſst. d.c. 4. & eſst videndus Agelli. d. lib. 2. noct. Attic. c. 22.

^† Qui dictorum, & aliorũaliorum ventorum nomina, ſsitus & differentias elegãtereleganter proſsequitur, & melius Chaſsſsaneus ubi ſsup. conſsider. 14. Pontanus in Meteoris, Lilius Girald. in hiſst. DeorũDeorum ſsyntagm. 5. ad finem, Cœlius Rhodig. lib. 20. lect. antiq. cap. 18. & 19. Simon Maiol. in dieb. Canic. to. 1. Colloquio 1. Levinus Lemnius de occultis naturæ miraculis lib. 3. c. 3. Hadria. Iunius in ſsuo nomenclatore part. 2. n. 255. & 256. Pineda in Eccleſs. cap. 1. verſs. 6. n. 7. 8. & 9. Ioan. FũgerusFungerus in Etymolog. verb. Ventus, Petr. Mexia in Sylva var. lect. 4. part. cap. 22.

Si verò

^† Mundi nomen ad inferiora elementa contrahamus, ſscilicet aquam & terram, quæ ſsimul unum corpus globoſsum conſstituunt, & Orbem |

p. 6

terreſstrem vocamus, cõſtarconſtar eum à veteribus in tres partes magis cõmunitercommuniter fuiſsſse diviſsum, nempè Europam, Africam & Aſsiam, ut præter Ptolem. Pompo. Melam, Strabonem, Herodotum, & Diod. Sicul. paſssim docent omnes antiqui & recentiores Coſsmographi, quorum CathalogũCathalogum apponit Poſsſsevinus 2. tom. Biblioth. lib. 15. cap. 19. pag. 253. & ſseq. & optimè proſsequitur Plin. in princip. lib. 3. de natura. hiſstor. Paul. Oroſs. lib. 1. hiſst. c. 2. D. Iſsidor. lib. 14. Etymolog. c. 2. & Ioan. Boëm. lib. 1. de morib. omn. gent. c. 3. Pet. Mexia in Sylva 3. p.c. 19. licèt M. Varro lib. 4. de ling. Latin. Saluſst. in hiſst. Iugurt. Iſsocrat. in Panegyr. & Servius in lib. Aeneid. in duas tantùm ſsecaverint, Aſsiam ſscilicet & Europam: Africam nimirũnimirum cũcum Europa coniungẽtesconiungentes. ¶

^† Has tres orbis partes veteres non æqualiter diviſserunt: nam Aſsia à Meridie per OriẽtemOrientem uſsque ad SeptentrionẽSeptentrionem pervenit. Europa à SeptẽtrioneSeptentrione uſsque in OccidentẽOccidentem porrigitur. Africa ab OccidẽteOccidente in Meridiem iacet:

^† ac proinde ſsola Aſsia dimidiũdimidium totius orbis olim cogniti tenêre videbatur, ut advertit D. Iſsid. ubi ſsup. & Auctor libri de mirabilium mũdimundi deſscript. c. 1. Ideò autem hæc inæqualitas contigit, & alterius dimidij, duæ partes evaſserunt, quòd ab Oceano, mare Magnum, ſsive MediterraneũMediterraneum ſse inſsinuans, eas interſsecuit.

^† De quarum nominibus, ſsitu, provincijs, moribus, hiſstorijs, religione, & excellentijs, plura quidẽquidem dicere poſsſsem, ſsi id noſstri inſstituti ratio pateretur, aut ab alijs diligenter præſstitum non fuiſsſset, & præcipuè à D. Iſsidor. d. lib. 14. Etymolog. c. 3. 4. & 5. Ptolem. & Gerard. Mercatore in ſsuis tabulis Geographicis, Ioan. Magin. Patavino in enarration. & illuſstration. ad eaſsdem tabulas, Abraham. Ortel. in Theatro magno orb. terrar. tab. 1. 2. 3. & 4. ubi alios allegat. Eodem Ortel. in Theſsauro Geograph. in verbis Africa, Aſsia, & Europa, Carol. Stephan. & Ioan. Funger. in eiſsdem verbis, Ioan. Boëm. de moribus omn. gent. lib. 1. 2. & 3. Auctore tabulæ Coſsmograph. quȩquæ habetur in prȩfatiopræfatio. ad relationes novi Orbis. Chaſsſsa. in Cathalog. glor. mũdimundi d.p. 12. cõſiderconſider. 17. Textore in officin. 1. tom. pag. 371. Theatr. vitæ huma. lib. 3. vol. 3. pag. 695. Iacob. Ponta. in progymnaſs. Latinit. 1. p. vol. 3. progymnaſs. 18. ex pag 315. latiſssime Ioan. Boter. in relation. univerſsal. p. 1. lib. 1. 2. & 3. Pet. Opmeer. in chronograph. pag. 19. Ant. Poſsſsevin. in Bibliot. 2 tom. lib. 16. ſsect. 5. 6. & 7. & fr. Thom. à Maluenda de Antichriſsto lib. 3. c. 6. 7 & 8.

Quibus ita breviter & opportunè pręiactispræiactis, ut ad rem magis accedamus, rurſsus ſciendũſciendum eſst.

^† intra prædictos Aſsiæ terminos, latiſssimam quandam, & totius terrarium Orbis nobiliſssimam regionem continêri, quæ India Orientalis vulgò cognominatur, licèt in ſsacris litteris Geneſs. 2. & 10. & alibi paſssim appellari ſsoleat Hevilath, ab Hevila filio lectan, qui aliquas eius provincias primus incoluit, ut poſst alios doctè obſservant Pererius, & Delrius ad Geneſs. d.c. 10. Pineda de rebus Salom. lib. 4. c. 16. q. 11. pag 217. Maluenda de Paradiſs. c. 41. pag. 124. & noviſssimus, & eruditiſssimus Bernard. Aldrete de varijs Hiſspaniæ & aliarum provinc. antiquitatibus lib. 4. c. 9.

^† Sumpſsit autem Indiæ nomẽnomen ab Indo filio Gogi, Noë at nepotis, & Sabi nepotis, quẽquem ipſse Noë ad Arabiam Fœlicem, ſsive Sabæam, & indiæ regiones incolẽdasincolendas miſsit, ut tradit Beroſsus lib. 2. & Pineda in Monarchia lib. 1. c. 24. §. 2. Vel ut obſservat D. Iſsidor. lib. 14. Etymolog. cap. 3. & alij auctores infrà citandi, ab indo flumine, quòd Perſsiæ limes eſst, & eãeam ab Occaſsu uſsque ad Orientem alluit, tantâ

^† magnitudine aquarum, ut cum Nilo & Gange à multis contẽderecontendere dicatur, & abſsque dubio excedere, ſsi ad curſsus longitudinem inſspiciamus, ut oſtẽditoſtendit Cicero lib. 2. de natu. Deorum, Diodor. Sicul. lib. 5. Pompon. Mela lib. 3. c. 4. D. Baſsil. in Hexam. homií. 3. & latè |

p. 7

Plin. lib. 5. cap. 18. & lib. 6. cap. 17. ubi prodit, Alexandrum Magnum nullo die minus ſsexcenta ſstadia in Indo navigaſsſse, nec potuiſsſse ante menſses quinque enavigare, adiectis paucis diebus.

^† Et ibi etiam addit ſsexaginta perennes fluvios, & torrentes centum in ſse recipere, quamvis Arrianus in Peripio decem & novem ingentium fluminum mentionem duntaxat faciat, & ſseptem oſstijs magnam illam aquarum vim in Oceanum evomere tradat, quorum nomina ſsigillatim recenſset Ptolemæus. A quibus tamen diſsſsentiens Abraham. Ortelius in Theſsaur. Geograph. verb. Indi fluminis, duo tantùm oſstia illi aſsſsignat, ſsecutus Melam, Strabonem & alios. Idq́ue Luſsitanorum atteſstatione confirmat, qui noſstris temporibus eas regiones ſsedulò perluſstrarunt, & plura alia de codem fluvio comminiſscuntur, prout & ſsaciunt auctores ſsuprà relati, & ultra cos Ioan. Funger. in Etymolog. verb. India, Simon Maiol. in dieb. Canicular. tom. 1. colloq. 11. pag. mihi 293. & Ioan. Baptiſst. Scortia de natura & incremento Nili lib. 1. cap. 5.

Orientalis

^† verò ea de cauſsa India hæc appellatur, quia eius termini ad Orientem Aſsiæ, imò & totius orbis, ut plurimùm tendunt, & Eoo pelago clauduntur, hoc eſst, Oceano Orientali, ſsive Auroræ, quam Græci Eoos appellabant, ut tradit Pompon. Mela lib. 1. c. 2. A Septentrione autem Tauri montis iugis concluditur, & à Meridie Indico Oceano. Occupatq́ue, teſste Magino tabul. 32. fol. 251. maximum cœli tractum, tam in longum, quàm in latum: nam ſsecundùm lõgitudinemlongitudinem complectitur circiter quinquaginta tres meridianos, quorum OccidẽtaliſsimusOccidentaliſsimus eſst in gradu 106. Orientaliſssimus in gradu 159. Atverò iuxta latitudinem extenditur ab æquatore, quem propemodum attingit, uſsque ad gradum 43. latitudinis Boreæ: quamobrem ad medium uſsque ſsexti climatis expanditur, ubi contingit maxima æſstatis dies horarum quindecim cum dimidio: atque una eius pars, quæ ad Meridiem vergit ſsub Torrida Zona, altera verò Borealis ſsub temperate cadit.

^† Vnde quidãquidam tradunt, ut ipſse Maginus ait, hanc Orientalem Indiam adeò eſsſse immenſsam, & tantum littoris occupare, quantum per quadraginta dies, nocteſsq́ue velificantibus curſsus eſst. Et Pomp. Mela lib. 3. cap. 7. ſsexaginta dierum, ac noctium navis velociſssimæ curſsum vix ſsufficere tradit. Nearchus quatuor mẽſiummenſium iter per campum habêre ait. Et ex Ctheſsia affirmat Strabo, & Photius in ſsua Bibliotheca, non eſsſse minorem reliquâ Aſsiâ, & Indos ſsolos, cæteros ferè univerſsos mortales ſsuperare: alij eam tertiam partem univerſsi orbis cõtinêrecontinêre affirmant, ut conſstat ex Plinio d. lib. 6. c. 17. Solin.in Polyſst. cap. 55. Strab. in Geograph. lib. 15. P. Ioan. Mafæio hiſstor. Indic. lib. 6. Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 12. & ex alijs infrà citandis. Quibus addere licet Philoſstrat. lib. 6. de vita Apoll. cap. 1. ubi ſsic ait: Magnitudine quidem India non conferenda eſst Æthiopia, neque ulla alia cõtinentiscontinentis pars, quæ hominibus nota ſsit. Quòd ſsi totam Æthiopiam toti Ægypto adijciamus, non tamen ambæ coniunctæ, magnitudinem Indiæ adæquabunt. ¶ Hinc

^† factũfactum eſst, ut in diviſsione huius tam vaſstæ & immẽſæimmenſæ regionis, non ſsatis inter auctores conveniat. Veteres namque, nempè Strab. lib. 15. Ptolem. lib. 7. cap. 1. in tabulis 10. & 11. Aſsiæ, & Pompon. Mela lib. 1. cap. 2. ex Gange fluvio nobiliſssimo, qui illam interfluit, in duas dividunt partes, & eam, quæ OccidẽtaliorOccidentalior eſst, & flumini Indo proximior, Indiam intra Gangem appellant: alteram verò, quæ magis ad Orientem vergit, Indiam extra Gangem cognominant, & ad Sinas uſsque incluſsivè protendunt.

Eſst autẽautem

^† fluvius hic Ganges longè inter alios celebratiſssimus à Gange filio Gogi, & fratris Indi, ita dictus, ſsi Beroſso fidem habemus, & idem ille, qui in Scriptura appellatur Phiſson, & ex |

p. 8

Paradiſsi fontibus exire dicitur, quem Græci perperãperperam Indvm vocant, ut conſstat ex Ioſseph, lib. 1. antiquit. cap. 1. D. Hieronym. de locis Hebraic. verb. Phiſson, Auguſstin. lib. 8. de Geneſs. ad litter. cap. 7. Ambroſs. de Paradiſs. cap. 3. Epipha. in Anchorato, & ex pluribus alijs, quos eruditè refert & illuſstrat Maluenda de Paradiſso cap. 39. Multa alia ſsatis notanda de eodem amne ibîdem, & in cap. ſseq. prætexens.

^† Alij autem, ſscilicet Pet. Niger, & Paul. Venetus lib. 3. c. 43. ex relatione illorũillorum, qui ex Ægypto in hanc Indiam navigarunt, ipſsam in tres partes diviſerũtdiviſerunt, Maiorem, Mediam & Minorem: ſsive SuperiorẽSuperiorem, Mediam & Inferiorem; quarum nomina antiqua, & noviora benè proſsequitur Maginus d. tab. 32. ubi alias diviſsiones adducit. Sed nemo ſsanus huic Veneti partitioni conſsentiet, quoniam Abaſsſsiam in illa comprehendit, & IndiãIndiam Mediam appellat: eam verò, quæ intra GãgemGangem eſst, Maiorem, ſsive SuperiorẽSuperiorem: Minoris autem, ſsive Inferioris Indiæ terminos neutiquam ſsignat.

^† Conſstat autem Abaſssiam eſsſse Orientaliſssimam Africæ partẽpartem, quæ Arabici ſsinus & maris Rubri oris circundatur, & nullus unquam ex Hiſstoricis & Geographis IndiãIndiam Orientalem propriè extra AſiãAſiam collocavit: quamvis ſsint aliqui, qui, ut Venetum defendant, affirment, ante ducentos plus minus annos, quo tempore ille ſsuas relationes vulgavit, verè Abyſssinorum Imperium in Media India fuiſsſse, poſsteà tamen ob bellorum eventus in eam Africæ partem, ubi hodie eſst, tranſsmigraſsſse, ut conſstabit ex Iacobo Navarcho in ſsua epiſst. Aſsiatic. & Gerard. Mercat. in ſsua tab. univerſs. & Abraham. Ortel. in theat. mag. tab. 108. de regione Abyſssinorum. Sed hoc nullo ſsatis fixo pedamento fulcîtur: & quovis modo fiat, India intra Gangem Media deberet dici, nõnon autem Abaſssia, tum quia inter alias duas medium tenet locum, tum etiam, quia inter Citeriorem, quæ minor eſst, & Vlteriorem, quæ ampliſssima, & maior, media apud omnes magnitudine iudicatur.

^†Invenio quoque novam quandam Indiarum partitionem, ſsed obſscuram ſsatis, & à paucis animadverſsam apud Abdiam Babylonium lib. 8. hiſstor. Apoſstol.

^† qui & Salvatorem in carne vidit, & Simonem & Iudam in Perſsiam ſsecutus, primus Babylonis Epiſscopus creatus fuit, a quo Babylonis nomen accepit, & Apoſstolorum vitas, & virtutes Hebraico ſsermone conſscripſsit, quas in Græcum vertit Eutropius eius diſscipulus, & in Latinum Iulius Africanus, ut ipſse idem Iulius teſstatur, & Iacob. Archiepiſscopus Genuenſsis in lib. annuarum ſsolemnit. & Petrus Epiſscopus Equilinus in lib. 9. Cathalogi ſsanctorum. Et licèt non ignorem auctorẽauctorem hunc in his, quæ de Apoſstolorum actis ſscribit, multa pro arbitrio finxiſsſse, velei à ſsectarijs impicta fuiſsſse, ita ut incertum ſsit, an legitimus extet, atque adeò meritò, ut ſside indignum, à Paulo Papa IV. inter ſscripta à ſse dãnatadamnata reiectum, ut refert Sixtus Senenſsis lib. 2. Bibliothec. Alanus Coppus Dialogo 2. cap. 1. pag. 170. Illuſstriſs. Cardinal. Baronius in Annal. Eccleſs. tom. 1. ann. 44. num. 44. & ann. 51. num. 51. Bellarmin. de Script. Eccleſs. ſsæcul. 1. Anton. Poſsſsevinus in apparatu verb. Abdias, & Iacob. Gualterus in 1. ſsæculo à Chriſsto nato, pag. 18. Cùm tamen damnatus nõnon fuerit in indice librorum prohibitorum Concilij Tridentini, & in hoc, de quo agimus argumento, hiſstoriam magis, quàm religionem, proſsequatur, non verebor in eius verbis referendis & ex ponendis pauliſsper ſsubſsiſstere. Is ergo d. lib. 8. vitam Divi Bartholomæi Apoſstoli ſscribere parans, ſsic exorditur: Indiæ tres eſsſse ab Hiſstoriographis aſsſseruntur. Prima eſst India, quæ ad Aethiopiam vergit: ſsecunda, quæ ad Medos: tertia, quæ finem facit, nam ex uno latere tenebrarum regionem gerit, ex alio latere mare Oceanum. In Indiam ergo veniens Bartholomæus Apoſstolus, &c. In quibus verbis |

p. 9

primâ facie, non tá aperire, quàm obſscurare & cõfundereconfundere videtur Indiarum Orientalium diviſsionem, & terminos ab antiquis & recentibus Geographis conſstitutos. Nam

^† Æthiopia, tãtam inferior, quàm ſsuperior, propriè India dici non poteſst, neque Indiæ contermina, cùm ſsit Regio Africæ ab Æthiope Vulcani filio ſsic dicta, qui ei præfuit: ſseu potius à verbo Græco ϖαρὰ τὸ ἄιϑειν τὸ ϰάιειν, quod apud nos cremo ſsonat, vel faciem combuſtãcombuſtam habêre, quandoquidem ipſsa region ſsub Torrida Zona iacet, ardoribuſsq́ue Solis maximè oppoſsita eſst, ut latiùs proſsequitur Plinius lib. 5. cap. 8. & lib. 6. cap. 30. Ptolem. lib. 4. cap. 7. Strabo lib. 15. Volaterra. lib. 12. Carol. Stepha. Abraham. Ortel. & Ioan. Funger. in ſsuis theſsauris, ſsive dictionarijs verb Æthiopia, & Maginus in tab. Geograph. tab. 23. vbi de Africa ex pag. 195.

Rurſsus quod Abdias ſsubdit de ſsecunda India, quæ vergit ad Medos, & tertia quæ finem facit, vix eſst ut intelligi queat, cùm neque nomina, nec ſsitum earum aperiat, & nullus ſsit auctor, qui huiuſsmodi confines admittat.

^† Etenim Media, licèt ſsit Regio Aſsiæ latiſsſsima, nullam Indiam vicinam habet, ſsed à Septentrione Hircano mari: ab Occaſsu maiori Armenia, & Aſssyria terminatur: à Meridie Perſsiam: ab Ortu Hyrcaniam, & Parthiam habet, quæ Caſsſsaorum mõtibusmontibus ab ea excluditur, ut poſst Ptolem. obſservat Paul. Oroſsi. lib. 1. cap. 2. Ortel in Theat. tab. 3. & 102. & in Theſsaur. Geograph. verb. Media, Stephan eodem verbo, & Magin. ſsup. pag. 247.

^† Quòd ſsi de Mædis cum æ Diphthongo Abdiam accipiamus, longè remotiores à qualibet Indiarum plagâ eos reperiemus, ſsunt enim Thraciæ populi, vicini Macedonibus, quos cõſtatconſtat in Europæ finibus claudi, ut prędictiprædicti auctores teſstantur.

^† Sed nihilominus ſsi rem attentiùs conſsideremus, rectè defendi poterit hæc Abdiæ diviſsio, & eadem fermè cum illa cenſseri, quam ſsuprà ex veteribus Geographis propoſsuimus; niſsi quod rem antiquam verbis novis proponit, & inſsolitis limitibus ſsignat, tripartitam Indiam faciens, quam illi bipartitam conſstituerunt. Etenim quod ait, Primam Indiam ad Æthiopiam vergere, Secundam ad Medos, non eâ mente dictum videtur, quaſsi in his regionibus IndięIndiæ conſiſtãtconſiſtant, aut illis omnino circunſscribantur; ſsed duntaxat vergere, hoc eſst tendere, ſspectare, declinare, vel inclinari.

^† Hæc eſst enim illius verbi vis, & proprietas, ut cõſtatconſtat ex Iul. Cæſsar lib. 1. belli Gall. Vergit ad Septentriones: Cice. Philip. 11. Et eius auxilium ad ItaliãItaliam vergere, quàm ad Aſsiam maluiſsſsemus. Lucan. lib. 1.

Nec Polus adverſsi calidus quà vergitur Auſstri.
& rurſsus lib. 9 Libyæ quod fertile terræ eſst Vergit in Occaſsus.

^† eſst communis deſscribendi modus, quo ſsæpiùs Geographi, & Hiſstorici utuntur, ſsignantes vel Provinciam, vel cœli tractum, vel civitatem, vel montem, aut magnitudine, aut potẽtiâpotentiâ, aut nomine, inſsignem, verſsus quam deſscribenda regio magis declinet, ut illius ſsitus certis ſsignis commodiùs cognoſscatur, quamvis alijs terminis propinquioribus, ſsed non adeò notis circunſscribi potuiſsſset, ut patet ex locis ſsuprà relatis, & ex Strabone d. lib. 15. ubi inquit, Trapobanem inſsulam eſsſse longitudine octo millia ſstadiorum verſsus Æthiopiam, quas tamẽtamen ob hoc nemo vel propinquas, vel cõterminasconterminas, dicet, cùm ſsint ferè immenſso maris & terræ intervallo diſstantes. Et ut hæc deficerent, poſsſset quoque Abdiæ diviſsio defendi, ſsi animadvertamus, quòd ultra Indiam intra Gangem, & extra Gangem, quas ipſse ſecũdamſecundam & tertiam appellat, ut inſsrà trademus; prior illa

^† India, quam verſsus Æthiopiam conſstituit, à plurimis alijs Scriptoribus cognita etiam fuit, & Citerior appellata, quaſsi plures Provincias citra Indum comprehendens. Inter quas Plinius |

p. 10

lib. 6. c. 2. Gedroſsos, Arachotos, Arios & Paropamiſsadas nominat, & Indiæ nomine donat, licèt, ut ipſse ait, ad Occidentem vergant, & Indo amne non terminentur. His quintam addit Philoſstratus lib. 3. cap. 15. & Volaterran. lib. 12. utramque ſscilicet Carmaniam. Eaſsq́ue, quamvis non exiguo ſspatio, citra Indum fluvium iaceant, Indiæ nomine etiam hodie complecti affirmat Maginus d. tab. 32. & Nicolaus de Conti Venetus in ſsuis relation. primam Indiæ partem vocat, & Ormuciam regionem addit, & reliquas, quæ à Perſside ad Orientem Indo flumine terminantur.

^† Fœlicem quoque Arabiam, & SabęosSabæos, & Homeritas illam habitants, IndiãIndiam, Indoſsq́ue vocat Nicephor. lib. 8. biſstor. Eccleſs. cap. 35. & lib. 9. c. 18. Abraham. Ortel. in Theſsaur. Geograph. verbo Indi primum: & quòd Vniverſsæ Arabiæ ad mare uſsque Rubrum eodem etiam nomine complectantur, auctor eſst Andreas Corſsalis in epiſstola ad Iulianum Mediceum magnum Hetruriæ DucẽDucem, quam ex India de rebus Indicis ſscripſsit anno Domini 1515.

Poteſstq́ue

^† auctoritate Quinti Curtij innixus videri, qui lib. 8. univerſsam terram, quam abluit mare Rubrum, Indiam etiam appellat, & ob hoc forſsitan mare Indicum, nunc vocat Ortelius in tabula de Perſsiæ Regno, ſsive de Sophiorum Imperio, quod mare Rubrum dicebat antiquitas.

Rurſsus

^† ſsuperiorem Ægyptum Indiam etiãetiam vocat Higinius fabula 275. nimirũnimirum, quia iuxta hanc Ægypti Aſsiaticam partem Aethiopes ab Indo flumine conſsurgentes conſsederunt anno mundi 3580. ut poſst Herodot. tradit Euſseb. & Torquemada in Monarch India. lib. 1. cap. 6. pag. 23.

^† Et quod generalius eſst, & ad locum Abdiæ magis accommodatum, tam Æthiopiam Orientalem, quæ ſsub Aſsia collocatur. quàm Occidetalem, quæ in Africa ſsub Aegypto, & Rhizophagos, & alios Aethiopas, qui ad Nilum, & omnes illos, qui cis & citra fluvium Indum habitabant, licèt Aethiopes eſsſsent, Indiam & Indos fuiſsſse vocatos, apertè oſstendit Virgil. lib. 4. Georg. ubi hac de cauſsa illos, Indos coloratos appellat, & Servius explicans illud eiuſsdem Maronis carmen:

Sola India nigrum fert Ebenum.

Etiam in Aethiopia inquit Ebenum naſsci, ac proptereà annotate, Indiam intelligi à Virgilio, & alijs totãtotam Aethiopiæ plagam. Cui aſsſsentiuntur Higin. Theodoret. Procop. & alij, quos referunt Ortel. in Theſsaur. verb. Rhizophagi, & verb. Æthiopia, & diligentiſssimi & eruditiſssimi Patres Ioan. Pineda de rebus Salom. lib. 5. c. 14. §. 5. pag. 405. & fr. Thom. Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 12. & lib. 5. cap. 9 & de Paradiſs. cap. 37. & 38. ubi etiam de prædicta utriuſsque Aethiopiæ diviſsione pertractant; de qua item agit Herodo. lib. 7. Strabon. lib. 7. Plin. lib. 5. Seneca in Hercul. furent. ſscen. 1. Iſsidor. lib. 14. Etymolog. cap. 5. Solin. c. 26. Abulenſs. in cap. 5. epiſstol. D. Hieron. ad Paulin. Ioan. Baptiſst. Scortia. lib. 1. de natur. & increm. Nili, cap. 2. pag. 16. & Torniellus in annal. 2. mun. ætate, anno 1931. num. 25. Et iuxta hunc ſsenſsum benè defendi poſsſset Pauli Veneti opinio, quam ſsuprà reiecimus, dum Abaſssiam intra Indiam conſstituit, licèt in reliquis à veritate, & aliorum Geographorum deſscriptione diſsſsentiat. Quinimò

^† S. Epiphan. in Anchorato, & Anaſstaſs. Nicœnus quæ ſst. 24. in Script. totam hanc Indiam Orientalem, de qua loquimur, Magnam Aethiopiam appellant, & ſsatis appoſsitè, ut inquit Maluenda de Paradiſs. c. 39. pag. 118. quòd Indi colore ſsint cremato, & aduſsto fermè, ut Aethiopes, teſste Plin. lib. 6. cap. 19. & Pompon. Mela lib. 3. cap. 7.

Iuxta

^† quæ omnia, prima illa India, quam Abdias inquit ad AethiopiãAethiopiam vergere, hæc intelligi debet, quæ citra Indum, & Occaſsum perducta, ad mare uſsque Rubrum extenditur, ita ut maio|

p. 11

rem partem Regni Cambaiæ comprehendat; per cuius medium Indus amnis præterlabitur, & provincias Parapamiſsam, Ariam, Aracoſsiam, & Gedroſsiam, utramque Carmaniam, OrmuziãOrmuziam regionem, & maioris nominis inſsulas Perſsici ſsinus, & univerſsas Arabias, atque ipſsas etiam Æthiopias. Et

^† in hac India, quæ, ut diximus, Citerior appellari ſsolet, prædicavit D. Bartholomæus, quamvis id Abdias nõnon ſsatis aperiat, ut egregiè conſstat ex Euſsebio lib. 3. hiſstor. Eccleſs. cap. 1. qui cũcum provincias enumeraret, quas Apoſstoli ad prædicãdumprædicandum ſsortiti ſsunt, Thomas, inquit, ſsicut nobis traditum eſst, ſsortitus eſst Parthos, Matthæus Aethiopiam, Bartholomæus Indiam Citeriorem, &c. Et idẽidem ſsub eodem nomine Indiæ Citerioris docet Origenes in Geneſsim lib. 3. D. Hieron. de Script. Eccleſs. in Panteno. Zozomen. lib. 2. c. 24. Theodoretus lib. 1. cap. 23. Nicephorus lib. 4. cap. 32. Rufinus lib. 1. continuation. hiſstor. Eccleſs. Euſsebij cap. 9. Surius in hiſstor. Sanct. 24. die Auguſsti, Baronius in Martyrolog. ſsub eodem die, & anno Chriſsti 44. num. 34. & Petr. Opmeerus anno mundi 4010. & Chriſsti 44. Vbi non ſsolùm Citeriorem,

^† ſsed Fortunatam quoque hanc Indiæ partem appellat, in qua D. Bartholomæus evangelizavit, quemadmodum & Solinus c. 33. Beatam vocavit, quia Fœlix Arabia magna ipſsius pars eſst. Et eam eſsſse finitimam Æthiopiæ tradit Socrates lib. 1. hiſstor. Eccleſs. c. 15. ſsic ſscribens: Cùm Apoſstoli ſsortito iter ad gentes ſsuſscepiſsſsent, Thomas Parthiam obtinuit, Matthæus AethiopiãAethiopiam, Bartholomæus Indiam, quæ huic ſsinitima eſst, ſsortitione cœpit, & Rufin. ubi ſsuprà, dum ait: Thomæ Parthia, & Matthæo Aethiopia, eiq́ue adhærens Citerior India Bartholomæo dicitur ſsorte decreta.

Secunda verò India,

^† quam Abdias ad Medos vergere tradit, illa eſst procul dubio, quæ in communi aliorũaliorum GeographorũGeographorum partitione interior, ſsive intra GãgemGangem vocatur, & ultra Indum amnem ab Occaſsu, ad Gangem ad Orientem extenditur, à Meridie Oceano Indico, à Septentrione, mõtemonte Caucaſso terminatur.

^† Et per hanc partem non multum diſstare India à Media videtur, cùm ſsolùm intercedat, quęquæ ab Aquilone ad Meridiem eſst ipſsius Caucaſsi latitudo, & Ecbatana Medorum Regum ſsedes à Caucaſseis portis, non plus quàm viginti millia paſsſsuum diſstare dicatur, ut conſstat ex Philoſstrat. lib. 2. cap. 1. ubi tradit, Caucaſsum Mediam, atque Indiam terminare, & in mari Rubro altero cubitu deſcẽderedeſcendere, & ex Strabone lib. 2. & 15. Plin. lib. 6. cap. 17. & eodem Philoſstrat. d. lib. 2. cap. 3. & 4. ubi Alenxandri Magni itinera referentes, quibus uſsus eſst cũcum Beſsum ex Parthia in Bactrianam perſsequeretur, poſst traiectum Caucaſsum, mox Indicas regiones ingreſsſsum teſstantur, adeò, ut à Caucaſso ad Cofen fluvium Indiæ Septuaginta tantũtantum leucarum diſstantia extet, & ad Indum novem, iuxta eiuſsdem Plinij ſsupputationem. Neque abeſst Quintus Curtius lib. 7. dum ait: Tandem ſseptemdecim dierum ſspatio Caucaſsum ſsuperavit Alexandri exercitus, ex Media verſsus Indiam profectus, & Polybius lib. 11. num. 32. de Antiochi Magni expeditione Indica ſsic ſscribens: Superato Caucaſso Indorum fines ingreſsſsus amicitiam cum Sophagaſseno Rege renovavit.

Quòd ſsi quis urgeat, prædictorum limitum propinquitate Mediam multo magis ſspectare Citeriorem Indiam, de qua primo loco, Abdiam exponentes, locuti ſsumus, quàm interiorem hanc, de qua nunc agimus, & ab ipſso Abdia ſsecunda eſsſse dicitur: reſsponderi poteſst, Abdiam non dicere, eam vergere ad Mediam, ſsed ad Medos, ut Medorum

^† nomine nõnon provinciam, ſsed univerſsum Imperium intelligeremus: quemadmodum olim omnes gentes, quæ Romanorum Imperio ſubijciebãturſubijciebantur, vocabantur Romani, & hodie uni|

p. 12

verſsi Aſsiæ populi, qui linguâ loquuntur Perſsicâ, Perſsæ vocantur, ut refert Pater Trigaultius expenditionis ad Sinas lib. 4. cap. 3. Porrò

^† Medorum Imperium Artabani temporibus, quibus Abidas Babylonius viguiſsſse comperitur, latiſssimum quidem erat, & victricibus armis nomen, & fines ſsuos uſsque ad ipſsam Indiam dilataverat, Parthiſsque ſsub iugum miſssis, omnis illa Regnorum & Provinciarum congeries, quibus Parthica componebatur Monarchia, uno Mediæ nomine, & Regno cognoſscebatur, ut conſstat ex his, quæ de eius, magnitudine & potẽtiapotentia ſscribit Polybius lib. 5. & 9. hiſstor. Strabon. lib. 11. Solinus cap. 59. Plin. lib. 6. cap. 26. Philoſstrat. lib. 1. de vita Apol. cap. 8. Quod mirum videri non debuit,

^† cùm tãtatanta fuerit ſsemper Medorum auctoritas & exiftimatio, ut etiam cùm à Parthis ſsuperati eſsſsent, ipſsi Parthi honoris cauſsâ Medi appellarentur, ut ſscribit Zonaras 2. tom. Annal. Turnebus apud Robert. Stephan. in Theſsaur. liter. M. Horat. lib. 1. carmin. Od. 2. ad Auguſst.

Neu ſsinas Medos equitare inultos
Te duce, Cæſsar.

Et eodem lib. Ode 29. ad Iccium:

Non antè devictis Sabææ
Regibus, horribiliq́ue Medo
Nectis catenas.

Et lib. 3. Ode 3. de iuſsti conſstantiſsq́ue viri præmijs:

— Stet Capitolum
Fulgens, triumphatiſsq́ue poſsſsit
Roma ferox dare iura Medis.

Super quibus locis, ex antiquis commentatoribus Mancinelus, & Aſscenſsius, & ex novis Labin. Torrentius, & Cruchis Medorum nomine Parthos intelligent, qui ſsolùm tempore Auguſsti, cæteris Aſsiæ prouincijs iam ſsubactis, ferè reliqui erant, ad ſolãſolam Romani nominis & Imperij gloriam, ut oftendit Paul. Oroſs. lib. 1. cap. 2.

^† Vbi etiam docet in ſsacra Scriptura omnia Perſsarum, Parthorum, Aſsſsyriorum, & aliarum prouinciarum adiacentium Regna Mediam vocari, prout & nos colligimus ex 4. lib. Eſsdr. cap. 1. Danie. cap. 5. Machab. lib. 1. cap. 14. & Ierem. 51.

Supereſst, ut ad Tertiam Indiam accedamus, quam ultimo loco proponit Abdias, & ſsinem facere dicit: Nam ex uno latere tenebrarum regionem gerit, ex alio latere mare Oceanum.

^† Quibus verbis licèt obſscuris, niſsi meum me argumentum fallit, arbitror Abdiam deſsignare voluiſsſse Tertiam illam ulteriore Indiam, quam ſsuprà diximus ab alijs Geographis cõmunitercommuniter appellari, extra Gangem, quia ab hoc fluvio ad ultimos uſsque Sinas extenſsa, Indiarum & totius terræ continentis, quæ ad OriẽtemOrientem terminatur, finem facit.

^† Nam ab Occaſsu Gange flumine, ab Oriente & Meridie, mare Indico Meridionali, & Eoo, ab Aquilone Septentrionaliſsſsimis Tartarorum regionibus cingitur. Quam adeò amplam limitum circunſscriptionem, non Abdias ſsolus Indiæ Vlteriori tribuit, ſsed antiqui etiãetiam, & nonnulli noſstri temporis Scriptores, ut conſstat ex Strabo. lib. 15. Pompon. Mela lib. 3. cap. 7. Cornel. de Iudæis, Mercator. Volaterran. Robert. Stephan. Ortel. & alijs, quos ſsuprà retulimus, & ex Philoſstr. lib. 6. cap. I. ubi ſsic ait: Aethiopia totius terræ, quæ ſsub Sole eſst, Occidentale cornu occupat, ſsicut India id quod ad Orientem terminatur. Magin. d. tab. 32. dum inquit: India extra Gangem, quæ eſst provincia Mangi, ſsive ChinẽſeChinenſe regnum ampliſsſsimum. Atque hoc nimirum ſsignificare voluit Abdias,

^† dum Indiam hanc finem facere dicit. Quid enim aliud eſst finẽfinem facere, quàm terram omnem, quæ verſsus Orientem habitabilis eſst Indiæ huius limitibus terminari? Sic enim Ctheſsias in Indicis, quem refert Photius in ſsua Bibliotheca, ultra Indos nullos habitare homines affirmat, & idem colligitur ex verbis Pompon. Melæ lib. 1. cap. 2. & Paul. Oraſsij lib. 1 ubi Indos ultima |

p. 13

mundi occupare inquiunt, quia a Meridie, & Occidente Eoo, & Indico Oceano terminantur, quod Abdias exprimere voluit in illis verbis: Ex alio latere mare Oceanum. Et confirmat Cornelius de ludæis in ſspeculo Geograph. ubi Sinarum Regnum, quod pręcipuèpræcipuè, ut diximus, per hanc Indiæ partem extediturextenditur, ſsic depingit: Ingens, latiſssimumq́ue Regnum Sina, & quod ab ortu Solis ultimum terrarum meritò exiſstimatur, ab Occaſsu nouiſssimis Indiæ terminis definitur, verſsus Septentriones à Scythis, quos Tartaros appellant, mutuo metu aut montibus, quin & muro ſseparatur: cætera Oceanus ambit latos ſsinus, & immenſsa ſspatia complectens. Idem latiùs tradit elegantiſssimus & oculatiſssimus Sinenſsium rerum ſscriptor Nicol. Trigaultius lib. 1. Chriſsti expeditio. in Sinas, c. 2.

Neque mirum videri debet, ſsi ad hanc partem India finem facere dicatur,

^† cùm & illa Arabiæ Fœlicis regio, quæ Sabæa vocatur, & ad Indiam Citeriorem pertinet, ut ſsuprà retulimus, eò quòd extremum Oceanum Auſstralem pertingit, finis etiam terręterræ, & remota ac longinqua in multis locis ſsacræ Scripturæ appelletur, ut cõſtatconſtat Ioël. 3. Ierem. 16. Iſsaiæ 43. Matthæi cap. 12. Vbi agitur de Regina Sabà, quam Chriſstus Dominus de finibus terræ ad potentiam Salomonis videndam veniſsſse inquit: ad quorum, & aliorum explicationem ita doctè obſservat Pineda de rebus Salom. lib. 5. cap. 14. num. 20. pag. 404. & num. 33. pag. 409. Et conducunt quæ, de eâdem Sabæa loquens, ſscribit Nicephor. lib. 8. cap. 35. & meliùs de univerſsis his Indijs S. Epiphanius in Anchorato, ubi cùm Phiſsonis, ſsive Gangis fluvij curſsum deſscriberet, & totam terram Hevilath, id eſst Indiam parvam & magnam circundare, oſstenderet: Penetrat autem, inquit, magnam Aethiopiam, & cadit ad Auſstrum, & ſsubit intra Gadiræ in magnum Oceanum.

^† Etenim hoc loco, per Gadira verbum fines terræ ſsignificavit: antiquorum more, quibus proverbiũproverbium erat, Non ultra Gades, quando terrarum finem ſsignificare volebant, ut apertè conſstabit ex Manutio in adagijs pag. mihi 879. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 15. & de Paradiſs. cap. 39. pag. 118. & ex his, quæ latiùs trademus infrà hoc lib. c. 9. n. 52.

Id autem

^† quod de Tenebrarum regione adiecit Abdias, procul dubio appoſsitum eſsſse videtur ad Aquilonares, ſsive Septentrionales huius Indiæ partes denotandas, quas Tartaris cõterminasconterminas eſsſse oſstendunt auctores ſsuprà citati:

^† Quorum tamen nomen, & imperium Abdiæ tempore, nondum Aſsiæ, vel Europæ populis innotuerat, ſsed omnis ille terræ Septentrionalis tractus, quo nunc adeò longè, ac latè Tartari dominatur, utriuſsque Scythiæ nomine & ſsitu cognoſscebatur, & Nomades etiam dicebantur, qui ad Orientale Indorum mare ſspectabant, ut conſstat ex Strab. lib. 1. & 11. & Nicephor. Gregora. lib. 2. hiſstor. Roman. Quouſsque Tartari, qui inter eoſsdem Scythas magis Orientales & Aſsiaticos, parvam quandam regionem occupabant ultra Caſspium mare, & intra Imavum montem, ex ea inſstar torrentis egreſssi, in Romanas Provincias irruentes, Aſsiam penè omnem, & partem Occidentis debellarunt, circa annum Chriſsti 1220. ut latiùs refert Martin. Chromerus de reb. Polonicis lib. 7. Nicephor. Greg. d. lib. 2. Leonicus Calcocondilas rerum Turcica. lib. 3. Genebrard. anno Domini 1222. Nauclerus 2. vol. generat. 41. & Abraham Bzovius hiſst. Eccleſs. ann. 1241.

Ideo

^† autem hunc cœli & terræ tractum, quem nunc Tartari occupãtoccupant, quemq́ue Borealem, Aquilonarem, vel Septentrionalem appellare potuit Abdias, tenebrarum regionem gerere dixit; quoniãquoniam tam antiqui Scriptores, quàm novi Septentrionales plagas tenebras appellarunt, ut latè & optimè proſsequitur Strab. lib. 1. & 10. ubi Ho|

p. 14

meri carmina citat, eumq́ue totius Geographiæ parentem appellat, qui de Ithaca Vlyſssis patria, & de quatuor mundi climatibus agens, ſsic cecinit:

Hæc humilis iacet ad tenebras multum æquora ſsupra,
Hæſsecus Auroram ſspectant, Soliſq́;Soliſq́ue nitorẽnitorem,
Dextera ſsive adeant Auroram, & Solis ad ortum,
Sive petãtpetant illi lævam obſcuraſq́;obſcuraſq́ue tenebras,
Novimus haud ſsocij tenebræ loca, lucis & ortum,
Aut ubi Sol nitidus terræ ſsuccedit ad ima,
Aut ubi conſscendit.

Vbi manifeſstè per tenebrarum loca, quæ Septentrionalia ſsunt, intelligenda veniunt. Quo loquendi genere, non Poëtæ tantùm, ſsed alij etiam Hiſstorici, & probatæ fidei auctores uti ſsolent,

^† eò quòd multo per annum tempore in plurimis Aquilonaribus regionibus Sol non appareat, & nedum noctu tenebræ ſsint, verùm & interdiu aer in modum Crepuſsculi caliginoſsus, & quo unaquæque earum à cardinibus SeptẽtrionumSeptentrionum propinquior, vel remotior exiſstat, dies ac noctes breviore, vel longiore dimenſsione tranſsigantur, prout in Riphæis. Arimaſspis, Hiperboreis, Arimphæis, Attacis, Hibernicis, & alijs contingit. Quas ideò Plin. lib. 4. c. 12. partem mundi appellat damnatam à natura rerum, & dẽsâdensâ merſsam caligine, neque in alio quàm rigoris opere, gelidiſq́;gelidiſq́ue Aquilonis cõceptaculisconceptaculis, & lib. 2. c. 68. de extremis mũdimundi axibus, ſsive verticibus loquens, quorum unus Septentrio vocatur, & alter illi adverſsus Auſstrinus: Perpetua, inquit, caligo utrobique, & alieno molliorum ſsiderum aſspectu, maligna, ac pruina tantùm albicans lux. Et idem tradit Solinus in Polyſst. cap. 12. Pompon. Mela lib. 3. cap. 2. & ſsequentibus, Cæſsar lib. 5. de bello Gallic. Et de Suctia, Elſsingia, Angermania, Noruegia, Scythia, Gothia, Moſscovia, Livonia, Ruſssia, Scandia, Engrovelandia, Andogitia, Novogrodia, Biarmia, Finmarchia, & alijs, quarum aliquæ unius diei, uniuſsq́ue noctis integrum annum habent, aliæ trium, quatuor, quinquéve menſsium dies continuos, & totidem cõtinuascontinuas noctes, Olaus Magnus in hiſstor. Septentrio. Maginus tab. 24. de TartarorũTartarorum Imperio, Anton. Bonfinius rer. Vngar. lib. 1. Paul. Iov. in Moſscovia, & Simon Maiolus, omnino videndus, in diebus Canicul. tom. 1. colloquio 17. de proprietar. locorum pag. mihi 393. & ſseq.

Quibus

^† adijcio Mar. Paul. Venetum, qui in ſsuis relationibus lib. 3. cap. 49. circa ultimam partem Regni Tartarorum, ſse quandam regionem inveniſsſse tradit, quæ peculiari nomine regio TenebrarũTenebrarum dicebatur, à perpetua, quam ibi Sol habebat, obſscuritate; & Paul. Iovius ubi ſsuprà

^† aliam regionem ultra Lapones eſsſse ſscribit, inter CorũCorum, & AquilonẽAquilonem perpetuâ caligine oppreſsſsam, in qua Pygmæi reperiũturreperiuntur.

*Vt ſsic interim Cimmerios populos ſsilentio præteream, qui ad Occidua Aſsiæ ſsupra Albaniam poſsiti, adeò tenebris, denſsiſsq́ue caliginibus circumſsepti eſsſse dicuntur, ut alter alterũalterum oculis vix conſspicere queat; de quibus loquitur Herodot. lib. 4. Plin. lib. 6. c. 6. Cicero lib. 4. Academ. quæſst. Ovid. lib. 11. Metamorph. ubi apud eos ſsomni Dei regiam domum conſstituit, Eraſsm. in adag. Cimmeriæ tenebræ, Feſst. Pompeius, Ortelius, & Stephan. verb. Cimmerij, Maiol. ubi ſsuprà, & elegãtereleganter Homerus Odyſsſseæ 11. ſsic inquiens:

Aſst ille Oceani pervenit ſsumma profundi,
Illic ſsunt populiq́ue, & mœnia Cimmeriorum
Nubibus & cæca aſsſsdiuè caligine tecta:
Illos haud unquãunquam radijs Sol aſspicit ardẽsardens,
Nec quando aſstriferum curru petit arduus axem,
Nec rurſsum ad terras magno devectus Olympo,
Sed nox incũbitincumbit miſseris mortalibus atra.

Et qui velit

^† mirandam hiſtoriãhiſtoriam, de quadam alia Provincia nebuloſsa, |

p. 15

quæ vocatur, Hamſsem, & eſst etiam intra Aſsiæ fines, in Regno Georgiorum, legat Haitonum de Tartaris cap. 10. OrteliũOrtelium ubi ſsuprà, & Maluend. de Antichriſst. lib. 3. cap. 7. pag. 120.

Eſst autem adeò certum hanc Vlteriorem, & Sinarum Indiam, de qua nunc loquimur, ex hoc latere, quoad Septentrionem vergit, vel ad regionẽregionem tenebrarum, ut loquitur Abdias, eſsſse admodum Borealem, ſsive Septentrionalem, ut à Borealiſssimis non multum diſstare videatur. Nam ingẽtesingentes illi muri, quibus à Tartaris Sinæ disiunguntur, ad ſsecundum, & quadrageſsimum verſsus Septentrionem gradum elevati Poli pertingunt, ut auctor eſst Pater Trigaultius d. lib. 1. expedit. ad Sinas c. 2. Nec diſssimiles huius tractus hyemes cæterarum Aquilonarium regionum, rigidis brumis, & intolerabili frigore, ut ipſse Pater lib. 4. cap. 4. Sinenſses omnes fluvij in Borealibus plagis ſsub ipſsa hyemis initia, ita gelu concreſscunt, ut navigijs pervadi minimè poſsſsint, ac plauſstris etiam fidum tranſsitum præbeant, &c.

CAPVT II. De earundem Indiarum Orientalium dignitate, & excellentijs; & an, & quatenus ab antiquis cognitae, & lustratae fuerint?

CAPVT II. De earundem Indiarum OriẽtaliumOrientalium dignitate, & excellentijs; & an, & quatenus ab antiquis cognitæ, & luſstratæ fuerint?

SVMMARIVM Capitis II.

1 Longa non ſsunt, quibus nihil demi poteſst.
2 Supervacua dicere ſsatius eſst, quàm omittere neceſsſsaria.
3 Indiarum Orientalium divitiæ, & excellentiæ, & auctores, qui de eis agunt.
4 Indiæ Orientalis fœlicitas, & plura in ea naturæ miracula ex Plinio, Iſsidoro, & alijs.
5 Paradiſsus voluptatis in Orientali India poſsitus dicitur.
6 India Orientalis eſst terrarum principium, & dextera mundi manus.
7 Indiæ Orientalis monſstra, quæ à Plinio, & alijs recenſsentur, ſsabuloſsa ſsunt.
8 Auctores antiqui, qui de India Orientali ſscripſserunt, in multis fallunt.
9 Indicas mulieres aprinos dentes habere, & centũcentum vicibus parere, quidãquidam referunt.
10 Indi Ortentales lõgævilongævi, & de quodam noſstri temporis, qui 335. annos exceſsſsit.
11 Gigantes an hodie ſsint, vel olim fuerint in Orientali India, & in alijs regionibus, & plura de illis remiſsſsivè.
12 Salomonis vigiles erant Gigantes, & hodie Regis Sinarum.
13 Gigantes noſstra ætate reperti apud Canibales, & fretum Magellanicum.
14 Anthæi proceritas excedebat ſsexaginta cubitos.
15 Gigantes an vi magica naſsci poſsſsint? Alphonſsus Carranza I. C. eximius laudatur, ibidem.
16 Indiæ Orientales olim cognitæ, & à quibus luſstratæ, & num. 29.
17 Bacchus in Orientalem Indiam penetravit.
18 Herculis expeditio in IndiãIndiam OrientalẽOrientalem.
19 Alexander Magnus quouſsque Indiarum Orientalium pervenit.
20 Seſsoſstris Aegyptiorum Rex ultra Gangem proceſssit.
21 Seſsoſstris ſsuperba monumenta, quæ in India reliquiſsſse dicitur.
22 Seſsoſstris crudelitas in Reges victos, & tophæa inverecunda.
23 Antiochus tentavit expeditionem in Indiam Orientalem.
24 Brachmanes Indorum Philoſsophi ex Iudæis deſscendebant.
25 Indi Orientales Ieroſsolymis convenerunt in Pentecoſste.
26 Indi Orientales Romam olim venerũtvenerunt, & umbras ſsuas mirabantur.
27 Indiarum Orientalium navigatio à quibus olim tentata.
28 Indi Orientales olim in Germaniam naufragio delati.
29 Antiqui cognoverunt Indiam Orientalem, Aethiopiam, & Trapobanam.
30 Apoſstoli, & præſsertim D. Bartholomæus, Indiam Orientalem prædicando luſstrarunt.
31 D. Bartholomæus EvangeliũEvangelium Matthæi in Indiam tulit, & Indicè tranſstulit.
32 D. Thomas maximos in prædicatione Indiæ interioris progreſsſsus fecit, & illius Apoſstolus meritò vocatur.
p. 16
33 D. Thomas etiam apud Sinas, & Braſsilienſses prædicavit.
34 Socrates & Ruffinus convincuntur, dũdumtradunt, nullum ex Apoſstolis in India Vlteriori prædicaſsſse.
35 Parthia olim generale nomen erat, & univerſsas ferè nationes Aſsiæ denotabat.
36 D. Thomæ prædicationis in India Interiori multa veſstigia noſstris temporibus reperta.
37 D. Ioannem in India Orientali prædicaſsſse aliqui tradunt.
38 D. Thomæ corpus Maliapuræ inventũinventum, & eius miracula.
39 D. Thomæ miraculũmiraculum inſsigne apud Indos.
40 D. Thomæ vaticinium de Luſsitanorum adventu ad Indos Orientales. Et n. 44.
41 Crucis Maliapuræ à D. Thoma erectæ miracula.
42 Luſsitani D. ThomãThomam ApoſtolũApoſtolum in India, ut patronum agnoſscunt & venerantur.
43 Chriſstiani S. Thomæ in India quales.

ATqve hæc quidẽquidem hactenus de vero & proprio Indiarum nomine, earumq́ue ſsitu & diviſsione. In quo

^† ſsi quis fortè me nimis lõgumlongum ſsermonem texuiſsſse ſsuccenſseat, audiat precor Martialem dicentem:

Non ſsunt longa, quibus nihil eſst, quod demere poſsſsis.

Et Plin. lun. lib. 6. epiſst. 2.

^† dum inquit: At quædam ſsupervacua dicuntur etiam, ſsed ſsatius eſst & hæc dici, quàm nõnon dici neceſsſsaria.

Fuerunt auìemautem eiuſsmodi Orientales

^† Indiæ, tam ſsoli, quàm cœli ratione, & ob divitias, temperiem, ubertatem, gentium mores, ac portentoſsas varietates, oppidorum & urbium incredibilem multitudinem, & alia plura, quæ in ſse continebant naturæ miracula, omni ſsemper ſsæculo ab auctoribus commendata, ut conſstat ex Herodot. lib. 3. Etheſsia Gnidio in lib. Indicorum, apud Photium in Biblioth. num. 66. 67. 69. Diodor. Sicul. lib. 3. & 5. Plin. lib. 5. cap. 8. & lib. 6. cap. 17. lib. 7. cap. 2. & lib. 37. cap. ult. Solin. c. 55. Strab. lib. 15. Arriano, Quinto Curtio lib. 8. Plutarc. in vita Alexand. Magni, Philoſstrat. lib. 3. devita Apollonij, PõponPompon. Mela lib. 1. cap. 4. & lib. 3. cap. 7. D. Iſsidor. lib. 14. Etymolog. c. 8. AgellioA. Gellio lib. 9. noct. Attic. cap. 4. Nicephor. lib. 9. hiſst. c. 19. Paul. Oroſs. lib. 1. cap. 2. M. Paul. Veneto in relation. Oriental. lib. 3. Cœl. Rhodig. lib. 18. lect. antiq. cap. 31. Ioan. Boëm. de moribus gent. lib. 2. c. 8. Carol. Stephan. & Ioan. Funger. in dictionar. verb. India, Abraham. Ortel. in Theſsaur. Geograph. eodem verbo, & in Theatro magno tab. 94. ubi alios auctores, qui de eis ſscribunt, adducit. Quod & præſstat Magin. tab. 32. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 16. § 9. num. 6. Maluenda omnino vidẽdovidendo lib. 3. de Antichriſsto c. 21. & 22. & de Paradiſso cap. 52. Iacob. Pontano in 1. tertij progym. 16. pag. 292. & ſseq. & de mõſtrismonſtris agens Franc. Torreblanca lib. 2. de Magia cap. 33. & nos inſsrà plures ex novioribus adducemus.

Quæ omnia ſsigillatim proſsequi, & illuſstrare ſsuperſsedemus, quia res quidẽquidem ſsine exitu eſsſset, ſsi cũctacuncta huius ſsœliciſsſsimæ regionis bona huc vellemus attexere, quam præ cæteris pulchritudine excellere, & omnibus, quæ ad vitãvitam neceſsſsaria ſsunt, quævè ad delicias, atque opes ſspectant, eleganti ſsermone tradit Diodor. vbi ſsup. &

^† Plin. non minus eleganter, aliam illius cœli faciem eſsſse, alios ſsyderum ortus, binas meſsſses in anno, binas æſstates, mediam |

p. 17

inter illas hyemem, lenes ibi auras, mare navigabile, gentes, & urbes innumerabiles, & arbores, atque homines eximiæ proceritatis, quorum aliqui centenos & ducenos annos abſsque ulla ægritudine degunt, & quina cubita lõgitudinelongitudine excedunt: alij averſsas habent plantas, & octonos digitos in ſsingulis pedibus: alij caninis ſsunt capitibus, & pro voce latratum edunt: alij ſsingulis cruribus, qui Monoſsceli, vel SciopodęSciopodæ dicũturdicuntur: alij ſsine cervice, oculos in humeris habẽteshabentes: alij narium loco tãtùmtantùm foramina: alij ſsine ore halitu tãtùmtantùm viventes, & odore, quẽquem naribus trahant: alij, qui ſse totos proprijs auribus contegant: alij Pygmæi, qui cum Gruibus bella gerunt, à quibus inſseſstantur.

Sed præſstat ut omnium vice, ac voce D. Iſsidor. ſsic loquentem audiamus: India vocata ab Indo flumine, quo ex parte Occidentali clauditur: hæc à Meridiano porrecta, uſsque ad ortum Solis, & à Septentrione, uſsque ad montem Caucaſsum pervenit, habens gentes multas, & oppida, inſsulam quoque Trapobanam elephantis refertam. Chryſsem, & Argyrem auro, argentoq́ue fœcundas, Tilen quoque arboribus folijs nunquam carentem. Habet & fluvios Gangem, & Indum, & Hypaſsin illuſstrantes Indos. Terra Indiæ Favonij ſspiritu ſsaluberrima, in anno bis metit fruges: vice hyemis Etheſsijs potitur. Gignit autem tincti coloris homines, elephantos ingentes, Monoceron beſstiam, pſsittacum avem, ebenum quoque lignum, & cinnamum, & piper, & calamum aromaticum. Mittit & ebur, lapides quoque pretioſsos, berillos, chriſsopaſsſsos, & adamantem, carbunculos, lychnites, margaritas, & uniones, quibus nobilium fœminarum ardet ambitio. Ibi ſsunt & montes aurei, quos adire propter Dracones, & Gryphas, & immnenſsorum hominum monſstra, impoſssibile eſst.

Inter

^† quęquæ huius Indiæ bona illud omittẽdumomittendum non eſst, quod iudicio meo ad eius maximam commendationem ſspectat, ibi ſscilicet Paradiſsum voluptatis à Deo Poſsitum fuiſsſse, ſecũdùmſecundùm probabilem, & magis communem opinionem Lact. Firmian. lib. 2. divin. inſstit. c. 13. Iſsidor. d. lib. 14. Etymol. c. 3 Nicephor. d. lib. 9. hiſst. c. 19. Damaſsc. lib. 2. c. 11. S. Thom. 1. p. q. 102. art. 1. & aliorũaliorum multorum Patrum, quãquam eruditè refert, & illuſstrat Maluenda de Paradiſso c. 51. Martinus Delrius in Adag. ſsacris Adag. 789. pag. 379. & Ludovic. Balleſster. in Hierologia lib. 2 cap. 4. pag. 101. quibus conſsentit S. Alcim. Avítus lib. 1. de initio mundi, dum ait:

Eſst locus Eoo mundi ſservatus in axe,
Secretis natura tuis, ubi Solis ab ortu
Vicinos, naſscens Aurora, repercutit Indos.

Ad eandem

^† quoque eiuſdẽeiuſdem Indiæ laudẽlaudem pertinere videtur, quòd eãeam terrarũterrarum principiũprincipium, & univerſsi Orbis manũmanum dexterãdexteram eſsſse, cõmunitercommuniter auctores teſtãturteſtantur, ut patet ex D. Thom. d.q. 102. Ariſstot. lib. 2. de cœlo c 15. Cœlio Rhodigin. lib. 1. antiq. lect. c. 21. Chaſsſsa. in Catalog. glor. mundi p. 12. conſsiderat 4. ad finem, & conſsider. 10. fol. 246. Maluenda d. tract. de Paradiſso c. 21. Optimè, ut ſsolet, Pat. Ioan, Pineda in comment. in Iob, cap. 23. verſs. 9. & Iacob. Pontano d. progymnaſs. 16. pag. 292.

Licèt non ignorem, nõnon omnia, quæ à Plinio & alijs antiquis de hac India traduntur, certa eſsſse,

^† & præſsertim quæ de illis monſstroſsis hominibus produnt. Hodiernâ quippe experientiâ contrarium noſstri comperiũtcomperiunt, qui illas oras diligenter quotidie perluſstrant. Neq;Neque ipſse Plinius adeò levis fuit, ut ea pro veris traderet, nãnam lib. 37. c. ult. agnoſscit. multa, quæ de India ſcribũturſcribuntur, fabuloſsa eſsſse; & ea etiãetiam irridet Strabo. lib. 2. Geograph.

^† Et idem generaliter de univerſsis Indiæ Scriptoribus tradit Theatr. vitæ humanęhumanæ vol. 6. pag. 1591. col. 1. in fin. quos, inquit, ut plurimũplurimum falſsa locutos fuiſsſse. Quale & illud videri poteſst, quod ſscribit Oderic. lib. 1.

^† Indicas ſscilicet mulieres aprorũaprorum more dẽtesdentes prominẽtesprominentes habêre, & cõpertascompertas fuiſsſse centũcentum vicibus peperiſsſse, & alia admodũadmodum portẽtoſaportentoſa, quęquæ ex varijs auctoribus |

p. 18

recolit Sim. Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 3. pag. 71.

Planè

^† quod de lõgalonga & propagata hominum Indicorum vita Plinius, & alij recẽſentrecenſent, ad Soli & cœli temperiẽtemperiem referri poſsſset; ſsed rarò quoq;quoque id hodie conſspicitur, & portenti loco narratur hominem quendam ibi èex Gangaridum gente, quam Bengalam vocant, annos trecentos & tringinta quinque exceſsſsiſsſse, cui aliquoties iam deciderant dẽtesdentes, alijs continuò ſsubnaſscentibus, & barba ubi prorſsus incanuiſsſset, in atrũatrum denuò colorem, idq́ue paulatim, ſsemetipſsa vertebat, ut latiùs ex Ferd. Caſstañeda lib. 8. & alijs Luſsitanicis rerũrerum IndicarũIndicarum Scriptoribus cõmemoratcommemorat Maffæius lib. 11. hiſst. Ind. pag. 259. Pet. Damariz de varia hiſst. Dialog. 5. c. 1. pag. 322. Fr. Anton. de San Roman in hiſst. Ind. Orient. lib. 3. c. 18. Mart. Delrius, qui rẽrem iſtãiſtam alijs exemplis confirmat lib. 2. diſsquiſsit. Magic. q. 23. Maluenda d. tract. de Paradiſso cap. 52. pag. 164. & noviſssimè Anton. Vaſsconcel. in Annacephal. Reg. Luſsit. pag. 297.

Rurſsus

^† quod de Gigantibus eiuſdẽeiuſdem IndięIndiæ tradunt, hodie falſsum eſsſse, experimur; nam frequentius eſst, ut puſsillo corpore ſsint, licet negari nõnon poſssit, in aliquibus Inſsulis OriẽtalibusOrientalibus, & Occidentalibus, & in alijs regionibus GigãtesGigantes olim fuiſsſse, imò & hodie eſsſse, licèt non ita communiter, eò quòd mundus homines nunc ſstaturâ breviores ubiq;ubique educat, qui recens dũdum eſsſset, & florente iuventâ, maximos & proceros protulit, ut habetur apud Eſsdram lib. 4. c. 5. De quo articulo, qui velit plura ad multa ſsacræ Paginæ, & prophanorum auctorum teſstimonia intelligenda & cõprobandacomprobanda, legat omnino Theod. Oleaſstrum, Pererium, Delrium, & alios ſsup. Geneſs. c. 6. philonem in lib. de. GigãtibusGigantibus, D. Auguſst. lib. 15. de Civit. Dei c. 9. & 23. & ibi Lud. Vives in addit. D. Iſsidor. lib. 11. Etymol. c. 3. D. Greg. lib. 7. Moral c. 11. Ioſseph. lib. 1. antiq. Iudaic. c. 10. & lib. 5. c. 2. SũmamSummam Tabien. poſst D. Thom. verb. Gigantes. FũgerFunger. in Etymol. ſsub eodem verb. Hieron. Magium lib. 1. Miſscellan. c. 4. Iuſstum Lipſsium in Phyſsiolog. Stoic. lib. 3. diſsſsert. 5. Gaſsp. SãchSanch. ſsup. Iſsai. c. 26. n. 34. &c. 35. n. 37. Maluenda de Paradiſso c. 57. Petr. OpãmeerOpammeer. in opere Chronograph. pag. 9. PinedãPineda in Iob. 2. tom. pag. 419. & ſseqq. & de rebus geſstis Salom. lib. 5. c. 13. §. 13. pag. 398. n. 26.

^† Qui vigiles & excubitores Salomonis GigãtesGigantes fuiſsſse tradit, prout hodie eſsſse dicit Regis SinarũSinarum ex relatione Patris Melchior. Nuneſsij in litteris de rebus Iaponicis, & Sinarum ann. 1555. & plura Miranda exempla Gigantum omnium ſæculorũſæculorum recenſset Bap. Fulgoſs. lip. 1. memorab. c. 6. de miraculis fol. 52. & ſseq. Simon Maiol. 1. tom. colloq. 2. pag. 47. & ſsequentib. & tom. 2. colloq. 1. pag, 49. verſs. FabulãFabulam de Gigantibus, & tom. 3. colloq. 3 pag. 547. & Antonius Pigafetta,

^† qui affirmat apud Canibales Armeniæ viſsum à ſse GigãtemGigantem, qui ſsupra noſstrates homines à cingulo emineret. Et alios repertos fuiſsſse tradit ſsub Polo Antarctico ad fretum Magellanicum, & in alijs partibus noſtrarũnoſtrarum indiarum OccidẽtaliumOccidentalium, de quo nos peculiariter agemus infrà c. 10. n. 54 VideãturVideantur

^† etiãetiam quæ de mõſtroſamonſtroſa Anthæi proceritate ſsexaginta cubitos excedente refert Plutarch. in Sertorio. Strab. lib. 17. Geograph. ſsol. 170. Pompon. mela lib. 3. c. 11. Ioan. Brodæus lib. 1. Epigram. Græc. & noviſssimus Bern. Aldrete antiq. Hiſspan. lib. 4. c. 3. pag. 500. qui alia quoque notãdanotanda de GigãtibusGigantibus tradit eodẽeodem lib. 4. c. 12. pag. 552. & 553. & latiſssimè TheatrũTheatrum vitæ humanæ vol. 2. lib. 2. ex pag. 274. ad 277. Fr. Ioa. Torquem. in Monarch. Ind. lib. 1. c. 3. & Doct. Huert. in annot. Plin. lib. 7. c. 2 fol. 16. &c. 17. fol. 42.

Et an

^† vi magicâ Gigantes naſsci poſssint, & alia plura de eis doctè & diligenter, ut ſsolet reliqua, tractat Mart. Delrius lib. 2. diſsquiſs. magic. quæſst. 15. pag. 86. & eius trãſcriptortranſcriptor, ſsive epitomator Franc. Torreblanca, meus olim |

p. 19

Salmanticæ auditor, lib. 2. de Magia, c. 32. Et noviſssimè, cùm iam hæc prælo committebamus, eruditiſssimus Alphonſs. Carranza, in præclara Diſsputatione de vera humani partus naturalis & legitimi deſsignatione, c. 17. pag. 591. ex n. 50. ad 59. In qua nos quoque, licèt immeritos, honorificis interdũinterdum titulis, interdum cenſsorijs notis, & obelis proſsequitur, quibus ſsanè reſspondêre facile eſsſset, niſsi magis modeſstiæ, quàm vanæ exiſstimationis periculum vereremur. Maximè cùm:

NõNon ego vel primus patiar, vel talia ſsolus,
Sæpè præmit magnos iſsta ruina viros.

Huiuſsmodi verò

^† OriẽtalesOrientales Indias iãiam olim ab antiquis nõnon tantùm cognitas, ſsed & magna ex parte luſstratas, apertè cõſtatconſtat ex auctoribus ſsuprà relatis.

^† NãNam de Baccho, ſsive Libero Patre legimus, illuc cũcum exercitu cõmeaſſecommeaſſe, & gentes illas anteà agreſstes & feras, in civilẽcivilem & politicãpoliticam vivendi formãformam reduxiſsſse.

^† HerculẽHerculem quoque ÆgyptiũÆgyptium eãdemeandem IndiãIndiam appetijſsſse ex Magaſsthene, & Plinio tradit Cœlius Rhodig. lib. 18. antiq. lect. c. 31. Et idem ab eiſdẽeiſdem & in lib. I. Machab. c. 1. narratur

^† de Alexandri Macedonis expeditione, qui magnãmagnam harũharum Indiarum partẽpartem peragravit, & ſsubegit: & plutarc. teſste, niſsi ſsegnities & vecordia militũmilitum eius conatus impedijſsſset, non priùs inde arma revocaſsſset, quàm omnes illarũillarum angulos penetraſsſset, & ſsuo imperio ſsubieciſsſset. Seſsoſstris

^† quoque Ægyptiorum Rex ſseptima poſst Merim Soboles, qui, Salomone deſsuncto, Ieroſsolymam cepit, ut eſst 3. Reg. 14. Aſsiæ magnãmagnam partem, Thrachas, ac Scythas devicit; & in his Indijs ultra Gangem proceſssit, ſsi credimus Diodor. Sicul. & Herod. lib. 11. & Thom. Bocio de ſsig. Eccleſs. lib. 23. c. 14. Qui referũtreferunt eũeum,

^† multos paſssim ibídẽibídem Cippos, ſuarũſuarum victoriarũvictoriarum monumẽtamonumenta, reliquiſsſse, in quibus hęchæc erat inſscriptio: Hanc ego regionẽregionem meis obtinui humeris, vel, hanc provinciãprovinciam ſsubegit Rex RegũRegum, & Dominus DominorũDominorum Seſsoſstris; ſsic enim ſse appellare ſsaciebat, regnoq́;regnoq́ue impotẽtiimpotenti inſolẽsinſolens, eò ferociæ, & ſuperbięſuperbiæ proceſssit,

^† ut ſsorte ductos Reges annis ſsingulis ad currũcurrum iũgeretiungeret: vt eâ pompâ per omniũomnium ora triumphãstriumphans vectaretur, ut oſtẽditoſtendit Lucan, lib. 10. cùm cecinit:

Venit ad Occaſsum, mundiq́ue extrema Seſsoſstris,
Qui Pharios currus RegũRegum cervicibus egit.

Et ſsi cũcum hoſstibus, qui magno certamine dimicaſsſsent, & præſsenti animo reſstitiſsſsent, rẽrem geſssiſsſset; ibi trophæũtrophæum cũcum coleis, & virili mẽbromembro erigebat; ſsi verò remiſsſso & lãguidolanguido animo, per ignaviãignaviam ſsegniter victi, aut nullo negotio pulſsi eſsſsent, cõtracontra eos, mulierũmulierum inſstar, depingebat, tanquàm deſsides & ignavos, & ita in trophæũtrophæum ponere conſsueverat, ut ex eodẽeodem Herod. lib. 2. & Diod. lib. 2. c. 1. tradit Alex. ab Alex. dier. genial. lib. 1. c. 22. & ibi Tiraq. in addition.

Anthiochus

^† etiãetiam ſsi Polybio credimus, & alij Duces & Imperatores eandẽeandem expeditionẽexpeditionem tentarũttentarunt, ſsed parum in ea profecerunt, ut in c. ſseq. trademus.

IudęosIudæos

^† in eiſdẽeiſdem Indijs colonias poſsuiſsſse, quinimò & Brachmanes Philoſsophos IndorũIndorum celebratiſssimos ex HebræorũHebræorum gentibus eſsſse, & illorũillorum ſectãſectam & diſsciplinam in multis rebus ſsequutos fuiſsſse, ex Megaſsthene obſservat Georg. Venet. in harmon. mũdimundi tom. 1. cãtcant. 1. c. 1. Clearchus apud Ioſseph. lib. 1. contra Apion. Gram. & diligẽtiſsimusdiligentiſsimus P. Mag. fr. IoãIoan. de la PuẽtePuente Regius Chroniſsta de cõvenienconvenien. utriuſq;utriuſque Monarch. lib. 2. c. 17.

Et Oecumenius narrat lib. 1. Actor. Apoſstol.

^† Indos, & Scythas Ieroſsolymis conveniſsſse in die Pentecoſstes. Quod mirũmirum videri nõnon debet,

^† nam & RomãRomam petijſsſse tradit Plin. lib. 6. c. 22. adijciens, quòd ijs maximè mirum erat, umbras ſsuas in noſstrum cœlum cadere, non in ſsuum, Solemq́ue à læva orirt, & in dexteram occidere, potius quàm èex diverſso. Quod etiãetiam de Arabibus prius eâdẽeâdem ratione Lucan. ſscripſserat, lib. 3. Pharſsal.

Ignotum vobis Arabes veniſstis in Orbem
Vmbras mirati nemorum non ire ſsiniſstras.

p. 20

IdẽIdem etiãetiam Plinius ibîd. & lib. 2. c. 67. aliquas

^† Hannonis, & aliorũaliorum navigationes ſscribit; quibus videtur, nõnon terra tantùm, verùm & mari, commerciũcommercium cũcum his regionibus inſtitutũinſtitutum. Nam in ſsinu Arabico res gerente Caio Cæſsare, Auguſsti filio, ſsigna naviũnavium ex Hiſspanienſsibus naufragijs cognita ſuerũtfuerunt: & Quinto Metello celeri C. Affranij in CõſulatuConſulatu Collegæ, ſsed tũtum Galliæ ProcõſuliProconſuli, Indi à Rege SuevorũSuevorum dono dati,

^† qui ex India commercij gratiâ navigãtesnavigantes, in Germaniam tempeſstatibus abrepti erãterant. Quæ Plinij loca recẽſensrecenſens Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de natu. novi orbis c. 11. & 19. & fr. Greg. Garc. lib. 1. de Indor. orig. c. 2. §. 7. pag. 42. & cap. 4. §. 1. pag. 67. non amplius modo à Luſsitanis per navigari inquiunt, quàm illo utroque naufragio, & Indorum uſsque ad Germaniam, & HiſpaniẽſiumHiſpanienſium uſq;uſque ad SinũSinum ArabicũArabicum Percurſsum eſst. Et idẽidem de alijs ad eaſdẽeaſdem Indias navigationibus tradit Maluenda de Antichriſsto lib. 3. c. 15. pag. 143. & noviſssimè poſst hęchæc ſscripta Doct. Seraphinus Freitas de iuſsto Imperio Luſsitan. Aſsiatico cap. 5.

Et generaliter

^† antiquos notitiãnotitiam Æthiopiæ, atque huius Orientalis Indiæ, & Aureæ Cherſsoneſsus habuiſsſse, quamvis hæ provinciæ infra terminos Torridæ Zonæ conſsiſstant, pluribus probat Ioan. Boterus in relationibus univerſsal. 1. p. vol. 2. lib. 1. ubi inter alia citat illud Ovidij:

Quid tibi ſsi calida proſsit, laudere Syene,
Aut ubi TrapobanẽTrapobanem Indica tingit aqua?

Apoſstolis

^† quoque curam fuiſsſse in his adeò latis, & vaſstis IndiarũIndiarum Orientalium regionibus Chriſsti Domini fidem & Evangelium prædicare, D. Bartholomæus oſstendit; de quo ſscribit Dionyſs. Areopagita in lib. de Myſstica Theolog. ad Indos profectum eſsſse, illucq́ue lato ſsecum volumine Evangelij D. MatthęiMatthæi Chriſstum annuntiaſsſse: & conſsentit Venantius Fortunatus de gaudio vitæ æternæ, dum canit:

Inde triũphantẽtriumphantem fert India BartholomæũBartholomæum.
Matthæum eximiũeximium Naddaver alta virũvirum.

Quam Indiam Citeriorem fuiſsſse ſsuprà cap. præced. num. 52. pluribus comprobavi.

^† Quibus addit D. Iſsidor. in lib. de ortu, & obitu S. Patr. cap. 75. Indis EvãgeliumEvangelium D. Matthæi in vernaculum eorum ſsermonem vertiſsſse. Et cùm poſsteà circa annum Chriſsti 178. Indi legatos miſsiſsſsent ad Demetrium AlexãdriæAlexandriæ Epiſscopum, poſstulandorum Doctorum gratiâ, & is PãthænumPanthænum Philoſsophum demandaſsſset, hic illud Evangelium à S. Bartholomæo tranſcriptũtranſcriptum reperit, & in reditu Alexandriam detulit, ut inquit D. Hiero. de Script. Eccleſs. in Panthæno, & in epiſstol. 84. ad Magnum, Genebrard. in Sotere, & in Victore, & noviſssimè fr. Io. de la PuẽtePuente de convenient. utriuſsque Monarchi. lib. 2. cap. 28. §. 2.

Sed qui

^† maiores in his Indijs Orientalibus fecit progreſsſsus, præcipuè in illa, quãquam InteriorẽInteriorem, ſsive VlteriorẽVlteriorem vocari diximus, & propriè eius Apoſstolus vocari meruit, fuit D. Thomas cognomẽtocognomento Dydimus. Is enim Provincias Parthiæ in Orbis terrarũterrarum Apoſstolicâ diſstributione ſsortitus, in has quoque Interioris Indiæ regiones pervenit; & cũcum omnes ferè earũearum populos perluſstraſsſset, & in Chriſstiana religione cũcum mirabili fructu inſstituiſsſset, tandẽtandem Regis iuſsſsu lanceis transfixus occubuit, ut teſstatur Martyr. Roman. die 21. DecẽbDecemb. ubi latè Baron. in notis. Idem Baron. ann. Chriſsti 44. n. 35 Greg. Nazianz. in oration. ad Arrian. Greg. Papa hom. 17. in Evang. Iſsidor. ubi ſsup. c. 76. & Niceph. lib. 2. hiſst. Eccleſs. c. 40. ubi ait, quòd eũeum viderũtviderunt, & audierunt quicunque in extrema Orientis ora ad ultimũultimum OceanũOceanum colũtcolunt: & idẽidem affirmat Haytonus Armenius in hiſst. TartarorũTartarorum c. 6. Eòq̇ue producit Maluenda lib. 3. de Antichriſst. c. 10.

^† Vt ad Sinas uſsque penetraſsſse cõtẽdatcontendat, ſsicuti Maffæius quoq;quoque affirmare videtur lib. 1. hiſst. Ind pag. 45. & lib. 6. pag. 142. Pet. Iarric. in Theſsau. rer. Indic. lib. 2. c. 17. & P. Nicol. Trigaultius |

p. 21

de Chriſstiana expedit. ad Sinas lib. 1. c. alt. in ſsin. Seraph. Freit. ubi ſsup. c. 4.

Nec deſsunt, qui ſscribant inter BraſiliẽſesBraſilienſes etiam aliquo tempore fuiſsſse, & prædicaſsſse, ut ex relatione Eman. Nobrigæ advertit Thom. Bocius lib. 4. de ſsign. Eccleſs. Dei c. 3. pag. 132. & lib. 5. c. 12. pag. 207. & Maluenda d. lib. 3. c. 25. ad ſsin.

^† Quo ſsit, ut parum auctoritati Socratis deferre debeamus, dum nullam Evangelij lucem uſsque ad tempora ConſtãtiniConſtantini Interiori Indiæ illatãillatam aſsſsirmat, lib. 1. hiſst. Ecclef. c. 15. ſsic inquiens: Cùm Apoſstoli ſsortito iter ad gentes ſsuſscepiſsſsent, Thomas Parthiam, in qua munere Apoſstolico perfungeretur, obtinuit, Matthæus Aethiopiam, Bartholomæus IndiãIndiam, quæ huic finitima eſst, ſsortitione cepit. India autem interior, quam permultæ gentes barbaræ accolũtaccolunt linguis inter ipſsas diſscrepantes, non ante tẽporatempora ConſtãtiniConſtantini verbi Chriſsti, & eius religione illuſstrata eſst. Et idẽidem tradit Ruffinus lib. 1. cõtinuatcontinuat. hiſst. Eccleſs. Euſseb. c. 9. his verbis: In illa diviſsione Orbis terræ, quæ ad prædicandum verbum Dei, ſsorte per Apoſstolos celebrata eſst, cũcum aliæ alijs provinciæ obveniſsſsent, Thomæ Parthia, & Matthæo Aethiopia, eiq́ue adhærens Citerior India Bartholomæo dicitur ſsorte decreta. Inter quam, Parthiãq́;Parthiamq́ue media, ſsed lõgolongo interior tractu, India Vlterior iacet, multis, varijſsq́ue linguis, & gentibus habitata, quam velut longè remotãremotam nullius Apoſstolicæ prædicationis vomer impreſsſserat. Etenim certius longè eſst D. Thomam in hanc quoque Indiam penetraſsſse, ut cæteri auctores ſsuprà relati teſstantur; & Socrates, & Ruffinus abſsolutam eius excurſsionem, & prædicationẽprædicationem ignorarũtignorarunt, ſortitionẽſortitionem nimirum ſsolam inter Apoſstolos factãfactam agnoſscentes, & attendentes. Quamvis & hanc D. Thomas tranſsgreſsſsus nõnon videatur,

^† quoniam Parthia eo tempore generale nomen erat, & univerſsas ferè Aſsiæ nationes comprehẽdebatcomprehendebat, ut oſstendit Plin. lib. 6. c. 26. Solin. in Polyſstor. c. 59. & Paul. Oroſsius lib. 1. c. 2. ſsic inquiens: A flumine Indo, quod eſst ab Oriente uſsque ad flumen Tigrim, quod eſst ad Occaſsum, regiones ſsunt iſstæ Arachoſsia, Parthia, Aſsſsyria, Perſsis, & Media ſsitu terrarum montoſso & aſspero. Hæ à SeptẽtrioneSeptentrione habent montem Caucaſsum, à Meridiemare Rubrum, & Sinum Perſsicum, in medio autem ſsui flumina præcipua HidaſpẽHidaſpem, & Arabim. In his ſsunt gentes 32. Sed generaliter Parthia dicitur, &c.

Et utcũqueutcunque olim hæc D. Thomæ in Interiori India prędicatioprædicatio in dubio eſsſse poſsſset,

^† hodie tamen extra omnem controverſiãcontroverſiam poſsita eſst, cùm plurimi & graviſssimi viri, qui eas regiones noſstris tẽporibustemporibus peragrarũtperagrarunt, & alij, qui eorũeorum ſscripta, & epiſstolas recolũtrecolunt, paſssim teſstentur extare in illis multa & aperta huius ſsancti Apoſstoli, & fidei, quãquam propagavit, veſstigia, & præcipuè tẽplatempla ab eo ædificata, cruces, & imagines ſsculptas, & Chriſstianos qui eius nomẽnomen retinentes SãctiSancti ThomęThomæ vocãturvocantur, ut cõſtabitconſtabit ex Ioſsepho Indo in ſsua navigatione pag. 142. Pet. Alvarez in ſsuis relat. pag. 132. Lud. Vartomano lib. 6. c. 1. 2. & 14. Hiero. Oſsior. lib. 3. & 4. de rebus geſst. Eman. Alano Copo Dialogo 3. c. 19. pag. 438. ubi alios affirmare tradit, etiãetiam

^† D. Ioan. Evangeliſstam apud eoſsdem OriẽtalesOrientales Indos prædicaſsſse, Maffæio d. lib. 1. pag. 45. & ſseq. & lib. 8. pag. 191. & lib. 12. ad fin. & alibi ſsæpè, fr. Ant. de San Roman in hiſst. Ind. OriẽtOrient. lib. 1. c. 13. & lib. 2. c. 31. & lib. 3. c. 30. Illeſscas in hiſst. Pontiſs. 2. p. lib. 6. c. 22. §. 1. & 3. p. lib. 2. ex pag. 159. Botero in relatio, univerſsal. 1. p. lib. 6. Maluenda d. lib. 3. de Antichriſsto c. 7. & 10. Pineda in Monarch. lib. 10. c. 41. fr. Ioan. de la Puente in d. convenientia utriuſsque Monarch. lib. 2. c. 29. §. 2. & latiſsſsimè Iarricius d. lib. 2. cap. 17. & 18. & Ioan. Lucena in vita S.P. Xaverij lib. 1. & Freitas ubi ſsup. d. cap. 4.

Qui etiam tradunt,

^† qualiter à Luſsitanis in ruinis antiquæ urbis inſulęinſulæ Maliapuræ venerandum huius Sancti cadaver invẽtuminventum fuerit, & eidem inſsulæ ipſsius nomẽnomen in poſsterum dederit, li|

p. 22

cet Martyrologium Romanum, & alij auctores Calaminæ mactatum perhibeant, ac ſacrũſacrum deinde corpus ad urbẽurbem Edeſsſsam Meſsopotamiæ à Chriſstianis translatum. Sed verius eſst Maliapuræ, aut integrum, aut maiorẽmaiorem illius partẽpartem repoſsitam fuiſsſse: nam id ſsemper indigenæ affirmarunt, & propter innumera, quæ ibi edebat, miracula, eximiè locus ille ab omnibus licèt in fidelibus colebatur, ut Ioſseph. Indus, Petr. Alvarez, & alij in prædictis relationibus tradunt, & M. Paul. Venetus lib 3 de Oriental. region. cap. 27.

Neque eſst omittẽdumomittendum

^† quod Maffæius, larricius, & alij ſubiungũtſubiungunt, in eâdẽeâdem nempe urbe ſsacram ędemædem extruere aggreſsſsum Apoſstolum cùm à DæmonũDæmonum ſsacrificulis, & à Sagamo Rege prohiberetur, rem interim inſignẽinſignem accidiſsſse, ad Chriſsti virtutem, & fidẽfidem Evangelij cõprobãdamcomprobandam. Inuſsitatæ quippè magnitudinis truncum, ut fit, in littus eiecerat mare, quod eo tẽporetempore leucas ferè decẽdecem ab urbe diſstabat. EãEam Rex materiãmateriam cùm in uſsum ædificij cuiuſsdam vehementer expeteret, robuſsti primùm homines in caſsſsum funibus, ergaſtiſq;ergaſtiſque amovêre conati; deinde adhibiti cõplurescomplures elephanti, cum toto connixi impetu nihil omninò proficerent, Apoſstolus Regi cõditionẽconditionem tuliſsſse fertur, ſsi truncum illũillum ſsibi ad templum vero Deo ædificandũædificandum daret, nullis machinis, nullo mortalium adiutore, ſseſse protinus ad urbẽurbem attracturũattracturum. Cùm Rex, inſsanire videlicet hominem ratus, per ludibrium annuiſsſset, tũctunc D. Thomas zonâ, quâ erat præcinctus, ad prominentẽprominentem èex caudice ramuſculũramuſculum annexâ, ſsigno tantùm facto Crucis, immanem ſstipitem facili ductu ſsequentem, universâ ad ſectaculũſpectaculum effusâ civitate, in ipſso pomærio ſstatuit: ibidemq́ue defixâ lapideâ Cruce,

^† vaticinatus eſst; cùm ad eum lapidẽlapidem uſsque pertingeret pelagus, tũctunc divino iuſsſsu è remotiſssimis terris candidos homines ad eadem, quæ ipſse intuliſsſset, ſsacra inſstauranda vẽturosventuros. Neque fefellit prędictioprædictio; ſsiquidem ſsub LuſitanorũLuſitanorum appulſsum, occultis tot annorũannorum acceſssibus, locus Oceano demũdemum albui cœptus, & lapidea

^† illa crux, ſsive alia marmori inſsculpta, ad quam poſsteà genuflexus Apoſstolus interfectus fuit anno 1548. ab eiſdẽeiſdem Luſsitanis reperta eſst; quæ exinde, ſsingulis propemodum annis, die vigeſsimâ primâ DecẽbrisDecembris eidẽeidem Sancto dicatâ, ſplẽdeſcitſplendeſcit, ac liquorem fundit, perinde ac ſsi oleo delibuta fuiſsſset, & mox multas ſsanguinis guttas ſstillat, eo ipſso tẽporetempore, quo à Sacerdote Miſsſsam celebrãtecelebrante, Evangelium recitatur. Quo miraculo adducti innumeri Indorum OriẽtaliumOrientalium, quotannis ad Chriſsti fidẽfidem convolare dicũturdicuntur, ut præter auctores ſsuprà relatos refert Thomas Bocius de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 2. c. 11. pag. 81. Maluenda d. lib. 3. de Antichriſst. c. 12. pag. 136. & 137. Pet. Damariz Luſsitan. in Dialogo 5. de varia hiſstor. pag. 328. Horat. Turſselinus lib. 1. de vita S. Pat. Xaverij c. 16. Iacob. Gretſserus lib 2. de Cruce c. 1. Iacob. Gualter. in Chronographia pag. 741. & fr. Ioan. de la PuẽtePuente in d. Conven. utr. Monarch. lib. 2. c. 29. §. 2. in fin. pag. 294. Et quòd

^† Luſsitani propter hęchæc miracula D. Thomam in India Patronum elegerint, illumq́ue iuſsſsu Regis in prælijs ſsimul cũcum D. Iacobo invocare ſsoleant, auctor eſst Maffæius lib. 13. pag. 326. MaluẽdaMaluenda ubi ſsup. c. 7. & ſseqq. Iarricius d. lib. 2. c. 17. & 18. Freitas de Imper. Aſsiat. c. 18. n. 10. ubi alia congerũtcongerunt de huius ſsanctiſssimi Apoſstoli in hac India prędicationeprædicatione,

^† & de varijs ChriſtianorũChriſtianorum populis, qui ibi etiam hodie fidem ab illo annũtiatãannuntiatam retinent, licèt multis erroribus obſcuratãobſcuratam ¶ Sed

^† audiamus elegãtẽelegantem quẽdamquendam noſstri tẽporistemporis PoëtãPoëtam illud D. ThomęThomæ oraculũoraculum his carminibus reſonantẽreſonantem.

Pone modum lacrymis, nec tempora fauſsta doloris
Obducant nubes, Aſsiæ dum Regna micanti
Lyſsiadum ſsplendore, novum ſsortita decorẽdecorem.
Auroræ primos obſscurant liminis ortus,
Quæ mihi conſsilio SuperũSuperum ſsunt dedita curæ

p. 23

Regna Aſsiæ tradam ſsceptro dominanda potenti
Emmanuelis, amat ſsibi fœlix India nomen
Lyſsiacum: viſsura citò victricibus armis
Alphonſsum dantem Mahometi in Tartaræ Regnum,
Quo pietas, & caſsta Fides in priſstina ſsurgant.

CAPVT III De eisdem Indijs Orientalibus, & foelicissimis Lusitanorum in illis inquirendis, subigendis, & Christi fide illustrandis expeditionibus.

CAPVT III De eiſsdem Indijs Orientalibus, & fœliciſssimis Luſsitanorum in illis inquirendis, ſsubigendis, & Chriſsti fide illuſstrandis expeditionibus.

SVMMARIVM Capitis III.

1 Indiæ Orientales non ſsatis antiquis cognitæ.
2 Marcus Paulus Venetus totum pene Orbem luſstravit.
3 Mahometani quando primùm ad Indiam Orientalem acceſsſserint.
4 Luſsitani magis quàm reliqui Orientalem Indiam perluſstrarunt.
5 Luſsitanorum laudis ob navigationem, & acquiſsitionem Indiæ Orientalis.
6 Herculis & Alexandri expeditiones in Indiam Orientalem.
7 Semiramis Indicum bellum fruſstrà tentavit.
8 Seloſstris Aegypti, & Tharco Aethiopiæ Rex nunquam Indiam viderunt.
9 Nabocrodoſsorus, Idantyrſsus, & Cyrus ad Indiam Orientalem non pervenerũtpervenerunt.
10 Traianus habuit in votis expeditionẽexpeditionem in Indiam.
11 Adrianus Imperator ad EufratẽEufratem tantùm pervenit.
12 Aemiliani expeditio in Indiam Orientalem parum proficua.
13 Cæſsarion filius Cæſsaris, & Cleopatræ in Indiam miſsſsus.
14 Indi Orientales nunquam bellum alijs moverunt, & rarò ſsuſsceperunt.
15 Luſsitanorum navigationis in Indiam Orientalem initia.
16 HẽricusHenricus Portugalliæ Infans plures inſsulas adinvenit.
17 Terceræ Inſsulæ quando detectæ.
18 Maderæ Inſsulæ detectio, & magnitudo.
19 Inſsulæ de Arguin, & de Caboverde repertæ.
20 Inſsulæ de Caboverde an eædem, ac Fortunatæ?
21 HẽricusHenricus Inſsans inſsulas à ſse detectas, & detegendas Luſsitanis Regibus donavit.
22 Romani Pontifices qualiter cõceſſerintconceſſerint Luſsitaniæ Regibus exquiſsitionem, & acquiſsitionem Orientalium Indiarum?
23 Alphonſsus Luſsitaniæ Rex quid in Africæ, & Indiæ conquiſsitione præſstiterit?
24 Inſsulæ de Fernan Po, Anni boni, Sancti Thomæ, & aliæ quando repertæ?
25 Ioannes Secundus Rex Luſsitaniæ multum profecit in navigationibus Indiæ Orientalis.
26 Premontorium Ganariæ quando ſsuperatum, & cur TormẽtoſumTormentoſum, & Bona ſspei dictum?
27 Ioannes SecũdusSecundus Luſsitaniæ Rex mittit exploratores navigationis in Indiam.
28 Ioannes Secundus Rex Luſsitaniæ mittit legatos in Indiam ad quærendum Preti IannemIoannem.
29 Emanuel Rex Luſsitaniæ plures claſsſses in Indiam Orientalem miſsit.
30 Vaſsci Gamæ Luſsitani fœliciſsſsimæ navigationes, & expeditiones in Indiam.
31 Petrus Alvarez Capralis ingentem claſsſsem in Indiam ducit.
32 Braſsilia Provincia qualiter à Caprali detecta, & Sanctæ Crucis dicta?
33 Malabaricum bellum cum Calecuti Regulo cur cœptum?
34 Franciſsci Almeidæ, & Alphonſsi Alburquercij egregia facinora.
35 Goa urbs Imperij Luſsitanici in Oriente ſsedes quando capta?
36 Inſsula ſsancti Laurentij quãdoquando reperta.
37 Malaca urbs, & eius expugnatio.
38 Sumatra inſsula, & an eadem, quæ Trapobana, vel Aurea Cherſsoneſsus?
39 Zeilan inſsula detegitur, & eius ubertas, & an ſsit Trapobana?
40 Paradiſsus Terrenalis creditur fuiſsſse in inſsula Zeilan.
41 Molucæ inſsulæ quales, & quando repertæ?
42 SinarũSinarum latiſsſsimum, & ditiſſimũditiſſimum regnũregnum, & quando à Luſsitanis luſstratum?
43 Abyſsſsinorum Regis ad PontiſicẽPontiſicem Romanum, & Luſsitaniæ Regem legatio.
p. 24
44 Aethiopiæ Africanæ partem antiquis incognitam habitat Abyſssinorum Imperator, vulgò dictus Presbyter IoãnesIoannes.
45 Inſsularum Iaponij, Lequij, Bornei Iavarum, & Philippinarum detectio, & magnitudo.
46 Ormucij Regnum in confinibus Perſsiæ à Luſsitanis captum, & eius emporij celebritas.
47 Auctores plurimi recenſsentur, qui de rebus, & hiſstorijs Indiæ OriẽtalisOrientalis ſscripſserunt.
48 Emanuel Rex Luſsitanorum ſscripſsit hiſstoriam Indiarum Occidentalium.
49 Abyſssinorum de rebus qui ſscribunt.
50 Luſsitanorum virtus, & conſstantia in navigationibus, & expeditionibus Indiæ Orientalis à multis extollitur.
51 Luſsitani Reges Indiæ Orientalis opes, & commerciæa in ſse tranſstulerunt.
52 Indiæ Orientalis commercium, & negotiatio ſsemper fuit quæſstuoſsa.
53 Indiæ orientalis divitiæ admirabiles.
54 Luſsitaniæ Reges quibus titulis uſsi ſsunt poſst Indiæ Orientalis acquiſsitionem.
55 Emanuel Rex globum ſsphæricum ſsuis inſsignibus addidit.
56 Luſsitaniæ Reges cur à Deo titulis OriẽtalisOrientalis Indiæ ornari meruerint?
57 Luſsitaniæ Reges primam curam expeditionum Indiæ in propagatione EvãgelijEvangelij collocarunt.
58 B. Franc. Xaverij in cõvertendisconvertendis OriẽtalibusOrientalibus Indis labores & in vita, & poſst mortem miracula, & quàm iuſstè fuerit in numerum Divorum relatus.
59 B. Ignatij à Loiola eximius zelus converſsionis Indorum OriẽtaliumOrientalium, & pijſsſsimæ litteræ, quas ſsuper hoc ad Abyſssinorum Regem ſscripſsit.
60 Emanuelis Luſsitaniæ Regis cura converſsionis Indorum, & pia legatio ad Leonem X. Pont. Max.
61 Ioannis Tertij Luſsitaniæ Regis elegantiſssima & pijſssima epiſstola ad eius in India Orientali Proregem.
62 Luſsitanorum gloria & triumphus, ob detectam & ſsubiugatam IndiãIndiam OriẽtalẽOrientalem, carminibus venuſstiſssimis celebratur.

Fvit quidem, ut vidimus, antiquioribus ſsæculis aliqua OrientaliũOrientalium Indiarum cognitio, confuſsa tamen illa, & multis fabulis, & erroribus involuta.

^† Et ſsanè poſsteà magis in obſscuro eſsſse cœperunt, & ferè extra commercium, imò & notitiam cæterarum, EuropęEuropæ nationum conſstitui, propter navigationis ignorãtiamignorantiam, itinerum terreſstrium difficultatem, & propter pericula, quæ ex tot diverſarũdiverſarum ſsectarum hoſstibus imminebant. Adeò, ut vix fidem meruerit

^† Marcus Paulus, natione Venetus; qui cùm ex anno ab Incarnatione Domini 1269. totam penè Aſsiam, Africæq́ue, & Europæ magnam partem auſsus fuiſsſset luſstrare, & circumnavigare, in partiam tandem reverſsus, earum omnium regionũregionum, quas adiverat, & præcipuè iſstarum Orientalium relationes ſscripſsit. QuẽQuem meritò hac de cauſsa laudat Thomas Bocius Eugubinus lib. 6. de ſsign. Eccleſs. Dei cap. 6. pag. 236. & lib. 8. c. 1. pag. 291.

^† Poſst hunc Mahometani aliqui, ante ducenteſsimum quadrageſsimum annum, ex Provincijs confinibus paulatim in plures huius Orientalis IndięIndiæ oras appulerunt, & per vim compulſsis ad montana incolis, maritimãmaritimam planitiem, & loca maximè opportuna commercijs occuparũtoccuparunt; & quod peius fuit, ſsuæ ſectęſectæ peſstem invexerũtinvexerunt, ut refert Maffæius lib. 4. hiſstor. Indi. pag. 96.

Sed nulli unquam, mortalium maiores in hoc progreſsſsus fecerũtfecerunt,

^† quàm |

p. 25

præclariſssimi, & invictisimiinvictiſsimi Luſsitani. Hi enim patrum noſstrorum memoriâ Indicam navigationem tentãtestentantes, nullis ſsumptibus parcentes, nulliſsq́ue laboribus, difficultatibus, aut periculis territi, incredibili virtute & conſstantiâ eò uſsque proceſieruntproceſserunt, ut extima, & intima totius Orientis ſsedulò penetrarent; & non tantùm vaſstas, & immenſsas illius Provincias luſstraverint, verùm & Chriſsti fidem docuerint, atque earum plures, à Saracenis Poſsſseſsſsas, ſsuæ ditioni & imperio ſsubiecerint.

Quorum

^† laudes multis verborum encomijs proſsequitur Thom. Bocius ubi ſsup. & lib. 21. cap. 2. pag. 372. & ſsequentibus; ubi eventa fœlicia proſsapiæ Regum Luſsitanicorum cõmemoranscommemorans, eorum navigationes ultra ducentos gradus progreſsſsas conſsiderat, & nullam unquam gentem fuiſsſse, quęquæ navali peritiâ Luſsitanos exceſsſserit, aut tam diuturnas, & opulentas navigationes aperuiſsſse legatur, commerciaq́;commerciaq́ue induxiſsſse inter tot, ac tam barbaras, efferataſsq́ue gentes, ita maximè faciẽtiafacientia ad humani generis ſsocietatem devinciẽdamdevinciendam, ut iam ridicula videri poſsſsint, quæ de Tyrijs, & Carthagineſsibus rei nauticæ peritiſssimis ab antiquis iactabantur, & quæ ſsomniando de Baccho, Hercule, & his ſsimilibus fabulæ prodiderunt. Idem latè & eleganter memorat & extollit Paul. Iovius lib. 12. hiſstor. qui anteà lib. 4. paucis multa perſstringens, ſsic ſscripſserat. Indici maris emporia nobis Luſsitanica claſsſsis aperuit, cùm ab Atlantico Oceano ultimum Aethiopiæ promontorium, ingenti ſspe, unde ei nomen, inuſsitatoq́ue auſsu prætervecta, ultra Arabicum, Perſsicum, & Gangeticum vaſstiſsſsimos ſsinus, ad Auream uſsque Cherſsoneſsum, extremaq́ue Sinarum littora coëmundis aromatibus negotiationem extenderet. Et Ioan. Voerthuſsius lib. ſsing. Phœnicis Auguſstæ fol. 21. dum inquit: Luſsitani autem longum ab Afris Numidiſsq́ue provecti, ad Nili fontes, & Rubrum ad uſsque apemare progreſsſsi ſsunt: & hinc Gangi, illinc Euphrati, Deo, ut par eſst credere, auctore, & ipſso invitante cœlo, magna ſse tum nominis, tum famæ gloria inſseruerunt. O Reges dignos omnium favore, dignos Antipodum, & adverſsi quaqua patet Orbis imperio!

Et reverâ mirabilis & inuſsitata hęchæc navigatio, & tanti Orbis ſsubiugatio appellari poteſst. Nam longo intervallo Indicas Herculis,

^† Alexandri, & aliorum expeditiones exceſssit, quos ſscimus, quàm parũparum in illis profecerint.

Semiramis

^† quoque, quæ bis hoc bellum tentavit, ſsemel ad Indum fluvium. iterum paulò interiùs: priùs victrix ſsed deinde victa recedere coacta eſst, ut ex Magaſsthene recenſsuit Strabo, & Diodor. Sicul. lib. 3. & Ludovic. Vives in annot. ad D. Auguſst. lib. 18. de Civitat. Dei, cap. 2. ubi ſsubiungit,

^† Seſsoſstrim Ægypti Regem, & Tharconem Æthiopiæ, licèt uſsque ad Europam, & Herculis columnas pervenerint, nunquam tamen Indiam vidiſsſse.

^† Neque Nabocodroſsorum, quem Chaldæi Herculi quoque præferunt. Idantyrſsum verò, licèt Ægyptum ſsit ingreſsſsus, ad Indos tamen non veniſsſse conſstat: & Cyrum Maſsſsagetas ſsolùm armis ſsollicitaſsſse, Indis intactis. Traianum

^† etiam legimus eandem expeditionem in votis habuiſsſse, iactaſsſseq́ue ſse, ultra quam Alexander penetraſsſset, in India progreſsſsurum; quod & Senatui per epiſstolam ſsignificavit, ut refert Dio, & Cuſspinian. in eius vita, & Eutrop. lib. 8. hiſst. Roman. ſsed certum eſst, ad regiones tantùm, quæ citra Tigrim ſsunt, perveniſsſse,

^† & Adrianum ad Eufratem; quamvis hi duo longiores Romanæ MonarchięMonarchiæ terminos in his partibus collocaverint, ut optimè in eorum vitis Sueton. Dion. Caſssius, Petr. Mexia, & alij Scriptores obſservant.

^† Neque magis profecit Æmilianus Imperij tyrannus, qui ut Trebellius Pollio auctor eſst, in Ægypto agens, aliam contra eoſsdem Indos expeditionem paravit.

^† Aut Cæſsarion filius |

p. 26

Iulij CęſarisCæſaris & Cleopatræ, quem teſste Plutarcho in Antonio, cum magna pecuniæ ſsumma miſserat mater per Æthiopiam in Indiam. Atque

^† hoc eſst, quod ex Strabone lib. 15. tradit & affirmat Cœl. Rhodigin. lib. 18. antiq. lect. cap. 31. ab Indis nuſsquam foras miſsſsum exercitum, & exteras gentes bello appetitas, ne quid parum iuſsti committerent; neque extrinſsecùs etiãetiam adverſsus eos bellum ingruiſsſse, exceptâ Herculis, Bacchi & Alexandri expeditione.

Huius

^† Luſsitanicæ navigationis prima fundamenta Ioannes Portugalliæ Rex, eo nomine Primus, ieciſsſse videtur; nam anno milleſsimo trecenteſsimo octuageſsimo tertio maximam claſsſsem inſstruxit, quâ Septam, urbem Mauritaniæ munitiſssimam, in ora maritima Gaditani freti ſsitam, expugnavit: & inde fuit oblata occaſsio Luſsitanis, qui in illius urbis præſsidio conſstituti fuerant, armis latiùs evagandi.

Henricus

^† deinde, huius Ioannis filius tertio genitus (quem Infantem dicunt) alias claſsſses ædificavit, quibus Africæ littora, & eas Mauritaniæ regiones, quæ extra Fretum ad Auſstrum pertinent, infeſstas redderet, & hoc pacto varias inſsulas ab hominibus nunquam habitatas adinvenit: & inter alias, eas, quas

^† Terceras appellãtappellant, quęquæ numero ſsunt ſseptem, & ex his una Angra nomine quadraginta milliaribus ambitur. Altera ſsancti Michaëlis pluſsquàm nonaginta milliaria continet; detexit etiam aliam, nomine Portvs Sanctvs,

^† nec procul inde Maderam anno milleſsimo quatercẽteſimoquatercenteſimo vigeſsimo, vino & ſsaccaro præſstantiſssimam, quæ Regina Inſsularum Oceani atlantici eſst, & centum & ſsexaginta milliaribus cingitur. Vnde maiore cupiditate incenſsus, terras ignotas explorandi, dedit operam, ut ij, quos claſssibus præficiebat, multò longiùs progrederentur. Quo ſstudio factũfactum eſst, ut non ſsolùm bona pars Africæ, quęquæ ad Æthiopiam pertinebat, verùm & inſsulæ permultępermultæ in Oceano ſsub Imperium Luſsitaniæ redigerentur. Anno

^† quippè milleſsimo quadringenteſsimo quadrageſsimo tertio, ſsex aut ſseptem parvæ inſsulæ repertæ ſsunt, quæ vocãturvocantur De Argvin. & poſsteà anno 1460. ab Antonio Nelli GenuẽſiGenuenſi decem aliæ, quæ dictæ fuerunt De Cabo verde, quoniam ad Occidentem Promontorij huius nominis iacent, centum leucis diſstantes,

^† eaſsq́ue ab antiquis Geographicis Fortunatas dici, Ioan. Barrus teſstatur lib. 1. Decad. 1. & eum ſsequitur Petr. Damariz in Dialog. 4. de var. hiſst. c. 4. in fine, licèt alij aliter ſsentiant, ut alio loco dicemus.

Quibus & alijs, quæ procedente tẽporetempore repertęrepertæ ſsunt, mirum eſst, quantum gloriæ & incrementi Luſsitanæ ditioni comparatum ſsit.

^† Nam Henricus Infans eas, quas detexerat, & quas deinde detegendas conceperat, uſsque ad Indiam incluſsivè, Regibus PortugallięPortugalliæ in perpetuum donavit: & anno milleſsimo quatercenteſsimo quadrageſsimo primo Martinum Quintum ſsummum Romanæ Eccleſsiæ PõtificemPontificem eorum, quæ geſssit, & quæ gerere ſsperabat, certiorem fecit, & ut prędictamprædictam donationem confirmaret, expoſstulavit, ſsimulq́ue, ut plenariam indulgentiam illis omnibus concederet, qui in huiuſsmodi navigationibus & expeditionibus deceſssiſsſsent.

^† Quod prædictus Pontifex, rei gravitate & utilitate maturè perpẽsâperpensâ, libens indulſsit. Et poſsteà Eugenius Papa Quartus, & Nicolaus Quintus idem ſsuis plumbatis & Apoſstolicis litteris confirmarunt. Et tandem Sixtus Quartus, qui præ cæteris excommunicationis & interdicti pœnas adverſsus alios Principes & perſsonas indixit, qui oras illas abſsque Luſsitanorum Regum conſsenſsu ingredi, & ſsubiugare tentarent; ut præter alios tradunt Maffæius lib. 1. hiſst. Indi. pag. 5. fr. Anton. de San Rom. in eâd. hiſstor. lib. 1. cap. 2. pag. 2. & cap. 3. pag. 10. |

p. 27

Petr. Damariz in Dialog. 4. de var. hiſstor. cap. 4. ſsol. 152. Thom. Bocius lib. 4. de ſsign. Eccleſs. Dei cap. 3. pag. 134. & P. Fernand. Rebellus de obligat. iuſstitiæ lib. 18. quæſst. 23. Vbi progreſsſsum harum expeditionum perſstringit, Calixti & Nicolai Bullas ad litteram refert, & titulos Lufitanorum Regum ad hanc IndięIndiæ Orientalis cõquiſitionemconquiſitionem, & prædicationem eleganter defendit, & noviſssimè poſst hæc ſscripta Seraphinus de Freitas de iuſsto Imperio Aſsiatico cap. 1. num. 1. & ſseqq. & Auguſst. Barboſsa in Paſstorali 1. part. tit. 3. cap. 2. num 41.

Henrico autem ſsub anno ſsalutis 1460. vitâ functo,

^† Rex Alphonſsus Odoardi Regis, qui fuerat Henrici frater, filius, nihil ulteriùs potuit explorare ob bella graviſssima, quæ in Africa geſssit, unde Africani nomen adeptus eſst: licèt verum ſsit, ſsub eius imperio detectas fuiſsſse in Æthiopiæ, ſseu Guineæ ora,

^† eas inſsulas, quas vocant De Fernan Po, Capitis Catherinæ, Principis, Anni boni, & aliam, quæ dicitur Sancti Thomæ, quæ ſsub æquinoctiali linea iacet, & Madera aliquãtoaliquanto maior, ſsaccari abundè dives eſst.

^† Ioannes Secundus Alphonſsi filius, cùm incredibili cupiditate arderet Indicæ regionis penitùs explorandæ, novas claſsſses inſstruxit, quæ maximam partem Æthiopiæ perluſstravêre: & extra æquinoctialem circulum evectæ, cum eſsſsent à conſspectu Septentrionis remotiſssimæ, alia ſsydera in cœlo notarunt, ad quæ curſsum dirigerent.

Iam cùm quilibet alium navigationis longitudine ſsuperare contẽderetcontenderet, factum eſst,

^† ut inciderent in Promontorium, quo nullum unquam maius in terris apparuit; longitudine triginta & novem graduum, qui efficiunt ſsupra duo millia & ſeptingẽtaſeptingenta milliaria: ab ortu verò latus illius multò longiùs eſst. In eo ſsuperando tantis tempeſstatibus iactati ſsunt, ut ſsæpenumero omnem ſspem ſsalutis abijcerent. Quo factum eſst, ut illud TormẽtoſumTormentoſum appellarent, à Tormenta, hoc eſst, tempeſstate adverſsa, licèt antiquis Ganariæ promontorium diceretur. Reverſsi, cùm Ioanni eius ſsitum & longitudinẽlongitudinem demonſstrarent, tantâ lætitâ affectus eſst, ut exiſstimaret, eſsſse ſsibi iam aditum in Indiam patefactum: & quaſsi fœlicis eventus augurio cõmotuscommotus, Promontorium illud Bonae spei nominare iuſsſsit,

^† & homines interim partim HebręosHebræos, partim Chriſstianos, AlexandriãAlexandriam miſsit, inde in Æthiopiam, quæ ſsupra Ægyptum eſst, & in Indiam, ut quâ ratione commodiùs ille curſsus poſst illũillum promontorij flexum, in Indiam conſsici poſsſset, intelligerent.

^† Et etiam anno milleſsimo quatercenteſsimo octuageſsimo ſsexto miſsit Alphonſsum PaivãPaivam, & Ioannem Petreium Covillanium, ut inquirerent quendam Chriſstianum Imperatorem, quem audierat Presbyterum Ioannem appellari, & Indias imperio continêre.

Sed hos Ioannis conatus mors oppreſssit.

^† Emanuel verò, qui ei ſsucceſsſsit, motus Ioannis conſsilio, multis licèt diſsſsuadentibus, claſsſsem quatuor navium inſstruxit, & ei ſsummum illum, & nũquamnunquam ſsatis laudatum virum Vaſscum Gamam præfecit,

^† qui èex portu Luſsitanico ſsolvens nonâ die Iulij, anni milleſsimi quatercenteſsimi nonageſsimi ſseptimi, & ſsuperato Promontorio Bonæ ſspei, legit Orientalem orãoram Æthiopiæ, repertis ibi inſsulis Sofalæ, MozãbicæMozambicæ, Melindæ, & alijs; quarum ſsitus, mores, & inſstituta diligenter advertens, delatus poſsteà fuit in ampliſsimũampliſsimum illud Regnum Malabaricum, quod Calecutum vocant; ubi cum eius Rege fœdus percuſssit, & alia glorioſsa facinora geſssit: ac tandem regreſsus, in Olyſssipponenſsem Luſsitaniæ portum appulit, anno milleſsimo quatercenteſsimo nonageſsimo nono.

Poſst hæc Emanuel claſsſsem tredecim navium anno milleſsimo quingen|

p. 28

teſsimo, menſse Martio in eandem Indiam Orientalem deſstinavit, mille & quingentos milites habentem,

^† eamq́ue Petro Alvaro Caprali commiſsit, eiq́ue præcepit, ut quoad fieri poſsſset, amicitiam cum Calecutij Rege firmaret, ab eoq́ue peteret facultatem arcis prope urbem ædificandęædificandæ, quâ Luſsitani poſsſsent vitam ab hoſstium immanitate tueri, & ſsine ullo periculo negotiari: ſsi recuſsaret, bellum ei inferre minimè dubitaret. EũdemEundem curſsum, quem Gama, tenuit Capralis, donec ad Inſsulam ſsancti Iacobi pervênit. Cùm verò ulterius progrederetur, ortâ tempeſstate, Occaſsum verſsus navigavit, & in terram incognitam deſscendens, quãquam

^† Braſsiliam appellant, & ipſse Sanctæ Crucis nomine celebrari voluit, columnam marmoream ibi collocari iuſssit, in qua erat Crux cum Emanuelis inſsignibus inciſsſsa, & Gaſsparem Lemium in PortugalliãPortugalliam remiſsit, qui Emanueli de huius terræ ſsitu nuntiaret, de qua illud dici poſsſse, tradit Alanus Copus Dialogo 4. cap. 16. Tu non inventa, reperta es, & plura alia ſscribunt Maffæius hiſstor. Ind. lib. 2. Ioannes Barros decad. 1. lib. 5. cap. 2. Petr. Damariz Dialog. 5. c. 2. & ex fol. 336. & fr. Anton. de San Roman lib. 1. hiſstor. Ind. Orient. cap. 11. pag. 57. & alij de quibus infrà cap. 6. num. 59. Inde profectus, tempeſstate quatuor naves amiſsit, & conſsueto iam itinere decimâ tertiâ die Auguſsti Calecutum pervenit.

^† Vbi ob iniurias Luſsitanis à Rege illatis, Arabum mercatorum æmulatione, bellum Malabaricum inchoavit, & accepta damna gravioribus damnis rependit; licèt hoc bellum vix tredecim annis ſsubſsequentibus finiri potuerit. Et tandem domum redijt pridie KalẽdasKalendas Auguſsti anno milleſsimo quingenteſsimo primo.

Miſserat autem eodem anno Rex Emanuel in Indiam aliam claſsſsem triũtrium navium; cui præerat Ioannes Nonius, quòd confideret in ea claſsſse, cum qua Capralis anno proximo miſsſsus fuerat, ſsatis præſsidij fore, vel ad pacẽpacem cũcum Calecutij Rege conſtituẽdamconſtituendam, vel ad ſspiritus Regis inſsolentis & elati comprimendos. Sed cùm èex Caprali cognoviſsſset inſsidias, quibus circumventus fuerat, miſsit rurſsus anno ſsequenti milleſsimo quingenteſsimo ſsecundo Vaſscum Gamam in Indiam cum claſsſse decem navium: & alim prætereà claſsſsem inſstrui præcepit, cui Vincentius Soderius præerat, ut tenêret Indicum mare, bellumq́ue Saracenis, qui in Indiam navigabant, inferret.

Aliam inſsuper claſsſsem quinque navium comparari iuſssit, cui Stephanum Gamam, Vaſsci GamęGamæ fratrem patruelem præfecit, qui Kalendis eiuſsdem anni Olyſssippone profectus, eundem curſsum tenuit. Et anno 1503. rurſsum ſsex naves in Indiam miſsit: tribus Alphonſsum Alburquercium, alijs Franciſscum illius fratrem patruelem præfecit. Et anno

^† ſsequenti primum Indiæ Proregem conſstituit Franciſscum Almeidam, ſsub quo, & prædicto Alphonſso, qui poſsteà Almeidæ in officio ſsucceſssit, & ob egregia, quæ patravit, facinora, Magni cognomen conſsecutus eſst, inſsignes victorias Luſsitani terrâ & mari in illis regionibus reportarunt; & fuſsis Calecutanis, & Cambaiæ Rege, vectigali Luſsitano reddito, Goa

^† urbs capta eſst, iam deſstinata Imperij Luſsitanici in Oriente ſsedes, inſsulaq́ue

^† ſsancti LaurẽtijLaurentij reperta, cuius ambitus trecentas & amplius leucas complectitur.

Et tandem anno 1511.

^† MalacãMalacam urbem expugnarunt, Regni Malacenſsis Emporium; circa cuius oras complures inſsulæ iacent, & inter eas

^† Sumatra, quæ omnium totius Orientis maxima eſst, & à Septentrione in Auſstrum obliquè porrecta, ambitum 700. leucarum obtinet. Poſsitaq́ue eſst ſsub æquinoctiali circulo, ac ſsub Torrida Zona, & eam antiquorum Trapobanam fuiſsſse, plures graviſssimi auctores |

p. 29

conſsentiunt, licèt alij nõnon minoris eruditionis Auream Cherſsoneſsum eſsſse putent, & ob id antiquis ceu peninſsulam creditam, ut cõſtabitconſtabit ex Plin. lib. 6.cap. 22. Eliano lib. 15. hiſstor. c. 17. D. Iſsidoſs. lib. 14. Etymolog. c. 6. Ptolem. lib. 7. Vartomano, Ramuſsio, Odoardo, Barboſsa, & alijs, quos refert Maiolus in dieb. Canicul. colloq. 14. pag. 342. Et ei magnam Britanniam cedere fatetur Forcatulus lib. 7. de Gallor. Imperio.

^† ſsinu quoque Bengalico, qui Ptolemæo eſst Angaricus, alia inſsula præſstans inventa fuit, quæ vocatur, Zeilan, & incolis Arabibus, Tenarisim, quam Andreas Corſsalus Ptolemæi Tranpobanam fuiſsſse exiſstimat; cui ſubſcribũtſubſcribunt Ioan. Barros Maffæius, Gaſspar Barrerius, Laurent. Anania, Blaſsius Viegas, Ortelius, & alij, quos refert & ſsequitur Maluenda de Antichriſsto lib. 3. cap. 23. & de Paradiſso c. 10. Mercator verò, & Maginus Ptolemæi Naningerim eſsſse putant; cuius ambitus ad 240. leucas extenditur: & licèt ſsub Torrida Zona conſsiſstat, cœlo nihilominus temperatiſssimo, aëre ſsaluberrimo, agro uberrimo, & perpetuò vireſscenti, & multis alijs divitijs, & commodis fruitur: adeò

^† ut iſsthic Paradiſsum terreſstrem olim fuiſsſse, multi auctores ſscribant quos latè refert Maluenda d. cap. 10. & d. cap. 23. & ultra eos LaurẽtiusLaurentius Surius ann. Domini 1565. & Maiolus ubi ſsub. pag. 341.

Anno deinceps 1512. ijdem invictiſssimi Luſsitani ad

^† Molucas inſsulas penetrarunt; quarum licèt nulla ambitum ſsex leucarum excedat, celebres tamen ſsunt ob ingentem aromatum copiam, pręſertimpræſertim Gariophyllorum, quam toti orbi ſsubminiſstrant. Poſstinodum anno 1515.

^† ad extremos uſsque Sinas navigationem inierunt, & cum illis commercia exercêre cœperunt: cuius vaſstiſssimæ regionis deſscriptionem, ubertatem, divitias, incolarum mores, & tributa, quæ Regi præſstantur, quæ milliones ſsex & triginta quotannis excedere dicuntur, latiſsſsimè proſsequuntur auctores, quos infrà referemus.

Et hoc etiam anno inſsignis illa legatio cõtigitcontigit,

^† miſsſsa à Davide Abyſsſsinorum Æthiopum Rege, & Helena eius avia ad Romanum Pontificem, & ad Emanuelem LuſitanięLuſitaniæ Regem cum Sacroſsanctæ Crucis fragmento. Hic enim erat Imperator ille, quem Ioannes, ut diximus, anno 1486. cõvenireconvenire ſstuduerat, quem Petreius tandem invenit, licèt nõnon in India, neque ſsub nomine Presbyteri Ioannis, ut tũctunc omnes opinabantur:

^† ſsed in Superiori, ſsive Interiori Æthiopiæ Africanæ parte: quam quòd eſsſset vaſstis, horridiſsq́ue deſsertis, & feris & ſserpentibus infenſsis intercepta, vix antiqui Coſsmographi cognoverunt, ut ex Herodo. lib. 2. Strabo. lib. 17. Plin. lib. 6. c. 29. Lucan. lib. 9. Pharſsal. & Thom. Bocio lib. 15. de ſsignis Eccleſs. Dei cap. 18 planè cõſtareconſtare poteſst, & ex Abraham Ortelio in Theat. tab. 108. Magino in tab. AfricęAfricæ 23. pag. 195. & ſseq. Vt ſsic appareat, huius quoque ampliſssimi Imperij notitiam eiſsdem ferè Luſsitanis deberi. Qui inſstitutum proſsequentes, anno 1542.

^† Iaponiam Inſsulam detexerunt, quæ Marco Paulo, Zipangri, dicitur, & olim Chriſse vocabatur, & omnes alias Orbis inſsulas magnitudine ſsuperat, ut poſst Surium in CommẽtarCommentar. anno 1552. concludit Maiol. d. colloq 14. pag. 342. Denique BorneũBorneum, Lequios, Philippinas, & utramque lavam perveſstigarunt, quam Iulius Cæſsar Scaliger omnium rerum facili, ubereq́ue proventu, Compendium Orbis appellat.

Neque

^† in India tantùm, verùm etiam in Aſsia, potiores oræ Occidentalis partes occuparunt: inter eas valdè potens Regnum Ormuzij in cõfinioconfinio Perſsici Imperij iacens. Quod Armuſsam ptolemæi, & Armuciam Plinij eſsſse, quidam exiſstimant. Eiuſsq́ue caput |

p. 30

eſst Inſsula Ormuz prope fretum Perſsici Sinus, circa Arabiam Fœlicem poſsita, quæ ambitum cõtinetcontinet novem milliarium, & urbem eiuſdẽeiuſdem nominis, emporium celeberrimum, & licèt annonæ ſsterilis ſsit, & aquarum ſsuavium potu, proptereà quòd tota ex Sale eſsſse dicitur, ut tradit Marc. Paulus lib. 1. c. 15. Surius in comment. anno 1565. & Maiol. in dieb. Canicul. colloq. 18. pag. 410. 1. tom. Omnibus tamen maritimis urbibus ſsitus elegãtiâelegantiâ, & unionum copiâ pręferripræferri ſsolet; adeò ut Arabibus in proverbium abierit:

Si terrarum orbis quaqua patet annulus eſsſset,
Illius ArmuziũArmuzium gemma, decuſsque foret.

Huius Rex Saracenus eſst, qui tributi nomine quindecim ducatorum millia ſsingulis annis Portugalenſsibus pẽdetpendet, qui iſsthic arcem munitiſssimam, & optimè proviſsam collocarunt.

Et denique nihil prorſsus terræ, ac maris in Orientalibus regionibus reliquerũtreliquerunt, quod ſsolerti curâ, & indefeſssâ conſstantiâ non perluſstrarent, prout Stepha. Forcat. agnoſscit lib. 7. de Gallor. Imperio, & Philoſsoph. Vbi tamen livorem, quem Hiſspanis habet, effundens, hæc tam præclara Luſsitanorum facinora paupertatis odio geſsta eſsſse ſsubiungit.

De quibus ſsanè, & de peculiari, atque hodierna iſstorum Orientalium Regnorum, Provinciarum, & inſsularum nomenclatura, ſsitu & deſscriptione, & de diverſsis incolarum ritibus, ac moribus, plura adijcere ſsuperſsedeo: quoniam ea noſstri inſstituti ratio haudquaquam expoſstulat,

^† & paſssim ab alijs tradita, & quâ oportuit diligentiâ illuſstrata reperiuntur, ut conſstabit ex relationibus M. Pauli Veneti, Lud. Patricij, aliàs Vartomani, Alovſsij Cadamuſsti, & Ioſsephi Indi, & ex Coſsma Indopleute, Petr. Gillio, Gerard. Mercatore & alijs pluribus auctoribus antiquis & modernis, qui de Geographia Indiæ ſscripſserunt; quos latè recenſset Anton. Poſstevin. in Biblioth. tom. 2. pag. 254. & ſseq. & lib. 16. ſsect. 6. c. 24. pag. 389. Abraham. Ortelio in Theat. magno tab. 93. ubi de China, & tabula 94. ubi de India Orientali, & alijs inſsulis adiacentibus, Ioan. Anton. Magino Patavino ad tab. Ptolem. part. 2. in deſscriptione Indiæ Orientalis tab. 32. ex pag. 251. uſsque ad 269. Haiton. Armenio, qui eiſsdem temporibus, quibus M. Paul. Venetus vixit, in relationibus Imperij Tartarorum, & reliquorum Orientis, quæ ſsunt in India, quas mandante Clemente V. Pontifice Maximo ſscripſsit, Ioan. Boëm. de moribus omn. gent. lib. 2. cap. 8. ubi agit de India, & Indorum, ac Sinarum prodigioſsis ritibus, moribuſsq́ue vivendi. Ioan. de Barros Luſsitano in Aſsia, qui egregium ſse Scriptorem noſstrâ ętateætate oſtẽditoſtendit, licèt maternâ linguâ ſsuas vulgaverit Decades; quibus quintam nuper addidit Didac. de Couto. Hieron. Oſsſsorio Epiſscop. Sylvenſs. in duodecim libris, quos gravi admodũadmodum, & eloquenti ſstylo conſscripſsit, de virtute & geſstis Emanuelis Regis LuſitanięLuſitaniæ, Ioan. Pet. Maffæio èex Societate Iesv in ſsexdecim libris hiſstoriarum Indicarum, qui meritò poterunt cum Tito Livio cõtenderecontendere, Damiano Goës in lib. ſsatis etiam eleganti de rebus Luſsitanorum in India geſstis, Anton. Galvano, Ferdin. Lop. Caſstañeda, Gaſspar. Barrerio, Odoard. Barbofa, Bernard. de EſcalãteEſcalante, in ſsuis Indic. hiſstor. Petr. Damariz Dialog. 4. de varia hiſstor. Garcia de Horta, & Garcia de Reſsende. in Chronic. Regis Ioan. Secundi, Franciſsc. de Andrada in Chron. Regis Ioan. Tertij, Alphon. de Alburquerque, cognomento Magnus, in ſsuis CommẽtarijsCommentarijs, quos, ut Cæſsar alter, diſstricto enſse paravit, & docto calamo exaravit, prout & fecit inſsignis ille earundem Indiarum Prorex D. Ioan. de Caſstro. Plurima etiam elegantiſssimis carminibus Luſsitano ſsermone cecinerunt Ludov. Camoës, & Hiero. de Corte Real, quos |

p. 31

non iniuria Virgilio, & Horatio pares eſsſse, quis dixerit,

^† Ipſse quoque Rex Emanuel, cuius virtute tot, ac tales expeditiones in India factæ comperiuntur, luculentam earum hiſstoriam ſscripſsit, ut teſstatur Zamalloa lib. 1. c. 3. & ex eo refert Fr. Ioan. de la Puente in convenien. utriuſsque Monarch. lib. 1. cap. 2. §. 1.

Extant etiam de eodem argumento Italico ſsermone navigationes Ramuſsij, & relationes ſsatis uberes Ioan. Boteri 2. part. lib. 2. per totum, & 3. part. lib. 2. Vbi ſspecialiter recenſset regna & provincias, quas Luſsitani in Africa, Æthiopia, Aſsia, & India Vlteriori, & Citeriori perluſstrarunt, & occuparunt, & progreſsſsum, ac ſstatum, quem hodie in illis Chriſstiana fides accepit: quod linguâ Gallicâ copioſsiùs, & uberius expoſsuit Petr. Iarricius èex Societate Ies v in ſsuo Theſsaur. rerum Indicar. quem nũcnunc in Latinum ſsermonem tranſstulit M. Mathias Martinez; & Hiſspanâ, ſsive Caſstellanâ Oratione eãdemeandem generalem Indiarum OriẽtaliumOrientalium hiſstoriam proſsecuti ſsunt P. Ludovic. GuzmãGuzman, & Ribadeneira ex eâdem Societate, & melius cæteris Fr. Anton. de San Roman Monachus Benedictinus in quatuor libris, quos de eâdem hiſstoria conſscripſsit, omnia, quæ ante ipſsum ab alijs dicta fuerant, pulchro ordine & ſstylo contexens.

Audio etiam Germanorum Bibliopolarum curâ plurimos auctores, qui de his Indijs Orientalibus agunt, congeſstos fuiſsſse, & in decem volumina diſspertitos, quæ tamen nec dum ad meas manus pervenêre Pervenit autem Nicol. Trigaultius Societatis Iesv, qui nuper libros quinque edidit de Chriſstiana expeditione apud Sinas, ubi plurima de rebus Sinarum gravi & vero ſsermone pertractat. Et alius liber, qui complectitur peregrinationes Ferdin. Mendez Pinto Luſsitani, nunc Caſstellano ſsermone donatas à Licent. Franciſsc. de Herrera, quæ, ſsi veræ ſsunt, planè apparet OriẽtalisOrientalis illius Orbis exiguam adhuc partem perluſstratam, prępræ Regnis & Provincijs, quas ibi recenſset, & necdum à noſstris cognitas eſsſse tradit.

Multa quoque leguntur in epiſstolis annuis, & miſssionibus Patrum Societatis Iesv, & in aliorum commentarijs, qui de rebus Indiæ Orientalis, Sinarum, Iaponiorum, & ſsimilium, & de propagatione Fidei Catholicæ apud illos ſscribunt, præcipuè Franciſsc. Bencius in inſsigni poëmate quinque Martyrum, Fr. Gaſspar de la Cruz, Fr. Ioan. Gonç. de Mendo. in ſsuo itinerario, & in hiſstor. de la China, Fr. Hieron. Romanus in lib. de Republica Orientali, & Sinarum, Fr. Alphonſsus Fernandez Dominicanus in hiſst, Eccleſs. noſtrorũnoſtrorum temporum lib. 2. per totum, Fr. Iaime Rebulloſsa in eâdem hiſst. lib. 2. Fr. Marcel. de Ribadeneira in hiſstor. Sinarum, Tartar. Cauchinchinæ, Malacæ, Sian, Camboxæ, & Iaponij, Anton. Poſsſsevinus in Biblioth. 1. tom. lib. 9. cap. 26. pag. 404. & ſseq. ubi aliqua adducit de Sinenſsium hiſstoria, & quomodo iuvãdiiuvandi ſsunt, ut ad Fidem Catholicam convertãturconvertantur. Et plurima quidem ſsatis notanda, & admirãdaadmiranda recenſset liber, qui continet vitam & geſsta Illuſstriſs. & Reverendiſs. Antiſstitis D. Fr. Alexij de Meneſses Árchiepiſscopi de Goa, & poſstmodum Bracharenſsis, & alter quem nuper de rebus Sinarum vulgavit, & in Epitomen redegit dictus Licent. Franciſsc. de Herrera.

Et qui velit plura de Æthiopia OriẽtaliOrientali, & rebus Abyisinorum, & Imperio Presbyteri (ut vocãtvocant) Ioannis, videat cõmẽtariacommentaria FrãcFranc. Alvarez, qui apud eos legatione ſsunctus quæ diligenter obſservavit non indiligenter ſscripſsit, Damianum Goës in libello de fide, religione, moribuſsque Æthiopum Abyſsſsinorum, ubi apponit tenorem legationis & epiſstolarum quas ſsuprà diximus Davidem illius Imperij Dynaſstem ad Romanum Pontific. & Regem Lu|

p. 32

ſsitaniæ miſsiſsſse: & poſst eum Ioan. Bermudez, Petr. de Meſsquita, & Hieron. Cherubin in hiſstoria & relationibus Æthiopiæ, & noviſssimum Fr. Ioan. de los Sanctos DominicanũDominicanum in quatuor libris, quos de varia hiſstoria eiuſsdem Indiæ Orientalis Luſsitano ſsermone edidit, in quibus multa ſsatis admiranda recenſset, & P. Nicolaus Godignus Societatis Iesv in tribus libris, quos in lucem emiſsit de rebus AbyſsinorũAbyſsinorum, deq́ue Æthiopiæ Patriarchis, Ioan. Nonio Barreto, & Andrea Oviedo, Sabellic. Encad. 10. lib. 8. Othofriſsingenſs. lib. 7. cap. 73. Vincent. Bellovacenſs. lib. 31. Specul. cap. 9. Abraham Ortel. in Theatr. Magn. tab. 108. & Maluenda lib. 3. de Antichriſsto cap. 8.

Sunt

^† quoque obvia apud varios Hiſstoricos & Chronographos eiuſdẽeiuſdem Indiæ Orientalis, & Luſsitanicæ virtutis in ea detegenda, & ſsubigenda præconia, ut præter Thom. Bocium, & Paul. Iovium ſsuprà num. 5. relatos, cõſtareconſtare poterit ex Genebrardo lib. 4. Chronog. ann. 1492. Surio in Commenta. ab ann. 1500. Zurita lib. 3. Annal. c. 4. Sabellico d. lib. 8. Guicciard. lib. 17. hiſst. Tarcañota 3. part. hiſstor. mundi, lib. 7. fol. 335. & ſseq. Vbi etiam agit de rebus Sinarum, & IaponiorũIaponiorum, Theat. vitæ human. vol. 20. lib. 2. pag. 3653. Maluenda d. lib. 3. cap. 7. & de Paradiſso cap. 42. 44. 45. & 46. & pleniùs cap. 52. Pineda de rebus Salomo. lib. 4 cap. 16. pag. 217. & in Commentar. in Iob, cap. 28. Illeſscas in Hiſstor. Pontif. 2. part. lib. 6. cap. 22. ubi etiam apponit hiſtoriãhiſtoriam Preti Iannis, & Abyſsſsinorum, P. Gordono in Chronogr. I. tom. cap. 10. pag. 165. & in 2. tom. pag. 442. cũcum multis ſseqq. Opemeero in opere Chronograph. pag. 423. & 437. Mariana in hiſstor. Hiſspan. 2. tom. lib. 25. c. 11. & ſseqq. Didac. de Valdes de dignit. Reg. Hiſspan. cap. 12. num. 7. SimõSimon Maiol. in diebus Canicular. colloq. 14. de inſsulis, Rutil. Benzon. de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. Alan. Cop. Dialog. 6. cap. 36. pag. 951. & ſseq. Fr. Thom. à Iesv de proc. omn. gen. ſsalute lib. 7. p. 1. cap. 7. & ſseq. Vbi non ſsolùm agit de India Orientali, ſsed etiam de natione, erroribus, ac ritibus Abyſssinorum, & methodo illos iuvandi, D. Franc Moſsquera de Barnuevo in ſsua Numantinac. 10. fol. 73. & 74. Et Paſssim ex noviſssimo Seraphino Freitas in d. lib. de iuſsto Imper. Aſstiatico.

Ex hac

^† autem tot, tantorumq́ue Regnorum & Provinciarum communicatione & acquiſsitione, mirum eſst, quantum gloriæ & potentiæ acceſsſserit inclytis LuſitanięLuſitaniæ Regibus, ut paſsſsim prædicti auctores obſservant. Etenim totius Orientis opes, & immanes mercium copias, incredibilemq́ue aromatum, & aliarum pretioſiſsimarũpretioſiſsimarum rerum opulentiam, & negotiationem in ſse tranſstulerunt, ut benè advertit Ludovic. Vartom. lib. 5. cap. 11. & ſseq. Guicciardinus lib. 17. hiſstor. Theatr. vitæ humanæ vol. 20. lib. 2. pag. 3653. & Fr. Anton. de San Roman lib 1. hiſst. Oriental. cap. 6. in fin &c. 9. pag. 49. Thom. Bocius, & Paul. lovius in locis ſsuprà citatis, quæ iam ab antiquis temporibus

^† ingenti quæſstu, per omnes Orbis partes comportari ſsolebant, ut conſstat ex Plinio lib. 6 cap. 20. ubi celebrat emporia Indica, & cap. 23. ubi ait, Romæ Indiæ merces centuplicato venijſsſse, & in illam, & Seres, aliaſsq́ue adiacentes peninſsulas, minimâ computatione ſsingulis annis millies S.H. hoc eſst duos milliones & ſsemis à Romano Imperio commercij gratiâ aſsportari ſsolere, & latè proſsequuntur, plurima

^† ſsatis admiranda de earundem Orientalium regionum divitijs, & fertilitate tradentes, alij auctores, quos ſsup. cap. 2. n. 3. recenſsui, & Aloyſsius Cadamuſstus in ſsua navigat. c. 37. Maiol. in dieb. Canicul. colloq. 17. pag. 391. & colloq. 23. pag. 511. & 512. Pineda de reb. geſst. Salom. lib. 4. c. 16. & 17. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hiſspan. cap. 8. fol. 63. & MaluẽdaMaluenda |

p. 33

omnino videndus lib. 3. de Antichriſst. cap. 12. pag. 134. & cap. 22. pag. 160. Vbi inter alia notat hanc Indiam ab Iſsaîa cap. 18. verſsic. 1. ex verſsione Kimchij, metaphoricè appellatãappellatam fuiſsſse obumbrantem alis, quòd ſsuis mercibus totum fermè orbem compleat, & obumbret; & mirabiles narrationes adducit de eximijs divitijs, monilibus, & cultu Regis Calecuth, & Pegu.

Vnde factũfactum

^† eſst, ut ipſsi Luſsitaniæ Reges hoc Dei donum venerantes & æſstimantes, illud antiquis Regni ſsui titulis adiecerint. Nam Ioannes Secundus ſse Guineæ Dominum appellavit, ut ait Petr. Damariz in Dialog. 4. de var. hiſstor. cap. 7. fol. 192. & Aloyſs. Cadamuſstus ubi ſsuprà cap. 63. Et poſsteà Rex Emanuel cùm ex reditu Vaſsci Gamæ navigationem Indiæ non detectam tantùm, verùm & fundatam cognoviſsſset, his titulis uti cœpit: Emanuel Dei gratia Rex Portugalliæ, & Algarbiorum citra, & ultra mare in Africa. Dominus Guineæ, & conquiſsitæ navigationis, ac commercij Aethiopiæ, Arabiæ, Perſsiæ, atque Indiæ. Globumq́ue

^† ſsphæricum ſsuis inſsignibus addidit, quaſsi primus eius perveſstigator extiterit. Et eiſsdem titulis, & inſsignibus deinceps eius in regno ſsucceſsſsores uſsi ſsunt, ut tradit Frat. Anton. de San Roman d. lib. 1. cap. 10. in fine, pag. 54. quos ſsplenidiſssimos eſsſse, & à Deo gloriosè conceſsſsos, meritò teſstatur Ioan. de Barros decad. 1. lib. 6. cap. 1. & Alanus Copus Dialog. 6. cap. 36. 3 pag. 951. & P. Rebellus de obligation. iuſstit. lib. 13. quæſst. 23. ſsectione 3. & Seraphin. Freitas d. tractat. de Imper. Aſsiatico cap. 8. & cap. 14. num. 33. & ſsequentibus,

^† ob id, quod Reges ipſsi non tam propria commoda, & temporalium Regnorum augmentum, quàm ipſsius Dei laudem, & Catholicæ Fidei propagationem ſsemper in votis habuerint: de quo plurima tradunt auctores ſsuprà citati, præcipuè Boter. & Fr. Alphonſs. Fernandez, Maluenda d. lib. 3. de Antichriſst. cap. 7. in fin. pag. 123. Didac. Valdeſsius de dignit. Reg. Hiſspan. cap. 19. num. 54. & ſseqq.

^† Nulla quippe claſssis inſstructa, nulláve expeditio inita fuit, in qua non primum locum Evangelicæ prædicationis cura obtineret, & miniſstrorum electio ex Dominicano, Franciſscano, Auguſstiniano, & Ieſsuitarum Ordinibus, & alijs probatæ vitæ Presbyteris, per quos dignè res tanta tractari poſsſset. Quod meritò multis laudibus extollit Thomas Bocius lib. 4. de ſsign. Eccleſs. Dei, cap. 2. pag. 129. & 130. ubi connumerat viros religioſsos, qui maximè in hoc munere profecerunt.

Et inter eos

^† præcipuam laudem omnium conſsenſsu B. Franciſsco Xavierio Societatis Iesv deberi ait. Is enim poſstulante Ioanne Luſsitaniæ Rege à Paulo III. Pontifice Maximo ad id muneris deſsignatus cum poteſstate Legati à Latere Vlyſssiponâ ſsolvens anno 1541. cunctas oras, quas Oceanus ab Indico mari uſsque ad extremos Sinas circumfluit, & ſsic dimidium ambitum totius Orbis, Evangelij prædicatione illuſstravit. Et præſsertim inſsulam Iaponij, in qua altiſssima religionis fundamenta iecit anno 1549. linguarum, & prophetiæ donis ab Spiritu ſsancto donatus, quibus pluſsquàm trecenta hominum millia ab impijs ritibus ad Chriſstianum cultum perduxit, obijtq́ue anno 1552. Indicæ peregrinationis undecimo, in inſsula Santiano, Sinis adiacente, multis miraculis in vita & poſst mortem conſspicuus, corporeq́ue & veſstibus eius integris, & ſsuaviter olentibus poſst plures menſses ab humatione repertis, prout hodie etiam in urbe Goa maiori miraculo reperitur, ad quam ex Malacca translatum fuit; ubi tanquàm verus, & novus Indiæ Apoſstolus veneratur, & eodem ferè in honore apud Indos habetur, quo apud |

p. 34

Italos D. Franciſsc. de Aſssiſsio. Et hoc ipſso, quo hæc ſscribimus anno 1622. ſsub die 12. menſsis Martij à ſsanctiſssimo D.N. Gregorio XV. Roman. Eccleſsiæ Pontiſs. Opt. Max. ſsummâ totius Orbis alacritate & Conſsenſsione inter Divos relatus eſst, pijs ac glorioſsis, & admirandis eius geſstis, atque virtutibus id ſsuo veluti iure iuſstiſssimè poſstulantibus. De quibus qui velit plura, legat Maffæium, Hect. Turſselinum, & Ioan. Lucenam, qui eius vitam lucidiſsſsimis commentarijs proſsecuti ſsunt, & omnes fermè auctores, quos ſsuprà citavimus, & præcipuè Boterum, & San Roman, & Fr. Alphonſs. Ferdinand. lib. 2. de hiſstor. Eccleſs. noſstr. temp. ex cap. 34. uſsque ad 39. Alan. Cop. Dialog. 3. cap. 29. pag. 443. & ſsequentib. Pet. Damariz d. Dialog. 4. fol. 327. 332. & 335. eundem Bocium lib. 6. cap. 3. pag. 220. & lib. 12. cap. 21. pag. 547. ubi eius vitam cœleſtẽcœleſtem fuiſsſse affirmat, Rutil. Bezan. de anno Iubil. lib. 1. cap. 9. pag. 48. Theat. vitæ humanæ lib. 3. volum. 27. pag. 4095. Vbi tradit ordinem, quem ſsummus hic vir in convertendis & catechizandis Indis obſservabat, Frat. Thom. à Iesv de proc. omn. gent. ſsalu. lib. 2. part. 1. cap. 5. P. Gualter. in Chronograph. pag. 739. & Pat. Gordonus ex anno 1541. uſsque ad 1552. IarriciũIarricium in Theſsaur. rerum Indicarum lib. 1. cap. 6. & ſsequentib. & noviſssimum Ferdinand. Mendez Pinto in ſsuis peregrinat. ex cap. 203. uſsque ad 218. & Mendozam lib. 1. Reg. cap. 2. pag. 675. Freitas de Imper. Aſsiat. cap. 18.

Beatiſssimus

^† quoque vir Ignatius à Loyola, qui eiuſsdem Societatis Iesv primus fundator & Præpoſsitus extitit, & propter eximium religionis zelum, vitæ & inſstituti miracula, eâdem die, quâ Beatus Xaverius inter Sanctos referri meruit, hanc Indiæ Orientalis converſsionem pro virili ſsua ardentiſssimè procuravit. Nam ut ait Maffæius lib. 16. hiſstor. Indic. pag. 389. non ſsolùm opi divinæ implorandæ aſssiduis per ſse, perq́ue ſsocios votis & ſsupplicationibus excubabat, ſsed miniſstros in ram arduam expeditionem, tamq́ue laborioſsum, atque longinquum iter alacriter offerebat: & etiam feſssâ iam ætate, viribuſsq́ue ſsuum ipſse nomen & operam Summo Pontifici ſspontè detulerat: cùmq́ue eius ætati & valetudini maximis prætereà occupationibus parceretur, accuratâ meditatione ad Claudium Æthiopiæ Imperatorem, & Abyſssinorum Regem, eius Davidis filium, cuius ſsuprà mentionem fecimus, graviſsſsimas & pijſssimas litteras ſscripſsit, quibus Patriarcham, & duodecim ſsocios commendavit, quos ad eum Apoſstolicâ auctoritate mittebat, & ſsimul miſssionis cauſsas expoſsuit, & Primatum, ac unitatem Romanæ EccleſięEccleſiæ luculenter adſstruxit, Regemq́ue, ut ad illam rediret, permovit. Quarum litterarum tenorem hìc libens inſsererem, niſsi Latino ſsermone legi poſsſsent apud Maffæium d. lib. 16. ex pag. 389. uſsque ad 394. & Hiſspano apud Fr. Anton. de San Roman, lib. 4. hiſstor. Indiæ Orient. cap. 26. ex pag. 767. ad 773. ubi etiam titulos addit, quibus ille utitur Imperator.

Cùm autem hic zelus diſsſseminandæ, & propagandæ fidei in omnibus Portugalliæ Regibus enituerit, maximus tamen fuiſsſse conſspicitur

^† in Emanuele, ut multa, quæ circa hoc dixit, geſssit, & ſsanxit, apertè demonſtrãtdemonſtrant, de quibus paſssim prædicti auctores mentionem fecerũtfecerunt. Sed inter alia digniſssima ſscitu eſst pia illa & devota legatio, quam anno 1523. ad Leonem X. Pontif. Maxim. cum elegantiſssimis litteris miſsit, quibus de regionibus in India detectis, Goa, Ormutio, Malacca, & alijs urbibus à ſsuis Ducibus ſsubiugatis, & à Mauris ereptis, illam certiorem effecit, & obedientiam, tantarum Provinciarum nomine, Sanctæ Apoſstolicæ ſsedi humiliter promiſsit. Pretioſsis ſsimul donis oblatis rariſsq́ue, |

p. 35

& exquiſsitis frugibus, aromatibus, & animalibus ab eâdem India adductis, cuius opum primitias religionis causâ libandas exiſstimavit. Quæ omnia Romæ & novitatis, & Pietatis ergò magnæ lætitiæ, & admirationi ſuerũtfuerunt: præſsertim cùm Rex in prædictis litteris enuntiaret, inter bellicos illos ſsucceſsſsus, divino ſuffragãteſuffragante Numine, per univerſsam Indiam plurimos Spiritus ſsancti gratiâ, igneq́ue afflatos, depoſsitis gentilitijs erroribus, indies ad noſstram Religionem cõverſosconverſos, veram Dei FidẽFidem agnoviſsſse, & ob id ſsummas ei gratias meritò referendas, quòd tam procul à noſstro Orbe, in tam remotis regionibus, Luſsitanorum operâ ſsedulò ſsuam veram Fidem, cultumq́ue celebrari, publicari, ac propagari dignatus eſsſset: ſsperandumq́ue fore, extremas OriẽtisOrientis oras, quò & ſsacras Apoſstolorum voces intonuiſsſse, compertum eſst, Occidentalibus propediem iungẽdasiungendas, & ad Dei veri cultum, ipſsius ſuffragãteſuffragante, Numine, traducendas, ſsanctæ ſsedi Apoſstolicæ, Chriſstiani gregis more, debitum obſsequium & obedientiam oblaturas.

Cuius epiſstolæ, & legationis meminerunt Dam. Goës, & Hieron. Oſsſsor. lib. 3. de reb. geſst. Eman. Paul. Iov. lib. 18. hiſst. cap. 8. Maffæius lib. 5. hiſst. Ind. pag. 123. Petr. Damariz Dialog. 4. de var. hiſst. cap. 19. pag. 301. Alphonſs. de Alburquerque in ſsuis Comment. 3. p. cap. 31. ubi reſsert elegantem orationem, quam Camillus Portius tũctunc temporis coram eodem Pontifice habuit, expugnationem urbis Malacæ, & alia Luſsitanorum, in India præclara geſsta commenmorando, Illeſscas in hiſstor. PõtifPontif. 2. p. lib. 6. cap. 22. Fr. Ant. de San Roman lib. 2. hiſst. Ind. Orient. cap. 6. pag. 228. Petr. Opmeerus in opere Chronogra. pag. 449. & epiſstolæ verba ad litteram inveniuntur in relationibus Novi Orbis pag. 184.

Extat quoque aliud non minus nobile huius curæ & pietatis, quàm Luſsitaniæ Reges circa Indorum Orientalium converſsionem adhibuerunt, in epiſstola illa,

^† quãquam Ioannes Rex Emanuelis filius, huius nominis Tertius, ad Ioannem Caſstrium eius in eâdẽeâdem India Vicarium, ſsive Proregem, ſscripſsit; ubi poſstquam ei ſserijs, ac gravibus præceptis plurima iniunxit, quæ ad Indorum idololatriam tollendãtollendam, Fidem promovendam, templa ędificandaædificanda, & LuſitanorũLuſitanorum militum, ac mercatorũmercatorum exceſsſsus cohibendos, pertinebant: tandem cõcluditconcludit: Quandoquidem in iſsta mea ditione mihi primum omnium, & maximũmaximum eſst obſsequium Dei, & Chriſstianæ religionis amplificatio. Atque ut omni ex parte intergri, incolumeſsq́ue ſserventur, qui à dæmonum caſstris ad Chrisſstiana ſsigna tranſsierint: & citra tumultum ac vim, hoc præſsertim initio, quam leniſsſsimè populos rationibus, ac diſsputationibus edoceri, quanto in errore, ac veritatis ignoratione verſsentur: quamq́ue vel perverſsum, vel impium ſsit, cultum uni debitum Deo, ſsimulachris, lapidibuſq́;lapidibuſq́ue ab homine tribui. Cuius epiſstolæ verba leguntur apud Maffæium, d. lib. 12. pag. 300. & ab eo ſsumpſsit Fr. Thom. à Iesv lib. 2. de. proc. omn. gen. ſsalu. 1. p. cap. 8. pag. 56. Lucena in vita S. Xaverij lib. 2. cap. 22. & noviſssimè Seraph. Freitas de iuſsto Imper. Aſsiatico cap. 18. n. 5. & Hiſspano ſsermone traduxit Fr. Anton. de San Roman lib. 3. de hiſst. Orient. c. 29. pag. 589. qui ſse eãeam originalem reperiſsſse tradit inter ſschedas, quas D. Ferd. Alvar. de Caſstr. Proregis Ioannis nepos, ut reliquias tanti avi, ſservabat.

Sed finiemus tãdemtandem hoc caput, ſsi ei pro coronide elegãtiſsimaelegantiſsima quædãquædam carmina ſsubiecerimus, quæ LuſitanorũLuſitanorum in his expeditionibus virtutem & gloriam, in quadam Tragicomœdia Vlyſsſsiponæ recitata anno 1619. coram potentiſssimo Rege noſstro Philippo III. (immaturo heu fato nobis erepto) ſsic verè & luculenter ſsub devictarum nationum præconijs extollunt:

Chorvs Trivmphalis.

Aurum ceu calidis fulget in ignibus,
Lucent ut gelidis ſsydera noctibus,

p. 36

Ortu dum rutilo nubila diſsſsipant,
Virtus Herculeis preſsſsa laboribus
Fulget ſsydereis æmuia ſsedibus.
Robur Lyſsiacum trans maris æquora
Inſsanæ Thetidos turgida belluis,
Mortalem renuens, quærit Olympicum
Laude triumphum.

Fruſstra mamoreis mœnibus undique
Circunſstat pelagus greſsſsibus invium,
Ne tellus pateat diſsſsociabilis
Mortali, ſsuperat marmora Lyſsius,
Neptuni rabidi dentibus inſserens
Frænum: ſsyderea tentat iter via,
Mortalem renuens, quærit Olympicum
Laude triumphum.

Naturæ validis clauſstra repagulis
Cedunt Lyſsiadis diruta ſsortibus.
Quid bello valeant brachia lugubri,
Expertus didicit Perſsa, leonibus
Cùm ſsentit gravidas littoris oſstia
Naves, Ormuſsij mœnibus ultimam
Cladem pollicitas, colla iubentibus
Ni cives domino ſsubdita Lyſsio,
Dedant, & properet victor in ardua,
Mortalem renuens, quærat Olympicum
Laude triumphum.

Romanis valuit Perſsa cohortibus
Deiectis acie, non ſsemel urbium
E muris ſspolium tendere Martium
Devictas Aquilas. Lyſsiacum tamen
Aſspectat pavidus ſsigna, patentibus
Valvis Ormuſsij, mœnia dividit,
Ac tandem validis Perſsia viribus
Succumbens, meritum ſsyderibus locat,
Mortalemq́ue negans, quærit Olympicum
Laude triumphum.

Quibus carminibus alia addere licet, quæ noviſssimè ex Georg. Bucanano, & Iulio Scaligero adducit Seraph. Freitas ubi ſsup. cap. 5. num. fin.

CAPVT IV. De Occidentalibus, & Meridionalibus Novi huius (ut vocant) Orbis regionibus, & cur Indiae, & America dictae?

CAPVT IV. De Occidentalibus, & Meridionalibus Novi huius (ut vocant) Orbis regionibus, & cur Indiæ, & America dictæ?

SVMMARIVM Capitis IV.

1 Indiæ Occidentales cur ita dictæ?
2 Indi, qui hodie dicuntur Occidentales, qualiter olim appellarentur.
3 India Occidentalis, ſecundũſecundum OrteliũOrtelium, potiùs debuit dici Amazonia, vel Orelania.
4 Indias Occidentales vocavit Columbus provincias à ſse repertas, ut earum divitias ſsignificaret.
5 Americæ nomen falsò impoſsitum fuit Orbi Novo òà Columbo reperto.
6 Americus Veſsputius quis, & qua arte ſsibi Novi Orbis detectionem adrogaverit?
7 Chriſstophorus Columbus, ut inſsulas, ſsic etiam continentem Novi Orbis primus aperuit.
8 Americi fraus, & impoſstura à Columbo coram Regio Senatu convincitur.
9 Alphonſsus Oxeda magis quàm Americus Novi Orbis invẽtorinventor dici debuiſsſset.
10 Americi fraudem plures auctores aperuerunt.
11 Veritas, etſsi aliquando obſscuretur, tandem tamen emergit.
12 Americus ob rei nauticæ peritiãperitiam à Regibus Caſstellæ, & Luſsitaniæ invitatur.
13 Indias Occidentales aliqui Atlanticam vocant.
14 Atlantica inſsula quæ? & Platonis de ea narratio mirabilis.
15 Platonis narrationem de inſsula Atlantica multi veram eſsſse opinantur.
16 Inſsulas, & terræ tractus plures mare ſsubmergere ſsolet, & alias etiãetiam detegere.
17 Hiſspania ab Africa, & Sicilia ab Italia maris interruptione ſseparatæ.
18 Ovidij elegãselegans locus de inſsulis mari ſsubmerſsis.
19 Rhodos, & Delos inſsulæ repentè èex marinis fluctibus emerſserunt.
20 Aegypti Regio olim occupabatur mari Mediterraneo, & qualiter detecta.
21 Peruani Regni planities, vulgò los llanos del Perù, olim erant mare.
22 Pharon inſsula qualiter à mari relicta.
23 Syrtes Libiæ quid ſsint, & unde procedant? cum Lucano.
24 Lex Relegatorum 7. §. eſst quoddam, D. de interdict. & relegat. illuſstratur, & emendatur.
25 Ovaſsis, ſsive Oaſsis inſsula quæ? & pœna deportationis in eam.
26 Oceanus Atlanticus multis ſsæculis innavigabilis iudicatus fuit.
p. 37
27 Mare gramineum reperit Columbus in prima navigatione, & an id manſserit ex reliquijs Atlanticæ?
28 Atlanticæ appellatio non benè convenit Orbi Novo.
29 Atlanticæ inſsulæ narratio Platonis fabuloſsa eſsſse probatur.
30 Inſsulæ plures hodie reperiuntur in mari Atlantico.
31 Inſsulæ plures diluvij tempore enatæ, & immutatæ: poſsteà verò rarò.
32 §. Inſsula, inſst. de rerũrerum diviſs. exornatur.
33 Mare gramineum, & virens ſsæpè reperitur.
34 Oceanus Atlanticus cur ita appelletur?
35 Atlanticus mons & Atlantidis inſsula ubi, & unde dicantur?
36 Atlas Rex Africæ antiquiſssimus, & fabulæ de eo.
37 Galli voluerunt Orbem Novum appellare Franciam Antarcticam.
38 Famæ in templo non dedicantur improba monumenta.
39 Orbem Novum aliqui appellant TerrãTerram Sanctæ Crucis.
40 Braſsiliæ Provincia appellatur Sanctæ Crucis, & quare? Et quam iniuſstè hoc nomen vulgus pro Braſsilia mutaverit.
41 Indiæ Occidentales vocantur ab aliquibus, Orbis Carolinus, & quare?
42 Provinciæ noviter repertæ, aut ſsubactæ, à Duce, aut exploratore nomen ſsumere ſsolent.
43 Carolus V. Imper. ſsymbolum Columnarum Herculis cum inſscriptione Plus ultra, cur aſsſsumpſserit?
44 Alexander Magnus plorabat, audiens plures mundos eſsſse, quòd ne unum quidem ſsubegiſsſset.
45 Auctor pictæ poëſsis qualiter exponat ſsymbolum Caroli V. Plus ultra.
46 Franciſscus I. Galliæ Rex quid adiecerit ſsymbolo Caroli V. Plus ultra.
47 Gloria eximia ſsæpiùs fortunæ, quàm virtutis eſst beneficium.
48 Caroli V. virtus, & religio, eius fortunam proſsperam fecerunt.
49 Caroli V. epitaphia.
50 Caroli V. laudes, & egregia facinora remiſsſsivè.
51 Orbis Novus à multis vocantur Indiæ Occidentales, & quare?
52 America dicitur quarta pars Orbis, & eſst maior tribus alijs anteà detectis.
53 Europa nihil eſsſse videtur comparatione habita ad Indias Occidentales.
54 Orbem terrarum qualiter dividat Gerar. Mercator poſst Americæ detectionẽdetectionem.
55 Orbis univerſsus quot gradus, & leucas contineat, & quot Orbis Novus Indiarum Occidentalium.
56 Iacobi Pontani ſscrupulus ineptus reijcitur.
57 Scandinavia Germaniæ inſsula, quia magna erat, vocabatur ab antiquis alter Orbis, & etiam Trapobana.
58 Americæ, & Indiarum Occidentalium appellatione auctor utetur, quamvis impropria ſsit.
59 Verbo utendum ut nummo cui publica forma ſsit.
60 VerborũVerborum proprietati derogat uſsus communis loquendi.

VIdimvs quæ, quota, & qualis Orbis terrarum pars propriè ſsub Indiarum nomine veniat, & quantũquantum in illis inquirẽdisinquirendis & cõquirendisconquirendis Luſsitani profecerint: nunc autem ad inſstitutum noſstrum magis accedentes, videamus oportet, cur idẽidem nomẽnomen his etiãetiam provincijs inditũinditum fuerit, quæ ad Occidentem & Meridiem vergũtvergunt, & quãdoquando ac qualiter à Catholicis Hiſspaniarum Regibus inquiri, & detegi cœperint?

Et planè

^† quod ad nomẽnomen pertinet, valdè mihi probatur opinio doctiſssi|

p. 38

mi, & elegantiſssimi Pat. Ioſsephi Acoſstae lib. 1. de natura Novi Orbis, c. 14. pag. 36. & in proœm. ad libros de procurãdaprocuranda Indorum ſsalute, dum tradit, ob id Indias appellatas fuiſsſse, quòd apud veteres India diceretur remotiſssima illa regio Orientalis, quæ fines Orbis terrarum claudere putabatur, ut ſsuprà cap. 1. retulimus: ex quorũquorum imitatione Noſstri nomen ad novas à ſse inventas regiones & gentes impropriè derivarunt, quæ etiam, ut plurimum, OccidẽtisOccidentis extrema claudebant & occupabãtoccupabant, quanquam

^† initio non Indi, ſsed Inſsulani, aut Antiliani hi Occidentales Barbari vocarentur.

Quam ſsententiam repetit idem P. Acoſsta in ſsua hiſstoria naturali, & morali Indiarum, Hiſspanâ linguâ cõſcriptaconſcripta, lib. 1. c. 14. & ſsequitur Thom. Porcacchus in inſsulario lib. 3. pag. 162. Anton. Poſsſsevin. in Biblioth. 1. tom. lib. 9. c. 15. pag. 368. Camillus Borrellus in tract. de præſstantia Reg. Cathol. c. 46. n. 217. Fr. Greg. Garc. Dominicanus in tract. de IndorũIndorum origine lib. 1. c. 3. §. 5. D. Sebaſstian. Covarru. in Theſsaur. ling. Caſstel. verb. India, P. Gaſspar. Sanct. in Comment. in Iſsáiam c. 2. n. 19. pag. 36. ubi neminem ex prędictisprædictis referẽsreferens, ait: India à nobis communiter vocatur quæcũquequæcumque regio anteà incognita, longèq́ue diſsſsita: quia ex incognitis, longinquiſsq́ue regionibus ea, quam Indus fluvius perluit, primũprimum explorata eſst. Et Abraham. Ortelius in Theſsaur. Geograph. verb. Atlantis inſsula. Qui ſsubijcit, falsò & impropriè ab Hiſspanis has regiones Indias eſsſse appellatas.

^† Quibus ſsi à flumine primario nomen imponere libuiſsſset, ut in Orientalibus cõtigitcontigit, Amazonias, vel Orelanias potius, quàm Indiam indigitaſsſsent. Ne hanc tamẽtamen cum vera India cõfunderentconfunderent, eãeam OccidẽtalemOccidentalem, aut HiſpanicãHiſpanicam cognominarunt, cũcum altera, OriẽtalisOrientalis, aut Luſsitanica vulgò vocetur, ab orbis plagis, & Regibus nempe, quibus ſsubſsunt, aſscitis nomenclaturis.

EandẽEandem rationem, alijs reiectis, ſsequi videntur Ant. Herrera in hiſst. general. Indiar. decad. 1. lib. 1. c. 6. pag. 23. & Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Indiana lib. 1. c. 7. Niſsi quod ij adijciunt,

^† hoc nomen ob id etiam à Columbo confictum, ut magis eius Orbis, quem detexerat, magnitudinem commẽdaretcommendaret, & auro, argento, gemmis, & aromatibus alijs Indijs non eſsſse inferiorẽinferiorem oſstenderet, quæ iam tũctunc à Luſsitanicis perquirebantur. Cui opinioni aſsſsentitur Fr. Ioa. de la Puente in cõvenientconvenient. utriuſsque Monarchiæ lib. 3. c. 7. pag. 53. dum ait, ob id tãtùmtantùm, quòd AmericanęAmericanæ Provinciæ in remittendis ad Hiſspaniam theſsauris Orientalibus ſsimiles ſsint, IndiarũIndiarum nomen illis communicatũcommunicatum fuiſsſse.

Sed quãvisquamvis impropriũimproprium hoc noſtratũnoſtrarum IndiarũIndiarum nomẽnomen eſsſse fateamur, aut etiam falſsum, ut Ortel. affirmat,

^† lõgèlongè tamẽtamen improprior, & falſsior eſst alia locutio, quæ apud eundem OrteliũOrtelium, & reliquos Coſsmographos, imò & apud omnes ubique gentes invaluit, teſste Tho. Bozio de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 4. c. 3. pag. 131. & lib. 6. c. 7. verſs. Sed ne videamur. Porcaccho in inſsulario lib. 3. pag 162. Ortelio in Theat. mag. tab. 5. Magino Patavin. tab. 34. pag. 279. Pet. Opmeero in opere Chronograph. pag. 437. Iacob. Pontano in prima tertij progymnaſsmate 18. pag. 315. Didac. Valdes de dign. Reg. Hiſsp. c. 19. n. 55. & alijs communiter, dũdum has in univerſsum regiones Occidentales, & Auſstrales, Americam uno ore appellare ſsolent,

^† tracto nimirum nomine ab Americo Veſsputio Florentino, qui cùm eſsſset Geographiæ, & rei nauticæ peritiſssimus, & Alphonſsi Oxedæ, atque aliorum ducum in prioribus illis huius Novi Orbis navigationibus, & inveſstigationibus ſsocius, ſse primum in eo terram continentem quęquæ ad Pariam incipit, inveniſsſse iactavit, & id vulgo perſsuaſsit, ſsparſsis ubique relationibus, & tabellis Geographicis, quas ipſse propriâ manu ſscitiſssimè exarabat, & nomine ſsuo his provincijs, & alijs poſsteà reper|

p. 39

tis, impoſsito. Hoc etenim falſsò, & per ſsummam fraudem, & calliditatẽcalliditatem ab eo confictum fuit. Nam

^† verius eſst, ut & priores inſsulas, ſsic terram illam, & reliquam cõtinentemcontinentem, quæ ad Cumanam uſsque protẽditurprotenditur, & oras, quæ del Dragon, & de la Sierpe dicũturdicuntur, iam priùs à Chriſstoph. Columbo inventas, & ſsignatas fuiſsſse anno 1497. in tertia navigatione & expeditione, quam ad has oras Catholicorum RegũRegum Ferdinandi & Eliſsabethæ iuſsſsu & nomine fecit. In quorũquorum

^† Senatu cùm de Americi fraude, & tanti tituli uſsurpatione ColũbusColumbus cauſsam ageret, & eius partes Fiſsci quoque Advocatus defenderet, id manifeſstis & apertis probationibus cõſtititconſtitit, teſtimoniũteſtimonium inter alios proferente prædicto Alphonſso de Oxeda, cui,

^† ſsi Columbus deficeret, potius quàm Americo hæc gloria tribuenda meritò eſsſset, cùm in illo itinere, in quo Veſsputius ſse continẽtemcontinentem inveniſsſse iactavit, Oxeda ipſse ducẽducem ageret, & Ioannes de la Coſsa claſssis navarchũnavarchum, uti refert, & ex Regijs Archivijs cõprobatcomprobat Ant. Herrera in hiſst. gener. Ind. Occid. decad. 1. lib. 4. c. 2. 4. & 11. & lib. 7. c. 1. pag. 224. & decad. 4. lib. 8. cap. 12. & in deſscriptione earũdemearundem Indiarum Occid. pag. 15.

Et de

^† eâdem fraude, & impropria Americæ appellatione queritur Frat. Thom. Maluend. lib. 3. de Antichriſst. c. 16. in princ. iniuſstum, & ſuffuratũſuffuratum hoc vocabulũvocabulum dicens, cũcum hæc palma Chriſstophoro Columbo Liguri, & Caſstellanis deferenda eſsſset; & idem agnoſscunt & fatentur Abraham. Ortel. d. tab. 5. Opmeerus d. pag. 437. Carol. Stephan. in dictionar. verb. America, Iuft. Lipſs. de Phyſsiolog. Stoic. lib. 2. diſsſsert. 19. doctiſssimus Bern. Aldrete de antiq. Hiſspan. lib. 4. c. 17. pag. 567. & Moſsquera de Barnuevo in Numantina c. 10. fol. 74. qui totam hanc inventionẽinventionem ColũboColumbo tribuunt, & ab eo magis quàm ab Americo Novum Orbem, Coloniam, ſsive Columbaniam, nominari debuiſsſse affirmant: ut ſsic appareat, detectãdetectam ſsatis mũdomundo fuiſsſse huius impoſstoris audaciãaudaciam, & veritatem

^† rerũrerum geſstarum erroribus non mutari, l. illicitas, §. veritas, D. de officio Præſsid. quin potiùs tantam ſsemper potẽtiampotentiam habêre, ut nullis machinis, aut cuiuſquãcuiuſquam hominis ingenio, aut arte ſsubverti poſssit. Et licèt in cauſsis nullum patronum, aut defenſorẽdefenſorem obtineat, tamen per ſse ipſsa defendatur, ut pulchrẽpulchrem ait Cicero in orat. in Vatin. qui etiam non minus elegãtereleganter in orat. pro Cœlio ſsic inquit: O magna vis veritatis, quæ cõtracontra hominum ingenia, calliditatem, ſsolertiam, contraq́ue ſsictas ominum inſsidias, ſsacilè ſse per ſse ipſsa defendat. Quapropter Thrive. apoph. 48. eam rectè Soli ſsimilem facit; qui quemadmodum à nubibus ſsæpè intercipitur, ſsed nunquam nubibus ſsuffocatur: ita veritas aliquando laborare poteſst, extingui verò nunquam. Licèt negari non poſssit, Americum

^† quoque plurimũplurimum eâ, quâ pollebat induſstriâ in his profectionibus inviſsſse, atque ideò à Ferdin. Rege Catholico ad eas invitatũinvitatum, & nautarũnautarum examini, chartiſsq́ue nauticis conficiẽdisconficiendis præfectũpræfectum, ut tradit idẽidem Herrera d. decad. 1. lib. 6. c 16. pag. 214. & lib. 7. c. 1. pag. 224. Et qualiter etiãetiam ab Emanuele Luſsitaniæ Rege vocatus fuerit, & iuſsſsu eius duas alias navigationes ad AuſtrũAuſtrum fecerit, & Braſsiliam ProvinciãProvinciam exactiſssimè exploraverit, ipſse idẽidem Americus in ſsuis relationibus cõmemoratcommemorat, & alia de eo tradunt Theat. vitæ hum. vol. 20. lib. 2. pag. 3654. Maffæius lib. 2. hiſst. Ind. pag. 37. & Fr. Ant. de San RomãRoman in hiſst. Ind. Orient. lib. 1. c. 2. pag. 6. Cùm ergo his regionibus à ColũboColumbo detectis Indiarum nomen propriè nõnon conveniat, & multò minus illud Americæ, quod ementitũementitum oſstendimus: ſsunt alij,

^† qui putãtputant, melius & proprius totam hãchanc Orbis partem AtlanticãAtlanticam appellari potuiſsſse, & ita eam appellat Gerardus Mercator, & alij Coſsmographi, quos refert & ſsequitur Ortel. in d. Theſsauro Geograph. verb. Atlantis inſsulæ, Theat. vit. hum. vol. 5. lib. 3. pag. 1258. |

p. 40

Patavinus d. tab. 34. pag. 279 Ioan. Fungerus in Etymolog. verb. Atlas, & Opmeerus in opere Chronographic. pag. 9. eo argumento moti, quòd exiſstiment,

^† illam verè eſsſse Atlanticam inſsulam, de cuius ingenti magnitudine, ubertate, & divitijs nobilem illam, & mirabilem narrationem, iam olim ſscriptam, reliquit Plato in Thimæo, ſsive Critia; ubi ſsic Athenienſses alloquitur; Traditur veſstra civitas reſstitiſsſse olim innumeris hoſstium copijs, quæ eò Atlantico mari profectæ, prope iam cunctam Europam, Aſsiamq́ue obſsederunt. TũcTunc enim erat fretum illud Columnarum Herculis navigabile, habens in ore & quaſsi veſstibulo eius inſsulam Lybia ſsimul, & Aſsia maiorem, per quam ad alias proximas inſsulas patebat aditus, atque ab illis ad omnem continentem èex conſspecta iacentem, vero mari vicinam. Pelagus illud verum mare, terra quoque illa verè erat continens. V erùm poſst hæc ingenti terræmotu, iugiq́ue unius diei, nocteſsque illuvione factum eſst, ut terra dehiſscens, omnes illos veſstros bellicoſsos homines abſsorveret. & AtlãtisAtlantis inſsula ſsub vaſsto gurgite mergeretur. Quapropter innavigabile pelagus illud propter abſsorptæ inſsulæ limũlimum relictũrelictum fuit.

Hactenus Plato, plura alia non minus admiranda de eâdem inſsula adijciens. Cuius

^† narrationem veram eſsſse, non ſsolùm prædicti auctores, ſsed alij etiam plures ſsapientiſssimi viri ſsibi perſsuaſserunt, ut conſstat ex Plinio lib. 2. cap. 90. Strab. lib. 2. Geograph. Diodor. Siculo lib. 4. ubi eam Tritoniam vocat, Plutarc. in vita Sertorij, Amian. Macel. lib. 17. Tertul. in Apolog. cap. 4. & lib. de Pallio, cap. 2. Arnob. lib. 1. adverſs. gent. Proclo Philoſsopho Platonico apud Marſsil. Ficin. in CommẽtarCommentar. ThimęiThimæi, ubi citat Marcelum quẽdamquendam hiſstoriæ ÆthiopicęÆthiopicæ Scriptorem, eandem hiſstoriam egregiè confirmantem, Crantore, & Plotino, & nouiſssimo Ioan. Serran. in Commentar. ad Platon. Cœlio Rhodigin. lib 17. antiq. lect. cap. 18. Vgone Bloſsio in oration. quodlibet. Ioa. Becano in origin. Antuerpienſs. lib. 3. Turnebo lib. 20. adverſsar. cap. 11. Ludovic. Vives in not. ad D. Auguſst. lib. 16 de Civit. Dei, cap. 9. latè Pamelio in ſscholijs ad Tertul. ſsup. annot. 528. Thom. Bocio de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 20. cap 3 Ludovic. Legionenſsi Auguſstinian. in Commentar. ſsup. Abdia, cap. ult. pag. 670. Petr. Mexia Hiſspalenſs. in Sylva 4. part. cap. 3. Maluenda de Ántichriſst. lib. 3. c. 16. pag. 149. Pineda de rebus Salom. lib. 4. cap. 15. pag. 205. Iuſst. Lipſs. lib. 1. de Conſstantia c. 16. & in Phyſsiolog. Stoic. lib. 2. diſsſsert. 19. Fr. Greg. Garc. de Indor. origin. lib. 4. cap. 8. & ſseq. ex pag. 351. ad 406. & lib. 1. cap. 3. ex pag. 46. Baſsilio PõtioPontio q. 8. expoſsitiva, c. 1. pag 467. Maiolo in dieb. Canic. tom. 1. colloq. 1. pag. 30. & colloq. 14. pag. 337. Fr. Ioan. de la Puente in convenientia utriuſsque Monarchiæ lib. 3. cap. 21. §. 3. ex pag. 143. & Ioan. Fungero in Etymolog. Latino-Græco, verb. Atlas, pag. 97.

Et hanc continẽtemcontinentem à Platone indicatam, eſsſse hunc Novum Orbem à Columbo repertum, & inſsulas, quas illi vicinas facit: eſsſse Cubam, Hiſspaniolam, Borriquenam, XamaicãXamaicam, & alias, quas vocant De Barlovento, Columbumq́ue Platonis auctoritate ductum, ad has regiones inveſstigandas, permotum fuiſsſse, apertè tradunt Mercator. Ortel. Turneb. Pamel. Vives, Bocius, Maiol. Garcia, Funger. Opmeerus, & Theat. vitæ humanęhumanæ ubi ſsuprà, & ultra eos Gomara I tom. hiſst. Ind. ſsol. 120. ad fin. Auguſst. Zarate in proœm. hiſst. Peruſs. Petr. Cieza 2. tom. rerum Indic. Ioſseph. Acoſsia lib. 1. de natura Novi orbis cap. 12. & Fr. Stephan. de Salazar ſsup. ſsymbol. Apoſst. diſscurſs. 16. c. 3.

Neque mirum videri debet, quod ingenti terræ motu, & maris illuvione Atlanticam illam inſsulam abſsorptam, & ſsub vaſsto gurgite merfam, commemorat Plato. Cùm

^† id frequentiſssimum fuiſsſse legamus, & divino iudicio |

p. 41

ita diſsponente, maria, ſsuis ſsedibus migrantia, vaſstiſssimas inſsulas, & longos terręterræ tractus occupaſsſse. CõtràContrà etiam in ipſso mari novas inſsulas, & multas terræ plagas repentè emerſsiſsſse, quaſsi paria ſsecum ſsaciente naturâ, & uno loco reddente, quod alio hauſserat; ut plurimis exemplis oſstendit Plin. lib. 2. ex cap. 85. ad 90. Titus Livius lib. 39. quẽquem refert Briſsſso. de verbor. ſsignific. verbo Inſsula, fol. 305. Pompon. Mela lib. 1. cap. 5. & lib. 2. c. 7. Strab. lib. 1. ad medium, Seneca lib. 6. natur. quæſstio. cap. 31. Solin. in Polyſsth. cap. 8. & 36. Auctor de mirabilibus Sanctorum inter opera D. Auguſst. lib. 1. cap. 7. Bap. Fulgoſs. lib. 1. tit. 6. de mirac. fol. 54. & ſseq. Genebrard. ſsup. Pſsal. 1. 6. verſs. 33. Balduin. & Hotman. in §. inſsula, inſstit. de rerum diviſs. Maluenda de Antichriſst. lib. 7. cap. 14 pag. 378. & ſseq. Fr. Greg. Garc. d. lib. 4 de Indor. origin. cap. 11. & 12. Fr. Ioan. de la Puente in d. convenientia lib. 2. cap. 29. pag 294. & lib. 3. cap. 26. pag 164. & 165 Florian. Ocampus lib. 1. hiſstor. Hiſspan. cap. 4. 35. & 40. Theat. vitæ human. vol. 23. lib. 1. ex pag. 3938. Auctor de mirab. SS. inter opera Auguſst. lib. 5. cap. 7. Maiol. colloq. 1. pag. 17. 30. & 31. & colloq. 10. ex pag. 270. & colloq. 14. ex pag. 335. & Iuſstus Lipſsius d. lib. 1. de conſstantia, cap. 16. ubi inter alia de Siciliæ

^† ab Italia, & Hiſspaniæ ab Africa ſseparatione, maris interruptionibus factâ, meminerunt. Ovidius quoque lib. 15. Metamorphoſs. hoc argumẽtumargumentum elegantiſssimè iuxta Pythagoræ opinionem illuſstrans, qui docêre ſsolebat, omnia in novas formas mutari, ſsic canit:

^†

Vidi ego quod fuerat quondam ſsolidiſsſsima tellus
Eſsſse fretum: vidi factas ex æquore terras,
Et procul à pelago cõchæconchæ iacuere marinæ,
Et vetus inventa eſst in montibus anchora ſsummis.
Quodq́ue fuit campus, vallem decurſsus aquarum
Fecit; & eluvie mõsmons eſst deductus in æquor,
Si quæras Helicen, & Burim Acheidos urbes,
Invenies ſsub aquis, & adhuc oſstendere nautæ
Inclinata ſolẽtſolent cũcum mœnibus oppida merſsis.

Philo etiãetiam in lib. quôd mundus ſsit incorruptibilis

^† de Rhodo, & Delo clariſssimis inſsulis agens, ſscribit, eas èex marinis fluctibus emerſsiſsſse, unde à Pindaro Θεόσμϰτ dicuntur, id eſst, Divinitus conditæ. Et Carol. Stephan. in dictionar. verb. Aegyptus ait,

^† totum eum tractum, quem hodie Ægypti regio occupat, olim ſsinum maris Mediterranei fuiſsſse, Niliq́ue alluvione exaggeſsto limo oppletum, & terram factãfactam. Quod etiam plurimi alij ex antiquioribus & recentioribus tradiderunt, quos refert Ioan. Goropius in Nilo Scopio, & Ioan. Bapt. Scortia. lib. 1. de natur. & increm. Nili, cap. 1. & 8. aſsſserentes Nilum ita dictũdictum, quòd Νέα ἰλὺς, ideſst, Novus limus, ab eo quotannis deferatur. Memineruntq́ue eiuſsdem rei Vlp. in l. 1. § ripa, D. de flumin. Imp. in C. & Novellis ſsub tit. de alluvionibus, & Caſssiodor lib. 3. epiſstol. 52. Michaël quoque Cabello Balboa in Miſscellan. Auſstrali manuſscripta 2. part. cap. 15. tradit, ex conſstanti Indorum relatione, ab antiquis ad poſsteros derivata, & ex alijs ſsignis compertũcompertum eſsſse,

^† ingentes iſstas terræ planities, quæ in hoc Peruano Regno circa maris littora adeò longè & latè diffunduntur, olim ſsalſsis & undoſsis eiuſsdem pelagi fluctibus occupatas fuiſsſse.

Quibus adſstipulatur, quod de Inſsula

^† Pharo, & alijs canit Lucanus lib. 10. Pharſsaliæ:

Tunc clauſstrum pelagi cœpit Pharon, inſsula quandam
In medio ſstetit illa mari ſsub tẽporetempore vatis.
Protheos, at nunc eſst Pellæis proxima muris.

Et Ovid. lib. 15. Metamorph.

Fluctibus ambitæ fuerant Antiſsſsa, Pharoſsq́ue,

p. 42

Et Phæniſsa Tyros, quarum nunc inſsula nulla eſst.

Et de cauſsa

^† Syrtium, quæ prope Lybiam conſspiciuntur, idem Lucan. lib. 9. ſsic inquiens:

Syrteis vel primam mundo naſscente figurãfiguram
Cùm daret, in dubio pelagi, terræq́ue reliquit.
Sic malè deſseruit, nulloſsq́ue exegit in uſsus
Hanc partem natura ſsui, vel plenior alto
Olim Syrtis erat pelago, penituſq́;penituſq́ue natabat:
Sed rapidus Titan ponto ſsua lumina paſscens
Aequora ſsubduxit Zonæ vicina peruſstæ,
Et nunc pontus adhuc Phæbo ſsiccante repugnat.
Mox ubi damnoſsum radios admoverit ævum,
Tellus Syrtis erit: nam iam brevis unda ſsupernè
Innatat, & latè periturum deficit æquor.

TradũtTradunt alia Albericus Gentilis lib. 4. lection. cap. 14. & Stephan. Forcat. lib. 2. de Gallorum Imperio ſsol. 82. ubi quod

^† Vlpianus ſscribit in leg. Relegatorum 7. §. eſst quoddam, D. de interdictis & relegatis: Eſst quoddam genus quaſsi in inſsulam relegationis in Provincia Aegypto in novas inſsulas relegare. Sic explicat, quaſsi illæ nativitate ſsint novæ, vel quia eas recenter inveſstigatio ſsolers hominum, aut inſsomnis avaritia navigantium periculi ſsecura detexit. In quo tamen animadvertere debuit, textum illum ſsecundùm veriorẽveriorem emendatiorum Codicum litteram, non dicere, In novas inſsulas, ſsed in Ovaſsin. Eſst autem,

^† Ovaſsis, ſsive Oaſsis, tam parva, quàm magna, locus deſsertus in medijs LybięLybiæ arenis ad Ægypti confinia verſsus Occidentem, culicibus & muſscis grandioribus infeſstus, ut Græci interpretes notant, in quem nocentes olim relegari ſolebãtſolebant, ut benè docuit Duaren. lib. 2. diſsputat. cap. 39. qui infinitos locos ex omni genere Scriptorum huc pertinentes congeſssit, & ultra eum Cuiacius lib. 8. obſservat. cap. 27. Barnabas Briſsſsonius lib. 3. de verb. ſsignific. verb. Ovaſsis fol. 471. Prateius & Calinus eodem verbo, & Abraham. Ortelius in Theſsaur. Geographic. qui hinc etiam intelligunt illud, quod de Oaſsena deportatione traditur in l. 1. C. Theodoſs. de Nili agger.

Id autem, quod à Platone in prædicto loco ſsubijcitur, illud ſscilicet pelagus, ubi olim AtlãticaAtlantica inſsula abſsorpta fuit, innavigabile propter limum manſsiſsſse, ex eo cõſirmariconfirmari poteſst, quòd multis

^† ſsæculis huius ſsreti navigationem pauci tentarunt, ut tradit Pineda de rebus Salom. lib. 4. cap. 14. pag. 196. & cap. 15. pag. 205. & nos infrà cap. 11. latiùs oſstendemus. Atque item ex eo, quòd

^† Columbus, cùm per illud mare primam navigationẽnavigationem inſstituit, per dierum aliquot iter tantãtantam graminis ubertatem claſssi occurrentem invenit, ut tandem tota circumſsepta, tanquam in pratis herba virentibus, navigare videretur. Quæ graminis vis potuit ex reliquijs Atlantici limi, de quo Plato loquitur, permanſsiſsſse, alijs iam ſscopulis & impedimentis, tanti temporis ſspatijs, & continuis maris agitationibus comminutis. Et de hoc gramineo mari à Columbo reperto locupletiſssimi teſstes ſsunt ij, qui eiuſsdem res geſstas ſscriptis mandarunt, ac præcipuè Gomara 1. tom. hiſstor. Ind. Ovetus in eâdem hiſst. lib. 2. cap. 5. Franciſsc. Vlloa apud Ramuſsium in navigation. tom. 3. Anton. Herrera in hiſstor. general. Indiar. decad. 1. lib. 1. cap. 9. & 10. & ultra eos idem referunt Pamelius in annot. ad Apologet. Tertul. ſscholio 528. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 16. pag. 149. & Simon Maiol. in diebus Canicul. 1. tom. colloq. 10. pag. 262. & colloq. 20. pag. 451.

Verùm autem verò licèt his argumentis defendi poſsſse videatur Atlanticæ nomen, quod noſstro Novo Orbi ſsuprà dicti auctores attribuunt: adhuc tamen

^† arbitror, ei parum aptè applicari. Nam ſsi Atlantis inſsula tot retro fæculis, ut ipſse Plato ſscribit, ſsubmerſsa |

p. 43

fuit; quâ ratione eius vocabulum ad continentem hodie ſstantem, & longè diſssitam, extẽdemusextendemus? Tum etiam quia hoc quod de Atlantica cum Platone retulimus, etſsi ut verum à multis admittatur, ut patet ex ſsuprà relatis, meritò tamen

^† ab eximijs alijs ipſsius Platonis ſsectatoribus fabulæ magis quàm hiſstoriæ tribuitur, allegoricèq́ue ea omnia à ſsummo Philoſsopho dici volunt, ut conſstat ex Proclo, Porphirio, Orig. & alijs relatis à Marſsil. Ficino in Commentar. ſsup. Thimæ. cap. 4. & in Critia. cap. 1. Neque diſstentiunt Plin. Tertul. & Arnob. quos ſsup. citavimus; nam licèt Platonis narrationem ſsequantur, ſsub mendacij tamen dubio, & periculo, eam proponunt. Idemq́ue facit Pat. Ioan. Pineda de rebus Salom. lib. 4. cap. 14. pag. 201. & latius & elegantius cæteris, & in noſstræ AmericęAmericæ terminis loquens Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de natura Novi Orbis cap. 22. per totum, & eruditiſssimus vir D. Greg. Lopez Madera Regius, & digniſssimus in ſsupremo Caſstellæ Senatu Conſsiliarius in lib. de excellentijs Monarch. Hiſspa. cap. 9. & Fr. Baſsilius Pontius Legionenſs. 1 part. variar. diſsputat. 48. expoſs. cap. 1. pag. 467. & noviſssimè poſst hæc ſscripta Seraph. Freitas de iuſsto Impetio Aſsiatico cap. 5. num. 20. Quorum argumentis nunquam plenè reſspondêre potuit Fr. Greg. Garcia in d. tract. de Indor. orig. lib. 4. cap. 9. cum ſseqq. quamvis in hoc multum olei & operęoperæ collocaverit. Etenim Plato ipſse à Critia puero inter Cantilenas eam narrationem traditam eſsſse fatetur, & novẽnovem mille annis ante illud tempus, quo ſscribebatur, contigiſsſse: quod quàm ſsit à vero alienum, nemo non videt, cùm nec hodie à mundi creatione tot ſsæcula præterierint.

Et rurſsus quia, quæ de immenſsitate illius inſsulæ ſsubdit, & templi in ea poſsiti divitijs, & magnitudine, Neptuni, & Clytus amoribus, gemellis quinquies ab eis ſsuſsceptis, colle in quinque orbes diviſso, & repentina tam vaſstæ telluris ſsubverſsione, & ſsummerſsione, quæ univerſsam Aſsiam, ſsimul & AfricãAfricam amplitudine ſsuperabat, nemo vel mediocriter ſsanus fabulosè dicta, & meras nugas eſsſse negabit. Præſsertim

^† cũcum quotidianâ experiẽtiâexperientiâ comperiamus, in eodem mari & ſsitu, quem Atlanticæ ſsuæ Plato deſsignat, alias minores inſsulas remanſsiſsſse, quales ſsunt Fortunatæ, ſsive Canariæ, & quæ vocantur de la Madera, y de los Azores, & ſsimiles, quæ cùm illuvionem à Platone confictam effugerint, non obſscurè oſtendũtoſtendunt, quid de eius hac in parte fide ſsentire debeamus. Neque dixerit quiſpiãquiſpiam eas inſsulas, quas hodie conſspicimus, poſst abſsorptam Atlanticam naſsci, & emergere potuiſsſse, iuxta ea, quęquæ ſsuprà retulimus: nam etſsi hoc aliquando cõtigeritcontigerit,

^† & præcipuè diluvij tempore, quo alias, atque alias inſsulas enatas, immutataſsq́ue tradit D. Auguſst. & poſst eum Maiol. d colloq. 10. pag. 266 rarum tamen eſst, & facilè non probãdumprobandum, ut inquit Imperator Iuſstin.

^† in §. inſsula, inſstit. de rerum diviſs. & Theodoret. lib. 4. de curat. Græc. affection. dum generaliter docet, Mare quãquamquamquam inde nubes vim aquarum inceſsſsanter exhauriant, imbreſsq́ue pariant, terriſsq́ue diffundant, imminutum olim exhauſstumvè eſsſse non cerni, neque ab his littoribus receſsſsiſsſse, quæ olim ftuctibus ſsuis obduxit.

Accedit his, nullum uſspiam tantæ inſsulæ monumentum, niſsi fictitium illud Platonis reperiri, nullumq́ue ſsubverſsionis eius veſstigium alicubi comparuiſsſse Nam quod de gramineo diximus mari,

^† ſsæpè navigantibus in alijs etiam oris occurrit, ut multis exemplis oſstendit Maiol. in locis ſsuprà citatis.

Et quod quidãquidam arguunt de

^† Oceani Atlantici appellatione, quam mare illud ab illa Atlantica inſsula, quæ olim in eo erat, traxiſsſse opinantur, inter quos Iuſstus Lipſsius d. Phyſsiolog. lib. 2. diſsſsert. 19. confutatione planè non |

p. 44

eget, cùm certum & apertum ſsit ab Atlantico mõtemonte denominari:

^† quod ſscimus in extremæ Mauritaniæ terminis ſsitum, trecentis plus minus millibus ultra Gaditanum fretum, & Herculis Columnas, èex cuius regione ſsita eſst Atlantidis inſsula, parva tamen, & ignobilis, ut tradit Plinius lib. 6. cap. 5. & 31. & lib. 5·cap. 1. & alij relati ab Ortelio in Theſsaur. Geograph. verb. Oceanus Atlanticus. Atlas autem mons ab

^† Atlante Promethei fratre nomẽnomen accepit, qui antiquiſssimus Rex Africæ fuiſsſse perhibetur, & Heſsperidum pater, & primus Aſstrologiæ artem excogitaſsſse, ob quod cœli machinam, atque aſstra ſsuſstinêre humeris fabulabãturfabulabantur, & à Perſseo in montem eximiæ altitudinis, qui etiam cœlum tangeret, fuiſsſse converſsum, ut conſstat ex Diod. Sicul. lib. 4. cap. 5. & lib. 5. cap. 2. Cicer. lib. 5. Tuſscul. Herodot. lib. 4. Ovid. lib. 4. Metamorph. Solin. cap. 37. D. Auguſst. lib. 18. de Civit. Dei, cap. 8. D. Iſsidor. lib. 14. Etymolog. cap. 8. & ex plurimis alijs Græcis & Latinis Poëtis, atque Hiſstoricis, quos latiſssimè congerit Bernard Aldrete de antiq. Hiſspan. lib. 4. ex cap. 10. uſsque ad 15. & ab eo mutuatus Franciſsc. Torreblanca in epitom. de Magia, in defenſsione cap. 5. inter quos Virgil. lib. 6. Æneid. ſsic canit:

— Iacet extra ſsydera tellus,
Extra anni Soliſq́;Soliſq́ue vias, ubi cœlifer Atlas
AxẽAxem humero tollit, ſstellis ardentibus aptũaptum.

Silius Ital. lib. 1.

Nec patitur nomen proferri lõgiùslongiùs Atlas,
Atlas ſsubducto tracturus vertice cœlum.

Et expreſssiùs Feſstus Avienus verſs. 105.

Vltima proceras ſsubducit ad aſstra colũnascolumnas
Hìc modus eſst Orbis, Gadir locus, hic tumet Atlas,
Arduus, hìc duro torquetur cardine cœlũcœlum,
Hic circumfuſsis veſstitur nubibus axis.

Reiectâ ergo Atlanticæ appellatione, quam aliqui, ut vidimus, huic Novo Orbo tribuere voluerũtvoluerunt, multò magis reijciendum videtur nomen Franciæ Antarcticæ, quod ei Galli impone

*re conati ſsunt, dum inaniter oſstendere cupiunt, ſse primos illius inventores fuiſsſse ſsub Villagagnonis Domino, ut tradit Porcacchus in inſsulario lib. 3. pag. 162. Nam perijt in flore hæc calumnia, quæ in gloriæ Hiſspanorum invidiam à Gallis prætexebatur: neque uſspiam terrarum tale virus vires accepit,

^† ut ſsic appareat, in Famæ templo non dedicari improba, & petulca monumenta, ut aliud agens tradit Iuſstus Lipſsius in cent. 2. ad Belg. epiſst. 6.

Neque magis audiẽdiaudiendi ſsunt alij, qui, eodem Porcaccho teſste,

^† has omnes novas regiones Terram Sanctæ Crucis appellant, nimis quidem imperitè; cùm

^† hoc nomen ſsolùm BraſilięBraſiliæ cõveniatconveniat, quam ubi primùm Alvarus Capralis detexit, Sancto illo nomine & ſsigno pijſssimè communivit, ut diximus ſsup. cap. proximo, num, 32. eoq́ue multis annis appellata & cognita fuit, licèt poſsteà, dæmonis fortaſsſse aſstu, Braſsiliæ appellatio magis invaluerit, à ligno huius nominis tingendis pannis admodum apto, quod ex ea exportari ſsolet, de quo graviter dolet & queritur Ioan. Barros decad. 1. lib. 5. cap. 2. & Petr. Damariz Dialog. 5. de var. hiſst. cap. 2. fol. 338. & Fr. Anton. de San Roman lib. 1. hiſstor. Indic. Orient. cap. 11. pag. 57. Quia non debuit ligni Crucis venerandum nomen, quo non ſsolùm tincti, ſsed redempti fuimus, ob alterius ligni nomen omitti, quod eius comparatione viliſssimum eſst.

Convenientior planè videtur alia appellatio, quam his regionibus communiter impoſsitam tradit Camillus Borrellus de Reg. Catholic. pręſtantiapræſtantia cap. 42. num. 77. eas nimirum

^† vocans Orbem Carolinum, à nomine invictiſssimi Imperatoris Caroli V. Hiſspaniarum Regis Optimi Maximi, ſsub cuius Imperio, & auſspicijs, detectio & conquiſsitio, à Columbo & alijs Ducibus iuſsſsu Regum Catholicorum Fer|

p. 45

dinandi & Eliſsabethæ fœliciter cœpta, fœliciſssimè ad Mexicanam & Peruanam Provinciam, & alias ditiſssimas, & latiſssimas extenſsa fuit, ut in cap. ſseq. trademus. Pro qua opinione licèt ipſse Camillus nihil alleget, mihi conſsiderari poſsſse videtur, frequentiſssimum omni ſsæculo fuiſsſse,

^† ut noviter invẽtæinventæ, aut ſsubiugatæ provinciæ à Rege, aut Imperatore nomen aſsſsumant, qui de illis cum maiore laude triumphavit, ut multis exemplis oſtẽditoſtendit Ioſseph. lib. 1. antiq. cap. 6. D. Iſsidorus lib. 9. Etymolog. cap. 2. Pereira, & alij ſsup. Geneſs. cap. 6. & 10. M. Mantua in Enchiridio. lib. 12. cap. 273. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hiſspan. cap. 3. pag. 19. Gaſspar Sanctius in Iſsai. cap. 2. num. 20. & Fr. Ioan. de la Puente in convenient. Monarch. lib. 3. cap-28. §. 2. pag. 174. Gregor. Garcia de Indor. origine lib. 4. cap. 18. & notabiliter Fabius Pictor lib. 1. de aureo ſsæculo inquiens: Denominare enim, aut imponere gentibus, & locis nomina tum Regum, Ducumq́ue ius eſst.

Rurſsqus quia Carolus

^† ipſse hunc titulum ſsibi aſsſsumere velle, apertè ſsignificavit, dum inſsignibus ſsuis Herculis columnas adiecit, cum illa inſscriptione Plvs vltra, ſsive Plvs ovtre, ut legendum contendit Hieron. Ruiſscellus lib. 2. de le Impreſse fol. 28. quaſsi diceret, ſsuæ virtuti & fortunæ Herculeum fretum non obſstitiſsſse, quamvis ibi Orbem finiri, nec ultra progredi licêre veteres credidiſsſsent; ſsed aliũalium novum & maiorem Orbem detectum, & quæſsitum fuiſsſse, ad quem ſsui Imperij ac nominis fines, & famam extenderet. TãtiTanti quippè Cæſsaris virtus & gloria unius Orbis anguſstijs claudi non poterat, quin potius illis tãquamtanquam ſstricto carcere circumcluſsa, non minus æſstuabat,

^† quàm olim AlexãderAlexander Macedonum Rex, de quo Iuvenal. Satyr. 10. ſscriptum reliquit:

Vnus Pellæo inveni non ſsufficit Orbis,
Æſstuat infœlix anguſsto limite mundi,
Vt giaræ clauſsus ſscopulis, parvaq́ue Seripho.

Alludens nimirum ad illud, quod recenſset Valer. Maxim. lib. 8. cap. 15. Ælian. lib. 4. de var. hiſstor. circa finem, Theat. vitæ humanæ volum. 11. lib. 4. pag. 2573. & Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 16. pag. 150. Alexandrum nempe Anaxarcho Philoſsopho, ex auctoritate Democriti præceptoris, innumerabiles mundos eſsſse, referente, ſsortem ſsuam tanquam miſseram deplãxiſſedeplanxiſſe, quòd ne uno quidem adhuc fuiſsſset potitus.

Sed audiamus

^† pictæ Poëſsis auctorem, qui ipſsum idem Caroli ſsymbolum, & utriſsque Orbis Imperium, his carminibus egregiè declarat:

Carolus Occiduæ Princeps Auſstraſsius oræ
Diviſsum Imperium cum Iove cæſsar habet.
Iupiter in cœlo, terrarum Cæſsar in Orbe,
Inter hic humanos imperat: ille Deos.
Nec mirum. Mars fortis enim, ſsapienſsq́ue Minerva
DãtDant manibus præſsens talibus auxiliũauxilium.
Parva foris ſsunt arma, Domi, niſsi conſsilium ſsit
Magnanimus prudens Cæſsar utroque viget,
Vt nunquam (his velut Herculeis firmata columnis)
Gloria Cæſsarei corruat Imperij.
Nec dum finis hic eſst. Duce ſsed virtute ſsequentem
Fortunam eventis proferet ulterius.

Et eòdem pertinet expoſsitio Riuſscelli ſsuprà, Ioan. Horoſscij Covar. in Emblemat. cap. 10. Fr. Ioan. à Ponte in convenient. Monarch. lib. 3. cap. 21. in fine, & Martini Delrij in Adag. ſsacris, 2. tom. Adag. 459. pag. 576. ubi narrat,

^† quòd cùm Magnanimus ille Franciſscus Primus Francorum Rex, Matriti captus ab eodem Imperatore detineretur, & in pariete dictum eius ſsymbolum, Plvs vltra, ſscriptum legiſsſset, adſscripſsit, Hodie mihi, cras tibi, fortunæ viciſssitudinem oſtẽdereoſtendere |

p. 46

volens, quæ glorioſsa illa trophæa mutare ſsolet, & ab alijs in alios tranferre. Quod cùm Cæſsar Maximus perlegiſsſset, ut ſse mentem adverſsarij intellexiſsſse monftraret, ſsubſscripſsit: Fateor me hominem. Sed quamvis in alijs vera eſsſse ſsoleat

^† illa ſentẽtiaſententia Quinti Curtij lib. 8. Eximia gloria ſsæpiùs fortunæ, quàm virtutis eſst beneficium,

^† in Carolo tamen, cùm pietate & virtute ſsolidâ niteretur, Deo eius religioni, conatibuſsq́ue favente, non ſsolùm mutata nõnon fuit, verùm indies magis ac magis extenſsa, & ad Imperium uſsque cœleſste producta, ita ut meritò quidam imagini eius inſscriptionem hanc dicare potuerit.

^† D. Carolus V. Imper. Cæſs. cui, cùm unum viciſsſset mundum, adiectus eſst alter, cùm utrumque, vicit utriuſsque victorem. Nec virtus Plvs vltra progredi potuit, inter cœlites vixit, antequàm inter homines eſsſse deſsineret. Et alter in tumulo hoc epitaphium:

Plvs vltra famam extendi, nomenq́ue decuſsq́ue
Quam capit tellus, quam capit Oceanus.
Nec mihi Plvs vltra, quin parva conderer urna
Profuit, aut magna Martia vis animi.
Quid Regna, Imperium invere, atque Indicus Orbis?
En gaudet ſspolijs trux libitina meis.
Plvs vltra tamen, & tantarum gloria rerum
Inter conceſsſsit ſsydera clara locum.
Invictumq́ue animum cœlo divina locavit
Virtus, & ſsanctæ religionis amor.

Et alius: D. Carolo V. Imperat. Cæſs. Aug. Max. Indico, Turc. Afric. German. Regi potentiſssimo & invictiſssimo, quod eius ductu, auſspicijſsq́ue, ac nominis auctoritate, gentes Indicæ omnes, quæ à Septentrione ad Meridiem uſsque protenduntur, ut iure Novvs orbis appellentur, tam longè, latèq́ue patent, auro, argento, gemmis, aromatis, alijſsq́ue rariſsſsimis rebus abundantiſsſsimæ, per legatos ſsint invenætæ: ac ſsub Imperium Hiſspaniæ Regum, magno Chriſstianæ religionis commodo & augmento redactæ. Ioanna Luſsitaniæ Princeps, Hiſspaniarum gubernatrix Patri Optim. & Maxim. F. I. De cuius Magni Cæſsaris laudibus & egregijs facinoribus plura adijcere ſsuperſsedeo, quoniãquoniam

^† id exactiſssimè præſtiterũtpræſtiterunt Alphonſsus Vlloa, Petr. Mexia, & Prudent. Sandovalius in eius vita, Promptuarium Iconum pag. 222. & plurimi alij auctores, quos refert Camillus Borrellus d. cap. 42. num. 78. & ultra eos Ioan. Voërthuſsius in lib. ſsingul. Phœnici, ſsive conſsecrationis Auguſstæ per totum, & Alanus Copus Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. vid. Valdes de dign. Reg, Hiſspan. cap. 20. num. 14.

Sed licèt hæc ita pro appellatione Orbis Caroloni defendenda & illuſstranda non incongruè dicta videantur,

^† adhuc tamen mihi magis ſsemper arriſsit aliorum ſsententia, qui has omnes regiones Occidentales & Meridionales, de quibus loquimur, generaliter ſsolent Novvm Orbem vocare. Non quia plures mundos eſsſse opinentur, prout nonnulli malè fecerunt, quorum errorem inſsrà cap. 12. num. 75. convincemus; ſsed quia cùm veteres totius Orbis terrarum, & circumambientis Oceani effigiem in tres partes diviſserint, Africam ſscilicet, Europam & Aſsiam, ut diximus ſsup. cap. 1. num. 23. Inventâ denuò hac, quæ America dicitur, eam pro quarta numerare cœperunt,

^† & Novum OrbẽOrbem, ſsive hemiſsphærium appellare, ob immenſsam eius amplitudinem, quâ tres partes anteà cognitas ſsuperare videtur, atque etiam ob diverſsitatem morum, rituumq́ue incolarum, & diſsimilitudinẽdiſsimilitudinem animalium, arborum & ſstirpium, ut benè obſservat Abraham. Ortel. in Theatr. Magn. tab. 1. & 5. & in Theſsaur. Geographiæ, verb. Atlantis inſsulæ, Pet. Martyr in decadibus, quibus de Orbe Novo titulũtitulum fecit, Epitom. navigat. Americi Veſsputij in relation. Novi Orbis cap. 114. pag. 122. Præfatio Coſsmograph. ad eaſsdem relationes, §. 3. Epi|

p. 47

taphium Caroli V. ſsup. relatũrelatum, Ioſseph. Acoſsta in elegantiſssimis libris de natura & hiſstoria Novi Orbis, Latinâ & Hiſspanâ linguâ conſscriptis, Iuſstus Lipſsius de Phyſsiolog. Stoic. lib. 2. diſsſsert. 19. Zurita lib. 3. Annal. Arag. cap. 4. Ioan. Mariana lib. 26. hiſstor. Hiſspan. cap. 3. Scip. Ammirat. lib. 2. diſscep. Politic. diſscurſs. 4. Genebrard. lib. 4. Coſsmograph. anno 1497. Maginus tab. 34. pag. 279. Petr. Damariz Dialog. 4. cap. 2. fol. 338. Ioan. Boterus in relation. univerſs. 1. part. vol. 2. lib. 1. pag. 348. Porcacchus in inſsulario lib. 3. pag. 162. Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 4. & in deſscript. Ind. lib. 1. cap. 1. Torquem. in Monarch. Indiana lib. 1. c. 2. Didac. Valdes de dignitat. Reg. Hiſspa. cap. 12. n. 7. & cap 19. num. 55. Hericus Martinez in repert. tractat. 2. cap. 7. pag. 102. Bernard. Aldrete lib. 1. origin. ling. Caſstel. cap. 12. Doctiſs. Ioan. Bapt. Valençuela conſsil. 82 num. 69. Nos infrà c. 16. num. 42. & ſseqq. paſsism Maiolus in diebus Canicular ubi eaſsdem regiones ſsub appellatione Orbis Novi comprehendit, & præcipuè 1 tom. colloq. 10. pag. 266. Vbi ait,

^† Europam, ſsi comparetur cum reliquo Orbe anteà cognito, exiguum eius angulum eſsſse, comparatione autem habitâ ad hunc noſstrum poſsteà repertum, nihil eſsſse, videri poſsſse. Et idem ſsentit Gerard. Mercator in ſsuis tab. univerſs. in princip. & Boterus ubi ſsuprà.

^† Vbi totum terrarum Orbem in tres continentes diſstinguunt: primam faciunt eam, quam diximus, veteres in Europam, Africam & AſiãAſiam fuiſsſse partitos. Secundam, quam hodie Americam, vel Indiam Occidentalem vocamus. Tertiam dicunt terram Auſstralem, quam nõnullinonnulli Magellanicam nuncupant, paucis hactenus littoribus detectam.

Quod adeò verum eſst, ut iuxta eoſsdem auctores,

^† cùm univerſsus Orbis contineat in circuitu, quò maximè patet, milliaria Germanica 5400. ſsive Italica 21600. hoc eſst 360. gradus altitudinis, ſsive elevationis Poli, qui ſsi ad leucæ CaſtellanęCaſtellanæ dimenſsionem reducantur, conſstitunnt 3600. leucas: hæc nova eius pars, quęquæ America dicitur, & reliqua, quæ Regibus Caſstellæ & Legionis inquirenda obtigerũtobtigerunt, centum & octuaginta gradus complectantur, qui tria millia & nongenta leucarum Caftellanarum efficiunt, de quo etiam latiùs agemus infrà cap. 6. ex num. 6. Atque huc reſspiciens Ioſseph. Acofta lib. 1. de natura Novi Orbis cap. 6. meritò inquit, nobis, quæ hactenus certâ fide comperta ſsunt, ſsatis eſsſse debêre, ut Orbis terrarum portionem univerſsâ Europâ, atque Aſsiâ & Africâ non minorem, ex altera hac parte iacêre intelligamus: & utrumq;utrumque Mundi Polum æquê ſsibi, & terras & mare vindicare, quod antiquis, aut negare, aut dubitare impune licuit. Et idem probat Thomas Bocius de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 6. cap. 7. verſs. Sed ne videamur, dum tradit, Has regiones Antipodum recenter detectas continere dimidium totius Orbis terrarum, & omnium rerũrerum quas Deus hominibus eſst fabricatus.

Vnde

^† iuſstè reijciendus venit Iacob. PõtanusPontanus in prima tertij progymnaſsmate 18. page. 315. dum nimis ſscrupulosè, aut etiam ineptè tradit, ſse non audêre, Americam quartam mundi partem vocare, quia de ea neque tam multa adhuc, quod ipſse ſsciat, neque tam ſside digna extent litteris publicata. Etenim nihil iam eo tempore, quo ſscripſsit, erat certius, aut vulgatius, ut ex ſsuperioribus ſsatis apparet. Et cùm Scandinaviam

^† Germaniæ inſsulam verſsus Septentrionem, eò quòd maxima, & incompertęincompertæ magnitudinis eſsſset, alterum Orbem terrarum veteres appellarent, ut tradi Plin. lib. 4. cap. 13. & alij relati ab Abrah. Ortel. in Theſsaur. Geograph. verb. Baſsilia. Necnon etiam Trapobanem, ut patet ex eodẽeodem Plin. lib. 6. cap. 22. ibi: Trapobanem alterum Orbem terrarum eſsſse diu exiſtimatũexiſtimatum |

p. 48

eſst Antichthonum appellatione. Quanto iuſstiori titulo idem nomen his vaſstiſssimis provincijs conveniet?

Et hæc planè ſsunt, quęquæ ultra alios, pro inquireda vera & propria iſstarum regionum appellatione, elucubrare potuimus,

^† quas tamen in huius operis diſscurſsu nõnon verebimur vulgari, & magis cognito Indiarum Occidetalium, vel Americæ nomine indigitare, proptereà quòd, ut

^† admonet Quint. lib. 1. inſstit. orator. utendum eſst verbo ut nummo, cui publica forma ſsit, &

^† vulgaris loquendi uſsus proprietate verborum potentior eſst, l. anniculus 132. de verbor. ſsignificat. l. Labeo, D. de ſsupell. legat. l. talis ſscriptura, D. de legat. 1. ubi Doctores; cùm rude hominum vulgus de exactiori verborum interpretatione & ſsignificatione non magnopere laborare ſsoleat, ut latè proſsequuntur Alciatus, & Brechæus in rub. de verbor. ſsignificat. & plurimi alij relati per Ioan. Gutierrez lib. 3. practic. quæſst. 14. à num. 132. & Hieron. Zevall. commun. opin. 1. tom. quæſst. 409. & noviſssimum Marium Burgium in tract. de laudimio part. 1. cap. 1. num. 24. & 25. ubi hoc etiam in verbis peritorum, imò & Principum, legum & ſstatutorum admittunt.

CAPVT V. De initio, & progressu detectionis Novi Orbis, & ijs, qui in hoc magis meruisse videntur.

CAPVT V. De initio, & progreſsſsu detectionis Novi Orbis, & ijs, qui in hoc magis meruiſsſse videntur.

SVMMARIVM Captitis V.

1 Hiſspani Duces, qui Novum Orbem detexerunt, laude digniſsſsimi ſsunt.
2 Ioan. Bapt. Ramuſsius notatur.
3 Memoria eorum, qui pro Repub. præclarum aliquod facinus geſsſserunt, ſsemper commendari debet, & quare? Occultator alienæ laudis furi par eſst, ibid.
4 Columbi prima laus in detectione Novi Orbis, & eius patria & mores.
5 Columbus quibus argumetis ductus fuerit ad detegendum Novum Orbem.
6 Columbus à quodam hoſspite naufragiũnaufragium paſsſso Novi Orbis notitiam accepiſsſse dicitur.
7 Hoſspes, qui Columbo Novi Orbis notitiam dedit, cuius nationis fuerit?
8 Navigationes admirãdæadmirandæ fortuitò factæ.
9 Ptolemæus Aegypti Rex qualiter ab Indo naufrago navigationem Indiæ Orientalis edoctus fuerit?
10 Eudoxij Gnidij ingens navigatio.
11 Trapobanæ inſsulæ certior notitia quando & qualiter à Romanis habita?
12 Navis ex India vi ventorum in Germaniæ portum delata.
13 Indi ſseptem Occidentales in portatili cymba tempeſstate in Galliam delati, & eorum deſscriptio.
14 Columbus qualiter Angliæ, Luſsitaniæ & Caſstellæ Reges adierit pro detectione Novi Orbis.
15 Columbus tandem à Regibus Catholicis ad Orbem Novum inquirendũinquirendum mandatur, & de eius claſsſsi & commeatu.
16 Novi Orbis ingens, & quæſstuoſsa detectio ex parvis initijs proceſsſsit.
17 Indiæ Occidentales Hiſspaniæ Regibus utiliſsſsimæ.
18 Initia rerum magnarum ſsolent eſsſse minima.
19 Columbi prima navigatio, & eius labores, & effectus.
20 Columbus plures inſsulas detegit, & pro Hiſspaniæ Regibus earum poſsſseſssionem apprehendit.
21 Columbus cum primitijs inſularũinſularum, quas detexit, ad Reges Catholicos redijt.
22 Columbus à Regibus Catholicis honoratur, & remuneratur.
23 Admirali, ſsive Almirantis dignitas quæ? & de vocis etymologia.
24 Columbus repetit navigationem in Indiam, & plures alias inſsulas detegit, & eius obitus.
25 Columbi hiſstoria de ovo apud convivas.
26 Navigationes in Novum Orbem repetuntur.
27 Blaſschi Nonij de Balboa laudes, & hiſstoria.
28 Mare del Sur primus noſstrorum dete|
p. 49
texit, & conſspexit Balboa, & iter ad illud aperuit.
29 Ferdinandi Corteſsij laudes, & qualiter Novæ Hiſspaniæ Regna detexit, & ſsubegit.
30 Ferdinandi Corteſsij præclarum facinus in navibus perforandis.
31 Naves, qui duces perforaverint, aut incẽderintincenderint, & qui equos, aut ſscalas ademerint, ut milites animoſsius pugnarent.
32 FerdinãdiFerdinandi Corteſsij patria, & qualiter ſsortitus, & expertus fuit patrociniũpatrocinium D. Pet.
33 Ferdinandus Corteſsius natus fuit eodem anno, quo Mart. Lutherus.
34 Ferdinandi Corteſsij honores, præmia, & obitus.
35 Ferdinandi Magallani laudes, & hiſstoria in detegendo freto magallanico.
36 Magallanicum fretum quando, & quomodo detectum?
37 Magallanus quid fecerit in inſsula Zebu, & qualiter occiſsus?
38 Magallani ſsocij ad Moluccas perveniũtperveniunt, & diverſso itinere in HiſpaniãHiſpaniam redeunt.
39 Ioannis Sebaſstiani à Cano, & ſsociorum reditus in Hiſspaniam cum nave Victoria poſst univerſsum Orbem circũdatumcircumdatum.
40 Diem unum Calendarij cur amiſserint nautæ navis Victoriæ?
41 Ioan. Sebaſstiano à Cano honores, & inſsignia à Cæſsare conceduntur.
42 Navis Victoriæ laudes, & memoria.
43 FrãciſciFranciſci Pizarro laudes & hiſstoria in detectione & ſsubactione Regni Peruani.
44 Milites tredecim qui cum Pizarro mãſeruntmanſerunt in inſsula Gorgona privilegijs honeſstantur.
45 Atahualpa, ſsive Atabaliba Tyrannus Peru bello capitur, & temerè occiditur.
46 Præda capti Atahualpæ quanta fuerit, & inter quos diſstributa?
47 Auctores plurimi referantur, qui ex profeſsſso, vel etiam obiter agunt de hiſstoria Indiarum Occidentalium.
48 Americæ hiſstoriæ libri, novem voluminibus comprehenſsi, & ab hæreticis publicati, cum cautione legendi ſsunt.
49 Gundiſs. Fernandez de Oviedo hiſstoria Indiarum Occidentalium laudatur.

IN huius Novi Orbis indagatione, & acquiſsitione adeò enituit HiſpanęHiſpanæ gẽtisgentis induſstria, virtus, atque cõſtantiaconſtantia, ut Græci Herculis facinora, & labores ſsuperaſsſse à multis meritò indicetur. Quapropter

^† neceſſariũneceſſarium eſsſse arbitror, aliqua ex plurimis, quæ ſseſse hac in parte dicẽdadicenda offerebant, breviter delibare, & noſstris quoque, licèt obſscuris, monumentis, eorum Ducum nomina, & præclara geſsta, in MemorięMemoriæ templo conſsignare, qui in re ita utili, pariter atque ardua, magis excelluiſsſse comperiuntur. Nec enim ſscio,

^† quid, præter noſstrorum invidiam, movêre potuerit Ioan. Bapt. Ramuſsium, dum in proœm. 3. vol. ſsuarum navigationum Hiſspanos auctores irridet, quòd libris ſsuis illorum nomina, & patriam ſsedulò inquirere, & commendare ſstuduerint.

Semper

^† quippè iuſstum, & rationi conſsentaneum viſsum eſst, ut benè gerentibus laudis tribuatur aſsſsenſsus, & ut glorioſsa ſsit, & diuturna apud omnes eorũeorum memoria, qui pro Republica præclarũpræclarum aliquod ſsacinus exhibuerint, ut & ipſsi audaciores in poſsterum fiãtfiant, & alij eorũeorum exẽplisexemplis permoveantur, ut tradit Ariſst. lib. 3. Ethic. cap. 6. & lib. 2. Polit. cap. 6. elegãtereleganter Cicer. in orat. pro Milo. & pro Arch. Poët. Theodoſs. Imp. in 1. & virtutum, C. de ſstat. & imagin. Iuſstinian. in §. 1. inſstit. de excuſsat. tut. Caſssiodor. lib. 1. epiſs. 13. D. Gregor. lib. 22. Moral. cap. 7. & D. Baſsil. homil. in Gordia. Marty. ubi ſsic inquit: Sicut enim aromata tunc maximè ſspirant, cùm vel confricantur, vel conteruntur, ſsic virtutum opera tunc maximè movent, cùm laudantis oratione explicantur, ſsicut etiam oves Iacob intuentes virgas maculoſsas, & varias, ſsimiles agnos parie|

p. 50

bant: ſsic iuxta exempla, quæ cernimus, ſsive bona, ſsive mata volunt as hominis operatur.

IdẽIdem quoq;quoque Cicero Philip. 14. nos pręclarèpræclarè cũcum his agere tradit: QuorũQuorum virtutẽvirtutem, nec oblivione eorũeorum, qui ſsunt, nec reticẽtiãreticentiam poſterorũpoſterorum ſsepeliri patimur. Et Plat. in lib. de legib. multũmultum laudat TyrtęũTyrtæum PoëtãPoëtam, quòd ſsuis carminibus viros bello præſstantes extulerit: O divine, inquit, Poëta Tyrtæe, ſapiẽsſapiens certè ac bonus nobis eſsſse videris, quiæ excellẽtibusexcellentibus eos extuliſsti laudibus, qui in bello excelluerũtexcelluerunt. Cui cõvenitconvenit doctrina laſs. in fin. tit. inſst. de actio. ubi occultatorẽoccultatorem alienæ laudis, furi parem eſsſse dicit, per tex. in l. hæreditatũhæreditatum in fin. D. ad leg. Falc. & Plin. Iun. epiſs. 8. lib. 5. ubi ſsic ait: Mihi pulchrum in primis videtur, non pati occidere, quibus æternitas debeatur; aliorumq́ue famam cum ſsua extendere.

Prima

^† igitur tantæ detectionis laus omnium conſsenſsu Chriſstophoro Colono, ſsive, ut alij vocant, Columbo, debetur. Hic natione Ligur, ſsive GenuẽſisGenuenſis ex vico Nervij, nõnon magnæ fortunæ, ſsed acris ingenij fuit, reiq́;reiq́ue nauticæ peritiſssimus, & Coſsmographus ſsolertiſsſsimus, & in LuſitaniãLuſitaniam profectus, ut tabulis nauticis cõficiendisconficiendis, & emendandis quæſtũquæſtum faceret, uxore ex inſsula Madera ductâ, eò cõmigraveratcommigraverat.

^† Ibi, ut plures exiſtimãtexiſtimant, ex Aſstronomica diſscipliana, & nonhullis veterũveterum monumentis, alijſsq́ue argumẽtisargumentis, quęquæ variè varij auctores pro ſsuo captu confingunt, & præcipuè Ant. Herrer. in hiſst. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. c. 2. & 3. ſecũſecum cogitare, & tãdemtandem ſstatuere cœpit, ultra noti Orbis terminos magna terrarũterrarum ſspatia, quemadmodũquemadmodum in OriẽtemOrientem, ita etiam in Occidentem Patêre.

Alij verò

^† tradũttradunt in hãchanc notitiam, & ſpẽſpem cuiuſdãcuiuſdam hoſspitis ſsui relationibus motũmotum, qui naufragiũnaufragium in Oceano AtlãticoAtlantico faciẽsfaciens, vi tẽpeſtatistempeſtatis ad terrãterram, nullis anteà Coſsmographis cognitam, reiectus fuit; quam cùm diligenter delineaſsſset, vix tandem ad Maderam appulit, & in domo, & manibus Columbi moriens, ei rẽrem omnẽomnem in hoſspitij mercedem aperuit. Cui traditioni multũmultum noviſssimè defert Torniel. in Annal. ſsacr. to. 1. ann. mũdimundi 1931. n. 48. etſsi in ColũbiColumbi fraudẽfraudem, & ut eũeum ſsuâ gloriâ privarẽtprivarent, ab Hiſspanis cõſictamconſictam eſsſse, imprudenter affirmet Hiero. Benzo. lib. 1. hiſstor. Novi Orb. cap. 5.

HũcHunc

^† quidãquidam LuſitanũLuſitanum fuiſsſse affirmãtaffirmant, inter quos Pet. Damariz Dial. 4. de var. hiſst. c. 4. fol. 151. qui inde Luſsitanis huius Novi Orbis invẽtioneminventionem tribuendãtribuendam contendit. Sed alij magis frequẽterfrequenter BæticũBæticum, ſsive AndaluſiũAndaluſium nautãnautam, & mercatorẽmercatorem fuiſsſse opinãturopinantur, eiuſsq́ue nomẽnomen & patriãpatriam in obſscuro latêre, Deo ita diſponẽtediſponente, ne alij, quãquam ſsibi negotiũnegotium adeò ingens homines tribuere poſsſsent, ut obſservat Ioſseph. Acoſst. lib. 1. de hiſst. Ind. c. 19. Fr. Greg. Garc. de Indor. orig. lib. 1. c. 4. §. 1. pag. 65. & Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Ind. lib. 18. c. 1. QuãvisQuamvis nuper Garcia Laſsſsus Inca in ſsuis CõmentComment. de Incar. orig. lib. 1. cap. 3 que refert, & ſsequi videtur Aldrete de antiq. Hiſspan. lib. 4. c. 17. pag. 567. nullo, quod ſciãſciam, fundamẽtofundamento ductus, AlphõſumAlphonſum Sanchez nominatũnominatum ſscribat, & eius naufragium circa annũannum 1484. contigiſsſse. ¶ Nec

^† mirũmirum, aut novum videri debet, huius detectionis initiũinitium fortuitũfortuitum fuiſsſse. NãNam præter alia noſtrorũnoſtrorum exẽplaexempla, de quibus infrà c. 9. n. 49. ſsi Straboni fidẽfidem habemus lib. 3. Geogr. Plin. lib. 2. c. 67. Pomp. Mel. lib. 3. c. 10. ſsimilis caſsus in Indijs Orientalibus accidit.

^† Cuſstodes quippè ſsinus Arabici IndũIndum quempiãquempiam in navi ſolũſolum mortuo ſimilẽſimilem littori appellẽtemappellentem invenerũtinvenerunt, eũqueeumque ad Ptolemæum EvergetẽEvergetem Ægypti RegẽRegem deduxêre, Is linguâ Græcâ eũeum curavit inſstitui, quâ perceptâ, ex India ſse tẽpeſtatibustempeſtatibus iactatũiactatum, amiſssis fame comitibus, in ea loca deveniſsſse declaravit. Quòd ſsi liber dimitteretur, aſsſsumptis comitibus, ſse Regi ad Indos uſsque facilem oſtẽſurumoſtenſurum navigationem. Credidit homini Ptolæmeus, & inter alios Eudoxium quoque Gnidium Aſstrologum ei adiunxit.

^† Qui hac occaſsione uſsus, Indiam perluſstravit, & in reditu ad Æthiopiæ littora Gaditanorum gubernaculo, cui equi figura inſsculpta erat |

p. 51

cognito, quod tempeſstatibus eò iactatũiactatum fuerat: ad OccidentẽOccidentem quoq;quoque per MeridionalẽMeridionalem OceanũOceanum viãviam patere deprehẽdensdeprehendens, AlexandriãAlexandriam reverſsus, inde per mare MediterraneũMediterraneum extra colũnascolumnas Herculis evectus, littora Africæ circuivit.

Romanis

^† quoque certiorẽcertiorem notitiãnotitiam inſsulæ Trapobanæ alterius naufragij occaſsione cõtigiſſecontigiſſe, Plin. lib. 6. c. 22. his verbis enarrat: Nobis diligẽtiordiligentior notitia, ſscilicet Trapobanæ, Claudij principatu cõtigitcontigit, legatis etiam ex inſsula advectis. Id accidit hoc modo, Annij Plocami, qui maris Rubri vectigal à fiſsco redemerat, libertus circa ArabiãArabiam navigans, Aquilonibus raptus præter CarmaniãCarmaniam quinto decimo die Hippuros portũportum eius invectus, hoſspitali Regis clemẽtiaclementia ſsex menſsium tẽporetempore imbutus alloquio percontanti poſsteà enarravit Romanos & CæſarẽCæſarem, &c.

^† QuarũQuarum navigationũnavigationum mẽtionemmentionem facit, ſsed fabuloſsas eſsſse contendit Doct. Freitas ubi ſsup. c. 5. n. 13. & ſseqq.

Otto etiãetiam Friſsingenſsis auctor eſst, ſsub Friderico Æneo Barbo, navẽnavem ex India cũcum Indis negotiatoribus fortuitò appuliſsſse Lubec Germaniæ portũportum ultra CimbricãCimbricam Cherſsoneſsum. Et CõtinuatorContinuator Palmerij anno DñiDomini 1509. quẽquem refert SimõSimon Maiol. colloq. 23. pag. 534. tom. 1.

^† delatãdelatam fuiſsſse eo anno RothomagũRothomagum uſsque Galliæ LugdunẽſisLugdunenſis oppidũoppidum cymbãcymbam quãdamquandam portatilẽportatilem, ſimilẽſimilem his, quæ in Orbe Novo cõſpiciunturconſpiciuntur, & in ea ſeptẽſeptem ex ipſsis Indis, qui fuligineo colore erãterant, ceu homines ſsylveſstres, groſssis labris, ſstigmata in facie gerẽtesgerentes, ab aure admediũadmedium mẽtummentum inſstar lividæ venulæ per maxillas deductæ, & nudi incedebãtincedebant, ſolũſolum baltheũbaltheum geſtãtesgeſtantes, in quo erat borſsula ad verenda tegẽdategenda. Barba per totum corpus nulla, neq;neque pubes, neq;neque ullus pilus, præter capillos, & ſsupercilia. ¶ Sed utcumq;utcumque

* ſsit, cũcum Colonus incredibili huius rei experiendæ ſstudio flagraret, ſimulq́;ſimulq́ue vidêret, ſsine magno apparatu tẽtaritentari nõnon poſsſse, BartholomæũBartholomæum fratrẽfratrem ad Angliæ RegẽRegem HenricũHenricum VII. expedivit, cuius regnũregnum eâ tẽpeſtatetempeſtate pacatũpacatum erat & opulẽtumopulentum, ut exponeret, ſsi ſsibi naves & facultates darentur, effecturũeffecturum ſse, ut novis & auriferis regionibus repertis Angliæ regnũregnum omniũomnium regnorũregnorum totius Europæ florentiſsimũflorentiſsimum redderetur. Sed paſsſsus hìc repulſsam, nõnon tãtam odio rei, quàm quòd Italum hominẽhominem lucro inhiãteminhiantem Angli ſuſpectũſuſpectum haberẽthaberent idẽidem Chriſstophorus de eodẽeodem negotio AlphõſumAlphonſum V. Luſsitaniæ RegẽRegem cõvenitconvenit; qui nõnon modò negavit, quod petebat, ſsed tanquam inania & fabuloſsa afferret, eum, ut delirũdelirum hominẽhominem reiecit, & irriſsit, perſsuaſsus à Calçadilla Epiſscopo Viſseenſsi, & Roderico Magiſstro Theologiæ, pręclarispræclaris alioqui Coſsmographis, nec terras, nec aurũaurum eſsſse in Occidente. Tertiò igitur rem tẽtanstentans, ad finitimos Caſstellæ, Legionis & Aragoniæ Reges Catholicos FerdinãdumFerdinandum & EliſabethãEliſabetham eodẽeodem cõſilioconſilio ſse ſse cõtulitcontulit, & ibi cũcum nihilo magis audiretur, Regibus præſsertim id tẽporistemporis bello GranatẽſiGranatenſi impeditis & exhauſstis, invictâ quadãquadam animi pertinaciâ totũtotum ſsermè ſeptenniũſeptennium cõtrivitcontrivit vorãdovorando repulſsas, urgẽdourgendo, inſtãdoq́ueinſtandoq́ue per ſse, & per amicos.

^† Quouſsque ſsuperatis tãdemtandem Mauris, ac totâ expulſsis Hiſspaniâ, retulit quod voluit, & perbenignè à Regibus habitus, obtinuit, ut in occiduam illãillam navigationẽnavigationem, ſsive inquiſsitione, tria ſsibi regio ſsumptu adornata navigia ad Hiſspalim oræ BęticæBæticæ præberetur, cum cẽtumcentum & viginti hominũhominum comitatu, & ſseptemdecim ducatorũducatorum millibus, ut ſsibi de his, quæ ad talẽtalem expeditionẽexpeditionem neceſsſsaria iudicaret, cõmodiùscommodiùs provideret: quãquam pecuniãpecuniam Ludovicus Sanctangelus regiarũregiarum rationũrationum ſscriba ColũboColumbo numeravit, imò & Regibus mutuam dedit.

Quod ideò advertere volui,

^† ut intelligatur, hoc tãtam parvo apparatu, tantas, tamq́ue inauditas poſsteà res, quãtęquantæ hodie de his Indijs cõſtantconſtant, origine habuiſsſse: & tantillãtantillam pecuniãpecuniam, tãtumtantum eiſdẽeiſdem Regibus Catholicis auri, argentiq́;argentiq́ue tuliſsſse, ut

^† teſstante Ioan. Metello, quem refert Theatr. vitæ huma. vol. 10. lib. 2. pag. 2417. in fine, eius ſsumma pręterpræter margaritas & gemmas, quęquæ innumeræ fuerũtfuerunt, ſsexaginta, quos vocãtvocant, milliones |

p. 52

feratur exceſssiſsſse, ut taceãtaceam incredibiles provẽtusproventus ſsubinde aliorũaliorum RegũRegum tẽporibustemporibus in HiſpaniãHiſpaniam delatos, de quibus alio in loco dicemus: quorum maximè ſsubſsidio, ut ait Maffæius lib. 1. hiſst. Ind. pag. 18. poſstmodum tantos, tamq́;tamq́ue aſssiduos terrâ, mariq́;mariq́ue ſsumptus propè infinitâ pecuniarũpecuniarum erogatione ſuſtinuerũtſuſtinuerunt, NimirũNimirum

^† quia in hoc, ut in alijs, initia, ſsicuti & femina rerũrerum naturaliũnaturalium ſsolent eſsſse minima, quæ tamen ſsuis progreſssibus augentur, ut docet Cicer. lib. 5. de finibus.

Sed ut ad ColumbũColumbum redeamus,

^† is cũcum exigua hac claſsſse ex Hiſspanijs ſsolvens anno à Chriſsto nato 1492. tertio nonas Auguſsti, vaſstiſssimo ſse Oceano AtlãticoAtlantico cõmiſitcommiſit, & Canarias primùm inſsulas petijt. Inde, continuatâ dierũdierum aliquot velificatione, gramineũgramineum mare invenit, de quo c. 4. n. 27. locuti ſsumus, ut tanquãtanquam in pratis herba virẽtibusvirentibus navigare viderẽturviderentur. Quo tandem ſsuperato, poſst multa pericula, poſst durãduram toleratãtoleratam famẽfamem, in incognitas, quas quærebat regiones, nudâ, barbarâ, & inermi gente habitatas, fed auri divites appulit, trigintâ triũtrium dierũdierum navigatione, OcciduũOcciduum ſsemper SolẽSolem ſsecutus, Primamq́ue

^† inſulãinſulam, quãquam invenit, quæ ab incolis Guana bani dicebatur, SãctiSancti Salvatoris appellatione inſsignivit, & in ea, aliarũaliarum nomine, quæ poſsteà detegeretur, poſſeſsionẽpoſſeſsionem pro Catholicis Caſstellæ & Legionis Regibus apprehendit: eaq́;eaq́ue de re publicũpublicum inſtrumẽtuminſtrumentum cõſcribiconſcribi, curavit. Mox inde ſsolvens, alias maiores inſsulas adinvenit, quas ConceptionẽConceptionem, FernandinãFernandinam, & IſabellãIſabellam nuncupavit. & ulteriùs progrediẽsprogrediens CubãCubam, & HiſpaniolãHiſpaniolam lõgèlongè maiores, & aurifodinis ditiſssimas, patefecit. Caſtriſq;Caſtriſque

^† ibi idoneo loco, & præſsidio cõmunitiscommunitis, incolas fermè duodecim, aurũaurum, Gallipavos, Pſsittacos varij coloris, & alia invẽtæinventæ regionis argumẽtaargumenta ſecũſecum in HiſpaniãHiſpaniam triũphabundustriumphabundus revexit, vix ſeptẽſeptem menſsibus, poſtquãpoſtquam ex ea ſsolverat, lapſsis; ubi Catholicis Regibus, tũctunc Barchinonæ commorantibus, ea, quæ acciderãtacciderant, retulit,

^† & ab eiſdẽeiſdem honorificè, ut meruerat acceptus, Admirali & Proregis IndiarũIndiarum titulo, & multis alijs privilegijs, ac muneribus donatus fuit: Regijſsq́ue inſsuper armorũarmorum inſsignibus cohoneſstatus, hoc addito elogio, Por Caſstilla, i por Leon, nueuo mũdomundo hallò Colon.

Admirali autẽautem,

^† ſsive Almirantis, ut Hiſspanè vocamus, Vox, & officium pro eo illuſstri pręfectopræfecto uſsurpatur, cui maris imperiũimperium, & littorũlittorum à Rege cõcreditumconcreditum eſst: qui claſsſses & navalia curat, uti ſsarta tecta ſsint, & ut exarmata reparẽturreparentur, piratæq́ue arceantur, aut fugentur, ut de eiuſdẽeiuſdem ColũbiColumbi hiſstoria loquẽsloquens advertit Forcat. lib. 2. de GallorũGallorum Imperio fol. 83. & melius lex noſstra 24. tit. 9. par. 2. & l. 3. tit. 24. eâdẽeâdem part. Nomenq́ue ſsub Oct. Auguſsto adinventum, & probatũprobatum, idẽidem Forcat. tradit, ob id, quòd quẽdamquendam Galliæ legatum, qui multa admiranda maris portẽtaportenta à ſse viſsa reſserebat, claſssi Gallicæ præfecit, & AdmirandũAdmirandum appellavit. Quod tamẽtamen ridendũridendum videtur, cùm teſste Leone Africano, & alijs, quos refert Sebaſst. Covar. in Theſsaur. ling. Caſstellanæ, verb. Almirante, hęchæc vox Arabica ſsit, quæ Architalaſsum, ſsive ſummũſummum maris DucẽDucem, aut præfectũpræfectum ſsignificat: de quo etiãetiam alia nõnon contemnẽdacontemnenda noviſssimè tradit doctiſssimus vir Pet. de Salazar & MẽdoçaMendoça Canonicus Toletanus in lib. 2. de origin, & progreſsſsu dignitatum, & titulorum Hiſspaniæ cap. 15. & Barnab. Morenus de Vargas de nobil. Hiſspan. diſscurſs. 13. num. 18.

Poſst hæc

^† autem idẽidem Columbus ab eiſdẽeiſdem Regibus cũcum maioribus copijs & claſssibus iterũiterum, tertiò, & quartò ad eaſdẽeaſdem inſsulas incolẽdasincolendas, & gubernãdasgubernandas, & ad alias inquirendas reverſsus eſst. Quod ita fœliciter geſssit, ut poft innumeras, quas detexit, & ſsubegit, tandẽtandem in cõtinentemcontinentem devenerit, & oſstia totius Americani Orbis primus, ut diximus, refera verit. Obijtq́;Obijtq́ue in Hiſspania anno ſsalutis 1506. ubi conſstans

^† traditio eſst, quòd cùm fortè celebri quodãquodam cõvivioconvivio exciperetur, in quo ſsimul plures HiſpanięHiſpaniæ proceres diſscumbebant, & orto inter |

p. 53

eos ſsermone de Novi Orbis detectione, eſsſsent nonnulli, qui præclarum hoc Columbi facinus extenuaret, quaſsi ab alijs quoque pręſtaripræſtari potuiſsſset: ille ad ea nihil reſspondens, ovũovum in mẽſammenſam inferri iuſssit, & convivas omnes experiri rogavit, ut illud in apicẽapicem, nullis adminiculis fultũfultum, ſsive nixũnixum ſstans & erectũerectum in menſsa conſstituerent id nullus cũcum poſsſset, ipſse altero eius faſstigio menſęmenſæ illiſso, & leniter quaſsſsato, rectum, firmumq́ue conſstituit: quod cùm cæteri, ſse etiam eodem modo facturos, offerrẽtofferrent, Nunc, inquit, quia vidiſstis. Sic innuere volens, inventam iam Indiam inventu facilem tunc videri, cùm priùs eſsſset difficillimũdifficillimum, & vel à nemine cogitatũcogitatum.

CreſcẽtibusCreſcentibus verò

^† deinceps magis atq;atque magis apud iſstos Occiduos Indos HiſpanorũHiſpanorum rebus, & iuſsſsu Ferdin. Reg. Cathol. & Carol. V. lmp. Max. qui ei in Regno, & virtute ſsucceſssit, claſssibus, & auxilijs indies renovatis, plures alij ſstrenui Duces, & Navarchi claruerũtclaruerunt; qui non minus gloriæ. quàm divitiarũdivitiarum ſspe incitati, & allecti, ColũbiColumbi veſstigia premẽtesprementes, aliquid novi aggredi ſsemper meditabãturmeditabantur. Inter quos

^† magnãmagnam quidem laudem mihi promeruiſsfe videtur Blaſsc. Nuñez de Balboa. Ab eo cnim diu pervagãtepervagante Pariæ terræ, & Darienis regionis littora, anno tandẽtandem 1513. die 25. SeptẽbrisSeptembris repertus eſst Iſsthmus ad VrabanũVrabanum ſinũſinum, quo duo ingẽtiaingentia maria dirimuntur, quęquæ vulgò, Del Norte, y del Sur appellantur. A Comagre ſsiquidem ingẽtisingentis amnis oſstio, Darieniſsq́ue littore, per inacceſsſsos prope montes mõſtrãtibusmonſtrantibus iter Indigenis, Blaſschus ſsumma iuga tenuit,

^† & ſubiectũſubiectum in adverſso littore vaſstiſssimi pelagi ſinũſinum conſspexit; poſstquem ditiſssima auri, argẽtiargenti, & unionũunionum regna, & inſsulæ repertæ ſsunt. Itaque invento multo auro Blaſschus breviorẽbreviorem tranſsitum quærens, quo duo illa maria coniungerentur, nõnon plus inter ſse diſstare. quàm cetum milliaribus deprehẽditdeprehendit. Verùm itinere adeò dẽſiſſimisdenſiſſimis nemoribus, abruptis petris, & frequentibus fluvijs impedito, ut non niſsi magno cum labore, periculoq́ue illac Noſstri permeare poſsſsent: præſsertim cũcum paſssim inhoſspitæ, ac inſsidioſsæ BarbarorũBarbarorum gentes, venenatis inſstructæ. ſsagittis, occurrerẽtoccurrerent. Quibus de cauſsìs Blaſschus eius tractus regulis, aut muneribus delinitis, aut cruẽtâcruentâ acie ſsubactis, quatuor caſstella opportunis intervallis cõſtituitconſtituit, ut cõmeantibuscommeantibus ab utroq;utroque mari tutiſssimus eſsſset receptus: ædificatâ etiam claſssiculâ in proximo portu, cui D. Michaëlis nomẽnomen dedit. Quibus egregijs & fœlicibus auſsìs ad RegẽRegem delatis, Præſsidis illarũillarum provinciarũprovinciarum nomine & honore remuneratus fuit, & magnãmagnam ſsui apud Hiſspanos & Indos exiſtimationẽexiſtimationem pepererat, Cæterùm, dira auri ſsitis, novique Imperij libido effecit, ut Petrus Arias Davila Blaſschi ſsocer, qui ſummũſummum in eiſdẽeiſdem provincijs Regio diplomate imperiũimperium exercebat, illũillum perduellionis accuſsatum in carcerẽcarcerem duceret, eo rerum exitu, ut affectati Regni crimine damnatus, capite plecteretur. Indignus herclè co ſsupplicio (quod multi tradũttradunt, iniuriâ & invidiâ magis, quàm perfìdięperfidiæ ratione perpeſsſsum) cùm ad lævãlævam maris à ſse primum reperti Peruana, & Cuzcana regna auro & argẽtoargento, ac gemmis ſscatentia Franciſsco Pizarro, & Didaco Almagro ſsucceſsſsoribus demonſstrârit. Et qualiter mare del Sur, ab eo ſsalutatum fuerit, tradit additionator Benzonis pag. 110.

Sed longè magis

^† NoſtrorũNoſtrorum, & exterorũexterorum hiſstorijs celebratur FerdinãdusFerdinandus Corteſsius, qui, fœliciori auſsu, & ſsucceſsſsu, res maximè claras ac memorabiles in eiuſdẽeiuſdem Novi Orbis indagatione, & acquiſsitione perſsecit. Etenim cũcum anno 1517. à Franc. Ferdin. de Cordova, & Did. Velazquez HavanãHavanam gubernãtegubernante, ad dextrãdextram terreæ Pariæ navigãtibusnavigantibus, Iucatana Provincia reperta eſsſset, & aliarũaliarum notitia ſsumeretur, quæ tunc ab eis plenè inquiri nõnon potuerũtpotuerunt. Anno ſequẽtiſequenti 1518. die 18. Novemb. miſsſsus fuit Corteſsius ab eodem Gubernatore cũcum un|

p. 54

decim navibus, & quingentis hominibus, ut regiones illas penitùs perluſstraret, & commodis locis HiſpanorũHiſpanorum caſstra & colonias cõmuniretcommuniret. In qua expeditione ſse ita prudenter & Viriliter geſssit, ut quamvis DidacũDidacum Velazquez facti pœnituerit, & mandata, quæ ei dederat, revocaverit, adhuc Corteſsius milites ſsibi parentes habuerit, & in poſstremum Occidui littoris ſsinum delatus, IucataniãIucataniam & Cozumeliam provincias inviſserit, TavaſcũTavaſcum expugnaverit, & ulterius progrediens, alias ditiores & vaſstiores regiones pateſsecerit, quas Novae Hispaniae titulo cõmendavitcommenda. Portuq́;Portuq́ue congruenti reperto, qui dicitur San Iuan de Vllua, & ibi oppido Veræ Crucis ædificato, cùm

^† ad opulentiſssima Mexicana Regna terreſstri itinere cõtenderecontendere niteretur, timeretq́ue ne milites de fuga cogitarent, naves, quibus vecti fuerant, & revehi poterant, clanculum perforavit, ut omni ſspe reditus interciſsâ, fortiùs atq;atque animoſsius inſstitutum iter adorirentur.

Quo in facto,

^† licèt aliquos ex antiquis Ducibus habuerit, quos ſsibi imitandos proponere potuit, nempe Alexandrum Magnum, victis ad GranicũGranicum Darij Ducibus, captâq́ue Mileto: Menecrarem, SalaminẽSalaminem in Cypro capere volentẽvolentem: Agathoclem SyracuſiorũSyracuſiorum tyrannum adverſsus Carthagineſses pugnantẽpugnantem: Tymarchum Ætolum, dum locum Aſsiæ multitudine hominum abũdantẽabundantem expugnaret: Quintum Fabium MaximũMaximum, & alios, qui veriti ne quâ fiduciâ navium, ad quas refugium erat, minus conſstanter pugnaret exercitus, incendi eas, vel ſsolvi iuſsſserunt, priuſquãpriuſquam prælium inirent. Sicuti eâdem ratione equos dimittere ſsolebat Caius Iulius Cæſsar, & Philippus Macedo ſscalas amovêre, per quas milites in muros iãiam aſcẽdiſſentaſcendiſſent ut referũtreferunt Diod. Sicul. lib. 17. & 18. Polyænus lib. 4. & 5. Sueton. in Iul. Frontinus lib. 1. c. 51. & Theat. vitæ humanæ vol. 7. lib. 3. pag. 1795. Negari tamen nõnon poteſst, quin Corteſsius quantũquantum tempore ſsuperioribus cedit, tantum magnitudine huius præclari facinoris illos antecellat, cũcum in terris incognitis, & adeò remotis, & inter tot BarbarorũBarbarorum millia, omni prorſsus auxilij ſspe deſstitutus, & cũcum paucis militibus, longinquis navigationibus feſssis, tãtistantis ſse bellis & periculis expoſsuerit, & redeũdiredeundi viãviam volũtarièvoluntariè pręcluſeritpræcluſerit.

Sed nec cum fefellit eventus: nãnam varijs bellis proſsperè geſstis Tlaxcatecas & Mexicanos expugnavit, potentiſssimo illo Imperatore Motezumâ deleto. Et anno tãdemtandem 1521. die Auguſsti 13. celebri illâ Themiſstitanâ, ſseu Tenuxtitlanâ urbe potitus eſst, quãquam hodie MexicũMexicum vocant, & ſsalſso in ſstagno poſitãpoſitam, ædificijs & incolarũincolarum frequentiâ VenetęVenetæ urbi ſsimilem faciunt. Alia deinde Novæ HiſpanięHiſpaniæ Regna detexit & ſsubegit, & per Occidentalem lineam terreſstri itinere èex Mexicanâ regione profectus, nõnon longè abeſsſse maria ab incolis didicit, pauciſq́;pauciſq́ue diebus ad littus exterioris Oceani, quod del Svr dicũtdicunt, pervenit. Vnde (nec ſsruſstra, ut poſsteà docuit experiẽtiaexperientia) cõiecitconiecit, ſsi claſsſses adeſsſsent, peti poſsſse per Antipodas SinarũSinarum Regna, Catainaſq́;Catainaſq́ue oras ad OrientẽOrientem noſtrũnoſtrum iãiam anteâ Luſsitanis aditas t necnõnecnon & Moluccas inſsulas, multo aromate, atq;atque unionibus beatas, & ab omnibus expetitas, quæ ſsub Æquinoctiali linea ſsitæ eſsſse dicerẽturdicerentur. Natus

^† fuit ſsummus hic vir anno 1485. in oppido de Medellin Provinciæ Bæturiæ, vel VectonũVectonum, quæ vulgò, Estremadvra vocatur: & cũcum in puerili ætate morbo quaſsi deſsperato laboraret, parentes eũeum voverũtvoverunt duodecim Apoſstolis, ductâq;ductâque ſsorte, exijt D. Petrus, cui ſolẽnesſolemnes quaſdãquaſdam oblationes, aliaq́;aliaq́ue ſsacrificia fecerũtfecerunt: & cùm ita ſservatus eſsſset, ſsemper DivũDivum hunc, quẽquem patronum & tutelarem nactus ſsuerat, maximâ coluit veneratione, eiuſq́;eiuſq́ue auxilio in magnis & arduis negotijs clarus & victor evaſsit, ut poſst Gomaram cap. 21. obſservat Cardanus de rerum varietate lib. 16. cap. 92 |

p. 55

Theatr. vitæ humanæ vol. 5. lib. 4. pag. 1362. & volum. 27. lib. 3. pag. 4153. & Mart. Delrius diſsquiſsit. mag. 1. tom. lib. 4. cap. 2. d. 7. ſsect. 3. pag. 292. ubi benè advertit, decuiſsſse Evangelium in illis adeò remotis regionibus plantaturo, rigatorem ſsavêre, quo rigante nunquãnunquam non incremẽtumincrementum dat Chriſstus Iesvs.

Et eòdem

^† reſspiciens, conſsiderat Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 4. in proœmio pag. 373. eo ipſso anno, quo Islebij apud Saxones execrandus ille hæreſsiarcha Lutherus natus fuit, Corteſsium quoque apud Hiſspanos in lucem prodijſsſse, veluti providente Deo, ut damnũdamnum, quod illius malitiâ Eccleſsia acceptura erat, huius virtute, & induſstriâ uberrimè ſsarciretur. In quorum

^† præmium à Carolo V. Cæſsare gubernationem, & præfecturãpræfecturam ſsupremam Novæ Hiſspaniæ, tam togatam, quàm militarem accepit, & Marchionatum Vallis de Guaxaca, & aliorum locorum cum viginti tribus millibus vaſsſsallorum tributariorum, de quo expeditum fuit Regium ſsatis honoriſsicum diploma Barchinonæ 6. Iulij anno 1529. & ipſse poſstmodum anno 1547. in fata conceſssit, die ſecũdâſecundâ Decembr. in oppido de Caſstilleja prope Hiſspalim, ætatis ſsuæ anno 63.

Dignum quoque eſst,

^† vt ſsilentio nõnon involvatur memorabile & inſsigne incœptum, quod Ferdin. Magallanes natione Luſsitanus tẽtaretentare auſsus eſst, cui fretum, quod ex eius nomine Magallanicum vocant, unâ navigatione ſsimul & immortalem gloriam, & mortẽmortem attuliſsſse perhibetur, ut ſsusè & eleganter præter alios, quos inſsrà referemus, licèt in multis variãtesvariantes, enarrant Paul. Iovius lib. 34. hiſst. Oſsſsor. de rebus Emanuel. lib. 11. Maffæius lib. 8. hiſstor. Ind. Genebr. lib. 4. Chronograph. pag. 707. Hieron. BẽzoBenzo in hiſst. Novi Orb. lib. 1. cap. 15. ex pag. 65. & Theat. vit. human. vol. 3. lib. 9. pag. 985. vol. 5. lib. 2. pag. 1218. vol. 8. lib. 4. pag. 2137. vol. 12. lib. 3. pag. 2734. & volum. 20. lib. 2. pag. 3653. & ſseqq. Is enim à Luſsitano ſsuo Rege deficiens, quòd pro meritis ſse nõnon ſsatis remuneratũremuneratum quereretur, cũcum priùs publico teſstimonio fidem, & Regi & patriæ debitam abiuraſsſset, ad CarolũCarolum V. Imper. Caſstellæ & Legionis Regem confugit, ei perſsuadens, ſsi ſsibi ſsocij, & naves darentur, nõnon anteà à navigatione deſstituturum, quàm aut moreretur, aut fretum aliquod inveniret, quà Occidentem verſsus cõpendioſiorecompendioſiore viâ, & omnino diversâ, quàm qua Luſsitani navigarent, ad inſsulas Moluccas aditum patefaceret, quas ad Caſstellæ limites pertinêre aſsſserebat, & ab Emanuele LuſitanięLuſitaniæ Rege cõtracontra pactionem iam initam uſsurpari. Rex ergo ei quinque navium claſsſsem, CommeatũCommeatum, armamenta, ducentos & viginti tres homines in comitatũcomitatum ſsuppeditavit, & anno 1519. decimâ die Auguſsti mari vaſsto ſse commiſsit, ut terras, atque regiones perluſstraret, quas neque viderat, neque ab alijs exploratas audierat; ſsed ſsuſspicione tantùm adiri poſsſse coniectabatur. Ad tractum itaque Peruanum curſsum dirigens, inde Meridiem verſsus littora legens, poſst acerbas quaſsdam clades, amiſsſsâ unâ navi, & alterâ invito eo ad Hiſspaniam reverſsâ,

^† ſsretum, quod cogitârat, invenit, quinquageſsimo ſsecundo latitudinis gradu ad Auſstrum, anno 1520. die octavâ Octobris, & poſst vigeſsimum ſseptimum diem, ex quo ſinũſinum intrârat, in apertiſssimum OceanũOceanum evectus eſst: indeq́ue ad Moluccas Occaſsum verſsus deflectens, in diverſsas, nunquam viſsas, lectas, aut auditas inſsulas incidit. In quarũquarum una

^† nomine Zebu, cùm Magallanus regulũregulum ſsibi amicũamicum, & deinde Chriſstianum, cũcum uxore, ac liberis, & popularibus circiter octingẽtîsoctingentîs, effeciſsſset, atq;atque hic armis eo tẽporetempore cũcum finitimo Mathani Rege contẽderetcontenderet, & à Magallanio ferri ſsibi ſsuppetitias poſstularet, ille & Chriſstiano, & Hoſspiti eas negare nõnon potuit: belloq́;belloq́ue illato, ſsemel, iterumq́;iterumq́ue hoſstes fuderũtfuderunt: tertiò verò ex inſsidijs circunventus, cõfoſſusconfoſſus, & |

p. 56

dilaceratus à Barbaris, multis quoque ex ſsuis deſsideratis, gloriâ, quæ tanto facinori debebatur, frui non potuit.

Nihilo

^† tamen ſsegnius, qui ſsupererant ſsocij, iter inſstitutum proſsecuti ſsunt, & ad Moluccas pervenerunt anno 1521. die octavâ Novembris. Atque hîc tertiâ nave ob remigium deſsectum crematâ, & Serrano amiſsſso, qui Magallano ſsuffectus fuerat, Cariophyli, & Cinnamomi, nuciſsq́ue miryſsticæ ſsurculos ex natali ſsolo colligentes, ut teſstimonij certam fidem referrent, ad duas, quæ reſstabant, quaſsq́ue reſsecerant naves, ſse receperunt; quarum alteri Trinitatis, alteri Victoriæ nomen erat: Euriſq́;Euriſq́ue vela dantes, non quà venerãtvenerant redire, ſsed totum Orbem circuire volentes ab Oriente in Occidentem rectà Procurrunt, omnes ſsinus, & emporia à Luſsitanis in illis oris occupata prætervecti. Et Trinitas quidem in Novum Orbem properans, ut ibi reficeretur, circa Heſsperides inſsulas contra Praxium promontorium à Luſsitanis inſsulæ præſsidibus capta fuit, ubi viginti duo nõnon amplius homines, qui in ea vivi pervenerant, & totum undique ambitum Orbis emenſsi, Barbatorum mille inſsidias, & omnem maris ſsævitiam evaſserant, cuſtodięcuſtodiæ traditi ſsunt.

^† Victoriâ verò Luſsitanis elapſsâ, cum decem & octo vectoribus, quibus præerat Ioannes Sebaſstianus à Cano inſsignis nauclerus ex oppido Guetaria Vardulorum ad Pyrenæum, poſst enavigata duodecies mille milliaria Germanica, hoc eſst, iter quatuordecim millium leucarum noſstrarum, poſst ſsexies ſsine læſsione tranſsmiſsſsam Torridam Zonam, tertio tandem anno, quàm ex Hiſspanis ſsolverant, eòdem cum maxima Caroli Imperatoris Regiſsq́ue Catholici voluptate redierunt, cùm diem unum in Calenda

*rio anticipaſsſsent: nam diem illi Mercurij putabant eſsſse, cùm eſsſset dies Iovis. Cuius erroris cauſsam eruditè exponit Ioſseph. Acoſsta in hiſstor. Ind. lib. 3. cap. 25. & Anton. Herrera decad. 3. lib. 4. cap. 1. pag. 140.

^† Sebaſstianus autem à Rege arma, ſsive inſsignia gentilitia accepit, Orbem terrarum ſphęricoſphærico globo delineatũdelineatum, hoc addito ſsymbolo, Hic primvs Geometres, ſsive Tv primvs circvmdedisti me. Eius

^† verò navis reliquięreliquiæ Hiſspali memoriæ cauſsâ iure, meritòq́ue poſsteritati reſservantur: ut cum Ioan. Metello teſstatur Theat. Vitæ humanęhumanæ volum. 3. lib. 9. pag. 985. Alanus Copus Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. Stephan. Garibay lib. 3. hiſst. Hiſspan. cap. 5. pag. 70. Thomas Canus in ſsuis Dialog. fol. 5. Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 464. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 25. Anton. de Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 3. & decad. 3. lib. 4. cap. 1. & cap. 4. & cap. 24. Vbi aliorum etiam nomina ponit, qui cum Sebaſstiano à Cano in eâdem navi redierunt: & qualiter à Rege accepti, & remunerati fuerint. Sed lubet Ioſsephi Acoſsta verba

ſsubijcere, qui lib. 1. de natur. Novi Orbis cap. 2. ſsic inquit: Vna navis Victoria prorſsus inclyta de toto terrarum Orbe, ſsimul de veterum immenſso inani triũphavittriumphavit, Oceani magnitudinem curſsu ſsuo emenſsa, minoremq́ue terræ quantamcunque molem, vel ipſsis veſstigijs hominis exemplo novo declarans. Sed poſsteà idem iter annis duobus & decem menſsibus fecit Franciſscus Dracus, & alij plures fœliciori etiam ſsucceſsſsu tentarunt: de quibus infrà cap. 8. ex num. 44. tractabimus.

Plurimi quoque alij, & Præclariſssimi Duces extiterunt, qui egregiam ſsibi laudem in eiuſsdem Novi Orbis detectione, & expugnatione pararunt, quorum ſsi peculiarem ſsermonem habêre vellemus, plus nimio ab inſstituto opere excedere videremur. Sed omitti tamen non poteſst

^† Franciſscus Pizarrus, vir animi fortitudine, peritiâ gubernandi, & inauditis expeditionibus, quas intrepidê, & fœliciter geſssit, |

p. 57

ſsanè promeritus, ut ipſsius, ac patriępatriæ nomen nullus unquam caſsus, nulla teporis longinquitas obruat. ls enim anno 1524. cum Didaco de Almagro, & Ferdinando de Luque ſsocietate initâ in PanamẽſiPanamenſi portu ad mare del Svr, quod, ut ſsuprà retulimus, Blaſscus Nonius Balboa primus omnium detexerat, exigua in quandam claſsſsem cõſtruxitconſtruxit, & Dux eius Conftitutus, multis periculis & laboribus exantlatis, Orientalem oram continentis Americanæ terræ perluftrans Peruanam hanc regionem invenit quam cùm auri, & argenti nimis feracem cognoviſsſset, in Hiſspaniam redijt anno 1528. ubi Carolo Cæſsari quae viderat & gefſserat, prolixè narravit. A quo benigniſssimè habitus, & multis honoribus ſsibi, & ſsocijs, & militibus impetratis, præcipuè tredecim illis, qui

^† ſsecum in inſsula Gorgona manẽtesmanentes, tot ac tantas ærũnasærumnas & famem ſsuſstinuerunt: quorum nomina & privilegia refert Regia ſschedu. dat, Tolet. 26. lulij ann. 1529. quæ habetur in 2. to. impreſs. pag. 11. & Anton. Herrera decad. 4. lib. 6. cap. 5. ad eandem expeditionem proſsequendam reverſsus eſst: priùs urbem Truxillo in Eftremadura, in qua ortus erat, inviſsens, & quatuor, quos habebat, fratres ſsecum adducens, nempe FerdinandũFerdinandum, Gundiſsalvum & Ioannem cognomento Pizarros, & Franciſscum Martinum de Alcantara.

Initio igitur anni 1530. ex Hiſspania ſsolvens, & in Panamam fœliciter delatus, compoſsitis quibuſsdam querelis, quæ inter eum, & Didacum de Almagro exortæ fuerant, & eandem, quãquam cœperat oram ulterius & penitius inquirens, tandem latiſssimo & ditiſssimo hoc Peruano Regno, & alijs provincijs ei adiacentibus ſsub auſspicijs Caroli V. potitus eſst,

^† Bello capto eius TyrãnoTyramno Atahualpa, ſsive, ut alij vocãtvocant, Atabaliba, qui tunc adverſsus fratrem natu maiorem, & Regni verum hæredem, Guaſscarum nomine, exercitum moverat, illumq́ue à ſsuis ducibus captũcaptum interfici iuſsſserat.

^† Fuit verò adeò ingens victi Atahualpæ prędapræda, ut vel teſstante Pet. Opmeero in opere Chronograph. pag. 463. auri tricies cẽtumcentum & ſsexaginta mille ſsolidos ſsuperaverit, & argenti puri Centum & quinquaginta mille marcas, pluraq́ue indies Tyrannus in pretium libertatis, uti pactus erat, inferret, niſsi à Pizarro & ſsocijs ob ſsuſspicionem tentatæ adverſsus Hiſspanos conſspirationis, capite damnatus fuiſsſset, non parvâ Caſsoli Imper. iactura, ut tradunt Surius Comment, ſsub anno Domini 1558. SimõSimon Maiolus 1. tom. dier. Canicul. colloq. 19. pag. 427. & Anton. Herrera d. hiſstor. gener. Ind. decad. 5. lib. 3. per totum, ubi cap. 3. ſsigillatim commemorat eos omnes, qui in hac expeditione contra Atahualpam militarunt, & prædam cum eo habitam, partiti ſsunt.

De quibus omnibus,

^† de alijs, quæ ad hiſstoriam huius Novi Orbis expectant, & ad cognoſscendos antiquos, & præſsentes incolarum mores, & religionem, & quantum in eius inquiſsitione, & veręveræ fidei propagatione à noſstris laboratum fuerit, qui pleniores Commentarios deſsideraverit, legat librum, qui inſscribitur Relationes Novi Orbis, ubi ipſsius Columbi, Americi, & Alberici Veſspucij navigationes inveniet, Ioan. Bapt. Ramuſsium de eiſsdem, & alijs agentem, & eruditas octo decades Petr. Martyris de Angleria Mediolanenſsis, & ea, quæ FerdinãdusFerdinandus Columbus de vita genitoris ſsui, & Alphonſsus Oxeda, Ferdinandus Corteſsius, & Nunius Guzmanius de ſsuis factis ſscripſserunt: necnon libros Ioan. Metelli, Maximiliani Tranſsylvani, Hieronymi Benzonis, & aliorũaliorum,

^† qui continẽturcontinentur in undecim voluminibus, ſsive partibus diverſsis titulis, & editionibus diſstinctis de hiſstoria AmericęAmericæ, qui tamen cautè legendi ſsunt; nãnam hæretici, qui illos ſscripſserunt, congeſsſserunt, & evulgarunt, nihil magis curaſsſse |

p. 58

videntur, quàm ut veręveræ fidei, & Hiſspanorum gloriæ, & præclaris facinoribus tenebras offunderent, ſsub prætextu aliquarum crudelitatum, quas in Indos commiſsiſsſse recenſsent: & ita meritò in tertia claſssi librorum prohibitorum Cathalogi anni 1612. Illuſstriſs. & Reverendiſs. Cardinalis Sandovalis numerantur, & expurgari iubentur ex pag. 49. ad 52. Et præcipuè legat Gundiſs. Fernandez de Oviedo, Petr. ZiezãZiezan

* Legionenſsem, & Franc. Lopez de Gomara, qui de eiſsdem hiſstorijs Hiſspano ſsermone pleniſssimos commentarios ediderunt, iam tamen varijs linguis traductos. Et Oviedus quidem ita luculenter, & eruditè, ut hunc ſsolum inter hiſstoricos noſstræ ętatisætatis antiquis adnumerari dignum, cenſseat Cardanus de ſsubtilitat. in lib. de metallis, & Theatr. vitæ humanæ volum. 6. lib. 2. pag. 1587. Fumus quoque Gallicâ linguâ Indiarum Occidentalium hiſstoriam edidit, & Auguſstinus de Zarate, Chriſstophorus Stella Calvete, & Lævinus Apollonius de rebus Peruenſsibus. Extatq́ue liber ex his, & alijs cõfarcinatusconfarcinatus, qui inſscribitur Chronica Peruenſsis tripartita, editus Venetijs anno 1560. Didacus Fernandez Palentinus de bellis civilibus, & ſseditionibus eiuſsdem provinciæ egit: & Ioſsephus Acoſsta èex Societate Iesv tum Latinis, tum Hiſspanis commentarijs naturalem & moralem harum Indiarum hiſstoriam elegãtereleganter proſsecutus eſst. Extat etiam Latinum Poëma Ioan. Bapt. Stellæ, quod vocavit Columbeidem, ſsive de Chriſstophori Columbi geſstis, & navigationibus. Et aliud eiuſsdem nominis, & argumenti auctore Iulio Cæſsare, duobus libris partitũpartitum, in quorum ſsecundo aliquid non poſsitum eſsſse præſstaret, ut ait Anton. Poſsſsevinus in Bibliothec. 2. tom. lib. 17. cap. 29. pag. 457. qui alios auctores de eodem Novo Orbe agentes connumerat in eodem tom. lib. 6. cap. 14. pag. 389. & in apparatu pag. 52. & 53. Plures etiam alios citavit Anton. de Herrera in initio ſsuæ hiſstoriæ generalis Indiarum Occidentalium, qui cæteris plenius, & fidelius quatuor in hunc uſsque diem volumina edidit in octuaginta annorum decadas, & viginti libros diſstributa.

Nuper item de rebus Peruenſsibus, & Incarum origine, & Imperio Commentaria quædam Hiſspano ſsermone vulgavit Garcilaſsſsus Inca, qui ſse ab eiſsdem Regibus per maternam lineam prognatum eſsſse cõmemoratcommemorat. De quibus anteà tres libros non contemnendos ſscripſserat Michaël Balboa Cabello Peruenſsis Presbyter ſsub nomine Miſscellaneæ Auſstralis, qui apud me manuſscripti ſservantur. Et de eorundem Occidentalium Indorum origine in communi integrum tractatum edidit Fr. Gregor. Garcia Dominicanus. Noviſssimè quoque de hiſstorijs, & rebus huius Novi Orbis, & præcipuè de his, quæ ad Novam Hiſspaniam pertinent, viginti duos libros tribus voluminibus contentos, prælo & luci mandavit Fr. Ioan. de Torquemada Franciſscanus, quibus Monarchiæ Indianæ titulum fecit. Et aliud ingens volumen Fr. Pet. Remeſsal de hiſstoria provinciæ Guathemalenſsis.

Atque hi quidem ex profeſsſso Americani Imperij hiſstorias contexuiſsſse videntur. Cæterùm ex alijs, qui alias diverſsorum temporum, vel nationum ſscripſserunt, nullus ferè eſst, qui, licèt obiter, aliqua ad idem argumentum ſspectantia non referat, ut conſstabit ex Paulo Iovio in elogijs illuſstr. virorum lib. 6. & lib. 18. & 34. hiſstor. Petr. Bemb. lib. 6. hiſstor. Venet. Mambrino Roſseo de Fabriano 3. part. lib. 1. Tarcañota lib. 21. fol. 517. Natal. Comite in hiſstor. ſsui temp. lib. 1. fol. 8. & lib. 21. ſsol. 445. Guiciardin. lib. 17. Theatr. vitæ humanæ volum. 20. lib. 2. pag. 3653. Bapt. Fulgoſs. lib. 8. memorab. cap. 11. in fin. Alphonſs. Alvar. in ſspecul. Rom. Pontif. cap. 31. Alano Copo Dialog. 6. |

p. 59

cap. 9. Anaſstaſs. Germon. de ſsacror. immunitat. lib. 3. cap. 13. num. 30. & 31. Ioan. Laurent. Anania in fabr. mundi tract. 4. Lucio Marinæo Sicul. in hiſst. Hiſspan. lib. 19. cap. 16. Ioan. Bodin. de Repub. lib. 1. cap. 9. Ioan. Nicolao Doliono in Compendio hiſstor. lib. 4. Gauden. Merulâ in Sylva var. lectio. lib. 5. per totum, Pet. Mexia in ſsua Sylva 4. part. cap. 1. Fr. Hieron. Romano in libris de rebus pub. mundi 3. part. lib. 1. de Republic. Indiarum Occident. pag. 125. Stephan. Garibai lib. 19. & 28. cap. 1. & Zuritâ in ſsuis annal. Hiſspan. ex anno 1492. Maffæio in hiſstor. Ind. Orient. lib. 1. pag. 17. & 18. & lib. 8. pag. 172. Genebrard. lib. 4. Chronogr. ex pag. 1493. Laurentio Surio in ſsuis Commentar paſssim ex anno 1500. Petr. Opmeer. in opere Chronograph. pag. 437. 455. & 463. Hieron. Giglio de moribus gentium lib. 4. & Fr. Tamarâ in eodem tractat. lib. 3. Illeſscas in hiſstor. Pontif. lib. 6. cap. 22. §. 2. ex pag. 279. uſsque ad 284. & cap. 24. §. 8. & cap, 26. §. 14. Ioan. Bctero in relation. 1. part. volum. 2. & 3. ubi ſsex integros libros in hoc conſsumit, & 2. part. ex pag. 217. Ioan. Marianâ de rebus Hiſspan. lib. 26. cap. 3. Pet. Damariz de var. hiſstor Dialog. 4. pag 211. Pet. Gordonio in Chronograph, anno 1492. pag. 441. & 450. Maluendâ de Antichriſsto lib. 3. cap. 15. ex pag. 143 Tho. Bozio de ſstat. Ital. lib. 4. cap. 1. Didac. Valdeſsio de dignit. Reg. Hiſspan. cap. 12. & cap. 19. num. 52. cum ſseqq. Camillo Borrel. de præſstant. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 217. & cap. 42: ex n. 38. Gregor. Lop. Maderâ in Monarch. Hiſspan. cap. 6. fol. 44. Rutolio Benzon de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. & Moſsquerâ de Barnuevo in Numantina cap. 10. qui omnes multa de prædictorum, & aliorum DucũDucum laudibus memorant, & progreſsſsum extollunt, quem Fides Catholica noſstrotum Regum, & gentium curâ in his regionibus accepit. Quod argumentum latè etiam, & optimè proſsequitur Boterus in dict. relation. 4. part. lib. 1. 2. & 3. Fr. Auguſstin Davila in hiſstoria Mexicana Ordin. Prædicat. eleganti admodũadmodum ſstylo conſscriptâ, Fr. Alphonſsus Ferdin. Dominican. in hiſst. Eccleſs. noſstri temporis lib. 1. per totum, Frat. Thomas à Iesv de proc. omn. gen. ſsalute lib. 2. part. 1. cap. 5. pag. 52. & paſssim Thom. Bozius Eugubinus in libris de ſsignis Eccleſs. Dei præſsertim lib. 4. cap. 3 pag, 131. & feq. lib. 6. c. 6. pag. 236. & cap. 7. pag. 240. & lib 20. cap. 6. pag. 333.

CAPVT VI. De situ, & descriptione Novi Orbis, & de linea Meridionali, qua Alexand. VI. Roman. Pontif. Castellanorum, & Lusitanorum navigationes divisit.

CAPVT VI. De ſsitu, & deſscriptione Novi Orbis, & de linea Meridionali, qua Alexand. VI. Roman. Pontif. Caſstellanorum, & Luſsitanorum navigationes diviſsìt.

SVMMARIVM Capitis VI.

1 Mundus puncti rationem obtinet.
2 Plinij, & Boetij gravis reprehenſsio adverſsus eos qui pro huius exigui mundi occupatione laborant.
3 Mundus quodammodo videtur auctus, poſst Novi Orbis detectionem, licèt multa detegenda ſsuperſsint.
4 Orbis Novi ſsitus, diviſsio & deſscriptio generaliter proponitur, & plures auctores qui de ea agunt, recenſsentur.
5 Orbis Novus videtur exprimere cordis figuram ſsecundum Acoſstam.
6 Orbis Novus dividitur communiter in duas peninſsulas, tenui iſsthmo diſstinctas, & qualiter illæ appellentur?
7 Orbis Novi peninſsulæ Septentrionalis & Meridionalis longitudo & latitudo quæ? ſsecundùm varios auctores, quorum dicta referuntur.
8 Navigationes longiſsſsimæ aliquorum ad Polum Antarcticum.
9 Inſsulæ Oceani Atlantici ab Hiſspanis detectæ innumerabiles ſsunt, & aliquæ ampliſsſsimæ, & opulentiſsſsimæ.
10 Inſsulæ Sancti Dominici, ſsive Hiſspaniolæ deſscriptio, & nominis error.
11 Iamaica inſsula deſscribitur.
12 Cubæ inſsulæ deſscriptio.
13 Inſsulæ dictæ Iardin de la Reyna, & los Lucayos deſscribuntur.
p. 60
14 Inſsula ſsancti Ioannis de Puerto Rico, ſsive Borriquena deſscribitur.
15 Canibalorum inſsulæ quæ, & cur ita dictæ?
16 Inſsula de la Trinidad deſscribitur.
17 Cubagua, & Margarita inſsulæ deſscribuntur.
18 Cancellaria, & Metropolis inſsulæ ſsancti Dominici quid comprehendat.
19 Americæ Septentrionalis provinciæ. Eſstotilandia, Terra laboratoris, & Norumberga.
20 Terra de Bacallaos quæ, & cur ita dicta, & à quo detecta?
21 Nova Francia.
22 Virginia provincia ab Anglis occupatur, & eius deſscriptio.
23 Florida provincia, & eius deſscriptio, & hiſstoriæ.
24 Iucataniæ provinciæ deſscriptio.
25 Nicaraquæ provinciæ deſscriptio.
26 Honduras, & Coſsta Rica provinciæ.
27 Guatemalenſsis provinciæ deſscriptio, & Cancellaria.
28 Chiapa provincia, & eius deſscriptio.
29 Novæ Hiſspaniæ provinciæ deſscriptio, & cur ita dicta?
30 Nomina ſsuarum urbium, & provinciarum ſsolent duces ad extraneas à ſse detectas transferre.
31 Novæ Galleciæ, Mechoacan, Guaxacæ & Tlaſscalæ provinciæ deſcribũturdeſcribuntur, & Cancellariam habent.
32 Mexicanæ urbis, & regionis deſscriptio, & laudes, & Cancellaria, ac Metropolis.
33 Mexicum urbs dicta fuit antea Tenuchtitlan, & utriuſsque nominis etymologia.
34 Americæ Septentrionalis regiones innumeræ.
35 Panamenſsis provinciæ, ſsive Terræfirmæ deſscriptio, & cur dicta Caſstilla del Oro.
36 Aurum retibus expiſscari in Panamenſsi provincia publicavit Bacchalaureus Enciſsus.
37 Panamæ & Portusbelli urbes ſsunt veluti emporia commercij Americæ Septentrionalis, & habent Cancellariam.
38 Dominus D. Franciſscus Valverdi de Mercado Præſses, & Gubernator Panamenſsis laudatur.
39 Calumnias excitat virtus, & à viris probis contemnendæ ſsunt.
40 Novi Regni Granatenſsis deſscriptio, & Cancellaria, ac Metropolis.
41 Beatus Aloiſsius Beltranus prædicavit, & multa miracula fecit in Novo Regno Granatæ.
42 Peruani Regni deſscriptio, & lõgitudolongitudo.
43 Quitenſsis urbs, & provincia deſscribitur.
44 Vrbes Piura, & Paita quales?
45 Truxilli urbis Peruanæ deſscriptio, & ingens terræmotus.
46 Limenſsis urbis, quæ aliàs Regum civitas dicitur, deſscriptio & laudes, & utriuſsque nominis cauſsæ.
47 Prorex Peruanus per plus mille leucas ſsuam gubernationem extendit.
48 Auctor dolet quòd per quatuordecim annos in Limenſsi Senatu tam longè à patria, & Curia Regia inſservire iuſsſsus fuerit, & quare hoc opus ſscribere cœperit?
49 Cancellariæ Limenſsis diſstrictus.
50 Vrbes Chachapoyas, Moyobamba, LeõLeon de Guanuco, & Guamanga deſscribuntur.
51 Guancavelica oppidum argenti vivi fodinis nobile.
52 Arequipæ urbis Peruanæ deſscriptio.
53 Cuzco urbs Peruana Incarum olim Regia deſscribitur, & laudatur.
54 Arica urbs, & eius portus pertinet ad Limenſsem Cancellariam, non ad Argenteam, ut tradit Herrera.
55 Argentea urbs, ſsive de los Charcas, à la Plata, & eius Cancellariæ diſstrictus deſscribitur.
56 Potoſsi mons argenti fodinis celeberrimus, & oppidum ingens iuxta illum.
57 Chuquiabo urbs, alio nomine la Paz, deſscribitur.
58 Provinciæ de Santacruz de la Sierra, Tucuman & Paraguai deſscribuntur.
p. 61
59 Braſsiliæ regionis deſscriptio, detectio, & hiſstoriæ.
60 Chilenſsis, Regni deſscriptio, & Cancellaria, & incolarum robur & ſsuperbia.
61 Magallanica terra vaſstiſsſsima, & necdum ſsatis detecta.
62 Indiæ, quæ dicuntur del Poniente quales?
63 Malucarum, ſsive Molucarum inſsularum deſscriptio, & qualiter ad Caſstellæ terminos pertineant?
64 Philippinarum inſsularum deſscriptio, & Cancellaria.
65 Dominus D. Anton. à Morga Quitenſsis Cancellariæ Præſses laudatur.
66 Inſsulæ Salomonis, quæ, & quando detectæ?
67 Petrus Fernand. de Quiros ſscripſsit latiſsſsima commentaria de ſsuis navigationibus in inſsulas Salomonis, & alijs peregrinationibus, quæ auctori communicavit eius filius don Franciſscus de Quiros inſsignis Mathematicus, & Coſsmographus.
68 Lis, & controverſsia inter Reges Caſstellæ, & Luſsitaniæ ſsuper terminis Indiarum unde orta, & qualiter compoſsita?
69 Alexander VI. Roman. Pontifex compoſsuit lites Regum Caſstellæ, & Luſsitaniæ aſsſsignando eis diſstinctos navigationis, & conquiſsitionis terminos.
70 Linea Meridionalis qualiter Orbem dividat?
71 Magallanus cur de aperiendo freto tractaverit?
72 Molucæ inſsulæ à Luſsitanis, & Caſstellanis prætendebantur, & quare?
73 Auctores qui agunt de linea, quæ ducta fuit inſsſsu Alexandri VI. ad aſsſsignandos limites Luſsitanis, & Caſstellanis.
74 Portugalliæ Regnum Caſstellæ iungi maximè conveniens fuit, ut ceſsſsarent contentiones de terminis Indiarum.
75 Luſsitani ſsemper cum deſspectu, & ſsuperbia de Caſstellanis loqui ſsolebant.
76 Portugalliæ Regnum quo iure, & modo conſsolidatum ſsuerit cum Regno Caſstellæ, cuius feudum olim fuerat?
77 Ludovicus Cabrera Regius Chroniſsta laudatur.

MVndvm univerſsum, ad cœli ſspacium collatũcollatum, puncti rationem

^† obtinêre veteres Coſsmographi tradiderunt. Inter quos Plin. lib. 2. cap. 68.

^† meritò homines ridet, & Chriſstiano potius, quàm gentili ſstylo reprehendit, quòd pro re adeò parva, & vix in minima ſsui parte detecta, tot lites, & bella movère ſsoleant, & nemo cogitet, cùm ad menſsuram avaritiæ ſsuæ terminos propagaverit, quam tandem portionem terræ defunctus obtineat? Idem quoque non minus piè, & eleganter tradit Seneca lib. 1. Nat. quæſst. in præfat. & ab utroq;utroque mutuatus Boëtius lib. 4. de Conſsol. Philoſsoph. proſsa 7. ſsic inquiens: Omnem terræ ambitum ſsìcuti Aſstrologicis demonſstrationibus accepiſsti, ad cœli ſspacium puncti conſstat obtinere rationem: id eſst, ut ſsi ad cœleſstis globi magnitudinem conferatur, nihil ſspacij prorſsus habere iudicetur. Huius igitur tam exiguæ in mundo regionis quarta ferè portio eſst, ſsicut Ptolemæo teſstante didiciſsti, quæ à nobis cognitis animantibus incolatur. Huic quartæ, ſsi quantum maria, paludeſsq́ue premunt, quantumq́ue ſsiti vaſsta regio diſstenditur, cogitatione ſsubtraxeris, vix anguſstiſsſsima inhabitandi hominibus area relinquetur. In hoc igitur minimo pũctopuncto circumſsepti, atque concluſsi, de pervul|

p. 62

ganda fama, de proferendo nomine cogitatis? At quid habet amplum magnificumq́ue gloriæ, tam anguſstis exiguiſsq́ue limitibus arctata? Et Iuſstus Lipſsius lib. 2. Phyſsiolog. Stoic. lib. 2. cap. 18. in fin. ubi ait: Et ipſsa terra penè eſst nihilum, univerſsi comparatione, & velut punctum. O miſseri, cœlum adſspicite, & in terram deſspicite: punctum eſst illud in quo navigatis, in quo bellatis, in quo Regna diſsponitis: minima etiam cum illis vtrimq;vtrimque Oceanus occurrit.

Sed licèt hoc veriſssimum ſsit, atque hodie etiam mundus eandem puncti rationem obtineat, & multęmultæ eius partes nondum cognitæ, aut exploratęexploratæ ſsint, ut pluribus oſstendit Ioſseph. Acoſsta in hiſst. Ind. lib. 3. cap. 25. & Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 14. pag. 141. & ſseqq.

^† Satis tamen omnibus conſstat, quantum extenſsionis, vel, ut ita dixerim, acceſssionis receperit, ex detectione huius Novi Orbis, de quo in ſsuperioribus capitibus ſsermonem inivimus. Cuius ſsitum,

^† longitudinẽlongitudinem, & latitudinem, atque univerſsalem diviſsionem, & deſscriptionem variè conſstituunt, & exponunt auctores ſsuprà relati, & præcipuè Gerard. Mercator. Petrus Appianus, & Gemma Friſsius in pluribus locis ſsuæ Coſsmograph. Abraham. Ortel. in Theatr. magn. tab. 5. ubi de America in communi, & tabulis ſsequentibus, ubi de alijs eius provincijs ſspecialiter agit. Ioan. Boter. in relatio. univerſsal. 1. part. volum. 2. & 3. ex pag. 347. uſsque ad 466. Thom. Porcacchus Anetinus in inſsulario lib. 3. per totum, Carol. Stephan. in dictionar. Hiſstor. & Poët. verb. America, Maginus in tab. Coſsmograph. 2. part. tab. 34. ex pag. 279. uſsque ad 292. Hieronym. Iarava Tarraconenſs. & Carol. Ventouvius in parallel. Didac. Valdeſsius de dign. Reg. Hiſspan. cap. 12. Camill. Borrel. de. pręſtanpræſtan. Reg. Catholic. cap. 43. & cap. 46. num. 217. Gregor. Lopez Madera de Monarch. Hiſspan. cap. 6. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 44. & 45. Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de. nat. Novi Orbis cap. 6. Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 437. & 463. Anton. de Herrera in ſsuis octo decad. hiſst. gener. Indiar. Occident. & melius in deſscriptione, & tabulis huius Novi Orbis, quas in calce quartæ decadis collocavit, Fr. Alphonſs. Fernandez in hiſstor. Eccleſsiaſst. noſstri temporis lib. 1. per totum, Frat. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 6. Anton. Poſsſsevinus, qui alios recenſset in apparatu, pag. 52. & 53. Roder. Zamoranus in repertorio lib. 1. cap. 46. & Michël Balboa Cabello in Miſscellan. Auſstrali manuſscriptâ part. 2. cap. 19.

Et quamvis nemini ſsatis compertum eſste poſssit, quænam verè ſsit forma, aut facies eiuſsdem Novi Orbis, quoniam extremi eius fines necdum hodie cogniti, aut explorati ſsunt, utcunque tamen

^† aliquid concipiendo, cordis figuram aliqualiter exprimere videtur, ut tradit Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de hiſstor. Ind. cap. fin. ſsubdens, latiſssimam eius partem eſsſse terram Braſsiliam uſsque in Perù, terminum verò, ſsive apicem fretum Magallanes; baſsim, quà perficitur, Terram firmam. Atque hinc paulatim uſsque in Floridam expandi, & ad illa loca, quæ nondum nota ſsunt.

Reliqui autem

^† magis communiter, & apertè, prætermiſssis inſsulis, quęquæ in Oceano Atlantico, ſsive (ut vulgò dicunt) Del Norte, à Columbo & alijs detectæ ſsunt, atque adeò ad hunc etiam Novum Orbem pertinêre vidẽturvidentur; univerſsam eius continentem poſsteà repertam & perluſstratam, in duas maximas peninſsulas dividunt, quæ ad Panamaticum ſaltũſaltum tenui iſsthmo connectuntur. Earumq́ue illam, quæ Novam Hiſspaniam, & alias regiones continet, quas ſstatim connumerabimus, Americam SeptẽtrionalemSeptentrionalem appellãtappellant, alteram verò, quæ ad Panamam incipiens, Peruanum Regnum, Braſsiliam, & reliqua continent, quæ ſstatim etiam recenſsebimus, vocare ſsolent AmericãAmericam |

p. 63

Meridionalem, eò quòd magis ad hũchunc cœli tractum reſspiciat. Et ut ex aliorum relatione ſscribit Valdeſsius ubi ſsuprà

^† peninſsula illa Septentrionalior circiter quinquies mille ducentiſsq́ue milliaribus longa eſst, quibus ſsi coniungantur Mediterranea confinia Septentrionem Verſsus, non minus quàm novem mille milliaria efficient. Meridionalior verò habet oræ maritimæ duodecies mille ſsexcenta milliaria, circulumq́ue utrumque Arcticum, & Antarcticum perſstringit, ut tradit Carolus Stephan. d. verb. America.

Surius autem in Commentar. anni Dom. 1558. quem refert Simon Maiol. 1. tom. dier. Canic. colloq. 10. pag. 266. littora Borealia maris Novi Orbis ad triginta Italicorum milliariorũmilliariorum millia protendi, ait: littora verò Auſstralis maris eiuſsdem Orbis, ter mille & quingentas leucas continère, ideſst, quatuordecim Italicorum milliariorum millia. Quibus ſubſcribẽsſubſcribens. Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orbis cap. 2.

^† aliquos eius exploratores uſq;uſque ad ſseptuageſsimum ad Antarcticum gradum, immẽſâimmenſâ navigatione progreſsſsos; commemorat.

Et Ioan. Boter. in d. relat. univerſsal. 1. part. volum. 2. lib. 2. pag. 348. inquit, dictam peninſsulam Septentrionalem habêre in circuitum ſsexdecim millia milliariorum, quatuor millia verò in longum ab ortu ad Occaſsum, & à Iacobo Cartiero anno 1535. per eius oram maritimam navigatum fuiſsſse uſsque ad gradum quinquageſsimum. A Gaſsparo Corte Reali Luſsitano uſsque ad ſexageſimũſexageſimum, à Sebaſstiano Gaboto Italo uſsque ad ſsexageſsimum ſeptimũſeptimum, neque ultra progredi potuiſsſse eum, & Martinum Forficierum, qui eandem navigationem poſsteà tentavit, ob immenſsum frigus. Et in eâdem part. & volum. lib. 3. pag. 371. loquens de altera peninſsula, quæ dicitur Auſstralis, ſsive Meridionalis, tradit, quòd ſsimiliter habet ſsexdecim millia milliariorum in circuitum, & quatuor millia in lõgumlongum, in latum verò admodum variare, proptereà quòd terra, iuxta maris ſsinus interdum reſstringitur, & interdum multum ampliatur.

Maginus quoque tab. 34. fol. 280. eandem diviſsionem, & dimenſsionem probans, ſsubiungit, Americæ Septentrionalis regionem à Meridie, ubi tota circumnavigata eſst, duobus ingentibus Oceanis pulſsari per ſspacium ſsexdecim millium milliarium; septẽtrionalemseptentrionalem verò eius limitem porrigi verſsus polum Boreum, nec hactenus circumnavigari potuiſsſse: & fol. 282. loquens de regionibus alterius Americæ Meridionalis ait; totius eius continentis circumnavigationem complecti alia ſsexdecim millia milliaria: & idem concludit fol. 279. dum docet, totam Americæ circumnavigationẽcircumnavigationem, ut tradunt probatiores, complecti circiter triginta duo millia milliarium, occupareq́ue dimidium penè terreni globi ſspacium ſsecundum longitudinẽlongitudinem clauditur enim inter Meridianum gradu 190. & Meridianum gradu 360. & ſsecundùm latitudinẽlatitudinem expaciatur utrinque ab Æquinoctiali longo tractu; ad Auſstrum quidem, ubi prorſsus patefactus eſst, ad gradũgradum uſsque 52. Ad fretum ſscilicet Magallanicum: & à Septentrione ad gradum 67. latitudinis Boreæ. Et hoc etiam obſservant, & ſequũturſequuntur Abraham. Ortel. in Theat. d. tab. 1. & 5. Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 4. & in deſscript. Ind. cap. 1. & ſseq. & noviſssimè Frat. Ioan. Torquemada in Monarch. Indian. lib. 1. Cap. 2. & 6. ubi ſsigillatim connumerat leucas, quibus Novus hic Orbis extenditur per utramque oram maris Borealis, & Auſstralis, hoc eſst del Norte, i del Svr, ut vulgò vocant, & nos etiam aliqua tetigimus ſsup. cap. 4. num. 51. & ſseqq.

Atque hęchæc quidem in genere de forma, & latitudine Novi Orbis dixiſsſse ſsufficiat, ut verò aliquam etiam, licèt |

p. 64

brevem, & ſsummariam cognitionem de eius provincijs, & regionibus ſspecialiter habeamus, ab inſsulis Oceani Atlantici eidem Orbi adiacentibus, ſsermonem ineuntes, ſciẽdumſciendum eſst,

^† illas tot numero eſsſse, ut ferè congnoſsci non poſssint, & aliquas adeò amplas, & opulentas, ut vel grandi Regno conſstituendo ſsufficerent, ut præter auctores ſsuprà relatos advertit Petr. Mexia in Sylva var. lect. 5. Part. cap. 2. & ſseq. & Maiolus colloq. 10. pag. 266. & colloq. 14 pag. 338. cum multis ſseqq.

Inter quas

^† Principem locum obtinêre videtur inſsula Sancti Dominici, quæ olim ab incolis Hayti, & Qvisqveia vocata fuit, à noſstris autem la Española, quod nomen exteri Latinum reddere cupientes, & idioma noſstrum non ſsatis callentes, Hiſspaniolam verterũtverterunt, cùm verè Hiſspanam, ſsive Hiſspanicam vertere debuiſsſsent, ut optimè advertit Bernard. Aldretede antiq. Hiſspan. lib. 4. cap. 8. pag. 521. Eius ambitus eſst 350. Leucarum, ſseu mille & quadringentorũquadringentorum milliarium, longitudo quingentorum milliarium, latitudo verò varia, ſsed ubi maior 300. Milliaria capit. Mediumq́ue ipſsius inſsulæ diſstat ab æquatore gradibus penè 19. verſsus Boream, & eius forma lõgalonga eſst ab Ortu ad Occaſsum, gaudens eximiâ cœli temperie, ſsoli ubertate, auri & argenti fodinis, ſsaccharique in primis immenſsâ copiâ, & alijs utiliſssimis frugibus, de quibus latiús agunt Petr. Martyr. de Novo Orbe decad. 1. & 2. Gomara 1. Part. Paul. Iov. lib. 34. Hieron. Giglius lib. 4. cap. 1. Franc. Tamar. de mor. gent. lib. 3. cap. 7. & 8. Hieron. Benzo. & eius additionat. lib. 1. hiſstor. Novi Orb. cap. 29. in 4. part. hiſstor. AmericęAmericæ pag. 137. Ortelius tab. 7. Maginus d tab. 34. fol. 290. Porcacchus in inſsulario lib. 3. Pag. 165. Boter in relation. 1. part. lib. 3. pag. 461. Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 3. 4. & 5. ex pag. 84 & in deſscript. cap. 5. & 6. ex pag. 7. Fr. Auguſstin. Davila in hiſstor. Mexicana lib. 1. cap, 101. & ſsequent. Fr. Gregor. Garcia de Ind. orig. lib. 2. c. 1. & Fr. Alphonſs. Fernand. in hiſstor. Eccleſs. noſstr. tẽportempor. lib. 1. cap. 1. 2. & 8. Vrbes Præcipuæ huius inſsulæ ſsunt Sancti Dominici, quæ Archiepiſscopalis, & Præſsidis ac Cancellariæ Regiæ ſsedes eſst: Sancti Ioannis à Meguana, Portus Platæ, Portus Regius, Cavana, Xaragua, & aliæ, quęquæ Hiſspanorum ſsunt Coloniæ. Ab Occaſsu

^† autẽautem Hiſspaniolæ iacet inſsula Iamaica, quæ à noſstris S. Iacobi vocatur, & ambitu ſsuo 150. leucas, hoc eſst ſsexcenta milliaria complectitur, in longum verò 55. leucis patet, & in latum circiter 25. illis omnibus rebus abundans, quęquæ in Hiſspaniola proveniunt. Et duo Continens oppida, nimirum Oriſstan & Sevilla, in quo quidem eſst principalis Eccleſsia, titulo Abbatiæ inſsignita, de qua etiam latiùs agunt auctores ſsuprà relati, præcipuè Maginus d. fol. 290. Boter. pag. 463. Porcacchus pag. 175. Fr. Alphonſs. Fernand. cap. 8. & Herrera in d. deſscript. cap. 7.

Proxima his inſsula

^† Cuba ab Occaſsu eiuſsdem Hiſspaniolæ conſspicitur, relinquens à Meridie Iamaicam, quæ appellata fuit à Chriſstophoro Columbo in honorem Ferdinandi Regis Catholici Fernandina, ſsive Ferdinanda, & extẽditurextenditur ab Ortu ad Occaſsum 300. leucis, hoc eſst 1200. milliaribus, eius verò maxima latitudo 65. leucas, ſseu 250. milliaria non excedit, ſsed pluribus in locis 20. leucas vix ſsuperat, multis utilibus rebus abundans, & præcipuè magnâ Rubiæ tinctorum copiâ, & quodam bituminis ſseu picis genere ad naves oppicandas idoneo, Continet autem ſsex Hiſspanorum colonias, quarum præſstantiores ſsunt, S. Iacobi, ubi Epiſscopails ſsedes, & Havana totius inſsulæ emporium, & navale, ad quod appellunt navigia, quæ ex Peruvia, & Nova Hiſspania in Europam redeunt, atque etiam aliquãdoaliquando, quæ ex Europa |

p. 65

ad has Novi Orbis regiones proficiſscuntur, ut latiús ſscribunt Maginus, & Borter. ubi ſsup. Porcacchus pag. 172. Herrera d. decad. 1. & d. deſscript. cap. 6. ex pag. 10. & Fr. Alphonſs. Fernand. d. lib. 1. cap. 1. & 2.

HãcHanc Cubæ inſulãinſulam

^† ſeptingẽtęſeptingentæ aliæ, eæq́ue amœniſssimæ in coronæ forma circũſtantcircunſtant, quæ à Columbo, ob ſsui pulchritudinẽpulchritudinem & viriditatẽviriditatem, appellatęappellatæ ſsunt Iardin de la Reyna, ut recolit Petr. Mexia d. 5. part. cap. 9. Herrera decad. I. lib. 2. cap. 13. pag. 69. & Maiol. d. colloq. 14. pag. 343. qui etiam de vicinis alijs inſsulis agunt, quęquæ vocantur de los Lucayos, & quadrigentas numero eſsſse teſstantur, de quibus latè etiam tractat Boter. d. 1. part. lib. 3. pag. 465. & idem Herrera decad. 1. lib. 7. cap. 3. & lib. 9. cap. 11. & in deſscript. cap. 7.

Vicina quoq;quoque eſst ab Ortu Hiſspaniolæ duodecim, vel quindecim leucis

^† inſsula S. Ioannis, quæ incolis dicitur Borriquen, lõgitudinẽlongitudinem trecẽtorũtrecentorum milliariũmilliarium habens, ſsive 45. leucarũleucarum, & latitudinẽlatitudinem ſseptuaginta milliariũmilliarium, ſsive viginti leucarũleucarum. Aſsfluit frugibus, fructibus, animalibus, & piſscibus, ac auro prætereá & Guaiaco ligno perfectiſssimo, quod vulgò dicunt el palo santo. Eſst in ea urbs pręcipuapræcipua S. Ioannis, optimo gaudens portu, quem hac de cauſsa Hiſspani Puerto Rico appellarunt, & habet (ultra minores alias) tres nobiles HiſpanorũHiſpanorum colonias, & EpiſcopalẽEpiſcopalem, ac Gubernatoris ſedẽſedem, ut latiùs videbis apud HerrerãHerreram d. cap. 7.

His inſsulis adiacent aliæ,

^† quæ CanibalorũCanibalorum, ſseu CaribũCaribum dicuntur, ex habitantium viribus, & ferinis moribus vocabulis ſsumptis; ſsunt enim bellicoſsi admodũadmodum, & antropophagi inſsignes. QuorũQuorum arma ſsunt ſsagittæ, & utũturutuntur ſscaphis ex unico lingo excavato elaboratis, quas ipſsi Canoas appellant. Iacent autẽautem hæ inſulęinſulæ ab Ortu & Meridie Hiſspaniolæ duplici ſserie protenſsæ, èex regione, ſseu in conſspecta Terræfirmæ, & quæ magis cognitæ, & ab Hiſspanis perluſstratæ ſsunt, licèt necdum cultæ, vocàturvocantur santa Cruz las Virgines, San Eſstacio, San Bartolome, la Barbada, la Deſseada, la Dominica, Todos Santos, Guadalupe, Marigalante, & aliæ, quæ dicuntur de Barlovento, ad quas aquæ faciendęfaciendæ cauſsâ appellere ſsolent claſsſses, quæ ex Hiſspania ad Americam veniũtveniunt. Circa Dominicam autem ad Meridiem repertæ ſsunt alięaliæ inſulęinſulæ, quæ appellantur Matanino, Santa Lucia, los Barbudos, & ad continẽtemcontinentem Terræſsirmæ magis accedunt. Illarumq́ue

^† prior, maior & Orientalior nominatur la Trinidad ducentis circiter leucis ab Hiſspaniola, & ſsexaginta à Dominica, longitudine quinquaginta leucarum ab Ortu ad Occaſsum, & latitudine triginta, eamq́ue detexit Chriſstophorus Columbus anno 1498. & de illa & alijs Canibalorum plura tradit Maginus d. tab. 34. fol. 291. Boter. d. lib. 3. pag. 459. & Herrera decad. 1. lib. 3. cap. 10. & d. deſscript. cap. 7.

Poſst has verò inſsulas

^† Cubagua iacet, quęquæ olim Margaritarum Copiâ nobilis fuit; ſsed poſsteà ob aquæ & CõcharũConcharum inopiam derelicta, translato huius piſscationis emporio ad aliãaliam inſsulam, ab ea unâ tantùm leucâ remotãremotam, cui Margaritæ nomen inditũinditum eſst. Diſstatq́ue viginti leucis ab inſsula Trinitatis ad Occaſsum, & 170. ab Hiſspaniola, habẽshabens in longũlongum ſsexdecim leucas, ſsive ut alij putant, viginti, & in latũlatum octo, aut decẽdecem, & duo oppida, unũunum prope mare, ubi eſst arx, in qua reſsidet Gubernator: alterũalterum interiùs, quod vocatur vallis SãctęSanctæ Luciæ, de quibus etiãetiam latiùs agunt auctores ſsup. Citati, & præcipuè Herrera d.c. 7. pag. 15. & 18. Hæ autẽautem

^† inſsulæ omnes, & pars cõtinentiscontinentis, quæ ad eas propiũùs accedit, & cõprehenditcomprehendit Gubernationes, quas vocãtvocant de la Florida, i de Venezuela, ubi eſst ſsedes Epiſscopalis, de la Nueva Andaluzia, del Rio de a Hacha, i de Santa Marta, ubi eſst altera ſsedis Epiſscopalis, ſubsũtſubsunt iuriſsdictioni Regalis PrętorijPrætorij, ſsive CãcellarięCancellariæ, quęquæ, ut diximus, reſsidet in inſsula S. Dominici, ſsive Hiſspaniola, & prima fuit omniũomnium huius Novi |

p. 66

Orbis, habetq́ue ſsub territorio ſsuo ab Ortu ad Occaſsum, quod vulgò dicunt, de Leſste, à Oeſste 550. leucas, & à Septentrione ad MeridiẽMeridiem, quod dicunt Norte Sur plus 300. ut latius refert Anton. de Herrer. dictarũdictarum InſularũInſularum & ProvinciarũProvinciarum peculiarẽpeculiarem deſcriptionẽdeſcriptionem & relationẽrelationem apponens in d. deſscript. Ind. Occident. cap. 5. 6. 7. & 8. & Fr. Alphoneſs. Fernand. in hiſst. Eccleſs. noſstr. temp. lib. 1. cap. 8.

Sed ut relictis inſsulis ad continentẽcontinentem accedamus, pars eius, quæ

^† America Septentrionalis (ut diximus) vocari ſsolet, quà ad OrientẽOrientem vergit, tres ampliſsſsimas, & nondũnondum ſsatis cognitas, aut Hiſspanis ſsubiectas regiones cõprehenditcomprehendit, quęquæ vocãturvocantur EſtotilãdiaEſtotilandia, Terra laboratoris, & Norumberga, de quibus agunt Magin. fol. 282. Boter. ſsup. pag. 349. & ſseq. & Herrera in deſscript. c. 8. pag. 20. Vicina eſst his terra,

^† quæ dicitur de Bacallaos à Sebaſstiano Gaboto Veneto ſsub nomine Henrici Regis AnglięAngliæ primũprimum invẽtainventa, & ſsic appellata, eò quòd in eius pelego tãtatanta invenitur piſciũpiſcium huiuſsmodi copia, ut etiãetiam navigia retardẽtretardent, de cuius deſscriptione, & natura ultra prædictos auctores aliqua tradit Petr. Zieza tom. 2. hiſst. Perù, Illeſscas in hiſst. Pontif. lib. 9. c. 22. pag. 284. Theat. vit. hum. vol. 5. lib. 2. pag. 1218. Nova

^† quoque FrãciaFrancia ijs ſsuccedit, quæ iuxta ripas fluvij Canadæ, vel S. Laurentij extẽditurextenditur, illamq́;illamq́ue Galli primũprimum ſsub Franciſsco Primo eorũeorum Rege detexerũtdetexerunt; ſsed propter eius inopiãinopiam ad eãeam contendere deſierũtdeſierunt, ut tradũttradunt Magin. & Boter. ubi ſsup.

Sequitur alia regio ab incolis ApalchẽApalchem vocata, ab Anglis verò

^† Virginia, qui aliquot in ea colonias fecerunt, & hodie etiãetiam renovatis auxilijs, & expeditionibus retinẽtretinent, exiguo tamẽtamen fructu, & ſsucceſsſsu, quia ut plurimũplurimum eſst ſsterilis, & inculta, ut præter Magin. & Boter. ſsup. tradit Beierlinchius in opere Chronog. pag. 306. & P. Gordonius in Chronog. pag. 475. quãvisquamvis admirãdasadmirandas hiſstorias, & cõmoditatescommoditates huius regionis nobis ſsuadêre velit Thom. Hariot. Anglus in relationibus & Iconibus, quas de ca vulgavit, & habentur in initio primi tomi auctorũauctorum, qui de hiſstoria AmericęAmericæ ſscripſserunt, & Raphe Hamor VirginięVirginiæ Secretarius, & Ioannes Schmidt, in alijs deſscriptionibus & relationibus, uſq;uſque ad ann. 1616. quæ noviſssimè prodierũtprodierunt in 10. part. eiuſdẽeiuſdem Americæ ſsumptibus, ac ſstudio Ioan. Theodori de Bri, ann. 1619.

Succedit proximè provincia

^† Florida vocata, quæ iuxta ſinũſinum MexicanũMexicanum, & mare del Norte in immẽſumimmenſum extẽditurextenditur, & eſst quidẽquidem, ut plurimũplurimum, ſsatis amœna, ac omniũomnium fructuũfructuum fertilis, oras tamẽtamen habens aſsperas, & ſscopulis ac brevibus refertas, & incolas barbaros, ſsordidos & inhoſspitales. Quo fit, ut parùm noſstri in ea proficere potuerint, licèt aliquoties ſsub PãphiloPamphilo de Narvaez, FerdinãdoFerdinando de Soto, Petro MelẽdezMelendez de Avilès, & alijs ducibus eãeam penitiſssimè adierint, & perluſstraverint. Galli quoque ſsæpè, irritis tamen conatibus, eius occupationem adorti ſsunt; de quibus ultra Magin. ſsup. fol. 282. & Borter. pag. 352. latè ſscribit Herrera decad. 4. lib. 4. c. 4. & ſseq. & decad. 6. lib. 7. cap. 9. cũcum ſseqq. & decad. 7. lib. 1. ex cap. 10. uſsque ad cap. 8. lib. 2 & lib. 7. ex cap. 1. ad 12. & Cabrera in vita Philippi II. lib. 7. cap. 8. & in deſscrip. cap. 8. pag. 19. Illeſscas in hiſst. Pontiſs. 2. tom. pag. 544. & 793. Abrah. Ortel. tab. 8. Fr. Aug. Davila in hiſst. Mexic. Ordin. Prædicat. lib. 1. ex cap. 55. uſsque ad 69. Garcilaſsſsus Inca in hiſst. Floridæ, & hiſst. Americæ 2. part. ubi variæ relationes, & Icones apponuntur de rebus ad eãdemeandem provinciam pertinentibus. Et rurſsus in 6. part. ubi Ioan. Ribauldi inſsœlicem expeditionem commemorat.

Poſst has regiones

^† Iucatania cõſpiciturconſpicitur, peninſsulæ formãformam referens quæ in mare del Norte porrigitur, eiuſsq́ue ambitus patet milliaribus 900. & in præcipua urbe, quæ Merida dicitur, Cathedralis Eccleſsia reſsidet. Eſst autẽautem ſegetũſegetum, fructuũfructuum, mellis, ceræ, ac animaliũanimalium quorundam ferax, ut ſsunt anates, gallinæ, lepores & cervi. Incolæ animoſsi ſsunt |

p. 67

ac bellicoſsi, qui arcubus utuntur, & clypeis; & carnem humanam non vorant, ſsed humani potius & hoſspitales ſsunt, & Crucem etiam, ut multi tradunt, ante Chriſstianorum adventum venerabantur: de quibus agunt Magin. fol. 281. Boter. pag. 365. Herrer. decad. 4. lib. 3. cap. 4. & lib. 10. cap. 3. & in deſscrip. cap. 10. pag. 27. & hiſst. Americ. part. 4. circa fin.

Nicaragua

^† quoq;quoque provincia in eâdẽeâdem Americæ parte verſsus ortũortum, & MeridiẽMeridiem reperitur, quæ quidẽquidem, ut plurimũplurimum, arenoſsa eſst, ac calori æſstivo obnoxia, ſsed iuxta fluvios admodũadmodum fertilis. In ea eſst lacus valdè ingens, qui 300. milliaribus extẽditurextenditur, & creſscit, ac decreſscit perinde ac mare; · & mons continuò ardens. Habet quinque Hiſspanorum oppida, in quorum præcipuo, quod dicitur La civdad de Leon, Epiſscop. reſsidet. Incolæ huius tractus ad albedinem magis accedunt, quàm reliquæ Novi Orbis gẽtesgentes, ſsuntque ſstaturâ ſsatis convenienti, & humani, & ante Chriſsti Fidem ſsuſsceptam iuſstitiæ quoque ſspecimen aliquod habebant, ut poſst Magin. ſsup. & Boter. pag. 368. tradit Herrera decad. 4. lib. 8. cap. 3. & ſseqq. & in deſscript. cap. 13. pag. 35. Fr. Alphomſs. Fernand. lib. 1. cap. 54. pag. 187. Et aliqua adducit AmericęAmericæ hiſstor. d. 4. part. circa finẽfinem; ubi etiam agunt de alijs vicinis provincijs, quæ

^† dicũturdicuntur Hondvras i Costa rica, in quibus alter Epiſscopus reſsidet in civitate, quæ dicitur de Valladolid.

Inter IucataniãIucataniam & NicaraguãNicaraguam regionẽregionem iacet

^† GuathẽmalenſisGuathenmalenſis urbs, & provincia in Mediterraneis, quæ agro potitur fertili & amœno, aëreq́ue ſsalubri, & in ea eſst ſsedes Epiſscopalis, & Regia CãcellariaCancellaria. Nec longè ab hac urbe ſsunt montes, qui ignẽignem, fumũfumum & lapides emittunt. Et alia provincia appellata Chiapa,

^† & alia, quæ dicitur la vera Paz, ubi etiãetiam Cathedrales EccleſięEccleſiæ præſulgẽtpræfulgent. de quibus, & de territorio dictæ Cancellariæ GuathemalẽſisGuathemalenſis agit Bot. pag. 366. Herrera decad. 4. lib. 8. cap. 8. pag. 204. & in deſscript. pag. 26. 32. & 34. Fr. Alphonſs.

Fernan. in hiſst. Eccleſs. noſstr. temp. lib. 1. cap. 37. & noviſssimè Remeſsalius, qui de his provincijs integrũintegrum volumẽvolumen ſscripſsit.

Sed inter has omnes provincias caput extollit ea, quæ

^† Nova Hiſspania vocatur: eſst enim ampliſssima, & cæteris cultior, amœnior, ac populis frequentior, incipienſsq́ue à ſsinu Californiæ, quẽquem vulgò mar Bermejo dicũtdicunt, extẽditurextenditur uſsque ad ſsinum MexicanũMexicanum ad mare del Norte, ad IucatanãIucatanam regionẽregionem. Fuit autẽautem ita appellata ab inſsigni illo Duce Ferdin. Corteſsio, qui illãillam primũprimum occupavit ann. 1518. quoniãquoniam eius ſsitus, tẽperiestemperies & diſspoſsitio HiſpanięHiſpaniæ ſsimilis videbatur, ut tradit Herrer. decad. 3. lib. 2. c. 10. & decad. 4. pag. 79.

^† Vel quoniãquoniam antiquãantiquam omniũomnium nationũnationum conſuetudinẽconſuetudinem ſsequi voluit, quæ ſsemper populis, aut provincijs à ſse novè in alienis, & remotis finibus cõditisconditis, propria ſuarũſuarum urbiũurbium, aut regionũregionum nomina imponere ſolebãtſolebant, ut pluribus exẽplisexemplis oſtẽditoſtendit Fr. Ioan. de la PuẽtePuente in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 23. §. 4. pag. 153. & in hoc Novo Orbe paſssim obſervatũobſervatum invenimus. CõtinetContinet verò Novæ Hiſspaniæ appellatio plures alias ſsatis celebres & utiles provincias, quas latè recẽſentrecenſent Magin. fol. 280. Pet. Martyr decad. 4. & ſseqq. Abraham. Ortel. in Theat. magn. tab. 6. Boter. ex pag. 354. Herrera in deſscript. cap. 9. ex pag. 21. & decad. 3. lib. 2. cap. 10. & ſseqq. Ludovicus Cabrera in vita Regis Philippi II. lib. 13. cap. 11. & Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Ind. 1. tom. per totum, ubi in lib. 5. ex cap. 37. ad. 40. tractat de rebus, & expeditionibus ad NovũNovum Mexicum, & cap. 41. & 42. de Californijs, & ex cap. 45. ad 58. de alijs expeditionibus ad detegendum caput Mendocinum.

Sed præcipuępræcipuæ

^† & magis cognitæ, & habitatæ provincięprovinciæ ſsunt Xalisco, & Cvliacan, quęquæ à noſstris appellatur Nova Gallecia, ubi eſst ſsedes Epiſscopalis, & Regia CãcellariaCancellaria: de cuius diſstrictu & proprietatibus tractat Magin. d. fol. 280. Abrah. Ortel. tab. 7. Bote. pag. 364. Herrera in deſscript. cap. 11. ex pag. 29. & de|

p. 68

cad. 4. lib. 9. c. 12. & 13. & decad. 8. lib. 8. cap. 12. Mechoacana, Guaxaca, & Tlaſscala, in quibus etiãetiam proprij Epiſscopi reſsident, & de eis agit idem Magin. ſsup. fol. 281. Boter. pag. 362. Herrera in deſscript. cap. 10. ed pag. 25. & Frat. Alphonſs. Fernand. lib. 1. ex cap. 36.

^† Mexicana civitas, & regio, quæ eſst cæterarũcæterarum Metropolis, & ſsedes Proregis & Cancellariæ Novæ HiſpanięHiſpaniæ, & plurima alia cõtinetcontinet, quæ eãeam non ſsolùm inter Americæ urbes, verùm & Europæ nobilẽnobilem faciũtfaciunt, ut latiùs proſequũturproſequuntur Magin. ſsup. fol. 281. Porcacchus in inſsulario lib. 3. pag. 157. Boter. pag. 356. Herrera in deſscript. cap. 9. ex pag. 21 & decad. 2. lib. 7. cap. 14. & ſseqq. Fr. Alphonſs. Fern. d. lib. 1. cap 36 Fr. Ioan. Torquem. in d. Monarch. Ind. tom. 1. lib. 2. per totũtotum, & lib. 3. c. 22. & 23. Petr. Balbuena in carminibus Hiſspanis de laudibus Mexici, & Sim. Maiol in dieb. Canic. tom. 1. colloq. 23. pag. 506. & 507. ubi multa mirabilia refert de ſsitu & magnitudine urbis Mexici, & incolarũincolarum multitudine, & colloq. 12. pag. 304. ubi agit de lacubus, circa quos VenetiarũVenetiarum inſstar ædificata eſst, qui cũcum ſse proximè cõtingantcontigant, & alternatis vicibus procelloſsis motibus aquas ſsuas cõmunicentcommunicent, unus tamẽtamen ſsalſsus, & alter dulcis eſst. Fuit

^† autẽautem hæc inſsignis urbs ab indigenis olim appellata Tenuchtitlan, à lapide quodãquodam, & Tuna in eo nata, quãquam in lacu invenerunt, ubi primũprimum illãillam ædificarũtædificarunt. Qua de cauſsa hodie hæc inſsignia eadẽeadem civitas obtinet, poſsteà verò Mexici nomẽnomen accepit, quòd maternâ eorũeorum linguâ ſscaturigines aquarũaquarum ſsignificat, ut tradit Herrera d. decad. 3. lib. 7. cap. 13. Torquem. d. lib. 2. cap. 11. & lib. 3. cap. 23. & Sebaſst. Covarr. in Theſs. ling. Hiſsp. verb. Mexico, ubi etiam alias huius nominis etymologias adducunt.

Ad alterãalteram verò

^† Americæ partẽpartem, ſsive peninſulãpeninſulam accedẽtesaccedentes, quãquam MeridionalẽMeridionalem appellari retulimus, immenſsi quidẽquidem operis eſsſset, ſsi omnia eius oppida, vel regiones ſsigillatim deſscribere vellemus: ſsunt enim innumeræ, & earũearum nonnullæ vix nomen notũnotum habẽteshabentes, ut benè obſservat Magin. d. tab. 34. fol. 283. Sed de præcipuis aliqua delibantes, imprimis occurrit

^† provincia Panamenſsis, ſsive Terræ firmæ, quæ â noſstris vocata fuit castilia del Oro, eà fortè ratione, quòd ibi aurũaurum plurimũplurimum reperiebatur, adeò ut quidãquidam

^† Bacchalarius Enciſsus retibus in multis fluminibus expiſscari publicaverit: quod in cauſsa fuit, ut plures hac ſspe allecti, ad hanc regionẽregionem cũcum Petro Arias Davila ann. 1514. confluerẽtconfluerent, ut refert Herrera in deſscript. cap. 15. pag. 41. CõtinetContinet hæc provincia ſsub ſse gubernationes, quas vocant del Darien, Veragva, Vraba, i Nata, & alia minora oppida, & duas ſsatis nobiles urbes, quęquæ dicuntur Pvertobello, y Panama. Prior ad mare del Norte cõſtructaconſtructa, commodiſsimũcommodiſsimum portum habet, à quo & nomẽnomen accepit, relicto alio antiquo portu & oppido, quod vocabatur Nombre de dios. Altera iuxta mare del Svr appoſsita eſst, eo iſsthmo à priore diviſsa, quo has duas Novi Orbis peninſsulas cõſtringiconſtringi tradidimus, cuius quidẽquidem latitudo decẽdecem & octo leucas occupat, ſseu ſseptuaginta duo milliaria.

^† Et hæ urbes quæcunq;quæcunque vel èex Peruana regione in HiſpaniãHiſpaniam, vel ex Hiſspania in PeruviãPeruviam advehũturadvehuntur, fido portuũportuum hoſspitio recipiũtrecipiunt: ſiquidẽſiquidem divitiæ, ac merces utrobique à navibus exonerandæ ſsunt, & terreſstri itinere, aut per amnẽamnem, qui dicitur Chagre, per illas decẽdecem & octo leucas cõportandæcomportandæ, ut rurſsus navibus impoſsitæ per unũunum mare, vel alterũalterum traijciãturtraijciantur. Qua de cauſsa ob claſsiũclaſsium concurſsum, & navale commercium, quod hîc exercetur, Epiſscopalis Eccleſsiæ Darienis ſsedes ad hanc urbem Panamenſsem translata eſst, & ibídem Regia Cancellaria conſstituta, cuius Præſses ſsimul Gubernatoris, & Capitanei generalis munus exercet.

Quo

^† pluribus annis ſsumma cum laude, & vitæ integritate functus eſst Dominus Don Franciſsus Valverdi de Mercado levir meus, hoc eſst, meæ ſsororis maritus, poſstquàm dictam urbẽurbem & |

p. 69

portũportum de Pvertobello Regiâ auctoritate conſstruxit & cõmunivitcommunivit, & graviſssimis alijs obſsequijs, atque ſservitijs, ad hunc & alios maiores honores ſsibi aditũaditum pręparaveratpræparaverat: & objit ibídẽibídem ann. 1614. adverſariorũadverſariorum quorundãquorundam calumnijs impetitus, quas tamẽtamen iuſstiùs contemnere debuiſstet, cùm

^† ſsemper calũniatorũcalumniatorum virus provocet ipſsa virtus, & ut locis lævibus, & politis ægrè ſordidũſordidum aliquid adhæreſscit: ſsic maledictũmaledictum ſedẽſedem vix inveniat in vita puriore, ut præclarè advertit Iuſst. Lipſs. in orat. de calumniat. & in hoc caſsu experiẽtiaexperientia mõſtravitmonſtravit, tanti viri fama, & virtutibus à morte eius clarioribus redditis, & Regij IndiarũIndiarum Senatus ac bonorũbonorum omniũomnium approbatione, & acclamatione deſsideratis. Et qui de hac provincia plura ſscire voluerit, legat Pet. Martyr decad. 2. & 3. Magin. ubi ſsup. Boter. 1. par. vol. 2. lib. 3. pag. 371. & ſseqq. Herrer. in deſscr. cap. 15. & decad. 2. lib. 3. cap. 5. & ſseqq. Fr. Alphonſs. Fern. lib. 1. c. 54. pag. 187.

Ad eandẽeandem

^† partẽpartem Amerciæ pertinet alia nõnon minus celebris provincia, quæ vocatur NovũNovum RegnũRegnum Granatæ, & ſsub ſse comprehẽditcomprehendit gubernationes PopaiãPopaiam, ſsanctæ Marthæ, & Carthaginis, ſsive Cartagenae, ubi eſst civitas, & portus ad Hiſspanienſses claſsſses excipiẽdasexcipiendas tutiſssimus. AbũdatAbundat hæc provincia omniũomnium fructuum copiâ, & auro, & Smaragdis, alijſsq́ue pretioſsis lapillis diteſscit: habetq́ue in longũlongum trecẽtastrecentas leucas, & in latũlatum totidẽtotidem ferè, & inter plura nobilia HiſpanorũHiſpanorum oppida eminet urbs, & quęquæ dicitur Santa Fede Bogota, quãquam LicẽtiatusLicentiatus Gundiſsalvus Ximenez de Queſsada anno 1528. ædificare cœpit, & in ea reſsidet Præſses & gubernator cũcum Regia Cancellaria, & Archiepiſscopus cũcum Metripolitana Eccleſsia: cuius ſsuffraganei ſsunt Epiſscopus Popaianenſsis, Carthaginis, & SãctæSanctæ Marthæ. Et plura alia de eâdem provincia & incolarũincolarum moribus tradunt Gomara in hiſst. Ind. 1. part. mores gent. lib. 3. c. 14. Hier. Gigl. lib. 4. c. 12. & 13. Boter. d. lib. 3. ex. pag. 375. uſsque ad 378. Herrera in d. deſscript. cap. 16. ex pag. 41. & decad. 8. lib. 4. ex cap. 6. ad 12. & Frat. Alphonſs. Fernand. d. lib. 1. ex cap. 46. uſsque ad 50. ubi etiãetiam agit

^† de mirabilibus, quæ in convertendis huius provinciæ Indis per integros ſeptẽſeptem annos patravit Beatiſssimus ille vir Fr. Aloiſsius Beltranus Dominicani Ordinis fulgentiſsimũfulgentiſsimum decus, qui in BeatorũBeatorum numerũnumerum referri meruit ann. 1608. de quo etiãetiam plura tradit Thom. Bocius de ſsig. Eccl. Dei lib. 6. ſsig. 19. & lib. 7. ſsig. 25. c. 1.

Sequitur

^† ſstatim ea terræ pars, quęquæ Perv, ſsive Peruana dicta eſst, totius huius Novi Orbis nobiliſssima, detecta primũprimum, vt alio loco diximus, à FrãciſcoFranciſco Pizzarro anno 1525. & tota ferè intra ÆquatorẽÆquatorem, & tropicũtropicum Capricorni iacens: ſsunt autẽautem eius fines à Septentrione Nova Granata, & Caſstella aurea, ab Occaſsu Oceanus, ſsive mare del Svr, à Meridie provincia ChilẽſisChilenſis, & ab ortu, montes altiſssimi. Occupat verò longitudine ſsuâ mille & octingẽtasoctingentas plus leucas, & in latũlatum uſsque ad Andes, ut plurimũplurimum, quinquaginta, quarũquarum decẽdecem pertinent ad planities, quæ per totam regionẽregionem ad orãoram maritimãmaritimam reperiuntur, viginti ad mõtanamontana, quęquæ per eãdemeandem regionẽregionem lõgolongo tractu extendũturextenduntur à SeptẽtrioneSeptentrione ad Meridiem mille circiter leucis, & vulgò vocãturvocantur la Cordillera del Perv, aliæ viginti ad VltramõtanaVltramontana, quæ vulgò dicũturdicuntur los Andes, & ſsunt etiãetiam montes, qui pariter à SeptẽtrioneSeptentrione in MeridiẽMeridiem incedunt continuâ ſserie producti, denſsiſssimi tamẽtamen, & abſsque vallibus, cùm tamẽtamen inter alios de la Cordillera multæ amplęamplæ valles ac profundæ, fertiliſsimæq́;fertiliſsimæq́ue & populo numeroſsiſssimæ cõtineanturcontineantur, cùm aëre potiantur calidiore, de quibus omnibus, qui pleniorẽpleniorem hiſtoriãhiſtoriam, & deſcriptionẽdeſcriptionem deſsideraverit, legere poterit LęvinũLævinum ApolloniũApollonium de rebus PeruẽſibusPeruenſibus, Pet. CiezãCiezam, Aug. de. Zarate, & alios quos citavimus in fin. cap. præcedentis, qui de hiſstorijs Regni Peruani ex profeſsſso tra|

p. 70

ctarunt Hiero. Benzo, & eius additionator. lib. 3. per totum in 6. part. hiſstor. Americæ, Ioſseph. Acoſsta in hiſst. Ind. lib. 3. cap. 21. & ſseqq. Abrah. Ortel. in Theat. mag. tab. 8. Magin. ex fol. 283. uſsque ad 287. Ioan. Boter. d. lib. 3. ex pag. 386. Herrera in deſscrip. cap. 16. in fin. pag. 46. & ſseqq. & in hiſst. gener. Ind. decad. 4. 1ib. 9. cap. 3. & decad. 5. lib. 1. c. 1. & 5. Inter plurima verò HiſpanorũHiſpanorum, & Indorum oppida huius latiſssimi Peruani Regni, quæ connumerare longiſsimũlongiſsimum eſsſset, præſtãtiorespræſtantiores ſsunt,

^† urbs de san Francisco del Qvito à Sebaſstiano Belalcaçar Franciſsci Pizarri cõmilitonecommilitone anno 1534. fundata, quęquæ æquatoris lineæ ferè ſsubiacet, nec tamẽtamen fervido ac æſstuoſso cœlo, ſsed potiùs frigido potitur, eiuſq;eiuſque ager ſsemper virens eſst, & omni frugum beatitudine floridus, atque etiãetiam auri, & argenti vivi mineris ſscatens. Reſsidet hac in urbe Quitenſsis Epiſscopus cum Eccleſsia Cathedrali, & Præſses cũcum Regia Cancellaria, quæ ducentis & plus leucis in longum, & in latũlatum ſuũſuum territoriũterritorium extẽditextendit, & gubernationes de los Qvixos, i la Canela, Pacamoros, i Gvalsongo, & partem Popaianæ comprehendit, atque etiãetiam urbes de Riobamba, Cvenca, Loxa, Zamora, Iaen, Gvayaqvil, i Pvertoviejo, ut latiùs proſsequuntur Magin. ſsup. fol. 286. Boter. pag. 396. Herrera in deſscript. cap. 17. & 18. & decad. 5. lib. 6. cap. 6. & lib. 10. cap. 10. cum multis ſseqq. & Fr. Alphonſs. Fernan. d. lib. 1. cap. 54. in fin.

Poſst Qviti verò provinciãprovinciam eminet alia urbs,

^† quæ à noſstris D. Michaëlis, à Barbaris Pivra vocatur, cui vicinus eſst portus, qui dicitur Paita, ad quem naves per hoc Peruanum mare transfretãtestransfretantes frequẽterfrequenter appellunt. Sed magis nobilis eſst

^† Trvxillo à Franciſsco Pizarro cõditacondita anno 1533. agrũagrum feraciſssimum habens, & plures Hiſspanorum domos, quæ tamen omnes ingenti terræmotu momento temporis conquaſsſsatæ fuerunt anno 1619. ita ut vix, & ne vix quidẽquidem, aliqua priſstinæ urbis ſsigura remanſserit. In qua ob ſsui dignitatem & commoditatẽcommoditatem, & plura Hiſspanorum & Indorum oppida, quęquæ illi confinia ſsunt, Cathedralis Eccleſsia cũcum proprio Epiſscopo creata & erecta eſst anno 1612. & de ea peculiarẽpeculiarem mentionem faciunt auctores ſsuprà relati, præcipuè Herrera d. deſscript. cap. 19. pag, 56. & decad. 5. lib. 7. cap. 6.

Longè verò nobilior, atque excellentior eſst alia urbs, quęquæ octuaginta à Truxillo leucis in eâdem planitie Peruana conſspicitur, ſsub duodecimo gradu ad AntarcticũAntarcticum, quęquæ à Barbaris

^† Lima vocatur, non ex nomine Reguli, ſsive Caciqve, qui ei dominabatur, ut putavit Herrera, ſsed corrupto vocabulo à Rimac fluvio eam interluẽteinterluente, quod maternâ linguâ, ſonãsſonans, ſsive loquax interpretatur, à noſstris verò dicitur Civitas Regum, ſsive quòd ſsub Epiphaniæ die à Franciſsco Pizarro ædificari cœpta anno 1533. ſsive quòd MagorũMagorum RegũRegum patrociniũpatrocinium ſsortita fuerit, & pro inſsignijs tres coronas in campo cœleſsti, cum ſstella micanti, quæ Regibus eiſdẽeiſdem apparuit, de quo Imperatoris Caroli V. diploma ſsatis honorfiicumhonorificum habet.

Iacet urbs hæc in valle amœniſssima, mirâq́ue aẽëris temperantiâ gaudet, & agro rerũrerum omniũomnium fertili, præſsertim frumenti, fabarũfabarum, piſorũpiſorum, & omni ferè leguminũleguminum, atque etiãetiam fructuũfructuum noſstratium genere. Eſst prætereà populo frequẽtiſſimafrequentiſſima, ambitũambitum coprehendens valde ſspatioſsum, in quo ſsunt latæ viæ, amplũamplum forũforum, inſsígnia tẽplatempla, illuſstris Cathedralis Archiepiſscopalis Eccleſsia, magnifica ædificia, nobilis Academia, & plura tribunalia & Collegia, prout decet tanti Regni Metropolim, & totius maritimi tractus excultiſssimum emporium. Portum quoque tutiſsimũtutiſsimum habet, duabus leucis ab ea ſsemotum, qui dicitur el Callao, ubi alterum oppidum ornatiſssimum cõſtructumconſtructum eſst. Et reſsidet in ea

^† Prorex, qui ſsupremam iuriſdictionẽiuriſdictionem, & gubernationẽgubernationem per plus mille |

p. 71

leucas exercet, & eſst Præſses RegięRegiæ Cancellariæ ibîdem commorãtiscommorantis, quæ duos Fiſscales, quatuor criminum quæſstores, & octo cauſsarum civilium Senatores, ſsive Auditores habet.

In quorum numerum

^† ego iam inde ab anno 1610. nihil tale ambiens, aut cogitans, D. Fhilippi III. Regis ac Domini noſstri Potentiſssimi honeſstiſsſsimis codicillis cooptatus, quâ potui maximâ fide, puritate & induftriâ ſsuſscepti muneris penſsa explêre curavi, id tantùm mœroris habens, quòd tãtam longè à patria, & Regijs oculis ſstudij & ingenij mei (quod ſscio, quàm ſsit exiguum) proventum & ſspecimen edere, atque eodem ſsemper loco manens, cõſeneſcereconſeneſcere coactus fuerim, alijs intereà, quibus ſsors benignior arriſsit, poſst plurium honorum gradus in ſsupremis CõſilijsConſilijs meritiſssimè collocatis. Sed Deus, ſsi oportuerit, nos quoq;quoque ab inferis (ut aiũtaiunt) ad ſsuperos revocabit; cui ſsemper mearum rerum curãcuram, quâ decet humilitate & veneratione relinquo, & ad patriæ deſideriũdeſiderium leniendum ſsucciſssivis horis opus hoc in prędictaprædicta nobiliſssima RegũRegum urbe meditari, & ſscribere cœpi.

Cuius

^† Cancellaria, ut ad inſtitutũinſtitutum redeamus, trecentis plus minus leucis territorij ſsui habenas extendit; in quibus ultra urbes Pivra, & Trvxillo de quibus locuti ſsumus, & plures alias ſsatis divites & frequentes HiſpanorũHiſpanorum villas & colonias, Indorumq́;Indorumq́ue oppida, continentur etiam

^† urbes de los Chachapoyas, de Moyobamba, de leon de Gvanvco, & alia quæ dicitur Gvamanga, ſsive san Ivan de la Frontera, de qua ſspecialiter agit Herrera decad. 6. lib. 6. c. 9. à FrãciſcoFranciſco Pizarro primũprimum cõditacondita ann. 1539. & poſsteà in loco, ubi hodie cõſpiciturconſpicitur, multis cœnobijs & nobilibus ædificijs decorata, & demum anno 1612. in Cathedralem erecta, diœceſsi eius à Cuzquenſsi, cui anteà ſsuberat, competenter diviſsâ.

Et prope eam eſst

^† villa de Oropesa, alio nomine Gvancavelica argenti vivi ditiſssimis fodinis per totũtotum terrarum Orbem maximè nobilis; de quibus aliqua notat Acoſsta lib. 4. cap. 11. Pat. Lælius Biſsciola lib. 16. horarum ſsubſsecivarum cap. 3. colum. 1165. & Nos alibi latiùs agemus.

Pertinet etiam ad eiuſsdem Cancellariæ diſtrictũdiſtrictum urbs

^† Areqvipa, 130. leucis à LimẽſiLimenſi remota, ab eodem Pizarro condita anno 1534. quæ duodecim à mari milliaribus fœcundo ac ſsalubri in agro ædificata eſst, & ob portus & vinearum commoditatem multis nobilium ædificijs, Monaſsterijs, & frequenti populo aucta, & nuper Epiſscopali ſsede illuſstrata eodem tempore, quo Gvamanga, & Trvxillo.

Sexaginta autem leucis ab Areqvipa, & 125. ab urbe Regum ſsive Lima, ſsub decem & tribus gradibus cum dimidio elevationis ad Auſstrum, & ſseptuaginta octo longitudinis, iacet alia mediterranea urbs,

^† nomine Cvzco, quæ cum Lima tẽtattentat de principatu contendere, & totius Regni Peruani ſse caput appellat, & fuit certè ante Hiſspanorum adventum Regia Incarum Regum ſsedes, magno procerum, & gregariorum Indorum commercio celebrata, munitiſssimis quadratorum ſsaxorum maximæ magnitudinis ædificijs ornata, & inter Peruanas ſsola, quæ faciem urbis præferret. Eaſsdem ædes, quas Incolæ quondam poſsſsedêre, politiore paulò ornatu inſstauratas hodie Hiſspani tenẽttenent, & templum admirandum Solis, Dominicani Monachi in Eccleſsiam conſsecrarunt; octo parochias, & ſsex virorũvirorum EpiſcopũEpiſcopum cũcum inſsigni Cathedrali Eccleſsia, quæ ante diviſionẽdiviſionem aliarum de Areqvipa, & Gvamanga ditiſssima erat. De quibus omnibus, & alijs, quæ brevitatis cauſsâ prætereo, latiùs ſscribunt Levinus Apollonius, & alij ſsuprâ relati. Magin. fol. 286. Boter. pag. 389. & 393. Herrer. in deſscript. cap. 19. & 20. |

p. 72

& decad. 5. lib. 6. cap. 2. 4. & 12. & lib. 7. cap. 6. 10. & 13. Simon Maiolus in dieb. Canicul. tom. 1. colloq. 23. pag. 506. & Fr. Alphonſs. Fernand. d. lib. 1. cap. 50. 51. & 54. & plura de urbe Cuzquenſsi, & eius ædificijs tradẽstradens Garcias Laſsſsas Inca in ſsuis Commentar. lib. 7. cap. 8. & cap. 27. & feqq.

Spectat quoque ad eandem CancellariãCancellariam

^† urbs de san Marcos de Arica, & eius Provincia, licèt Herrera in d. deſscript. cap. 21. pag. 63. ad Argenteam pertinêre tradiderit, ubi eſst portus hoc in Regno pariter notus ac utilis, in quo naves & claſsſses Regiæ commodiſssimè recipiuntur, dum merces ad ſsuperiores provincias evehere, & earum divitias præcipuè Potoſsianas revehere ſsolent.

Supradictis urbibus meritò adijciẽdaadijcienda venit ea,

^† quæ Argytopolis, ſseu Argentea dici poteſst, & vulgò de la Plata vocatur, quæ licèt habitãtiumhabitantium copiâ cum Lima, & Cvzco comparari non poſssit, eximiâ tamen eorum opulentiâ inſsignis eſst, & à Petro Anzures Duce FrãciſciFranciſci Pizarri, iuſsſsu eius condita fuit anno 1538. iacetq́ue in decimo nono gradu elevationis ad Auſstrum, trecentis leucis diſstans à civitate Limenſsi, & decem & octo à celebri illo & Imperiali oppido & monte, cui nomen

^† Potosi argenteis fodinis ſsupramodum referto, èex quibus, & alijs, eis vicinis, immenſsa eruitur argenti copia, quæ univerſsam Hiſspaniam, & Europam implet, & in Aſsiam etiam, & Africam magna ex parte dilabitur: de quo pluribus agit Acoſsta lib. 4. de Ind. hiſstor. cap. 6. & ſsequentib. Quapropter prædicta urbs Argentea dicta eſst, & cùm anteà Epiſscopalem ſsedem haberet, anno 1607. in Archiepiſscopalem, ſsive Metropolitanam erigi meruit, & Regia Cancellaria in ea reſsidet: cuius diſstrictus per trecentas, & amplius leucas excurrit, & ultra plura alia Indorum oppida, & Hiſspanorum municipia, comprehendit nobilem urbem, & provinciam, quæ dicitur Chvqvito, & del Collao, & aliam, quæ dicitur Chvqviabo, ſsive de la Paz, quãquam

^† anno 1549. PręſesPræſes de la Galca cõderecondere iuſssit, & hodie proprium Epiſscopum habet cum ſsatis ampla diocœſsi, quæ ab Argentea diviſsa fuit.

Continet prætereà dicta CãcellariaCancellaria ſsub territorio ſsuo quatuor ampliſsſsìmas gubernationes,

^† quæ dicũturdicuntur de Santacrvz de la Sierra, del Tvcvman, del Paragvay, del rio de la Plata, ò Bvenos Ayres, in quibus omnibus proprij etiam Epiſscopi conſstituti ſsunt, & de eis, & alijs ad montem Potoſsium & Argenteam Cancellariam pertinẽtibuspertinentibus, multa ſspecialiter tradunt Magin. fol. 287. & 289. Boterus pag. 383. 392. 397. 401. & 403. Herrera in deſscript. cap. 21. & cap. 14. & decad. 4. lib. 1. cap. 1. & lib. 8. cap. 11. & decad. 5. lib. 10. cap. 15. & Fr. Alphonſs. Fernan. d. lib. 1. cap. 54 pag. 186. & 187.

His proxima eſst

^† Braſsilia regio, licèt iam Peruani Regni, & Proregis gubernationis ſsines excedat, quæ inter duos ingentes fluvios iacet, nempe Maragnonem à Septentrione, & Argyreum, vulgò Rio de la Plata, à Meridie, & partim ab Occaſsu, à qua etiam parte ad altiſssimos PeruvięPeruviæ mõtesmontes accedit; ſsed tamen ab Ortu, mari Vaſstiſssimo (vulgò del Norte vocato) pulſsatur. Huius longitudo, quæ à Septentrione in Auſstrum accipitur, traditur mille & quingentorum milliarium, ſsive 450. leucarum, latitudo ab Ortu ad Occaſsum quingentorum milliarium, ſsive 200. leucarum, & eius circũnavigatiocircumnavigatio iuxta mare del Norte milliarium plus minus trium millium, ſsive 900. leucarum. Detecta autem fuit, & à Luſsitanis coli. & luſstrari cœpta eo modo & tempore quo diximus ſsup. cap. 3. num. 32. licèt priùs eam iuſsſsu Regum Catholicorum Ferdinandi, & Eliſsabethæ detexiſsſset Vincentius Yañez Pinzon, & Didacus de Le|

p. 73

pe. Et qui de eius deſscriptione, hiſstorijs, & incolarum moribus plura ſscire voluerit, legat Maffæium hiſstor. Ind. Oriental. lib. 2. & 15. ex pag. 360. San. Romanum in eâdem hiſstor. lib. 1. cap. 11. pag. 57. & lib. 4. cap. 14. pag. 689. Magin. d. tab. 34. ex fol. 287. Boterum d. lib. 3. ex pag. 378. uſsque ad 383. & rurſsus 4. part. lib. 4. per totum ex pag. 104. ad 119. Herrera in deſscript. cap. 25. & decad. 1. lib. 4. cap. 7. & decad. 4. lib. 8. cap. 12. & 13. Repertor. Mexican. fol. 225. & 271. Pet. Gordon. in Chronograph. pag. 443. Benzon. de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. Poſsſsevinum in Bibliothec. 1. tom. pag. 390. & hiſstoriam & epiſstolas aliquot navigationis in Braſsiliam à Gallis, & Germanis auctoribus, parum tamen fidedignis, ſscriptas, quæ habentur in fine tertiæ partis hiſstor. Americæ, & noviſssimè D. Thomas Tamaio de Vargas in libro vulgari linguâ, ſsed non vulgari eruditione, & diligentiâ conſscripto de eiuſdẽeiuſdem Braſsilienſsis Provinciæ ab HollãdisHollandis interceptæ reſstauratione cap. 5.

A Meridie autem eiuſsdem Peruanæ regionis iacet ingens alia provincia, ſsive Regnum,

^† quod de Chile vocatur; quo nomine incolæ frigus ſsigniſsicant, quia reverâ cæteris Peruanis frigidior eſst, & ſsub eà Zonæ parte ſsita, quam antiqui hac de cauſsa inhabitabilem iudicabant; ſsed nihilominus experientia monſstravit, non ſsolùm habitabilem, verùm cœli & terræ temperie commodiſssimam eſsſse, & Hiſspaniæ noſstræ in omnibus ferè ſimillimãſimillimam, cui oppoſsita, ſsive Antipoda eſst, cùm à gradu Auſstrali 27. uſsque ad 52. excurrat, & bellicoſsos, ac robuſstos homines gignat, qui in hunc uſsque diem noſstros continuis bellis exercent, & fidem ac pacem multoties ſsuſsceptam, & oblatam durâ cervice, & protervo corde reijciunt. Sunt tamen hoc in Regno à noſstris pluſsquam 300. leucæ in lõgumlongum, & viginti in latum poſsſseſsſsæ, & pluribus colonijs, & urbibus illuſstratæ, pręcipuèpræcipuè Valdivia, la Serena, i la Imperial, quæ ab hoſstibus deſtructędeſtructæ fuerunt, & la Concepcion quæ hodie viget, ubi ſsedes Epiſscopalis refolget, & alia nobilior de Santiago, quæ Metropolis regionis iudicatur, & in qua alter etiam Epiſscopus reſsidet, & Regia Cancellaria, quatuor Auditoribus, & Fiſscali ac Præſside cõſtansconſtans, qui etiam Capitanei generalis munus in omnibus ad bellum neceſsſsarijs exercet, de quibus & alijs ad huius Regni hiſstorias, & pleniorem descriptionem pertinentibus, latiùs tractant Gomara in hiſstor. Ind. 1. part. Acoſsta in hiſst. Indiar. lib. 7. cap. ult. pag. 531. Mores Gent. lib. 3. cap. 10. Nobilis eques ac Poẽëta D. Alphonſs. de Arcilla in Araucana, Boterus d. lib. 3. pag. 385. Magin. fol. 287. Herrera in deſscript. cap. 22. & decad. 7. lib. 1. cap. 6. & 7. & Fr. Alphonſs. Fernand. lib. 1. cap. 55.

Denique poſst hoc Regnum Chilenſse, & flumen, quod Argenteum, ſsive de la Plata vocatur, iacet famigeratum illud fretum, dictum

^† Magallanicum; de cuius inventione plura diximus ſsup. cap. proximo ex num. 35. & poſst illud verſsus Antarcticum Polum vaſstiſssima illa terræ pars, Magallanica etiam nuncupata, quam licèt nullus hucuſsque penitus perluſstraverit, plures tamẽtamen opinantur, Europâ, Aſsiâ, atque Africâ maiorem eſsſse, ut tetigimus d. cap. præced. num. 54. & pleniùs ſcribũtſcribunt Boter. pag. 403. & 404. & Herrera d. deſscript. cap. 23.

Et cum his planè abſsolvi id omne videtur, quod ad prædictas duas Americæ peninſsulas pertinet. Verùm

^† cũcum aliæ inſsulæ, & continentis regiones reperiantur, quæ licèt ab America diſstinctæ, & remotæ ſsint, atque ad OriẽtemOrientem declinent, intra fines tamen occidentales clauduntur, quibus navigatio, & conquiſsitio Indiarum Regum Caſstellæ, & Legionis circunſscripta fuit, iuxta pactionem cum Luſsitanis Regibus initam, nempe Malucæ, ſsive |

p. 74

Molucæ, Philippinæ, Lequij, IaponiũIaponium, Sinarum littora, Inſsulæ Salomonis, & aliæ; ſsunt nonnulli, qui eas, veluti tertiam partem Indiarum conſstituant, & ſsub nomine Occidentalium comprehendant; de quibus in genere aliqua notavimus ſsup. cap. 3. num. 41. & 45.

Et quod attinet

^† ad Malucas, earum nomina, deſscriptionem, detectionem, aromata, titulos, ac iura, quibus Caſstellæ Regibus competunt, ſspecialiter proſsequitur Petr. Martyr. decad. 7. cap. 6. & decad. 8. cap. 8. Petr. Cieza tom. 2. hiſstor. Perù cap. 62. Paul. Iov. lib. 34. hiſstor. Herrera d. deſscript. cap. 26. ex pag. 72. & decad. 3. lib. 1. cap. 10. & 11. & lib. 6. cap. 3. ad 8. & lib. 9. cap. 9. & ſseqq. & decad. 4. lib. 5. ex cap. 6. ad 11. Petr. Maffæius in hiſst. Ind. Orient. lib. 5. pag. 219. & 220. Porcacchus in Inſsulario lib. 3. pag. 189. Magin. tab. 32. fol. 265. & ſsequentib. Boterus in relation. univerſsal. 1. part. volum. 3. lib. 1. pag. 424. Pat. Gordonius in Chronograph. pag. 450. Henric. Martin. in repert. Mexican. fol. 242. Bartholom. Leonard. de Argenſsola in decem libris, quos de natura & hiſstorijs dictarum Inſsularum ſscripſsit; & eſst etiam videndus elegantiſssimus Hieron. Oſsſsorius lib. 11. de rebus Eman. relatus à Theatr. vitæ humanæ volum. 5. lib. 3. pag. 1259. ubi de eiſsdem inſsulis agit, & conatur oſstendere, quòd ad terminos Luſsitanæ navigationis, & detectionis pertinent.

^† Philippinis autem, & quot numero ſsint, & quando detectæ, & à noſstris habitari cœptæ, & qualiter in eis Regia Cancellaria conſstituta fuit, & ſsedes Epiſscopalis in urbe Manila, quęquæ poſsteà in Metropolim erecta eſsta, & de alijs hiſstorijs ſscitu dignis ad eaſsdem inſsulas pertinentibus, ultra Herreram in d. deſscript. cap. 26. pag. 73. & decad. 4. lib. 1. cap. 6. plura tradunt Magin. d. fol. 265. Boter. pag. 420. & ſsequentib. Illeſscas in hiſstor. Pontif. 4. tom. pag. 284. Henric. Martinez in Repertor.

Mexican. fol. 252. Fr. Alphonſs. Fernandez in hiſst. Eccleſs. noſstr. tempor. lib. 2. ex cap. 34. ad 39. Benzonius de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. & Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Indian. 1. tom. lib. 5. cap. 61. & 62. Cabrera in vita Philippi 11. lib. 7. cap. 8. Pleniùs cæteris

^† Dominus D. Anton. de Morga nunc meritiſssimus, præſses Regiæ Quitenſsis Cancellariæ, qui cùm in Philippinis Gubernatorem, & Senatorem ageret, luculentam de illis hiſstoriam, & relationem ſscripſsit. Apud quos auctores, & alios, quos retuli in fine d. cap. 3. reperiuntur plura de Iaponiorum, & Sinarum vaſstiſssimis Regnis, & inſsulis eis adiacentibus, & de expeditionibus, quas noſstri in illis fecerunt.

^† de Nova Guinea, & inſsulis Salomonis, & Latronum ab Alvaro Mendaña primùm repertis anno 1567. & poſsteà ab eodem, & rurſsus à Petr. Fernandez de Quiros, vano tamen labore, indagatis, plenam relationem apponit idem Dom. Præſses Ant. de Morga ubi ſsup. ex pag. 29. Herrera d. deſs. cript. cap. 27. Torquem. in d. Monarc. lib. 5. ex cap. 64. ad 70. & aliqua tradit Ioſseph. Acoſsta de natur. Novi Orbis lib. 1. cap. 16. & lib. 3. cap. 11. & 25. & Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 15. pag. 142. & 147. Et ego apud me ſservo

^† manuſscriptos commentarios dicti Petri Fernandez de Quiros, precario conceſsſsos ab eius filio Don Franciſsco de Quiros MathematicarũMathematicarum ſscientiarum peritiſssimo, & Regio huius Peruani Regni Coſsmographo, & nautarum examinatore, quibus ea omnia, quæ in dictis navigationibus contigerunt, latiſssimè ſscripta reliquit, & ſsimul alias ſsuas peregrinationes recenfet, non minus certè mirabiles, aut ſscitu iucundas, quàm quæ de Vlyſsſse olim, & hodie de Emanuele MẽdezMendez Pinto Luſsitano circunferuntur.

Sed quoniam ſsuprà mentionem fecimus de limitum diviſsione, & pactione circa Indiarum navigationes, & |

p. 75

conquiſsitiones inter Reges Caſstellæ & Luſsitaniæ celebrata, èex re erit, ut eãeam paucis pro coronide huius capitis adijciamus.

^† Sciendum igitur eſst, quòd cùm Luſsitaniæ Reges, poſst detectas Africæ interioris oras, ad Orientales Indias cum ſsuis claſssibus penetrare cœpiſsſsent, impetrarunt à Martino V. Romanæ Eccleſsiæ Pontif. Maxim. ut quidquid à Ganariæ promontorio (quod poſsteà Caput Bonæ ſspei appellari iuſsſserunt) ad ultimãultimam uſqeuſque Indiam patefieret, id quàm optimo iure, & conditione Luſsitaniæ ditionis eſsſset: quam conceſssionem deinde alij Pontifices conſsirmarunt, ut diximus ſsup. cap. 3. num. 21. & 22. Cùm autem poſsteà Chriſstophorus Columbus Regum Catholicorum copijs, & nomine, Occidentales inſsulas explorare, & fœlici iuxtà ac fructuoſso eventu detegere cœpiſsſset, Ioannes Secundus LuſitanięLuſitaniæ Rex id ægrè admodum tulit, vel quòd effloreſscenti, tum maximè ad maritimæ rei gloriam, nomini Luſsitano, partum ab alijs in eodem genere decus officeret; vel quòd relicto ſsibi a maioribus inclyto navigationis iure ſspoliari, & vaſsti Oceani poſsſseſssione pelli, quodãmodoquodammodo videretur. Qua de cauſsa, cùm bellum utrinque imminêret, & plures hinc inde legationes, & pacis media tentata fuiſsſsent: tandem inter eos convenit, ut tota illius litis, ſsive controverſsiæ diſsceptatio ad Alexandrum VI. tunc temporis Romanæ Eccleſsiæ Pontif. Maxim. remitteretur: qui

^† cognitâ Regum cauſsâ, ut regiones definiret, quas quilibet explorare, & debellare ſsine alterius iniuria poſsſset, ultra Heſsperidum inſsulas, vulgò dictas, de Caboverde, ad tricenteſsimam fermè, & quadrageſsimam leucam, ducto à Septentrionibus ad Auſstralem polum circulo, ſsive

^† lineâ, quam Meridianum appellant, totum terrarum Orbem ex æquo bifariam diviſsit; ita ut pars, quæ ad Orientem vergeret, Luſsitaniæ ob iuris antiquitatem cederet; Occidua Caſstellæ Regi relinqueretur; ſstatuens, ut Caſstellani non viam à Luſsitanis apertam, ſsed diverſsam ſsequerentur, & hi ad Solis Ortum, illi ad Occaſsum navigantes, orbem marium, atque terrarũterrarum ſsecarent: & cùm hic cõſtetconſtet 360. gradibus, unuſsquiſsque centum & octoginta partes ad perveſstigandum, & debellandum ſsibi depoſsceret. Quæ diviſsio in cauſsa fuit, ut adeò anxiè à Magallano,

^† & alijs navigatio ad Moluccas, per maria extra Luſsitanorum limites poſsita quæreretur, & ut ſsuper eiſsdem

^† Inſsulis novæ lites ſsuſscitarentur, dum uterque Rex eas ſsuis finibus comprehendi contenderet, varijs rationibus, & prædicti Meridiani cõputationibuscomputationibus hinc inde perpenſsis, quouſsque convenit, ut Caſstellæ Reges illas Luſsitanis pro trecentis & quinquaginta ducatorũducatorum millibus pignori darent.

De quibus

^† omnibus peculiarem mentionem fecerunt Maffæius lib. 1. hiſstor. Ind. Orient. pag. 5. & 18. Hieron. Oſsſsorius lib. 11. de reb. Emanue. Fr. Anton. de San Roman lib. 1. de hiſst. Orient. cap. 6. & lib. 3. cap. 13. Epiſscop. Chiapenſsis in tractat. comprobat. fol. 30. Marquardus in tract. de Iudæ. & in fide. 1. part. cap. 14. Petr. Bembus lib. 6. hiſstor. Venetæ relatus à Balduino in §. Inſsula num. 5. & 6. inſstit. de rerum diviſsione, Garibai lib. 28. Annal. anno 1493. petrus Matthæus in addition. ad ſseptimum decretal. lib. 1. tit. 9. pag. 74. & in ſsumma conſstitut. Pontif. pag. 152. Ioan. Boter. in Coſsmograph. 2. part. lib. 4. pag. 384. & part. 4. libro. 2 pag. 49. Hieron. de Monte in tractat. de finib. regund. cap. 7. num. 8. Thom. Bocius de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 17. cap. 4. pag. 212. & de Italiæ ſstatu lib. 3. cap. 5. pag. 342. & ſseq. Doctor Marta in tract. de iuriſsdict. 1. part. cap. 24. num. 32. Molina Theologus de iuſstitia & iure tractat. 2. diſsp. 103. pag. 424. Petr. Opmeer. in Chronograph. pag. 437. P. Gordonus pag. 441. melius & fidelius |

p. 76

cæteris Anton. de Herrera in d. hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 5. 8. & 10. & decad. 3. lib. 6. ex cap. 3. ad 8. & decad. 4. ex cap. 6. ad 10. & alij, quos retulimus ſsup. hoc cap. num. 63. & infrà lib. 2. cap. 24. num. 18. & tetigit Anton. Poſsſsevinus in Bibliothec. lib. 1. cap. 7.

Vbi

^† benè conſsiderat, has omnes contentiones ceſsſsaſsſse, poſstquam Occidentales & Orientales IndięIndiæ in unũunum Regem coierunt, Luſsitaniæ nimirum Regno Caſstellæ & Legionis, à quo exierat, copulato. Idq́ue ſsapientiſssimè à Deo effectũeffectum fuiſsſse, tum, ut ſsub unius imperio facilior ratio eſsſset religionis cum ſsapientia propagãdæpropagandæ; cùm etiam, ne Philippinis invẽtisinventis, quæ proximiùs ad Luſsitaniæ limites accedebant, novæ contendendi occaſsiones excitarentur,

^† quas Luſsitani ſsemper nimis ſsuperbè, & cum magno CaſtellanorũCaſtellanorum deſspectu proſsequebantur, ita ut teſste Petro Martyre decad. 8. cap. 10. in fine, plures cordati viri, ruinam illis vẽturamventuram, vel ex hoc vaticinarentur, & prædictam unionem, vel reductionem ad Caſstellæ coronam deſsiderarent.

Quæ

^† tandem quomodo, & quibus titulis facta fuerit, latè & optimè proſsequitur Ioan. Anton. Viperanus in commentarijs de obtenta Portugallia. Hieron. Conneſstagius Genuenſsis in decem libris, quos de eâdẽeâdem unione Italico ſsermone conſscripſsit, Michaël ab Aguirre, Franciſscus Alvarez à Ribera & alij quamplures, qui tractatus, & allegationes ſsuper eiuſsdem Regni ſsucceſssione ediderunt, & egregius noſstri temporis Chroniſsta, mihiq́ue, dum Matriti agerem, ob ingeniũingenium, & variarum litterarum ſstudium, admodum familiaris

^† Ludovic. Cabrera in vita Regis Philippi II. lib. 12. & 13. & obiter Parlador. lib. 2. rer. quotid. cap. 21. in fine, Camill. Borrell. de præſst. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 210. & noviſssimè Salazar de Mendoça de origin. dignit. Hiſspan. llb. 4. cap. 4. §. 4. fol. 169. ubi ex Hiſspaniæ annalibus, & hiſstoriographis probant, Regnum illud Caſstellæ & Legionis feudum fuiſsſse, & Comitatus titulo ab illis ſseparatum, de quo etiam benè agit Mariana de rebus Hiſspan. lib. 1. cap. 4. & lib. 10. cap. 13. Ioan. Tarcagnota 2. part. lib. 12. Stephan. Garibai lib. 5. ſsuæ hiſstor. & Petr. Damariz in Dialogo 2. de varia hiſstoria cap. 3. Tamaio de Vargas in defenſs. Petr. Ioan. Marianæ pag. 42. & D. Ioan. Briz Martinez in hiſstor. S. Ioan. de la Peña lib. 5. cap. 2.

CAPVT VII. De natura, & excellentijs Novi Orbis: & aliqua de terraemotibus, montibus ignivomis, & eorum causis.

CAPVT VII. De natura, & excellentijs Novi Orbis: & aliqua de terræmotibus, montibus ignivomis, & eorum cauſsis.

SVMMARIVM Capitis VII.

1 Repetere, aut tranſscribere quæ ab alijs benè tractata ſsunt, otioſsum eſst.
2 Novi Orbis excellentias cur Auctor notare voluerit?
3 Novi Orbis provinciæ, ut plurimùm, amœniſsſsimæ & temperatiſsſsimæ ſsunt.
4 Terræ elemẽtumelementum inæquale, & cum aliquibus defectibus, etiam ante diluvium à Deo creatum fuit, & quare?
5 Tellus eadem non parit omnia, ſsicut nec mare.
6 Terræ defectus Deus induxit ad cohibendam idololatriam ſsecundùm Theodoretum.
7 Columbus putavit Paradiſsum voluptatis in Novo Orbe inveniri.
8 Paradiſsi locum ſsub Æquatore poſsitum, multi ſsenſserunt.
9 Regiones plurimæ admodum temperatæ, & habitabiles reperiuntur ſsub linea Æquinoctiali contra veterum opinionem.
10 Paradiſsi locus ubi ſsit, incertum eſst, & Deus occultum eſsſse vult.
11 Novi Orbis temperies & amœnitas deſscribitur & comparatur Tempe, aut campis Elyſsijs ſsecundùm Acoſstam.
12 Homines beatiſsſsimè in Novo Orbe vivere poſsſsent, ſsi pecunijs congerendis non inhiarent.
p. 77
13 Orbis olim cogniti partes, Europa ſscilicet, Aſsia & Africa de principatu contendebant.
14 Novus Orbis ferè in omnibus antiquam excellit.
15 Flumina Novi Orbis mirabilia.
16 Deſscriptiones & relationes rerum, & locorum Novi Orbis ſsemper fieri iuſsſsæ ſsunt.
17 Comes Lemorum Excellentiſsſsimus laudatur, & eximia eius cura in petendis deſscriptionibus, & relationibus Novi Orbis.
18 Romani qualiter diſsponebant notitiam utriuſsque Imperij.
19 Auguſstus Cæſsar qualiter curaverit peculiarem deſscriptionem, & relationem totius Orbis habere.
20 Europam cæteris mundi partibus præponit Boterus.
21 Hiſspaniæ laudes, & excellentiæ.
22 Novus Orbis hodie excellentior eſst, cùm ultra proprios fructus, & animalia, quibus antè abundabat, reliqua ab Hiſspanis allata poſsſsideat, & uberrimè reddat.
23 Vbertas incredibilis fructuum, & frugum Novi Orbis.
24 Peponum inſsulæ Hiſspaniolæ mira fertilitas.
25 Fœnum abſsciſsſsum quinta die ad cubitum creſscit.
26 Frumenti bis mille grana ex una ariſsta in Novo Orbe, & ſspicas ad brachij magnitudinem.
27 Fructus tres quotannis redduntur in aliquibus provincijs Novi Orbis, & aliæ plures fruges intra decimum, aut vigeſsimum diem matureſscunt.
28 Frumentum HiſpanorũHiſpanorum matureſscit intra duos menſses in aliquibus regionibus Nobi Orbis, & Indicum bis in anno metitur, & centuplum reddit.
29 Novi Orbis arbores toto anno frondent & virent.
30 Novi Orbis feracitas & vbertas præfertur Aſsiæ, & Indiæ Orientalis ſsecundùm Maiolum.
31 Arborum, & arundinum Novi Orbis
ingens magnitudo: & quædam in Perù quæ Venerem domat, num. 33.
32 Lignum quoddam Novi Orbis noctu lucem emittit.
33 Maguei arbor Novi Orbis ad innumera ſseruit.
34 Animalium Novi Orbis mira fœcunditas.
35 Animalium quadrupedum tria tãtùmtantùm, vel quinque genera erant in Hiſspaniola ante Hiſspanorum adventum, eaq́ue minutiſsſsima, nunc plurimis & magnis ſscatet.
36 Hiſspaniola inſsula armentis abundat, & ingentem coriorum copiam in Hiſspaniam mittit.
37 Oves duæ in Novo Orbe intra decem annos quadraginta mille uni domino reddiderunt. Vacca una octingentos aureos domino 20. annis reddidit, ibid. Bezaar lapis, & eius inventio & virtus, ibid.
38 Metallis, & lapidibus pretioſsis abundat Novus Orbis.
39 Lapidei globi admodum rotundi reperiuntur in inſsula Cuba, qui ad ænea tormenta proficiunt.
40 Pulvis pyrius, ſsive tormentarius, vulgò polvora reperitur à natura creatus in provincia Quautemallan.
41 Novus Orbis intra breve ſspacium terræ habet varia temperamenta.
42 Arbores, quæ ex una parte uno ſsemeſstri, ex alia alio virent & fructus producant, & huius rei ratio.
43 Pluviæ nullæ in planis Regni Perù, & quare?
44 Nebulæ planorum Regni Perù, quas vocant, Garvas ad plura utiles ſsunt.
45 Pluit nunquam in montibus Hyrsaniæ, & in alijs regionibus.
46 Terræmotus ſsolent eſsſse frequentes in Novo Orbe, & aliqui referuntur.
47 Terræmotus Regni Chilenſsis vehementiſsſsimus.
48 Dominus Ioannes à Sancta Cruce Senator Panamenſsis laudatur, & eius infœlix mors.
p. 78
49 Atheiſstæ ſsi bonis viris aliqua mala contingebant, providentiam negabant.
50 Mors quolibet modo contingens mala dici non poteſst, ſsi eam bona vita præceſsſsit.
51 D. Simeon Stylites fulmine percuſsſsus interijt.
52 Naufragium horrendum, & miſserandum, quod Indica claſsſses circa Habanam paſsſsa eſst quinta die Septembris anno 1622.
53 Pat. Paulus Ioſseph. ab Arriaga Societatis Iesv laudatur, & eius exitus refertur.
54 Terræmotuum cauſsas aliqui ignivomis montibus tribuunt.
55 Montes ignivomi plures reperiuntur in Novo Orbe, Ætna & Veſsuvio mirabiliores.
56 Terræmotus cauſsæ, & eorum præcipuè, qui contingunt in oris maritimis.
57 Terræmotus Neptuno attributi, & quare?
58 Terræmotus notabiles, qui in varijs Orbis partibus contigerunt, remiſsſsivè.
59 Terræmotuum mentionem & conſsiderationem etiam habuerunt I. C.
60 Terræmotus, aliqui ex Iure Conſsultis, vi divinæ tribuunt, alij vi naturali, & de eorum concordia. Lex fluminum 24. §. Servius, D. de dãnodamno infect. & l. Martius, D. locati conciliantur, & illuſstrantur, ibid.
61 Deus, & Natura idem ſsunt.
62 Terræmotus etſsi ex naturalibus cauſsis contingere poſsſsit, ſsemper tamen Dei iræ & indignationi tribuendus eſst.
63 Terram Deus ſstabilem, & immotam eſsſse voluit.
64 Philaſstrius appellat hæreticos eos, qui terræmotus adſscribunt cauſsis naturalibus, & non peculiari Dei iuſsſsioni, & indignationi.
65 Terræmotum ſsemper ut rem prodigioſsam & divinam acceperunt Romani.
66 Terræmotibus plura gravia delicta Deus vindicavit.
67 Ferias extra ordinem terræmotuũterræmotuum cauſsa indicebant Romani, & qualiter?
68 Feriæ repentinæ, & extraordinariæ, quæ?
69 Terræmotus ratione aliquæ votivæ feriæ Limæ indictæ.
70 Terræmotus ne damnum inferant, quæ verba foribus, & parietibus ſscribere oporteat.
71 Doctor Franciſscus Carraſscus del Saz Senator Panamenſsis laudatur.
72 Terræmotus notabilis urbis Arequipæ, & eructatio montis ignivomi, qui circa eam erat.
73 Cinis ad torrentis modum fluxit in Arequipa.
74 Terræ pars quædam corruit circa oppidum Ango Ango, & per ſseſsquileucam aquæ inſstar profluxit.
75 Aquæ magna vis ſsubitò èex terræ viſsceribus erupit in provincia Chumbivilcas.
76 Aquæ ſsub terru, & flumina reperiuntur.
77 Pericula undique hominibus imminẽtimminent, ut Deum timeant.
78 Terræmotus qui non timent, ſstupidi ſsunt, & ſsenſsus expertes ſsecundùm Ariſstotelem.

PErstrinxi quidem, & maiori, quâ potui, brevitate ea omnia delibavi, & ni fallor, aliquatenus illuſstravi, quæ de Novi Orbis, ſsive utriuſsque Americæ regionibus à varijs ſscriptoribus tradita ſsunt, & omnino obſservatione digna ad ſsuſsceptæ tractationis ſcopũſcopum videri potuerunt. Etenim ſsi peculiariter ſsingula proſsequi vellẽvellem, non ſsolùm noſstras paginas onerare, |

p. 79

verùm & alienas tranſscribere neceſsſsarium eſsſset.

^† Quod ſsemper fugiendum cenſsui, ſsequutus Polybij ſsententiam lib. 1. hiſstor. dum ait: Profectò neminem puto iudicaturum, neceſsſsarium fuiſsſse, ut de his, quæ rectè, & à multis dicta ſsunt, denuò ſsermo haberetur.

Sed ne aliquis arbitretur prędictasprædictas provincias longitudinis & latitudinis ſsuæ immenſsam vaſstitatem, cœli, aut ſsoli infœlicitate, vel ſsterilitate penſsare,

^† operępretiumoperæpretium duxi, aliqua etiam ſsub eâdem brevitate connectere, quibus earum ubertas, ſsalubritas & utilitas aperiatur.

Et planè quamvis negari non poſsſsit, multa in eis loca ſsabuloſsa, aut ſsaxoſsa reperiri, & præruptis collibus, opacis nemoribus, aut altiſssimis & infructuoſsis montibus occupata, & ob nimium calorem, vel frigus parùm habitationi hominum commoda; hoc neutiquam

^† impedit, quin cætera, quęquæ, ut plurimùm, amœniſssima & temperatiſssima ſsunt, celebrare debeamus.

Hæc

^† enim terrarũterrarum inæqualitas in omnibus mundi partibus invenítur, non ſsolùm poſst diluvium, ut aliqui erroneè ſenſenrũtſenſenrunt, ſsed ab ipſso ſsuæ creationis die, & ſsummi Opificis immenſsitatem, ac benignitatem ipſsâ varietate commendat, quando tot locorum diverſsas proprietates effecit, alijs quędamquædam, alijs alia tribuens, alijs alia negans; tum, ut patêret omnibus, quęquæ fecerit, voluntatis ſuęſuæ fuiſsſse, non neceſsſsitatis: cùm etiam, ut multa hominibus, cæteriſsq́ue animalibus bona præſstaret, quæ ex prædicta varietate deſscendunt, prout egregiè probatur in Pſsalm. 103. ex verſs. 8. uſsque ad 19. & Proverb. cap. 8. verſs. 25, & proſsequitur Ariſstotel. lib. de Mundo cap. 2. Virgil. lib. 1. & 2. Georgicor, Strabo. lib. 3. de ſsitu Orbis,

^† Ovidius lib. 1. de Arte amandi, dum ait:

Nec tellus eadem parit omnia vitibus illa Convenit, hæ oleis, bìc benè farra virent.

Horatius eadem de mari ſscribens lib. 2. Satyr. 4.

Sed non omne mare eſst generoſsæ fertile teſstæ

Murice Baiano melior lucrina peloris, Oſstrea Circëis, Miſseno oriuntur echini: Pectinibus patulis iactat ſse molle TarẽtũTarentum.

D. Chryſsoſst. ad cap. 13. epiſst. 1. Corint. homil. 34. Hug. de Sancto Victore lib. 1. de inviſsib. Dei, §. 1. relatus à D. Antonin. 3. part. hiſstor. tit. 18. pag. 2. Albert. Magn. de Problem. lib. 1. tractat. 2. cap. 4. Abulenſsis ſsup. Geneſs. cap. 1. Maiol. collog. 17. de propriet. locorum in princip. verſs. Cogitemus, Acoſsta de proc. Ind. ſsal. lib. 2. cap. 13. Pat. Salazar ſsup. d. cap. 8. Proverb. Pat. Lorinus ſsup. d. Pſsalm. 103. Auguſstin. Torniellus in annal. ſsacris, 3. die Mundi, num. 3. pag. 38. & anno 1956. n. 21. pag. 167. Fr. Ioa. à Ponte in convenient. utriuſq;utriuſque Monarch. lib. 3. cap. 14 §. 2. pag. 94. & Iuſst. Lipſs. de Phyſsiolog. Stoic. lib. 1. diſsſsert. 13. quibus arridet Theodoret. lib. 3. de curand. Græc. affection. in princip.

^† niſsi quòd hos terræ defectus ad cohibendam hominum idololatriam à Deo inductos fuiſsſse opinatur, ſsic inquiens: Hominum errorem ſsapientiſsſsimus Deus multò antè præſsentiens, nonnullos defectus elementis adiunxit, ut illorum quidem ſspecies ac magnitudo intuentes homines, ad Opiſsicem demirandum, attolleret; ipſsæq́ue viciſsſsim labes ac patientiæ homines cohiberent, quominus ea, tanquam Deos adoranda cenſserent.

Talis eſst ergo, ac tanta Americanarum inſsularum, & regionum continentis pro maiori parte fœlicitas, ac temperies,

^† ut primus earum inveſstigator Chriſstophorus Columbus, hâc conſsideratione ductus, ferè opinatus ſsit, Paradiſsum terreſstrem in illis inveniri, ut tradit Gomara in hiſstor. Ind. lib. 1. quem refert Martin. Delrio in adag. ſsacris 1. tom. adag. 789. pag. 378. & latiùs proſsequitur Anton. Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 3. cap. 12. pag. 106. Ad quod ſsuſspicandum, il|

p. 80

lorum

^† ſsententiâ non ineprè moveri potuit, qui Paradiſsi locum ſsub ęquatoreæquatore, ſsive æquinoctiali linea plãtatumplantatum exiſtimarũtexiſtimarunt; quos ſsequuntur D. Thom. 2. 2. quæſst. 164. art. 2. ad 5. S. BonavẽturaBonaventura, & Durand. in 2. ſsentent. diſstinct. 17. Nicolaus de Lyra, & Ludov. Iſstella ſsup. Genef. cap. 2. Cœlius Rhod. lib. 1. lect. ant. cap. 22. & alij relati à Ludovic. Vives in addition. ad D. Auguſstin. lib. 13. de Civit. Dei, cap. 21. & MaluẽdaMaluenda de Paradiſso cap. 10. pag. 25. & 26.

Circa & infra quam

^† lineam, & ſsub Zona præuſsta, plures Novi huius Orbis inſsulas & provincias iacêre, ſsatis compertum eſst, & contra antiquorum opinionem eas admodum temperatas, fertiles & habitabiles eſsſse, ut benè probat idem Maluenda ubi ſsup. & lib. 3. de Antichriſst. cap. 14. Benedict. Pererius ſsup. Daniel. lib. 4. ad illa verba, Benedicat terra Dominum, Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de natura Novi Orbis cap. 10. in fine, & lib. 2. cap. 1. cum ſsequentib. & Fr. Ioan. à Ponte in d. Monarch. lib. 3. cap. 19. §. 1. & nos repetimus infr. cap. 11.

Sed licèt hoc, quod de Paradiſso dicitur, admitti ſsine temeritate nõnon poſsſsit, teſste Acoſstâ d. lib. 2. cap. 14. & Delrio d. pag. 378.

^† Cuius ſsitum multi opinantur poſst diluvium evanuiſsſse, & alij in India Orientali, vel ſsub Zeilana provincia, & in alijs varijs locis conſstituunt, & alij de eius loco diſsputare inanem quæſstionem eſsſse; quoniam Deus omnibus occultiſssimum eſsſse voluit, nec niſsi Divinâ revelatione cognoſsci, nec niſsi Divino auxilio adiri poteſst, ut tetigimus ſsup. cap. 2. num. 5. & cap. 3. num. 40. & latiùs docent D. Auguſstin. de peccato origin. contra Pelagium lib. 2. cap. 23. Mag. Sentent. d. diſstinct. 17. Chaſsſsan. in Catalog. gloriæ mundi part. 12. conſsiderat. 4. Maluenda d. tract. de Paradiſso per totum, Simon Maiol. colloq. 17. ex pag. 381. Delrius d. adag. 789. Rutil. Benzonius de anno Iubilæi lib. 2. cap. 43. & Auguſst.

Torniellus in dictis annal. ſsacris die mundi 3. num. 13. ex pag. 41. ad 52. & Pat. Ludovic. Balleſster. in Onomathograph. verb. Paradiſsus, pag. 305. ubi plurimas quæſstiones de Paradiſso proponunt, & proſsequuntur: adhuc tamen idem Acoſsta concludit,

^† conſsideratâ quamplurium regionum huius Novi Orbis temperie, & veluti perpetui Veris benignitate, tãquamtanquam voluptatis hortum & alteram Tempe meritò reputari poſsſse. Cùm neque hyems premat frigore, neque æſstas caloribus coquat, adeò ut parvo ceſspite iniurięiniuriæ omnes ſsatis propulſsentur, veſstiumq́ue viciſssitudine vix opus ſsit. Ita ut ſsi homines cupiditatis, pravarumq́ue opinionum vinculis expedirẽturexpedirentur, & ingenuâ libertate dominari potiùs, quàm ſservire pecuniæ decreviſsſsent, facilè hîc iucundam, ac beatam vitam fuiſsſsent victuri. Nam quod poëtæ de Elyſsijs, quod de Tempe, quod Plato de ſsua illa Atlantide, vel fingit, vel narrat, id certè in his regionibus reperirent. De quibus etiam nõnon ineptè ea omnia prædicare poſsſsumus, quæ eleganti ſstylo, de fœlicibus illis inſsulis in Oceano ſsitis canit Horatius lib. Epod. Ode 16. quas licèt omnes eius expoſsitores pro Fortunatis accipiant, Bernard. tamen Aldret. Heſsperides eſsſse dicit lib. 4. de antiq. Hiſspan. cap. 17. pag. 566. quæ huius Novi Orbis partem cõſtituuntconſtituunt; verba autem Horatij ſsic habent:

Vos, quibus eſst virtus, muliebrem tollite luctum, Hetruſsca præter & volate littora.

Nos manet Oceanus circumvagus: arva, beata Petamus, arva divites & inſsulas:

Reddit uhi Cererem tellus inarata quotannis, Et imputata floret uſsque vinea:

Germinat & numquam fallentis termes olivæ,

Suamq́ue pulla ficus ornat arborem:

Mella cava manant ex ilice: montibus altis |

p. 81

Levis crepante lympha deſsilit pede. Illic iniuſsſsæ veniunt ad mulctra capellæ, Refertq́ue tenta grex amicus ubera: Nec veſspertinus circumgemit urſsus ovile, Nec intumeſscit alta viperis humus. Pluraq́;Pluraq́ue felices mirabimur, ut neque largis Aguoſsus Eurus arva radat imbribus, Pinguia nec ſsiccis urantur ſsemina glebis, Vtrumque rege temperante cœlitum.

Non hùc Argoo contendit remige pinus, Neque impudica Colchis intulit pedem.

Non hùc Sidonij torſserunt cornua nauta, Laborioſsa nec cohors Vlyſsſseì. Nulla nocent pecori contagia, nullius aſstri Gregem æſstuoſsa torret impotentia.

Iuppiter illa piæ ſsecrevit litora genti, Vt inquinavit ære tempus aureum.

Ære, dehinc ferro duravit ſsæcula: quorum Pijs ſsecunda vate me datur fuga.

Vnde quemadmodum olim collatis inter ſse tribus MũdiMundi cogniti partibus, Europâ

^† ſscilicet, Aſsiâ & Africâ, de earum præſstantia & excellentia diſsputari ſsolebat, ut conſstat ex traditis à Chaſsſsaneo in Catal. glor. mundi part. 12. conſsiderat. 17. Iacob. Pontano in 1. part. volum. 3. progymnaſsmate. 18. ex pag. 315. & alijs, quos retulimus ſsup. cap. 1. num. 26. Ita nunc detectâ hac, quæ quarta vocatur, an illis præftantior, & excellentior cenſseri debeat? in quæſtionẽquæſtionem adduci ſsolet. Et ferè in omnibus

^† præſstare, Novumq́ue hũchunc Orbem antiquo præponi debêre, apertè concludit Ioſseph. Acoſsta in lib. 3. & 4. de hiſstor. natur. & moral. Indiar. & Anton. Herrera in eâdem hiſstor. decad. 1. lib. 1. cap. 5. pag. 11. Quibus ego non gravatè ſsubſscriberem, ſsi ita cultus, & habitatus ut antiquus reperiretur: cùm & ingenti magnitudine & temperie, ut diximus, lõgèlongè ſsuperior ſsit,

^† & aquarum, fontium, lacuum, ac fluviorum mirabilium, & navigabilium copiâ, de quibus plura tradit idem Acoſsta d. lib. 3. cap. 18. 19. & 20. Fr. Gregor. Garcia de Ind. origin. ex pag. 163. ad 172. Simon Maiol. colloq. 10. pag. 264. Maffæius lib. 2. hiſstor. Indiar. Boterus d. lib. 3. pag. 377. ubi de inſsigni flumine dicto Orellana, ò el Marañon, & 383. ubi de altero non minore, quod Argenteum, ſsive Rio Dela Plata vocatur, Garcilaſsſsus Inca in ſsuis Commentarijs lib. 8. cap. 22. & Ioan. Bapt. Scortia lib. 1. de natur. & increm. Nili cap. 5. ubi Nilum, qui fluminum Rex ab antiquis iudicabatur, teſste Sil. Ital. lib. 6. & Agellio lib. 10. cap. 7. longè ſsuperari fatetur à prędictoprædicto Orelanio Novi Orbis flumine, cuius tanta eſst aquæ abundantia, ut in fine ad nonaginta quinque leucas pateat, adeò, ut in medio navigans, nonniſsi cœlum & aquãaquam conſspicias. Vnde meritò dixit Hieronym. Cardanus, eſsſse maximum totius Orbis flumen, Vincitur etiam (inquit) ab Argento fluvio in eadem America, qui oſstio patente ad quadraginta leucas adeò violentus currit in Oceanum, ut nautæ prius quàm tellurem ex alto conſspiciant, dulces latices hauriant. Paſscuis etiam, fructibus, & varijs arboribus, quin & plurimis radicibus, ad vitæ ſsuſstentationem utiliſssimis, abundantior: & auri, & argenti, aliorumq́ue metallorum, & pretioſsiorum lapidum ditior reperiatur.

Quæ omnia ſsigillatim prædicti auctores proſsequuntur,

^† & manifeſstiùs conſstare poterunt ex relationibus & deſscriptionibus, quęquæ Regum noſstrorum repetitis decretis & ſschedulis fieri iuſsſsæ ſsunt de omnibus huius Novi Orbis inſsulis & regionibus, & de his, quæ in unaquaque earum procreantur, & puculiari animadverſsione digna videntur. Inter quas ſschedulas, una expedita eſst ſsub anno 1606.

^† Excellentiſssimo Lemorum Comite Domino ac Domino meo ſsemper colendo, & venerando D. Petro Ferdinandez à Caſstro in Regio Indiarum Senatu Præſside, quæ tanti auctoris curam, prudentiam, & ſsolertem indagationẽindagationem ſsatis oſstendit, cùm nihil, vel minutiſssimum, excogitari poſssit, ad provincia|

p. 82

rum ſsitus, gentes, mores, maria, littora, fluvios, fontes, montes, valles, paſscua, itinera, pecudes, aves, fructus, arbores, metallorum fodinas, & denique ad cœlum & ſsolum huius Novi Orbis ſspectans, de quo diſstinctam & peculiarem notitiam ab eorum Prætoribus, & Gubernatoribus nõnon exegerit. ExẽploExemplo

^† forſsitan ducto à Romanorum libris, ſsive laterculis, quibus utriuſsque Imperij vires & rationes ſsimiliter ordinabant; circa quos luculẽtosluculentos & eruditos commentarios ſscripſsit Alciatus, & Guido Pancirolus:

^† vel ab Auguſsto cæſsare, de quo ſscribit Priſscianus in princ. ſsuæ Coſsmograph. Philip. BergomẽſBergomenſ. in ſsuo ſsupplem. Chronic. lib. 7. Chaſsſsan in d. Catal. glor. mund. part. 12. conſsider. 10. in fin. & SimõSimon Maiol. d. colloq. 10. pag. 262. & pag. 266. & colloq. 16. de inſsulis pag. 342. quòd per omnem terrarum Orbem, per triginta continuos annos dimenſsores legatos viros doctiſssimos, & in Geometrica arte peritos, ad Præſsides, Duces, & Iudices provinciarum miſsit, ut deſscriberent, meſsurarentq́ue terras, aquas, nemora, plana, concava, montes, colles, itinerarium, atque etiam maria, & maritima loca, & quidquid ubique vel arte, vel naturâ mirandum, aut prodigioſsum occurriſsſset, ea q́ue omnia Senatui diligenter notata, & fideliter ſscripta, nuntiarent.

Et quamvis Ioan. Boter. in relatio. univerſs. 1. part. vol. 2. lib. 1. cap. 4. & 5. ex pag. 339. hoc, quod de excellentia Novi Orbis aſsſserimus, in dubiũdubium vocare velit,

^† Europeis regionibus, cæteriſsq́ue primas deferens, quęquæ ad ArcticũArcticum Polum ſspectant. Quod etiam

^† Hiſspaniæ noſtręnoſtræ laudes exaggerãsexaggerans, ſsentire videtur Fr. IoãIoan. à PõtePonte in conven. utriuſsque Monarch. lib. 3. cap. 11. & 30. Paniam, ſsive Iubaliam dictam fuiſsſse cõſideransconſiderans, quaſsi omnia bona, quæ in reliquis Orbis partibus diviſsa conſspiciuntur, in ea cumulatiſssimè reperiãturreperiantur, de quo pluribus agit Plin. lib. 3. cap. 1. & ſseqq. & lib. ult. cap. ult. Strabo lib. 3. Iuſstin. lib. 44. Latin. Pacat. in Panægyr. ad Theodoſs. Claudian. de laudibus SerenęSerenæ, Apian. Alex. lib. 2. cap. 22. Lucius Flor. lib. 2. Archiep. Tolet. 1. part. hiſst. Hiſspan. cap. 13. & 4. Philip. Bergom. in ſsupplem. Chron. lib. 2. Lucius Marinæus Siculus de rebus Hiſspus. lib. 1. & 5. Ioan. Vaſsæus in Chron. Hiſspan. cap. 9. Zamalloa lib. 1. Chaſsſsan. in Catal. glor. mun. part. 12. conſsider. 17. Ambr. Moral. in deſscript. Hiſspan. tom. 2. cœl. Rhodig. lib. 18. antiq. lect. cap. 12. Didac. Davalos in Miſscellan. Auſstral. colloq. 37. Conradus in templo Iud. lib. 1. cap. 2. §. 3. Camill. Borrell. de præſstan. Reg. Cathol. ferè per totum, Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 14. §. 5. Madera, & Valdeſsius in libris, quos de excellentijs, & dignitate Hiſspaniæ luculenter ſscripſserunt. Tandem tamen ipſse idem Pater temperiem, & communem ubertatẽubertatem Americani Orbis extollit: & Boterus etiam fatetur,

^† hodierni temporis conſsideratione habitâ, negari non poſsſse, quin antiquum Orbem excedat, cùm animalibus, arboribus & fructibus, quibus anteà abundabat, illi ferè omnes acceſsſserint, qui apud Europeos in uſsu erant. Quorum

^† in his regionibus ingens, & propè incredibilis fœcũditasfœcunditas, & ubertas paſssim experitur, & multorũmultorum teſstimonijs celebratur, ut cõſtatconſtat ex mirabilibus relatis à Pet. Mrtyre in decad. de Novo Orbe, Dida. Fernand. de Oviedo in ſsumma rer. Indic. cap. 79. & 81. & in hiſst. lib. 9. cap. 16. & lib. 11. cap. 1. Aloiſsio Cadamuſsto, Alumno Corteſsij, & alijs, qui relationes Novi Orbis ſscripſserunt, Acoſsta d. lib. 3. & 4. per totum. pet. Mexia Hiſspalenſs. in Sylva var. lect. 5. part. c. 26. & 27. Herrera decad. 1. lib. 10. cap. 9. & alibi ſępèſæpè, Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 1. colloq. 14. de Iuſsulis ex pag. 340. & colloq. 17. de propriet. locorũlocorum ex pag. 391. & paſssim colloq. 20. & 21. ubi de herbis & plantis, Torquem. in Monarch. Ind. lib. 14. ex c. 36. ad fin. libri, & Gar|

p. 83

cilaſsſsus Inca in ſsuis Commentar. lib. 8. ex cap. 9. ad 21. & lib. 9. ex cap. 16. ad 30.

^† Vbi inter alia referunt, pepones in Hiſspaniola inſsula in tãtamtantam amplitudinẽamplitudinem inaugeri, ut vix unus homo, unicum peponem humeris ferre poſsſsit, totoq́ue ibi anno ſsemper matureſscere, ſsemperq́ue ſsapidos, & ad veſscendum gratos eſsſse:

^† ſsœnum quoque falce abſsciſsſsum, quintâ die ad cubiti proceritatem rurſsum adoleſscere. Et in eâdem inſsula, & plurimis circa illam alijs, & in aliquibus continentis eiuſsdem Novi Orbis regionibus,

^† ex una ariſsta frumenti bis mille grana numerata fuiſsſse, ſspicas adeò ingentes eſsſse, ut humano brachio ęquenturæquentur,

^† tres fructus quotannis reddi, & cucumeres, pepones, ac cucurbitas poſst vigeſsimam à ſsatione diem maturas colligi: lactucas, betas, bugloſsſsa, caules, decimâ: frumentum

^† verò noſstrum, intra duos menſses. At illud Indicum, cui Maiz nomen eſst, ſsemper centuplum referre, biſsq́ue in anno ſsatum, bis meti.

Denique

^† totum hunc Novum Orbem tum in continenti, tum in inſsulis, toto anno penitus virere: nulla enim arbor frondibus unquam deſstituitur, præter paucas quaſsdam.

Quæ exactè perpendens

^† Maiol. d. colloq. 17. pag. 391. meritò concludit, feracitatẽferacitatem Novi Orbis feracitati, quęquæ de India Orientali, & alijs Aſsiæ regionibus celebrari ſsolet, proculdubio præferendam eſsſse. Non enim (inquit) ita paſsſsim in illis hæc fructuum exuberantia eſst, ſsed alicubi tantùm in locis, immenſsis inter ſse intervallis, disiunctis. Idem quoque Auctor d. colloq. 21. & alij ex ſsup. relatis plura miranda recenſsent

^† de natura, & ingenti magnitudine arundinum, & aliarum arborum eiuſsdem Orbis, & præcipuè

^† de ligno quodam Novæ Hiſspaniæ; in quo cùm vetuſstior putredo eſst, lux quædam, ſsplendorq́ue nocturnis in tenebris enaſscitur, & noctu itinerantibus percommodum eſst, ut comitem quiſsque ſsuum videat, & abſsque errore ſsequatur. Et de alia arbore, nomine,

^† Magvei, quæ una omnium rerum officia præſstat, ex ea enim parantur aquæ, vina, oleum, acetum, mel, ſsyrupi, fila, acus, tigna, & domorum tecta. & res aliæ infinitæ, ut latiùs recenſset Acoſsta d. lib. 4. cap. 23. & Garcilaſsſsus Inca in ſsuis comment. lib. 8. cap. 13. Nec minus memorabilis videtur alia quęquæ in Peruvia reperitur materie ſspongioſsa, quæ venereos ſstimulos perdomat. Eamq́ue ob cauſsam Indi nunquam ex ea ignem ſstruunt, ne eius calore fumóve impotentes in venerem reddantur, ut ex Ioan. Metello narrat Theat. vitęvitæ humanęhumanæ volum. 23. lib. 2. pag. 3973.

Quantum

^† verò animalia ex Hiſspania adducta multiplicent, vel ex eo cognoſsci poterit,

^† quòd cùm in inſsula Hiſspaniola ante Noſstrorum in eam adventum tria tantùm quadrupedum genera naſscerentur, ut ait Magin. tab. 34. pag. 290. vel quinque, eaq́ue minutiſssima, cuniculorum inſstar, quorũquorum nomina refert Ovetus lib. 12. hiſstor. Ind. cap. 1. & 5. & Maiol. d. colloq. 17. pag. 391. nunc verò innumerabilibus domeſsticis animalibus ſscatet, & armentis præcipuè,

^† ita ut hinc ingens coriorum, ac pellium copia in HiſpaniãHiſpaniam cõporteturcomportetur, ut præter alios tradit Acoſsta d. lib. 4. cap. 33. & eadem fœcũditasfœcunditas in equis, porcis, capris, ovibus, & avibus Caſstellæ in eâdẽeâdem inſsula, & reliquis ferè Americæ regionibus invenîtur, ut obſservat idẽidem Acoſsta d. cap. 33. & ſseqq. & Ant. de Herrera decad. 4. lib. 9. cap. 5. pag. 231. & cap. 14. pag. 250.

^† Vbi tradit, in quadam valle prope MexicũMexicum ex duabus ovibus cuidam Hiſspano homini, nomine, Camargo, intra decem annos quadraginta mille, & plures natas fuiſsſse. Et Pet. Ciez. 2. tom. hiſst. Ind. c. 35. Cardan. de variet. rer. lib. 7. c. 27. & Theat. vit. hum. vol. 3. lib. 1. pag. 611. narrant in d. inſsula Hiſspaniola vaccarũvaccarum carnes mercedis loco offerri excoriare volẽtivolenti, & DecanũDecanum RodericũRodericum Bap|

p. 84

tiſstam, ex una vacca octingentos ducatos aureos viginti annorum ſspacio collegiſsſse, cũcum quovis anno bis pareret.

In ſsolis prætereà

^† Peruanis montibus animal reperitur, Vicuña, ab indigenis appellatum, quod rufum colore eſst, hircis Indiæ Orientalis ſsimile, cornua non habens, & curſsu ſsuper reliqua velociſssimum. Hoc animal herbis ſsalutiferis, quæ ſsunt ibi plurimæ, nutritur, & lapides Bezaares in marſsupio quodam latenti gignit, in quo herbas ruminandas reponit. Quorum lapidum uſsum, & utilitatem puer annorum duodecim, in vîtis Indis Hiſspanos admonuit, & ob id à ſsuis mox ſsacrificatus fuit. Adeò Hiſspanis ſsua myſsteria invident, ut tradit Ioan. Mettel. relatus à Theat. vitæ humanæ volum. 1. lib. 1. pag. 106. Ioſseph. Acoſsta in hiſst. nat. & moral. Indiar. lib. 1. cap. 21. & lib. 4. cap. 41. & 42. & Doct. Huerta in annot. ad Plin. lib. 8. cap. 53. folio 289. Et Auctor libri qui de lapide Bezaar noviſssimè prodijt, Herrera decad. 5. lib. 4. cap 9. pag. 123. & Camill. Borrellus de præſst. Reg. Cathol. cap. 28. num. 40. qui pluribus probat hunc lapidem in aliquibus partibus fodinalem, aut mineralem reperiri.

^† ut alia mirabilia prętereamusprætereamus, quæ natura in metallis & lapidibus earũdemearundem regionum auxiſsſse videtur, de quibus videndus erit Acoſsta in d. hiſst. Ind. lib. 5. per totum & Garcilaſsſsus Inca in d. commentar. lib. 8. cap. 23. 24. & 25. omitti non poteſst, quod de inſsula Cuba narrant Ovetus lib. 17. hiſst. Ind. cap. 7. & in ſsum. Ind. cap. 5. Pet. Mexia in d. Sylva, 5. part. cap. 9. Porcacchus in Inſsular. lib. 3. pag. 173. Magin. d. tab. 34. fol. 290. & Maiol. colloq. 17. pag. 391. & colloq. 18. pag. 418. In qua vallis eſst, ad duodecim millia paſſuũpaſſuum porrecta, quæ tota referta viſsitur lapideis globis, ſsive ſsilicibus prærotundis à natura ipſsa perfectè ad ſsphæricam formãformam tornatis, perinde ac ſsi arte nimiâ fuiſsſsent confecti, extant minimi, magni, maiores, maximi, ampliſssimi, ut ſsingulis tormentorum æneorum, ſsive bombardarũbombardarum formis aptari poſssint, ceu de induſstria ad hoſstes profligandos parati, ad quem effectum ingẽtemingentem illorum copiam Hiſspalim adduci à Catholicis Regibus iuſstam, ſscribit Petr. Martyr decad. 7. cap. 7.

Et quod admirabilius eſst,

^† teſstante eodem Pet. Mexia d. 5. part. cap. 23. & Maiol. d. colloq. 18. pag. 418. natura, velut quęquæ expectaſsſset ChriſtianorũChriſtianorum in has regiones adventum, poſst globos adeò ingenti copiâ, adiecit, non minore tormẽtariumtormentarium pulverem, etiãetiam ſsulphuream materiam ſsuppeditans, in provincia Quautemallan, mirumq́ue eſst, nullâ arte egêre, ut conficiatur is pulvis, quandoquidem ſsulphur eâ naturâ ibi inditâ naſscitur, ut idem opus, efficaciamq́ue præſstet in ipſsis bombardis, quam apud nos abſsolutiſssimus tormentarius pulvis præſstare ſsolet.

Eſst quoque in eiſsdem regionibus, & præſsertim

^† in iſstis Peruanis nimis mirabile, quod intra breviſssimum terræ ſspacium, magna climatis, aut temperamẽtitemperamenti variatio, & diverſsitas invenîtur, & prout loca ad mõtanamontana, vel ad valles reſspiciunt, frigoris vel caloris, & Hyemis, ac Veris differentiam, & effectus præſsentiunt, ut cognoſsci poteſst ex traditis ab Acoſsta d. lib. 4. cap. 32. Pet. Mexia in Sylva 5. part. cap. 25. & Boter. in relatio. univerſs. 1. part. vol. 2. lib. 3. pag. 390

^† Vbi ex hoc deſcẽderedeſcendere dicunt, ut arbores uno ſsemeſstri ex uno latere, ſseu parte, altero ex alia fructus producãtproducant, qualẽqualem eſsſse ficulneãficulneam produnt in valle de Mala tredecim leucarũleucarum intervallo ab hac civitate de los Reyes, quæ parte dimidiâ, quà AuſtrũAuſtrum ſspectat, frõdetfrondet, & fructus fert eo anni tẽporetempore, quo in montanis æſstas viget, alterâ verò, quæ ad planities maritimas reſspicit oppoſsito, aut contrario anni tempore quo illæ vernant, viret, atque fructificat. Cuius diverſsitatis cauſsa à diverſso aëris temperamento dimanat, ab hoc, |

p. 85

vel illo latere arborem afflantis, & percutientis.

Sed neque minus mirabile eſst, quod in eiſsdem planis,

^† ſsive maritimis oris totius Peruani Regni quotidie experimur, & præter alios plures ſscriptis ſsuis commendant Auguſstin. Zarate in hiſstor. Peru lib. 1. cap. 7. Acoſsta d. lib. 3. cap. 22. & 23. Boterus in relation. d. lib. 3. pag. 387. Petr. Mexia d. cap. 25. Simon Maiol. colloq. 16. pag. 378. & colloq. 1. pag. 18. Anton. Herrera decad. 4. lib. 9. cap. 3. & in deſscriptio. cap. 19. Michaël Balboa Cabello in Miſscellan. Auſstr. M.S. part. 3. cap. 4. & D. Didac. Davalos & Figueroa in ſsua Miſscellan. colloq. 35. ex fol. 157. ſscilicet, quod in illis nunquam pluat, aut ningat, nec tonitrua, fulgura, aut fulmina ſsentiantur, cùm tamen in montanis, quæ ab his oris decem (ut plurimùm) milliaribus diſstant, & ſsub eâdem linea & gardibus iacent, hęchæc omnia frequentiſssima ſsint. Cuius rei cùm plures philoſsophicas rationes prædicti auctores excogitaverint, in eam tamen magis conveniunt, ut id ſsiccitati horum littorum tribuatur, ex quibus nulli humores, aut vapores craſssi ſsuſscitantur, qui faciendis pluvijs idonei ſsint; ſsed tenues nimis halitus, qui ſsolùm nebulas, ſsive, ut loquuntur, Garvas cauſsare poſsſsunt. Et prętereapræterea, quia Auſstralis ventus, qui vocatur, Svr, & perpetuo flatu in eiſsdem littoribus dominatur, nubes in montanis exhalatas repellit, & cùm hîc contrarium non habeat, vapores ibi elatos ſsolus in altum promovêre non poteſst, ſsed eoſsdem, in inferiore ſstatione relictos, tantùm in nebulas diſsponit.

^† Quæ tamen nebulæ apprimè utiles ſsunt, quoniam & gramini incrementum præſstant, & fruges producunt. Nam etſsi univerſsa huius terræ loca undarum ex fluminibus eductarum magnam copiam habeant, ros tamen, & nativa cœli humiditas plus efficaciæ poſssidet, præſstatq́ue, eo enim ſsolo, arenoſsa admodum, & aliàs arida, & ſsterilia nõnon ſsolùm ſsplendidè virent, ſsed pabulum etiam uberrimum nanciſscuntur, quo pecora promprè & facilè pingueſcũtpingueſcunt. A quibus

^† non multum abeſsſse videtur, quod de HyrcanięHyrcaniæ montibus ex Oneſsicrito commemorat Plinius lib. 31. cap. 3. tradens in illis à Meridiano latere nunquam pluere, ſsylvaſsq́ue ab Aquilonis tantùm parte naſsci, fertiliſsſsimam tamen regionem eſsſse, & idem de alijs regionibus Ægypti, Babylonis & Arabiæ ſscribit Strabo lib. 16. Mela lib. 1. cap. 5. & alij, quos refert Simon Maiol. d. colloq. 17. pag. 386. & 387. & d. colloq. 1. de meteoris pag. 18.

Verumtamen eſst, hæc tot ac talia cœli & terræ bona, quæ in his Americanis regionibus reperiuntur, terræmotuum

^† damnis, & ruinis prægravari, qui in illis, ac præſsertim in maritimis, valdè frequentes & aliquando vehementiſssimi eſsſse ſsolent, qualis in hac Regali Regum urbe illi fuiſsſse perhibentur, qui annis 1582. 1586. & 1609. acciderunt, & alius in urbe Quitenſsi anno 1587. & in urbe Arequipa anno 1582. quo omnes ferè eius domus proſstratæ ſsunt, interemptis tantummodo viginti duobus viris, & alius in Regno Chilenſsi

^† anno 1562. qui ita vehemens fuit, ut per 300. oræ maritimæ leucas percurrens, montes ſsuis ſsedibus moverit, fluminum alveos pręcluſeritpræcluſerit, maria ſsuos terminos exire coëgerit, & urbes quaſsſsaverit, de quibus & alijs latiùs agit Acoſsta d. lib. 3. cap. 28. Boterus d. lib. 3. pag. 386. Fr. Gregor. Garcia de Indor. orig. pag. 385. Herrer. in deſscript. Ind. cap. 20. pag. 59. & in hiſst. gener. decad. 5. lib. 10. cap. 6. Magin. tab. 34. fol. 285. & Fr. Ioan. Troquemad. in Monarch. Ind. lib. 14. cap. 35.

Et his ultimis annis ingens alius terræmotus accidit in urbe Trvxilo, qui momento temporis omnia eius ædificia funditùs ſsubvertit, & alter in urbe Panamenſsi, die 2. Maij, ann. 1621. quo plure etiam domus proſstratæ |

p. 86

ſsunt; & inter reliquas, ea,

^† ubi præſstantiſssimus, mihiq́ue amiciſssimus vir D. Ioannes à Sancta Cruce, Regius eiuſsdem urbis Senator morabatur, qui dum matrem ægram, & luxatam, lecto iacentem, ut Æneas alter, à tanto periculo eruere ſsatagit, labentis trabis ictu miſserè colliſsus interijt. Dignus profectò ob talem pietatem, & vitam anteactam exitu fœliciore,

^† ſsi rem humanis oculis inſspiciamus, ut Atheus ille fecit, qui dixit:

Cùm rapiant mala fata bonos, ignoſscite faſsſso, Sollicitor nullos eſsſse putare Deos.

At ſsi divinæ mentis arcana animo, & cogitatione luſstremus, parui referre iudicabimus, igne quis, aquâ, ferro, fame, aut quavis aliâ

^† morte moriatur, cùm hæc mala dici non poſssit, niſsi cùm mala vita præceſssit. Neque enim facit malam mortem, niſsi quod ſsequitur mortem: & ijs, qui neceſsſsariò morituri ſsunt, non multum curandum eſst, quid accidat, ut moriantur, ſsed moriendo, quo ire cogantur, ut piè docet D. Auguſstin. in lib. de dono diſsciplinæ, & lib. 1. de Civitate Dei, cap. 11. D. Ambroſs. in orat. de obitu Valentiniani, tom. 5. ibi: Nec putet aliquis meritis eorum, obitus celeritate detractum &c. & latè proſsequitur Seneca in lib. quare bonis viris mala accidant. Muretus ibîdem in oratione de provident. Iuſstus Lipſsius de Phyſstolog. Stoic. lib. 1. diſsſsert. 13. & ſsequentib. & Franciſsc. Petrarcha de remed. adverſs. fort. Dialog. 54. ubi ait: Neſscio quid terribilius adeò ſsit, in aquis mori, quàm in terris, quandoquidem in alterutro moriendum eſst, ſseu quid optabilius, vermium cibum eſsſse, quàm piſscium.

Quorum ſsententijs,

^† & exemplo Divi simeonis Stylitis, quem Sophronius in Prato ſspirituali narrat, fulmine percuſsſsum interijſsſse, ingentem mœrorem leniebam triſstis nuntij, in hanc urbem, ipfo, quo hæc; tranſscribimus tempore, allati, de plurimis eius civibus,

^† qui in Hiſspaniam navigantes, horribili, & tremendo naufragio circa Havanam periêre. Equibus unus fuit

^† inſsignis ille Pater Paulus Ioſseph. ab Arriaga èex Societate Iesv, quem omnes ob vitæ puritatem, religionis obſservantiam, morum ſsanctimoniam, atque etiam ob variam eruditionem, cum maxima humilitate coniunctam, reverenter ſsuſspiciebamus, & nunc etiam magis venerari debemus: cùm fidedignis teſstibus compertum fuerit, paulò ante navis ſsubmerſsionem, concionãdoconcionando, & a audiendis naufragantium confeſssionibus feſsſsum, Chriſsti Domini crucifixi imagini innixum, piam animam exhalaſsſse. Sed valet hîc illud, quod apud Homerum Iupiter effatur, Habeo curæ & pereuntes, quaſsi diceret, tunc quoque cum pereunt, non negligi à Deo, ſsed bono aliquo fine perire. Vnde ut D. Damaſscen. docet lib. 2. de fide Orth. cath. 29. Omnia admirari, omnia laudare, omnia ſsine inquiſsitione ſsuſscipere ProvidẽtiæProvidentiæ opera debemus, etiam ſsi multis iniuſsta videantur, quia ſscilicet ignota eſst, imò comprehendi nobis impotens Divina Providentia.

Dictorum

^† autem terræmotuũterræmotuum cauſsas aliqui ignivomis mõtibusmontibus tribuũttribuunt, vulgò dictis Volcanes, quorum plures in hoc

^† Novo Orbe apud Mexicum, Tlaſscalam, Nicaraguam, Guathemalam, Terenatem, Paſstum, Quitum, Arequipam, & alibi paſssim reperiuntur, non minus Ætnâ, ac Veſsuvio mirabiles, de quibus, & de cauſsis, quòd ignis & ſsumus in eis tamdiu duret, poſst Ariſstot. de admiran. cap. 36. Plin. lib. 2. cap. 106. & lib. 3. cap. 8. Solin. cap. 10. & 11. Trogum lib. 4. D. Auguſst. lib. 21. de Civit. Dei cap. 4. & Ludov. vives in notis, Paul. Oroſs. lib. 5. cap. 10. & 11. & lib. 7. cap. 9. D. Iſsid. lib. 14. Etymol. cap. 8. plura tradit Acoſsta lib. 3. de hiſst. Ind. cap. 26. & 27. Petr. Mexia in Sylva, 5. par. cap. 23. & ſseq. Raviſs. Textor in officin. 2. tom ex pag. 379. Maluend. de Antich. lib. 1. c. 35. pag. 50. Simon Maiol. |

p. 87

colloq. 16. ex pag. 368. & 373. ubi de montibus ignivomis utriuſsque Orbis multa congeſssit, & colloq. 17. pagina 396. & colloq. 22. ex page. 498. Georg. Agricola lib. 1. & 2. de ortu & cauſs. ſsubterraneorum, & lib 4. de natur. eorum quæ effluunt ex terra, Cardan. lib. 2. de ſsubtilit. Herrera in deſscript. cap. 18. pag. 53. Torquemada d. lib. 14. ex cap. 30. ad 34. & Baſsil. Pontius Legionenſs. 1. part. variar. diſsput. quæſst. 8. expoſsit. cap. 4. ubi de his montibus ignivomis Novi Orbis exponit illud Iob cap. 28. Terra, de qua oriebatur panis in loco ſsuo, igni ſsubverſsa eſst, de quo latiùs agimus infrà cap. 15. num. 62.

Sed quoniam

^† multoties accidit, ut etiam in regionibus ab huiuſsmodi montibus, & eorum eruptionibus nimis diſstantibus, & præcipuè in planis, & littoralibus locis, terræmotus ſsentiantur, ut ſsuprà retulimus. ſsunt alij, qui eorum caulas eſsſse opinantur, quòd pori & cavernæ terræ, per quas halitus egreſsſsuri erant, maris aquâ obturentur, atque etiam ſsuperficiei humiditas efficiat, ut ferventes vapores, humoreſsq́ue interiùs concluſsi, & quaſsi captivati maneant; qui ſsi poſst nimiopere incaluerunt, latiſssimè diducuntur, & quaſsi difflantur, eo maiori impetu, quo exhalatio maior fuerit. Atque ita nonnulli obſservarunt, terræmotus tum potiſssimum excitari, cùm ſsiccum annum frequẽtesfrequentes pluviæ inſsequuntur.

Quas rationes aperuit Ariſstot. lib. 2. Meteror. Seneca lib. 6. natur. quæſst. cap. 1. 12. 21. & 23. & lib. 7. capit. 25. ubi. spiritus, inquit, intrat terrãterram per occulta foramina, quæmadmodũquæmadmodum ubique, ita & ſsub mari. Deinde cùm eſst obſstructus ille trames, per quem deſscenderat, reditum autem illi à tergo reſsiſstens aqua abſstulit, huc & illuc fertur, & ſsibi ipſsi occurens, terram labefactat. Ideò frequentiſsſsimè mari oppoſsita vexantur,

^† & inde Neptuno hæc aſsſsignata eſst movendi potentia. Quiſsquis primas litteras Græcas didicit, ſscit illum apud Homerum Εννοϐίγαιομ vocari, ideſst, terræ motorem, aut cõcuſſoremconcuſſorem.

Eandem rationem, & cauſsam nominis Neptuni exponit plutarc. in lib. de Homer. & in vita Cimonis, Ammian. Marcellin. lib. 1. Natal. Comes in mitol. lib. 2. cap. 8. & luvenal. ſsatyr. 10. dum ait:

Ipſsum compedibus qui vinxerat Ennoſsigæum.

^† plurima ſsimul de alijs cauſsis, & de varijs terræmotibus congerentes, qui in varijs Orbis partibus contigerunt, prolixiùs proſsequntur Plinius lib. 2. cap. 80. 83. & 84. Lucretius lib. 6. de natur. rer. idem Senenca lib. 2. natur. quæſst. cap. 30. & 31. & lib. 9. cap. 25. Diodor. Sicul. lib. 15. Biblioth. Nicephor. lib. 13. cap 36. & lib. 14. cap. 46. & lib. 18. cap. 13. D. Antonin. tit. 6. cap. 21. §. 2. & tit. 22. cap. 14. §. 2. & 3. Acoſsta d. lib. 3. cap. 28. Torquemad. d. lib. 14. pag. 35. Petr. Fab. lib. 1. Semeſst. cap. 9. & lib. 3. cap. 4. pag. 63. & 64. Simon Maiol. omnino videndus colloq. 1. de Meteoris ex pag 29. & colloq. 13. de fontibus pag. 319. & colloq 17. de propriet. loc. ex pag. 397. Rutil. Benzonius de ann. Iubil. lib. 6. cap. 12. ex pag. 675. Berbard. Aldret. de antiq. Hiſspan. lib. 3. cap. 6. ex. pag. 349. Maluenda de Antichriſst. lib. 7. cap. 14. Pined. in Iob cap. 9. verſs. 6. & in Eccleſs. cap. 1. verſs. 4. Ludov. Balleſster. in Hierologia lib. 2. cap. 10. & alij relati à Torreblanca de Magia divinatr. lib. 1. cap. 2. ex nu. 21. & cap. 6. per totum, & lib. 2. cap. 11. ex num. 28. Theatr. vitæ hum. vol. 3. lib. 2. pag. 632. 636. 637. & 646. & ſseq. Fr. Greg. Gracia de Ind. orig. lib. 4. cap. 12. & Nos ſsup. c. 4. num. 16. & Ioan. Bapt. Scortia de nat. & increm. Nili, lib. 1. cap. 8. ubi cauſsam exponit cur in Ægypto nunquam intremiſscat, & P. Ioan. Ludov. Cerda in comment. ſsup. Virgil. lib. 8. Æneid. verſs. 241. not. 5. ubi ſsex terræmotuum ſspecies commemorat.

Neque

^† abſsunt noſstri I. C. qui de eiſsdem terræmotibus mentionem faciũtfaciunt in l. fluminum 24. §. hæc ſstipulatio, & |

p. 88

§. Servius, D. de damn. infect. l. propter incendium 4. D. de pollicitat. l. ex cõductoconducto. 15. §. Si vis tempeſstatis, l. ſsi merces 25. §. vis maior. l. Martius 59. D. locati.

^† Inter quas tamen aliquod diſssidium eſsſse videtur. Nam priores illæ, terræmotum inter caſsus fortuitos numerant, & ex ira, ſsive indignatione Dei provenire docent, indeque illum θeoybian, hoc eſst vim Divinam appellant. Poſsterior autem vi naturali tribuit, cauſsas nimirum, & rationes naturales, ut apparet, cõſideransconſiderans, ex quibus terræmotus oriri retulimus. Neque placet concordia Petr. Fab. d. lib. 3. cap. 4. ad finem, qui vim Divinam, & naturalem pro ſsynonomis à Iuriſsconſsultis uſsurpari putant,

^† cùm Natura Deus ipſsa ſsit, iuxta illud Ovid. 1. Metamorphoſs.

Hanc Deus, & melior litem Natura diremit.

Et Senecæ lib. 4. de benefic. capit. 7. Quid enim aliud eſst Natura, quàm Deus, & Divina ratio toti mundo, & partibus eius inſserta? cum alijs, quæ eleganter congerit Iuſstus Lipſsius de Phyſsiologia Stoic. lib. 1. diſsſsert. 5.

Quare

^† verius eſsſse arbitror, quòd etſsi naturali aliqua vi, aut ratione terræmotus cauſsari, & impelli poſssit, atque hoc inſspecto ad vim naturalem eum referat Iavolen. in d.l. Martius: id tamẽtamen nihil vetat, quominus alij Iuriſsconſsult. ipſsum quoque Dei iræ adſscribant, atque adeò vi Divinæ, quam & vim maiorem appellant. Quoniam cùm

^† terram firmam, ſstabilem, & immotam Deus manère iuſsſserit, iuxta illud Eccleſs. cap. 1. verſs. 4. Terra autem in æternum ſstat. & Pſsalm. 133. Fundaſsti terram ſsuper ſstabilitatem ſsuam, cum alijs, quæ ibídem eruditè tradit Pineda, & ſsup. Iob cap. 28. verſs. 7. & cap. 38. verſs. 4. & Iuſstus Lipſsius ubi ſsup. lib. 2. diſsſsert. 19. Benzonius d. lib. 6. cap. 27. pag. 696. nunquam eiuſsdem terræ cõmotionescommotiones, quantumvis ex cauſsis naturalibus fluant, niſsi in ſsignum DivinęDivinæ potentiæ, aut indignationis accipere debemus, quibus vel peccatores punit, vel commonet, ut convertantur, ut oſstendit ſsacra Pagina Iob 9. verſsic. 6. Eccleſsiaſstici 16. 18. & alibi paſssim. Quare

^† Philiaſstrius in lib. de hæreſsib. appellat hæreticos, & vanos illos Philoſsophos, qui terręmotumterræmotum rerum, & elementorum naturęnaturæ adſscribunt, non Dei peculiari iuſssioni, & indignationi. Et

^† prodigioſsum ſsemper extitit antiquitati, atque adeò Divinum, ſsi terra movit, & ad portenti ſsignificationem aucupandam libros Sybillinos adibant, ut tradit Livius lib. 34. Seneca lib. 6. nat. quæſst. ferè per totũtotum, Agel. lib. 2. noct. Attica. cap. 28. Ludov. Carrion lib. 1. emend. cap. 11. & 12. Lorin. in Act. Apoſstol. cap. 4. verſs. 31. Clavius ad cap. 1. SphęræSphæræ.

^† Et plura exẽplaexempla Divinæ indignationis & vindictæ, per terræmotus ſsumptæ, adducit Maiolus d. colloq. 1. pag. 29. & 30.

Ferias

^† quoque, cùm moveri terram ſsenſserant, eius rei cauſsâ edicto imperabant Romani, teſste eodem Agell. ubi ſsup. Dei tamen, inquit, nomen, ita uti ſsolet, cui ſservare ferias oportere, non edicebant, ne alium pro alio nominando, falſsa religione populum alligarent. Eas ferias ſsi quis polluiſsſset, hoſstiam immolabat. Idq́ue ita ex decretis Pontificum obſservatum Marc. Varro dicit, quoniam & qua vi, & per quem Deorum, Dearumve terra tremeret incertum eſsſset. ¶ Ad quarũquarum feriarum imitationem, & aliarum, quæ ob alios

^† prodigioſsos, aut repentinos caſsus indici ſsolebant, de quibus agit text. in l. fed etſsi, §. ſsi feriæ, D. de ferijs, l. 1. C. eodem, l. 38. tit. 2. part. 3. Covarr. lib. 4. var. cap. 19. Anton. Theſsaur. deciſs. 39. num. 6. Briſsſsonius in l. Dominico, C. de ſspectacul. & Roſsinus de antiquit. Roman. lib. 4. cap. 3.

Nos,

^† qui unum & verum Deum, ut omnium cauſsarum cauſsam in eius Sanctis veneramur, ſolẽniaſolemnia vota emittere, & anniverſsaria feſsta celebrare ſsolemus, illis diebus, quibus violentiore |

p. 89

aliqui terræmotus contigerunt, ut in hac LimẽſiLimenſi urbe obſservatur in die Viſsitationis Deiparæ, & D D. Criſspini & Criſspiniani, & olim in Gallia Mamertum Epiſscopum obſservaſsſse legimus apud Iornandes in Annal. Sigon. lib. 14. Imper. Occident. & lib. 4. Reg. Ital. & Theat. vitæ humanæ volum. 16. lib. 2. pag. 3049. Et at Dei iram, atque indignationem placãdamplacandam

^† illa etiam verba foribus, & Parietibus noſstrarum ædium affigi curamus, Christvs NoBiscvm, State, quibus quaſsi cœlitus miſssis Antiochenæ urbis ingentẽingentem terræmotũterræmotum ſsedatum fuiſsſse tempore Iuſstiniani Imperatoris commemorat Anton. Contius in eius vita, & Nicephorus Caliſst. lib. 17. hiſstor. Eccleſs. cap. 3. Et de eiuſsdem urbis Limenſsis terræmotibus agens litteris mandavit eruditiſssimus

^† Doctor Franciſscus Carraſscus del Saz, qui poſstquàm in ea pluribus annis honorificum advocationis, & adſseſsſsoris Dominorum Proregum officium exercuit, Regij Panamenſsis Senatus Conſsul creatus fuit, in ſsuo lib. pract. quæſst. ſsup. novam Recop. cap. 2. ex num. 18. ad 24.

Sed ut his, quęquæ de terræmotibus diximus, finem imponamus, lubet hic notabilem,

^† & admirandum caſsum cuiuſsdam terræmotus, & ignivomi montis eruptionis huius Peruani diſstrictus inſserere, qui præter quàm quòd in eo omnibus notiſssimus eſst, Reverendi Patris Martini Delrio aſsſseveratione cõmunîturcommunîtur lib. 4. diſsquiſsit. magic. cap. 3. q. 2. pag. 299. ubi ſsic ait: Anno ſsuperiore 1600. die 18. Februarij prope Arequipam ex illis, qus multi in Peruana ſsunt montes ignivomi, (Vulcanos vocant) unus eorum, Guaina Putina, principio candidam nubem viſsus pecorarijs èex longinquo eructare, quam conſsecuta eſst procella fragminum ingentium, quaſsi avulſsorum à rupibus, ſsed ignitorum: hæc paulum ſspacij progreſsſsa comminuebantur in minores lapides, & paulatim, centeſsimo fermè paſsſsu à cratere, in cinerem. Vbi ſsaxa decidebant, cuncta revulſsa, diruta, comminuta, interempta: ubi lapides, pauci mortales evaſsere, vel iumenta. Fors Hiſspanus iter faciebat eques, cùm vim grandinis lapillaceæ non ferret, deſscendit, & ſse ſsub equo locat; ſsed equus nõnon valebat ſsubſsiſstere præ vi ictuum. Herus videns, nec tutum, nec quietum ſsibi ſsub equo refugium, epiphium aufert, equum deſserit, capiti ſsellam imponit, ſsic ægrè evaſsit crani fragium. Torrentes & fluvij, ac fontes nonnulli penitus exaruere, alijs lapſsus facultas intercluſsa, cineris multitudine, idq́ue per leucas plus trecẽtastrecentas. Arequipæ primùm ortæ clara luce tenebræ, integrum ferè menſsem durarunt. Intereà initio cœlum fulminibus viſsum dehiſscere, & audiri tonitrus, ſsammeiq́ue globi, inſstar artilleriæ bellicæ aciebus hinc inde diſspoſsitis mutuò exploſsæ, viciſsſsim huc illuc diſscurrere. Ingens globus ſsemel decidit, & à templo in proximum ambitum, inde in viam publicam patente porta erupit, & ſsubito diſsparuit, relicto ſsulphureo nidore. Terræmotus iugis fuit, adeò ut multæ domus conciderent, reliquæ quaſsi tripudiarent nutantes. Nec ceſsſsavit interea pluere terram albam inſstar cinerum, ſseu calcis tritæ, ut nemo per plateas incederet, quin mox digiti ſspiſsſsitudine cooperiretur, Domus quæ minimum tectæ eſsſsent, craſsſsitudine ſsemipedali: ſsic pleræq́ue ſsub onere gemebundæ ſsubſsiderunt. Malum durabat, luce per intervalla potius oſstentante ſse, quàm diem præbente. Menſse ferè exacto ceſsſsatio fuit, & nonnulla intermiſsſsio, ut noſstri, qui illic degunt perſscripſsere; ſsed adhuc metus manebat graviorum. Magnam morum in melius tum timor expreſsſsit commutationem, omnes ad pedes Sacerdotum devolvi, adeò, ut quies nulla daretur, & vi in cubicula pœnitentes irrumperent. Sic Deo lucrum animarum multarum acceſsſsit. Sed nec Satanas neglexit occaſsionem; nam cùm Indi Pagani viciniores flammis, ſsolita ſsuperſstitione, Magos acceſsſsiſsſsent, & ſsimul ad montem illum properarent, & malis cantibus, ac ſsacriſsicijs procurarẽtprocurarent, Magos, & viciniores quoque flammæ conſsumpſserunt, cæteri omnes malè mulctati, |

p. 90

deſsperabundi, pars ſsuſspendio, pars aliter ſsibi mortem conſsciverunt.

^† Quibus addo ex relatione multorum, qui huic ſspectaculo interfuerunt, cineres torrentium more magno impetu per plures leucas, etiam tranſsvadatis fluminibus decurriſsſse, & domos aliquas in agris poſsitas, illęſisillenſis habitantibus, ſsuis ſsedibus motas, & in alias exportatas.

Addere

^† etiam libet ingens aliud naturæ miraculum, quod narrat Acoſsta d. lib. 3. cap. 28. in fine, & poſst eum Herrera in deſscript. Ind. cap. 20. pag. 59. ſscribens anno 1581. circa urbem Chuquiavo, aliàs de la Paz, magnam partem altiſssimæ rupis ad Indorum pagum reſpiciẽtisreſpicientis, qui dicitur Ango Ango, ſsubitò corruiſsſse, & eorum plures, qui idololatræ, & malefici erant, obtriviſsſse. Et quod maius eſst, rupem ipſsam non ſsecùs ac undam, aut ceram liquefactam, ad ſseſsquileucæ ſspacium procurriſsſse, aut profluxiſsſse, lacumq́ue vicinũvicinum, & omnem illum ambitum terrâ expletum fuiſsſse.

In alia quoque provincia Peruana, quæ Chumbivilcas

^† appellatur anno 1612. iuxta oppidum de Alca repentè parvus torrens, qui illud alluit, in magnum fluvium erupit, regionem univerſsam per dies aliquot cum maximo incolarum damno inundavit, ingentia ſsaxa rapidiſssimè volvens, nullis aquis pluvijs adauctus, ſsed ijs, ut apparet, quæ, dehiſscente ibîdem tellure, ex intimis eius penetrabilibus effluxerũteffluxerunt: iuxta

^† quæ de aquis terręterræ immixtis, & fluminibus, & abyſssis ſsub ea latentibus, ex aliorum Philoſsophorum ſsententia commemorat Plinius lib. 2. cap. 68. & Seneca omnino videndus lib. 3. natural. quæſst. per totum, & pręcipuèpræcipuè cap. 8. 19. & 30. & lib. 5. cap. 14. & lib. 6. cap. 7. & Simon Maiol. d. colloq. 10. de mare pag. 262. Vt ſsic appareat undique,

^† & ubiq;ubique hominibus pericula imminêre, l. Senatus 35. §. mortis cauſsa, D. de donat. cauſs. mor. l. 1. §. cùm tamen, D. depoſs. Deumq́ue eiuſsmodi naturæ portenta, ut timeatur, ordinaſsſse, ſsicuti docemur Pſsalm. 33. ita ut Ariſst. lib. 3. Moral. Nicomach. docuerit, non eſsſse

^† fortes appellandos, ſsed inſsanos potiùs, ac ſsenſsu vacantes eos, qui non habitu virtutis, ſsed immanitate quadam naturęnaturæ, terræ concuſssionem non perhorreſscerent, quæ videtur inferorum ad ſsuperorum ſsedem eruptionem minitari. Vnde ad ſstupidæ conditionis hominem deſignãdumdeſignandum in Proverbium abijt: Neque terræmotus timet, neque fluctus. De quo plura poſst Eraſsmum ſscribit Paul. Manutius in adagijs pag. mihi 1160.

CAPVT IIX. De Oceano, quo Novus Orbis undique cingitur, & eius utilitatibus, & nominibus & naturali Atlantici & Australis per fretum Magallanicum communicatione, & an hominum industria Isthmus aliquis perforari possit, quo haec duo maria facilius, & commodius iungantur, & adeantur?

CAPVT IIX. De Oceano, quo Novus Orbis undique cingitur, & eius utilitatibus, & nominibus & naturali Atlantici & Auſstralis per fretum Magallanicum communicatione, & an hominũhominum induſstria Iſsthmus aliquis perforari poſssit, quo hæc duo maria faciliùs, & commodiùs iungantur, & adeantur?

SVMMARIVM Capitis IIX.

1 Oceani etymologia.
2 Oceanus terrãterram cingit, non terra OceanũOceanum.
3 Oceanus terram omnem quaſsi inſsulam coronare, cingere, ambire, concludere, & circumfluere dicitur.
4 Mare utrum connumerari debeat inter bona, vel inter mala?
5 Mare nihil bonum producit ſsecundùm Plat. & Homer. & dicitur quaſsi amarum, & ab Ægyptijs pernicies vocatur.
6 Mare dicitur Tharſsis, quaſsi egenum, & eiectum.
7 Adagium Neptuni, ſsive maris filij, quid ſsignificet?
8 Maris plurima bona, & commoda recenſsentur.
9 Navigationis, & cõmercijcommercij navalis utilitas expenditur.
10 Maria ferè omnia navigabilia ſsunt.
11 Senecæ quoddam veluti vaticinium navigationis ad Indos.
12 Navigatio, & navis apud Oneirocriticos bona portendit.
13 Mare, & aqua marina Regem & Regias opes ſsignificat.
14 Maris mentio in Scriptura ſsacra ponitur pro loco pleno theſsauris. Et inter benedictiones, habitare loca maritima, & commercijs opportuna.
p. 91
15 Orbis Novus undique Oceano Atlantico, & Auſstrali abluitur, maritimis commoditatibus gaudet.
16 Mare ad Polum Antarcticum maximè diffunditur. Sed terræ tamen magna ſspacia relinquit, contra opinionem antiquorum Philoſsophorum.
17 Terra à mari vix unquam diſstat plus mille leucis Hiſspanicis.
18 Mare in univerſsum plus multo occupat huius globi inferioris, quàm terra.
19 Auftralis plaga fub nomine maris ſsolet denotari in ſsacris Litteris, & quare?
20 Oceani propria ſsedes eſst in Meridie.
21 Novus Orbis à multis inſsula eſsſse dicitur.
22. Inſsulæ nomen quid propriè ſsigniſsicet, & unde dicatur?
23 Orbis univerſsi partes non tantùm peninſsulæ, ſsed inſsulæ à veteribus dicebantur.
24 Creta inſsula qualiter dividit EuropãEuropam, Aſsiam & Africam.
25 Oceanus Atlanticus quis & unde dictus? & quare etiam Borealis, del Norte dicatur?
26 Norte nomen eſst Belgicum, & ſsigniſsicat Septentrionem.
27 Oceanus Auſstralis, ſsive del Sur, quis, & unde dicatur?
28. Sur nomen eſst Belgicum, aut GallicũGallicum, & ſsigniſsicat ventum Auſstralem.
29 Mare del Sur, ſsive Auſstrale, dicitur etiam Mare Pacificum, & quare?
30 Mare del Sur, cur adeò tranquillum ſsit? & de maris fluxibus & refluxibus, & eorum cauſsis remiſsſsivè.
31 Mare diverſsas appellationes habet, pro varietate provinciarum, quas alluit, ſsed unum tamen eſst.
32 Maria omnia inter ſse mutuò perforata ſsunt, & cum Oceano varijs modis communicantur, & quid in Hyrcano, Caſspio, Mediterraneo & Rubro.
33 Mare Mediterraneum cur ita dicatur? & cur etiam Magnum vocetur, cur Oceanus, maior, & re vera Magnus, imò & Maximus ſsit?
34 Oceans Atlanticus, ſsive del Norte, qualiter coëat cum Oceano Auſstrali, ſsive del Sur.
35 Magallanus aperuit fretum diu deſsideratum, quo uterque Oceanus adiri poſsſset.
36 Naves Commendatoris Loayſsæ, & Epiſscopi PlacẽtiniPlacentini poſst Magallanum, fretum ab eo inventum tranſsierunt.
37 Franciſsci Draque Angli ad Magallanicum fretum, & alias provincias Novi Orbis expeditiones, & eius obitus.
38 Thomas CãdiſchCandiſch Anglus fœliciter fretum Magallanicum tranſsijt, & in patriãpatriam opimis ſspolijs onuſstus reverſsus eſst.
39 Richardi Achini Angli expeditio ad fretum Magallanicum, & qualiter captus fuerit?
40 Oliverius Vandernort Batavus varijs fortunæ caſsibus iactatus, poſst traiectum fretum Magallanicum in AmſterdamũAmſterdamum redijt, & etiam Guilhelmus Schouten.
41 Batavorum ſsex militares naves anno 1615. fretum Magallanicum tranſsierunt, & cum noſstris bis navale certamen ineuntes, primò victrices, ſsecundò victæ perierunt.
Hollandenſsium, & aliorum ſsectariorum relationes de rebus in Indijs geſstarum tractantes, cautè legendæ ſsunt, & quare? bidem.
42 Fretum novam ultra Magallanicum anno 1619. à fratribus Nodalibus ſsupremi Indiarum Senatus iuſsſsu, quæſsitum, & inventum fuit, & eius deſscriptio.
43 Fretum non eſsſse ad terram Magallanicam, ſsed mare apertum pluribus inſsulis disiunctum, multi optinantur.
44 Magallanicum fretum quando & qualiter ex parte maris del Sur luſstraverint, & tranſsierint Ioannes Ladrillerus. Petrus Sarmientus, & Ferdinandus Lamerus.
45 Didacus Flores de Valdes mittitur ad oſstium freti Magallanici muniendum, & incolendum.
46 Fretum aliud, quo uterque oceanus coniungatur verfus Polum Arcticum eſsſse nonnulli opinantur, & in vaſstiſsſsima |
p. 92
regione Floride reperiendum.
47 Oceani utriuſsque commercia hodie qua via ineantur.
48 Iſsthmus Panamenſsis utrumque Oceanum dividens, leucas ſseptem habet.
49 Viæ plures quæſsitæ ſsunt, quibus Oceani Atlantici ad Auſstrale facilior tranſsitus aperiatur, & quæ illæ?
50 Iſsthmus Panamenſsis ut perfodiatur, & canali per eum aperto, uterque Oceanus communicetur, ſsæpè tractatum eſst, & an id poſssibile ſsit?
51 Nicanor Rex Syriæ nunquam perficere potuit foſsſsam, quam ex Caſspio mari ad Euxinum ducere deſstinavit. 52 Iſsthmum Peloponneſsi inter mare EgeũEgeum, & Ionium fruſstrà perfodere multi tentarunt.
53 Nero irriſsus fuit, quod Iſsthmum Peloponneſsi perfodere voluit.
54 Iſsthmum perfodere adagium, eos notat, qui fruſstrà aliquid moliuntur.
55 Xerxes fruſstra pontem navium in mari facere tentavit, ut Aſsiam Europæ coniungeret, & Athon montem effodit.
56 Nechaus Rex Ægypti foſsſsam ex Nilo ad Rubrum mare fodere cœpit, in cuius opere centum viginti millia Ægyptiorum perierunt.
57 Opera Dei velle mutare, aut emendare piaculum eſst.
58 AlphõſusAlphonſus X. Caſstellæ & Legionis Rex à Deo punitus dicitur, quòd eius opera reprehenderet.
59 Iſsthmi lapides, quem Gnidij perfodere tentarunt, in fodientium oculos reſsilibant, & quid oraculum reſsponderit?
60 Caroli Magni hiſstoria mirabilis, dum foſsſsam ex Rheno in Ararim Facere voluit.
61 Iſsthmus Panamenſsis ſsi aperiretur, tota illa regio aquis mergeretur.
62 Seſsooſstris, & alij ceſsſsarunt mare RubrũRubrum in Nilum ducere, ne terra Ægypti inundaretur.
63 Europam inſsulam facere quidam Imperatores voluerunt, & cur ab incæœpto deſstiterint.
64 Mare etiam in prono ultra littus non poteſst excurrere.
65 Mare unum ſsi alij pronum ſsit, & inter iacentis terræ impedimentum auferatur, in illud influet.
66 Mare nullis aquis augetur, etiam ſsi aliud mare in illud influat.
67 Mare an ſsit inferius, & depreſsſsius terra remiſsſsivè.
68 Iſsthmum Panamenſsem, aut alium aperire, ad utrumque Oceanum communicandum, ſsi id loci natura permitteret, utiliſsſsimum eſsſset.
69 Deus non offenditur ſsi homines arte, & induſstria naturæ defectus ſsupplere, & ſsuis uſsibus aptare conentur.
70 Foſsſsam, quãquam ex Rubro mari ad Nilum cœpit Seſsooſstris, poſsteà alij perfecerũtperfecerunt, & qualis ea fuerit?
71 Cleopatra ab Auguſsto fugiens, voluit aperire foſsſsam, ſsive euripum Maris Rubri.
72 Foſsſsam magnam in Gallia ad Navigandum ex Rhodano in Ararim, Moſsſsellam, & Rhenum uſsque ad Oceanum facere voluit Lucius Verus.
73 Hercules Gaditanum fretum iniecto aggere claudere voluit.
74 Hiſspania olim anguſstiſsſsimo maris freto diſstabat ab Africa, imò & cum illa continuabatur.
75 Hercules qualiter Scyllæ, & Charybdis ſscopulos ſsuſstulerit, & ingentia alia, utiliaq́ue opera alibi fecerit.
76 Opera plurima ingentia, & laborioſsa hominum arte, & induſstria confecta, remiſsſsivè.
77 Caſspiæ ſseu Caucaſsiæ portæ, & famigeratum illarum opus.
78 Cloacarum urbis Romanæ opus ingens, & admirandum.
79 Muri, quo Sinæ provincias ſsuas à Tartaris dividunt, & tuentur, maxima, & penè incredibilis fabrica.
80 Alphonſsus Alburquercius Nilum in Arabicum Sinum divertere tentavit, & ſsic totam ÆgyptũÆgyptum in Turcarum odium ſsterilem reddere.
81 Turcæ cur imponant leviora tributa |
p. 93
Abyſsſsinis, in Terram Sanctam religionis cauſsa venientibus.
82 Iſsaiæ locus expenditur, & exornatur.
83 Cyrus Perſsarum Rex quare, & qualiter Gangem diviſserit?

OCeanvm

^† mare ſsecundùm SolinũSolinum in Polyſsth. cap. 26. de Hiſspan. D. Iſsidor. lib. 13. Etymolog. cap. 15. pag. 256. & IoãIoan. Funger. in Etymolog. verb. Oceanus, quidam à celeri fluxu, quaſsi ocyus currentem, dictum exiſtimãtexiſtimant, etenim ὠϰὺς eſst celer, Τόγειται eſst fluere, vel natare. Sed alij veriùs tam Græci, quàm Latini Scriptores, ut idẽidem Iſsidor. obſservat, ita nominari tradunt, quòd in circuli modũmodum Orbem terrarũterrarum ambiat, & univerſsas eius oras amplectens, alternis æſstibus accedat, atque recedat. Quam etymologiam Eratoſsthenis, & doctiſssimorum quorumque Philoſsophorum opinio confirmat, qui rectè proſsitentur,

^† Oceano potiùs terram cingi, quàm illum ab ea circũdaricircumdari, ut benè advertit Martin. Delrio in adag. ſsacr. 1. tom. adag. 789. pag. 378. & de Oceano huius Novi Orbis loquens, Acoſsta lib. 1. de hiſstor. Indi. cap. 6. & lib. 3. cap. 10. & 27. Eòq́ue reſspexit Dionyſs. Alexandr. Coſsmographus ſsub initium ſsui poëmatij de ſsitu Orbis,

^† dum univerſsam terram nihil aliud eſsſse dixit, quàm Insvlam OceaNo Coronatam, & Orpheus in hymno Iovis & Iunonis, dum laudat circulum indefeſssi pulchrè fluentis Oceani, quorum Græca carmina adducit Forcatulus lib. 2. de Gallor. Imper. & Philoſsoph. fol. 82. & Petr. Fab. libro 3. Semeſstr. cap. 25. pag. 403. & Iuſstus Lipſsius omnio legendus in Phyſsiolog. Stoicorum lib. 2. diſsſsert. 16. & 17. Nec abeſst M. Tull. lib. 6. de Republic. ubi inquit: Omnis enim terra, quæ colitur à vobis, anguſstis verticibus, lateribus latior, parva quædam inſsula eſst, circumfuſsa illo mari, quod Atlanticvm, quod Magnvm, quod Oceanvm appellatis in terris. Quem imitatus Iulius Firmicus lib. 1. Matheſs. tradit: Atlanticvm Mare terræ ſspacium in modum Insvlae undarum ſsuarum circumfuſsione concludere. Idem quoque ſsentit Catùllus de nupt. Pelei & Thet. dicens:

Oceanvsq́;Oceanvsq́ve pater totvm qui Amplectitvr Orbem.

Et Horatius in Epod. Ode 16. qui Homericum epithetũepithetum mutuatus, ut Lambinus ibîdem obſservat, illum circumvagum vocat:

Nos manet Oceanvs circumvagus, &c.

Et expreſssiùs Manilius lib. 4. Aſstronom. inquiens.

Ipſsa natat tellus Pelagi luſstrata corona Cingentis medium liquidis amplexibus Orbem.

& Seneca in Oedipo:

Lucida dum current annoſsi ſsydera mundi
Oceanvs clauſsum cum fluctibus AmBiat Orbem.

Vtrum verò

^† mare inter mala, vel inter bona connumerari debeat? in quæſstionem vocari ſsolet.

^† Et ſsanè nihil memorabile, vel Iove dignũdignum producere, Plato in Phædone ſscriptum relîquit, cui cõſentiensconſentiens Homerus, mare nullius frugis eſsſse dixit, & arridet |

p. 94

nominis etymologia, ſsiquidem mare, quòd amarum ſsit, dictum putat Honorius, quem refert Ioan. Funger. in etymolog. verb. Mare, vel quòd aquæ eius amaræ ſsint, ſsecundùm D. Iſsidor. lib. 14. etymolog. cap. 14. atque adeò Ægyptij Sacerdotes illud perniciem appellare ſsoliti ſsunt, ut teſstatur Pierius in Hierogl. lib. 31. pag. 285. Et Simon Maiol. colloq. 10. pag. 264. & pagina 277. inquit, mare malum eſsſse, & mala ſsignificare iuxta illud Iſsaiæ 57. Cor impij mare fervens. Eâdem

^† quoque de cauſsa mare Tharsis appellatum putant Forerius, atque Mercerus, quos refert Maluenda lib. 5. de Antichrifto cap. 14. pag. 283. à verbo Hebræo Rasas, vel Rvs, quod pauperem, eiectũeiectum, deſstitutum, deſsertumq́ue eſsſse ſsignificat, quaſsi nimirum omnia eijciat, exterminet, depauperet, vel potiùs, quod ipſsum ſsit egenum, inops, pauper, exterminatum, & eiectum.

^† Quod & ſsentit Agellius lib. 15. noct. Attic. cap. 21 & alij relati à Paul. Manut. in adag. filij maris, vel Neptuni pag. 1404. & Fr. Ioan. à Ponte lib. 3. de conven. utriuſsque Monarch. cap. 7. §. 1. pag. 50. dum docent, nihil benevolum, aut mite in mari gigni, & ideò ferociſssimos, immanes, & alienos ab omni amore, & ingenij ſsuavitate Neptuni filios dicere Poëtas conſsueviſsſse.

Sed in contrarium

^† plurima eſsſse, & magni quidem ſsemper faciẽdafacienda commoda & bona, quæ ex Oceano, & eius terræ circuitu proficiſscuntur, latê & eleganter oſstendunt D. Ambroſs. lib. 3. & D. Baſsil. lib. 4. Hexamer. & Pat. Ludovic. Balleſster. in Hierologia lib. 2. cap. 9. pag. 146. Primùm, quia terras neceſsſsario ſsuffulcit humore, quibus per venas quaſsdam occultè ſsuccum quemdam haud inutilem ſsubminiſstrat. Eſst etiam bonum mare tanquam hoſspitium fluviorum, fons imbrium, derivatio alluvionum, invectio commeatuum, quo ſsibi diſstantes populi copulentur, quo pręliorumpræliorum removeantur pericula, quo barbaricus furor clauditur; ſsubſsidium in neceſssitatibus, refugium in periculis, gratia in voluptatibus, ſsalubritas valetudinis, ſseparatorum coniunctio, itineris compẽdiumcompendium, transfugium laborantium, ſsubſsidium vectigalium, ſsterilitatis alimentum. Ex hoc pluvia in terras transfunditur, ſsiquidem de mari radijs Solis aqua hauritur, quod ſsubtile eius eſst, rapitur: deinde quanto altiùs elevatur, tanto magis etiam obumbratione frigeſscit, & imber fit, qui non ſsolùm terrenam temperat ſsiccitatem, ſsed etiam ieiuna arva fœcundat.

Hactenus ex Ambroſsio & Baſsilio, qui benè inter alia

^† utilitatem navigationum conſsiderant, quęquæ per hanc ingentem aquarum congregationem, quam Oceanum appellamus, iniri ab hominibus poſsſsunt: quarum medio facilis eis reddita eſst regionum, quantumvis longè diſstantium, communicatio, quæ terreſstribus itineribus difficilis, & quandoque impoſssibilis eſsſset. De quo etiam optimè poſst alios agit Boter. in relation. univerſsal. part. 1. vol. 2. lib. 1. pag. 340. & Anton. de Herrera in hiſstor. general. Ind. decad. 1. libro 5. cap. 8. pag. 172. Atque

^† inde Devm Optim. Man. omnia ferè maria navigabilia feciſsſse, licèt in aliquibus aliqua impedimenta ſseſse navigantibus offerant, pluribus probat Simon Maiol. d. colloq. 10. circa finem, & multa exempla magnarum navigationũnavigationum omnium ſęculorumſæculorum recenſsens Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 15.

^† Vbi inter alia refert Senecæ verba in præfat. ad lib. natural. quæſst. Qui quaſsi hanc navigationem, quæ hodie à noſstris in utramque Indiam initur, inſspiceret, inquit: Quantum enim eſst, quod ab ultimis littoribus Hiſspaniæ uſsque ad Indos iacet? pauciſsſsimorum dierum ſspacium ſsi navem ſsuus ventus implevit. Quibus conveniũtconveniunt plurima alia, quæ de utili, & neceſsſsario navigationum uſsu congerit Ariſst. lib. 1.; Politicor. cap. 7. l. 1. §. ſsi is qui |

p. 95

navem, D. de exercit. act. lex 24. tit. 9. part. 2. Angelus conſs. 290. Benvenut. Stracha in tract. de mercatura tit. de navigatione, part. 1. num. 1. Camill. Borrel. de præſst. Reg. Cath. cap. 8. num. 4. Petr. Fab. lib. 1. Semeſst. cap. 25. pag. 171. D. Marta in tract. de iuriſsdict. 2. part. cap. 24. num. 27. & Calliſstus Remirez in tract. de lege Regia Aragon. §. 14. & noviſssimè poſst hæc ſscripta Seraphin. Freitas de iuſsto Imper. Aſsiat. cap. 1. num. 16. & ſsequentib. Et

^† iudicium Oneirocriticon, ſsive eorum, qui ſsomnia interpretantur, apud quos navigatio, & navis bona portendit: atque etiam

^† mare ad Regis perſsonam refertur, in quod ſse opes univerſsæ, quaſsi univerſsi amnes exonerent. Atque adeò aqua marina Regias opes repræſsentet, & qui aquam marinam bibat, divitias ex recondita pœnu, aut ex Regalibus promptuarijs haurire poſssit, ut tradunt Artemidor. lib. 2. Oneiro. crit. cap. 23. Achmetes cap. 198. & ſsequentib. & Pat. Ioan. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 3. pag. 166. & in CõmentarCommentar. in Iob cap. 28. verſs. 14. num. 3. pag. 497.

^† Vbi maris mentionem ibi factam oſstendit, propter reconditos rerum pretioſiſsimarũpretioſiſsimarum theſsauros, qui vel in mari ſsunt, vel per mare advehuntur. Et eodem modo intelligit illam Zabulonis benedictionem Deuter. 33. 19. Inundationes maris quaſsi lac ſsuggent, & theſsauros àbſsconditos arenarum, ubi Septuaginta legunt, Divitiæ maris lactabunt te, & emporia maritimãmaritimam habitantium, & ſsimplicius Theodoret. Divitias maris ſsuggent, & mercaturam habitantium iuxta mare, quaſsi dicant, beatiſssimos illos eſsſse, quorum provinciæ mari vicinæ ſsunt, & navigationum commercijs fruuntur. Prout etiam ſsimilis ex mari abundantia, & opulentia indicatur Ezech. 31. 4. Aquæ multæ nutrierunt illum, Abyſsſsus elevavit eum, & Geneſs. 49. 13. Zabulon in littore maris habitabit, & in ſstatione navium pertingens uſsque ad Sydonem; unde de Alexandria dicitur Nahum. 3. Cuius divitiæ mare, & aquæ muri eius, & de Tyro Ezech. 27. Perfecti decoris ego ſsum, & in corde maris ſsita.

Hæc cùm ita ſse habeant, iam planè apparebit, non ſsolùm terræ bonis hũchunc Novum Orbem excellere, ut in ſsuperiore cap. oſstendimus;

^† ſsed maritimis etiam commodis, & navigationũnavigationum utilitatibus frui, cùm omni ex parte vaſstiſssimi pelagi undis abluatur. Habet quippè ab ortu Solis Oceanum illum, qui Atlanticus dicitur, ſsive, ut vulgò loquuntur, mare del Norte. Ab Occaſsu autem ingentiori alio, & vaſstiori æquore circumdatur, quod Auſstrale, & vulgò del Svr, nuncupari ſsolet, ut præter alios auctores, quos paſssim in præcedentibus capitibus recẽſuimusrecenſuimus, optimè obſservant Abraham. Ortel. in Theat. mag. tab. 1. 5. & ſsequentib. Acoſsta d. lib. 1. cap. 6. & d. lib. 3. cap. 10. & 29. Maginus in Coſsmograph. part. 2. tab. 34. fol. 279. Boter. d. lib. 1. 2. & 3. per totum, & Anton. de Herrera in deſscript. Ind. Occid. cap. 2. in princip. pag. 3.

^† Experientiâ nimirum oſstendente, veram fuiſsſse opinionem antiquorum Philoſsophorum, quos refert Plutarc. lib. 3. de placit. Philoſsoph. cap. 9. 10. & 11. & D. Auguſst. lib. 16. de Civitat. Dei, cap. 9. dum exiſstimarunt, ad Polum AntarcticũAntarcticum mare quaquà verſsum eſsſse diffuſsum: falſsam tamen, dum putabant, nullum uſspiam terræ locum ibîdem relictum. Conſstat namque ita aquas rerræ viciſssim cedere, ut non tota huius cõgeriescongeries hinc, tota illarum inde ſse teneat, ſsed mutuis excurſsionibus ſseſse per omnia complectantur, ut dicemus inſsrà cap. 11. n. 9. & 11. Adeò, ut

^† plenè obſservatum ſsit, vix unquam terram à mari amplius quàm viginti quatuor millia ſstadiorum diſstare, ideſst, leucas Hiſspanicas mille, ſsicuti ex aliorũaliorum relatione advertit Ácoſsta d. cap. 6.

Quamvis

^† negari non poſssit, multò maximam terreni globi partem aquas poſssidêre, & præcipuè in hac |

p. 96

Auſstrali plaga, ut poſst alios benè notat Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 10. cap. 4. pag. 337. Quapropter

^† tota ipſsa ſsæpè in ſsacris Litteris mare vocatur, & ſsub hoc verbo Aquilonari regioni opponitur, appellatione ſscilicet ſsumptâ à parte, quæ in ea magis excellit, iuxta illud Pſsalm. 88. Aquilonem & mare tu creaſsti, & Pſsalm. 106. A Solis ortu & Occaſsu, ab Aquilone & mari. Quæ loca, & alia ita exponi poſsſse teſstantur D. Baſsil. Theodoret. Ianſsen. & Lorin. ibîdem, & Genebrard. huius

^† rei rationem reddens: Quòd propria ſsedes Oceani eſst in Meridie. Pat. Gaſspa. Sanctius in Iſsaiam cap. 49. num. 54. & doctiſssimus Pat. Ioan. Pineda in Commentar. in Iob capti. 23. verſs. 9. num. 3. & 4.

Et ob hunc nimirum Oceani ambitum, cuius undis hunc Novum Orbem undique cingi probavimus,

^† ſsunt qui illum inſsulam appellent, ut tradit Torquemada in Monarchia Ind. lib. 1. cap. 6. pag. 18. Proprio enim & vulgari nomine

^† inſsula locum ſsigniſsicat, qui undique aquis ambitur, & inde originem ſsumpſsit, quaſsi in ſsalo ideſst, in mari poſsita ſsit, ut obſservat D. Iſsidor. lib. 14. Etymolog. cap. 6. in princ. Martian. Capella lib. 6. de nuptijs philolog. Ripa in 1. ſsi inſsulam num. 22. D. de ver. bor. obligat. Peregrin. de iure ſsiſsci lib. 8. num. 61. & Briſsſson. de verbor. ſsignif. lib. 9. fol. 304. in fin.

Neque

^† hoc mirum videbitur ijs, qui cognoverint, reliquas etiam mundi partes, Europam nempè, Aſsiam & Africam, eâdem ratione, quòd mari tandem ex omni latere proluantur, nõnon tantùm peninſsulas, verùm & inſsulas veteribus appellatas ſsuiſsſse, ut conſstat ex locis Dionyſsij, Tullij, & Firmici ſsuprà relatis, Iſsocrate in Panegyrico, Iuſsto Lipſsio d. lib. 2. Phyſsiolog. diſsſsert. 17. & ex Ioanne Epiſscopo GerũdenſiGerundenſi lib. 1. rerum Hiſspan. in princip. ubi ait, in Orbis diviſsone ſsub Noë, filio Iapeto Europam pro inſsula in portione cõtigiſſecontigiſſe, cùm alijs fratribus aliæ quoque inſsulæ partitæ fuiſsſsuent, Aſsia ſscilicet SẽSem, & Africa Cham. Intra quas tres Orbis partes illud ut mirandũmirandum ex Bocatio refert Simon Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 14. in ſsin.

^† naturam nempè Cretam inſsulam collocaſsſse, ut omnes ipſsa ſsola diſsterminaret, velùt umbilicus, cùm ab Oriente Aſsiam, à Meridie Africam, ab Occidente, & Aquilone Europam teneat.

Appelatio autem

^† Oceani Atlantici, quo diximus, Americam noſstram ab Ortu circumflui, originẽoriginem traxit ab Atlante antiquiſssimo Africæ Rege, & à monte, & inſsula eiuſsdem nominis, non multum à Gadibus in extremæ Mauritaniæ terminis ſsita, ut ſsup. cap. 4. num. 34. & 35. notavimus. Eoq́ue nomine veteres propriè illud mare ſsignificabant, quòd Europam & Africam ab Occidente alluit, & largè & impropriè interdũinterdum etiam pro univerſso Oceano accipiebant, ut patet ex verbis Tullij & Firmici ubi ſsub. Macrob. lib. 1. de. ſsomn. Scipion. Plin. lib. 3. cap. 5. Herodot. Strab. Suid. Zoſsim. & alijs, quos refert Abraham. Ortel. in theſsau. Geograph. verbo, Oceanus Atlanticus, Funger. in etymol. verb. Oceanus pag. 697. & paſssim ex Strabone, qui ſscribit, Indiam deſsinere ad mare Orientale, & ad Auſstrinum Atlantici partem, & alibi, eius Auſstrale & Orientale latus in AtlãticumAtlanticum pelagus procurrere. Borealis verò, ſsive del Norte, idem ipſse Oceanus vulgò appellari cœpit ſecũdùmſecundùm Acoſstam d. cap. 10. quoniam harum Indiarum OccidẽtaliumOccidentalium terra, per illus navigationẽnavigationem à noſstris primũprimum reperta, tota ad PolũPolum ArcticũArcticum & AquilonẽAquilonem, ſsive SeptẽtrionemSeptentrionem ſsita ſsit. Quam cœli plagam, nautæ

^† ſsub hoc nomine Norte ſsignificare ſsolent, quod propriũproprium eſsſse linguæ Belgicæ Noort, vel North ſscribit Goropius Becanus in originibus Antuerp. & Carolus Bobilius de different. vulg. linguarum, cap. 10. & Don Sebaſstian. Covarru. in The|

p. 97

ſsaur. ling. Hiſspan. verbo, Norte.

Altervm autem

^† mare, ab Occaſsu hunc Novum OrbẽOrbem interluens, ideò Auſstrale appellatur, quoniam poſtquãpoſtquam Blaſscus Nuñez de Balboa primus illud poſst Panamenſsem tractum detexit, iuxta ea, quęquæ diximus ſsup. cap. 5. num. 27. & 28. eò noſstri navigare cœperũtcœperunt, quouſsque lineam ÆquinoctialẽÆquinoctialem tranſsgreſssi, & in alterum hemiſphęriumhemiſphærium delati, Septentrionis ſstellas, & Arcticum Polum èex ſsuo conſspectu amiſserunt, & pro illo Antarcticum nacti ſsunt, qui Auſstralis etiam ab Auſstro vento, ex ea parte perflante, vocari ſsolet, prout tetigimus ſsup. c. 1. num. 20. & alio nomine Svr, ut advertit Acoſsta. d. cap. 10. Magin. d. fol. 279. & Abrah. Ortel. in Theſsaur. Geograph. verb. Mar del Sur, ubi etiãetiam idẽidem mare, & reliquũreliquum ad Sinas uſsque pertingens, Chryſse dictũdictum ſscribit.

Et quamvis maxima huius Novi Orbis pars ad Septentrionem vergat, prout in univerſsa ora NovęNovæ HiſpanięHiſpaniæ, & plurimis alijs provincijs videmus, quarum mentionem fecimus ſsup. cap. 6. ex num. 19. ad 34. totus tamen iſste Oceanus Antarcticus, etiam ubi vltra utriuſsque Americæ terminos exſspatiatur, Auſstralis appellationẽappellationem ex prædicta ratione retinuit: & del Svr ex ea, quia

^† Belæ, à quibus, & alijs gentibus Septentrionalibus, nautęnautæ noſstri, ut plurimùm, ventorum nomina mutuati ſsunt, quos in triginta duos partiuntur, Auſstralem Zvydt vocant, Galli autem Sv, aut Svd, ut tradit Bobilius ſsuprà, Levinus Lemnius de occultis natur. mirac. lib. 3. cap. 3. Orontius Finæus lib. 5. Geograph. cap. 5. de ventis, & Hadrian. Iunius in ſsuo nomenclatore 2. part. ſsub tit. de elementis, verb. Auſster, pag. mihi 255.

Pacifici quoque

^† nomẽnomen idẽidem mare uſsurpat, ut notant Magin. & Ortel. ſsup. quod ei à Ferdinand. Magallanio impoſsitum fuit, ut teſstatur Anton. de Herrera. d. hiſstor. general. Ind. Occid. decad. 1. lib. 9. cap. 12. pag. 319. eò quòd tranquillum & pacatum ut plurimùm ſsit, & per ingens illius pelagus naves, ut per placidiſssimum fluvium, fœlici, & indeſsinenti aurâ vehantur. Cuius tranquillitatis

^† cauſsas, & alia, quæ pertinent ad Oceaniu fluxus, & refluxus, & diverſsos alios motus cognoſscendos, optimê proſsequitur Ovetanus in ſsum. Ind. cap. 9.; Petr. Mexia in Sylva part. 5. cap. 1. idem Herrera. d. cap. 12. Acoſsta. d. lib. 3. cap. 16. & 29. Roderic. Zamoranus in ſsuo repertor. lib. 3. cap. 14. & ante eos Plinius lib. 2. cap. 97. D. Auguſst. de miracul. ſsacræ Script. lib. 1. cap. 7. D. Baſsilius in Hexam. homil. 6. D. Thom. 1. part. q. 105. artic. 6. Simon Maiol. colloq. 10. pag. 268. & ſseq. & noviſssimè IoãIoan. Bapt. Scortia lib. 2. de nat. & incremen. Nili c. 9.

Sed quamvis diverſsas iſstas

^† maris Oceani appellationes connumeraverîmus, & alias plures alij Auctores cõminiſcanturcomminiſcantur, præſsertim poſstquàm hic Novus Orbis, & Sinarum & Iaponiorum regiones detectæ ſsunt, ut conſstat ex Plinio lib. 6. cap. 23. Pompon. Mela lib. 3. Solino cap. 26. Seneca lib. 3. nat. quæſst. cap. 8. & 19. Macrob. libro 2. de ſsomn. Scipion. cap. 9. Martian. Capel. d. lib. 6. de nupt. Philolog. Theodoret. q. 12. in Geneſs. Pererio, Delrio, Martineng. & alijs ibîdem, Acoſsta. d. lib. 3. de hiſst. Ind. cap. 10. Priſscian. & Bergomate apud Maiol. colloq. 10. pag. 262. Gerard. Mercat. in Europa, Paul. Merula in ſsua Coſsmograph. part. 1. lib. 3. cap. 7. & ſseqq. Balleſster. in Hierologia. lib. 2. cap. 9. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 9. & in Eccleſsiaſst. cap. 1. verſs. 7. num. 4. pag. 151. Verius tamen eſst, vnum ubique mare eſsſse, quod tamen pro regionibus, quas alluit, vel alijs de cauſsis, varijs nominibus nũcupaturnuncupatur; ſsicut etiam terra, cùm una ſsit, pro diverſsis locis varia nomina ſsumit, ut rectè, ultra aliquos ex ſsuprà relatis, obſservavit Homerus libro 12. Iliad. dum ait: Profundi magna potentia Oceani, ex quo omnes fluvij, & totum mare, & omnes |

p. 98

fontes & putei alti fluunt, Strabo relatus ab Ortelio. d. verb. Oceanus, qui uno in loco Auſstrinum Oceanum Atlantici partem facit, & alio in ſse utrunque coire teſstatur, D. Iſsidor. libro 13. Etymolog. cap. 15. & 16. D. Ambroſs. lib. 3. Hexam. cap. 3. & Gregor. Niſsſsenus ibídem, apertè concludens, quòd licèt innumerabilia maria eſsſse videantur, & ſsub numero multitudinis appellentur Geneſs. 1. 10. dum dicitur: Congregationem aquarum appellavit maria, unum tamen, & continuum eſst mare, in ſseſse per univerſsum Orbem commeans, nec ullo pacto à coniunctione ſsua divulſsum. Idem docet ex noſstris Peregrinus lib. 8. de iure fiſsci, num. 1. & luculentiùs proſsequitur D. Baſsilius in eod. Hexam. homil. 4. ubi ait, quòd etſsi multa ſsint nomina propria, variaq́ue marium, ut Caſspium, Hyrcanum, Mediterraneum, Rubrum, Septentrionale, Auſstrinum, OriẽtaleOrientale, Occidentale, Euxinum, Helleſsponticum, Ægeum, Ionium, Sardonicum, Germanicum, Britannicum, Siculum, TyrrhenũTyrrhenum, & infinita alia genera pelagorum, quæ nimirum à regionibus, quas alluunt, varia nomina ſsumunt, & ob id Deus congregationem aquarum Maria nominaverit:

^† credendum tamen eſst Geographis aſsſserentibus, ea omnia inter ſse mutuo perforata eſsſse, & permeatus ſsuos commiſsceri, ac ſsimul ad Maximum mare, hoc eſst Oceanum, oſstijs ſsuis confluere, quemadmodum etiam Rubrum mare dicunt, ad id, quod ultra Gades eſst, connecti. EandẽEandem ſsententiam ſsequitur D. Theodoret. & Pineda ubi ſsup. docẽtesdocentes, hanc mariũmarium communicationem, vel deorſsum fieri per occultos & latẽteslatentes terræ meatus, veluti per tubulos, & canales, aut ſsiphones ſsubterraneos, vel ſsecundùm ſsuperficiem terræ, dum ex alijs in alia proprijs & apertis oſstijs in Maximum mare Atlanticum, vel Oceanum derivantur. Et priore modo communicari putant mare Hyrcanum & Caſspium, quantumvis Ariſstot. Herodot. & Ptolem. tradant, ea per ſse ſsuis undique littoribus circumſscripta eſsſse, & nullam cum Oceano coitionem habêre: quod probare etiam videntur Conimbricenſses tract. 8. in Meteor. cap. 3. Merula d. lib. 3. cap. 5. 6. & 7. Bened. Pererius lib. 1. comment. in Geneſs. Caſsaubonus in not. ſsup. Strabonem lib. 2. & lib. 11. in princ. & Scaliger. cõtracontra Cardanum exercit. 46. Poſsteriore autem Mediterranei, & aliorum pelagorum in illud deſsinentium commixtionem & confluxum ad Oceanum fieri docent, cùm circa Gades per fretum, quod Herculeum vocant, coniungantur, vulgò el Estrecho de Gibraltar. Atque etiam maris Rubri, quod ab alijs Mediterraneis divulſsum per ſse in Oceanum Indicum influit. Vnde cautè legẽduslegendus eſst D. Baſsil. ubi ſsup. qui Rubrum cum Mediterraneo confundit, & ad Gades connecti teſstatur.

Porrò MediterraneũMediterraneum

^† mare ſsic dictum eſst, quia per mediam terram ab Occaſsu ad Orientem uſsque perfunditur, & in Meridiem vergens, deinde ad Septentrionem tendit, Europam, & Africam, Aſsiamq́ue diſsterminans. Quapropter Magnum appellatur, quia cætera maria in comparatione eius minora ſsunt, ut ait D. Iſsidor. d. lib. 13. cap. 16. Paul. Merula ubi ſsup. cap. 7. & in comment. ad lib. 17. Annal. Ennij, PõtanPontan. & Cerda in illud Virgilij Æneid. 5. verſs. 628:

Syderaq́ue emenſsæ ferimur, dum per mare Magnum.

Ianus Douza in præceden. pro Catùllo cap. 6. Robert. Titus lib. 6. locorum controverſs. cap. 6. & plures alij Auctores ſsacri, & profani relati à Pineda. d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 11. pag. 179. num. 5. & d. cap. 1. Eccleſs. verſs. 7. num 4. pag. 152. Quod tamen, ut rectè obſservat idem Pineda, intelligẽdumintelligendum eſst reſspectu internorũinternorum mariũmarium, hoc eſst, quęquæ terræ internas regiones interluunt, nõnon tamẽtamen reſspectu Oceani, in quẽquem ipſsum Me|

p. 99

diterraneum, & reliqua, ut diximus, influunt, & reverâ Magnvs, imò & Maximvs dicitur, ut conſstat ex Tullio d. lib. 6. de Republic. Plinio d. lib. 3. cap. 5. D. Baſsil. d. homil. 4. in Hexam. & Ludovic. Balleſster. in d. Hierolog. lib. 2. cap. 9. pag. 144.

Potuit quoque ab eiſsdem Auctoribus nobilius aliud exemplum coitionis, ſsive perforationis unius maris ad alterum in hoc, de quo agimus, reperiri.

^† Etenim Oceanus ille Atlanticus, qui reperta continenti Americani Orbis finiri videbatur, poſsteà vaſstior & ingentior ultra illam protendi ad Panamaticum Iſsthmum inventus fuit, in eo mari, quod Auſstrale, vel Del Svr appellatum diximus. Cùmque

^† homines diu hærêrent, quærẽtesquærentes, unde nam tantum pelagus originem ſsumeret, vel per quem locũlocum cũcum illo Oceano Atlantico, ſsive del Norte communicari poſsſset, tandem Ferdinand. Magallanes famigeratum illud oſstium, ſsive fretum, ab eius nomine deinde vocatum, invenit anno 1519. de quo latiùs egimus ſsup. cap. 5. ex num. 35. & hàc utrumque mare coire, & quod magis fuit, utrumque Orbem indeſsinenti navigatione adiri & perluſstrari poſsſse, manifeſstavit, veram reddens illam Macrobij coniecturam d. lib. 2. in ſsomn. Scipio. cap. 9. qui quaſsi præſsagiens hanc utriuſsque maris coitionem aperiendam fore, ſsic ſscripſsit. Nec dubium eſst in illam quoque Auſstralis generis temperatam, mare de Oceano ſsimiliter influere, ſsed deſscribi hoc noſstra atteſstatione non debuit, cuius ſsitus nobis incognitus perſseverat.

Eandem

^† navigationem poſstea feciſsſse dicitur altera navis Commendatarij D. Fr. Garcia de Loayſsa, & alia Epiſscopi Placentini D. Gutierrij de Carvajal, eiuſsq́ue malum diu miraculi cauſsâ in Regia hac Limenſsi urbe pro foribus Palacij ſservatum ſscribit Acoſsta d. lib. 3. cap. 10. & tetigit Anton. de Herrera in hiſstor. gener. Ind. lib. 1. cap. 6. pag. 12. Franciſscus

^† quoque Drachus inſsignis Pyrata, natione Anglus, idem iter cum quinque navigijs tentavit anno 1577. ſsub auſspicijs Eliſsabethæ Angliæ Reginæ, & duobus annis & decem menſsibus, per hoc Magallanicum fretum delatus, totum Orbem, utrunque Oceanum navigans, circuivit, ut tangit Acoſsta ubi ſsuprà, Nicolaus de Indæis in nova totius Orbis terrarum deſscriptione, latè Hieronym. Benzo, & eius Additionator. lib. 1. hiſstor. Novi Orbis, cap. 15. Bartholom. Leonard. de Argenſsola in hiſstor. Malucarum lib. 3. pagina 105. & ſsequentibus, Doctor Chriſstophorus Suarez de Figueroa de vita & fact. Marchionis de Cañete lib. 5. pagina 209. & 210. Ludovicus Cabrera in vita Reg. Philip. II. lib. 12. cap. 23. Henricus Martinez in Repert. Mexicano folio 271. hiſstoria Americæ, 8. parte per totam, ubi latiſssimas relationes reperies, & Laurent. Beierlinch. in ſsuo opere Chronograph. pagina 66. qui poſsteà pagina 149. tradit, qualiter anno 1586. idem Pyrata inſsulam Hiſspaniolam cepit, & devaſstavit, & pagina 238. qualiter anno 1597. miſserè cum pluribus ſsocijs apud Portum Bellum occubuerit, dum Panamam urbem aggredi tentat, quod & refert Pat. Gordonus in ſsua Chronograph. anno 1595. pag. 482. Et de eiuſsdem Drachi expeditione in Hiſspaniolam, & Carthaginem extat etiam peculiaris narratio Noribergæ typis excuſsſsa anno 1594. & optime agit Fr. Auguſst. Davila in hiſstor. provinc. Mexicanæ lib. 1. capit. 105. 106. & 107.

Drachi deinde veſstigijs

^† Thomas Candiſsch popularis ipſsius, anno 1587. fœliciore paulò ſsucceſsſsu inſstitit: navim enim quandam ex Philippinis in Novam Hiſspaniam redeuntem, multis divitijs onuſstam, expilavit: cuius ſsericeis telis ſsui navigij vela, & carbaſsa cooperiens, ſsuperbo faſstu in patrium Londini portum rever|

p. 100

ſsus fuit, ut ijdem Auctores recenſsent, præcipuè Doct. Figueroa d. libro 5. pag. 211. & Dom. Præſses Morga in ſsua hiſstor. Philippin. fol. 10.

Anno

^† rurſsus 1594. Richardus Achines natione itidem Anglus per idem Magallanicum fretum ad has Peruenſsis Oceani oras transfretavit, qui tamen à noſstris petitus, & navali bello ſsuperatus, in Hiſspaniam ſsub vinculis remiſsſsus fuit ab Excellentiſssimo, & multis ſsemper honorum titulis commendando Prorege Dom. D. Garcia Hurtado de Mendoça Marchione de Cañete, ut in eius vita & geſstis latiùs commemorat d. Doct. Figueroa lib. 5. ex pag. 211. ad 220.

Iterum

^† anno 1600. Oliverius VãdernotVandernot èex Batavis vera Neptunia prole, in eodem curſsu caſsuum varietate alijs palmam præeripuit. Nam cũcum per Magallanicum fretum in noſstrum mare del Svr fœliciter effugit impetum claſssis, quàm adverſsus eum inſstruxit, & miſsit excellentiſssimus Prorex D. Ludovicus à Velaſsco Salinarum Marchio, cuius Prætoria navis cum eius Architalaſsſso D. Ioanne de Velaſsco, & alijs pluribus militibus circa Californias naufragio abſsorpta fuit. Et poſsteà idẽidem Pyrata circa Philippinas aliâ noſstrorum claſsſse petitus, unâ ex duabus navibus navali conflictu demerſsâ, cum altera ſsemiquaſsſsata diſsceſssit, & in Amſsterdamum 26. die Auguſsti anno 1601. cum novem tantùm ſsocijs repedavit, ut exactiùs refert dictus Dom. Præſses Morga in d. hiſstor. Philippin. ex fol. 71. & turſsus ex fol. 132. Et idem Oliverius in narratione, quam de ſsua expeditione Anglico ſsermone conſscripſsit, quam poſsteà Latino donatam typis excuſssit Theod. de Bri Germanus Francfurti anno 1602. & extat in hiſstor. Americæ 9. part. Vbi etiam in undecima parte refertur noviſssima alia & certè notabilis navigatio alterius freti, quod Guilhelm. Schouten Hollandus detexiſsſse dicitur ex anno 1615. ad 1616.

Anno

^† deinde 1615. idem fretum fœliciſssimè traiecerunt ſsex naves Batavorum, ſseu HollandẽſiumHollandenſium mercatorum, & militum, ad Philippinas, ut apparuit, ſsuæ navigationis ſscopum protendentes, duce Georgio Spelbergio, quibus cum obviam noſstra claſssis exiret, iuſsſsu excellentiſssimi Proregis Marchionis de Monteſsclaros, & circa littus oppidi, quod de Cañete vocant, navalis conflictus acerrimus iniretur, duas naves, & plures ex militibus noſstris amiſsimus, adverſsarijs licèt tunc victoribus, non leviter comminutis, qui tamen poſsteà noſstrâ claſsſse petiti, cuius Architalaſsſsus, ſsive dux generalis fuit D. Ioannes Ronquillo, audaciæ ſsuæ pœnas cum fœnore perſsolverunt, omnibus ferè, quas ſsecum duxerant, navibus & militibus bellicâ noſstrorum virtute occiſssis, atque ſsubmerſsis, ut omnibus notiſssimum eſst. Quamvis nuper in lucem prodierit longiſssima huius expeditionis relatio à Batavis ipſsis ſscripta, & ſsub nomine appendicis undecimæ partis hiſstoriæ Americæ typis excuſsſsa à dicto Ioanne Theodoro de Bri, anno 1620. In qua omnes ſsalvos, & ſspolijs opîmis triumphantes, in patriam redijſsſse commentantur, & plura alia pro libito confingunt, ut ſsuæ gentis gloriam extollant, & Hiſspanæ detrahant. Qui præcipuus ſscopus omnium illarum relationũrelationum fuiſsſse videtur, unde cum hac cautione legendæ ſsunt, ut iam ſsup. cap. 5. num. 48. notavimus, & infrà lib. 2. cap. 25. in fin. repetimus.

Denique

^† anno 1618. die Sept. 27. iuſsſsu ſsupremi Indiarum CõſilijConſilij, atque id enixè curante eximio eius Præſside Dom. D. Ferdinando Carrillo, duo ſsratres peritiſssimi naucleri nomine Petrus & Guandiſsalvus de Nodal, cum Didaco Ramirez inſsigni Coſsmographo, & duabus celocibus Regio ſsumptu conſstructis, & inſstructis, Vlyſssipona |

p. 101

ſsolventes, vaſstiſssimo ſse Oceano commiſserunt, ad quęrendumquærendum & deſscribendum novum aliud fretum, quod ultra Magallanicum Belga ille, ſsive Batavus nauta Schoulten inveniſsſse dicebatur, & cum 19. die menſsis Ianuarij anni ſsequentis 1619. oſstium freti Magallanici detexiſsſsent, ulteriùs progredientes 22. die eiuſsdem menſsis inter duo promontoria, quibus ſsanctorum Vincentij & BartholomęiBartholomæi nomina indiderunt, aliud novum & magis apertum oſstium invenerunt, ſsub 55 gradibus & 13. minutis elevationis ad Polum Antarcticum iacens, quod quinque in lõgumlongum leucas, & in latum tres, & in profundo canalis ſsexaginta ulnas habêre iudicarunt, & per illud facili curſsu ad mare del Svr delati, eius inſsulas & adiacentia loca conſsiderantes, & depingentes, per antiquum Magallani fretum rurſsus in mare del Norte redierunt, & tandem ſseptimâ die Iulij in Hiſspaniam reverſsi ſsunt, novem duntaxat menſsibus, & paucis diebus in adeò ardua navigatione conſsumptis, cuius ephemericam narrationem typis excuſsſsam eidem Domino Præſsidi conſsecrarunt.

Ex qua,

^† & ex his, quæ iam pridem multi prudentes Coſsmographi tradidêre, quos referunt Ioſseph. Acoſsta d. lib. 3. cap. 10. Herrera decade 1. lib. 1. cap. 6. pag. 12. & in deſscript. Ind. cap. 1. & 23. pag. 67. Boterus in relatio. univerſsal. 1. part. volum. 2. libro 3. pag. 404. non ineptè opinari poſsſsumus, nullum verum fretum ibi inveniri, ſsed inſsulas aliquas Oceani circumfuſsione disiunctas, ad quarum finem ſsi pervenire licèret, in latiſssimum pelagus deduceremur, quo Oceanus uterque coniungitur, vel, ut melius loquar, unus & idem eſsſse, qui Orbem utrumque ambiat, oſstenderetur.

Atque hi quidem ex parte maris del Norte Magallanicum fretum tranſsijſsſse reperiuntur,

^† ex parte autem maris del Svr, idem fretum quærere, & deſscribere cum duabus navibus præſsidiarijs, & ſsexaginta hominibus miſssi fuerunt dux quidam nomine Ioannes Ladrillerus, & Dida. cus Gallecus inſsignis nauclerus anno 1558. iuſsſsu Domini Don Garciæ Hurtado de Mendoça, qui tunc Regnum Chilenſse moderabatur, qui varijs naufragijs, & periculis iactati, tandem illud detexerunt, & in Chile cum tribus, aut quatuor duntaxat ſsocijs reverſsi ſsunt, reliquis fame, & navigationis labore conſsectis, ut tangit Acoſsta d. lib. 3. capit. 10. qui ſse huius expeditionis notabilem relationem legiſsſse teſstatur, & eam nuper ſscriptis ſsuis latiùs inſseruit d. Doct. Suarez de Figueroa in vita Marchion. de Cañete lib. 3. in princip. Deinde verò anno 1579. cùm Franciſscus Drachus, hoc fretum emenſsus, in has Peruanas oras, ut diximus, delatus eſsſset, Excellentiſssimus ille, & nunquam pro meritis laudatus Prorex Dominus Don Franciſscus de Toledo, cupiens eundem Pyratam punire, & in poſsterum eiuſsdem freti tranſsitum alijs intercludere, ad illud recognoſscendum &, ſsi poſssibile eſsſset, muniendum, inſsignem alium ducem nomine Petrum Sarmiento, & nauclerum nomine Ferdinandum Lamerum cum duabus alijs præſsidiarijs navibus, & ducentis hominibus miſsit. E quibus Sarmientus, & ſuęsuæ navis ſsocij, licèt varijs tempeſstatibus agitati, ita perſstiterunt, ut tandem fretum invenerint, & omnes eius ſsinus, canales, & inſsulas annotantes, ad mare Atlanticum, ſsive del Norte, & per illud in Hiſspaniam delati fuerint. Cuius navigationis mirabilem hiſstoriam recenſset Acoſsta d. lib. 3. cap. 11. & longè pleniùs, & luculẽtiùsluculentiùs Argenſsola omnino legendus in d. hiſst. Malucarum, lib. 2. & 3. ex pag. 109. uſsque ad pag. 137. Cabrera d. lib. 12. cap. 23. Martinez d. repert. Mexican. fol. 271. Et alia de eodem freto, & eius ſsignis adducens, hiſstoria Americæ 2. tom. part. 8. & 9. ubi |

p. 102

extant relationes Anglorum, qui hoc iter fecerunt, Anton. de Herrera in d. deſscript. Ind. cap. 23.

^† ubi addit, anno 1582. ſsuaſsionibus Petri Sarmienti miſsſsam fuiſsſse ex Hiſspania aliam claſsſsem, ſsatis inſstructam, Duce Didaco Flores de Valdes, ut in dicti freti oſstio ad mare del Norte arces aliquas conderet & muniret, quod tamen, licèt ab eo tentatum fuerit, ob nimiam illius regionis ſsrigiditatem & intemperiem durare non potuit.

Svnt etiam

^† qui putẽtputent, multis, & ſsatis philoſsophicis argumentationibus ducti, quemadmodum Oceani Borealis ad Auſstrale, verſsus Polum Antarcticum, repertus eſst aditus per dictum Magallanicum ſsretum, ita neceſsſsariò aliũalium quoque aditum, & utriuſsque maris communicationem ad Polum Arcticum reperiendam, cùm hic nobilior ſsit, & recto naturæ ordini cõvenireconvenire videatur, ut ei nõnon negetur, quod in altero reperitur. Atque hoc quidem fretum in regione Floridæ iacêre coniectabatur Præfectus Petrus MelẽdezMelendez vir rei militaris, & nauticæ peritiſssimus apud Acoſstam d. lib. 3. cap. 12. & eo non relato, idem tradit Herrera d. decad. 1. lib. 1. cap. 6. pag. 12. & noviſssimè Licent. Anton. de Robles Cornejo in ſsuo examine herbarum ſsimp. medicin. lib. 5. cap. 21. Nimirum, quia regio illa ita latè protenditur, ut uſsque adhuc quò ultimi eius fines pertingãtpertingant, penitus ignoretur, & quidam ad mare Germanicum, alij ad extremos Europæ fines pervenire contendant. Et, ut idem Acoſsta teſstatur, huius freti aliqualem notitam habuiſsſse videtur inſsignis ille Pyrata Franciſscus Drachus, de quo ſsup. loquuti ſsumus, & quod plus eſst, alij per illud Thomam Candiſsch in hoc mare del Svr delatum exiſstimarunt.

Sed cùm Floridæ fretum, ſsi quod eſst, nondum cognitum fuerit, & Magallanicum adeò ſsit remotum, & ingẽtibusingentibus difficultatibus plenum,

^† nulla commodior via à Noſstris hucuſsque reperta eſst, qua ex uno Oceano in aliũalium trãſiretranſire, & navale commercium in his Occidentalibus Indijs, Præſsertim Peruanis, exercêre poſssint, quàm ſsi oneratiæ naves in Portubello maris del Norte ad Panamaticum ſsaltum exonerentur, & merces terreſstri itinere transferantur ad contrariam oram maris Auſstralis, ſsive del Svr, atq;atque ibi aliâ claſsſse ſsuſsceptæ, quò libitum fuerit, dirigantur.

^† Ibi namque utrumque mare tenui Iſsthmo ſsecernitur, qui ſseptem duntaxat leucis rectâ, & diametrali lineâ ductâ, diſstare cõperiturcomperitur, licèt propter itineris vortices, gyros, & anfractus, octodecim communiter dimetiantur, quarum tamẽtamen tredecim, vel duodecim per fluvium chagre dictum, biremibus, & ſscaphis, aut orarijs naviculius, qui volunt, aſcẽdereaſcendere poſsſsunt, ut diximus ſsup. capit. 6. num. 36. & 37. & latiùs tradit Acoſsta d. lib. 3. capit. 10. Herrera in d. deſscript. Ind. c. 1. pag. 2. & cap. 15. pag. 40. & decad. 4. lib. 1. cap. 9. pag. 20.

Qui etiam

^† d. deſscript. cap 13. pag. 31. de alio itinere & tranſsitu loquitur, qui eſst per provinciam dictam de Honduras ex portu dicto de Cavallos ad Baîam dictam de Fonseca. Et decad. 3. lib. 5. cap. cap. 12. pag. 216. & decad. 4. lib. 3. cap. 2. pag. 53. Proponit alios anguſstos terræ tractus, per quos prædicta duo maria facilè adiri, imò & canalibus quibuſsdam labore & induſstriâ hominũhominum confectis, mutuò intermiſsceri & cõmunicaricommunicari Poſsſsent, videlicet per dictũdictum flumen chagre, aut per ſeptẽſeptem illas leucas Panamatici Iſsthmi, vel per ingentem illãillam lacunãlacunam, quęquæ iacet in provincia Nicaraguæ, & cũcum tribus, vel quatuor leucis ab Auſstrali mari originẽoriginem ſsumat, poſsteà in magnũmagnum quoddãquoddam flumen prolabitur, & in Oceanum Atlanticum, ſsive del Norte ſsuas aquas poſst lõgumlongum curſsum exonerat. Aut per flumen Novæ Hiſspaniæ, VeręVeræ Crucis vocatũvocatum, uſsque ad oppidũoppidum TecoãtepecTecoantepec, per quod incolæ ſscaphas mercibus |

p. 103

plenas ex uno mare ad aliud traijcere ſsolent. Eandem relationem dictorum locorum, & itinerũitinerum facit Ioannes Boter. in relat. univerſsal. 1. part. volum. 2. lib. 2. pag. 369. & Acoſsta d. cap. 10. Ioquens tantùm de illo Panamenſsi, & qualiter à multis multoties de eo aperiendo, & mare utrinque communicãdocommunicando ſsermo habitas fuerit, & Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriuſsque Monarch. lib. 3. cap. 33. pag. 202.

Sed ipſsi

^† Auctores ſsubiungunt, hoc opus neutiquam tẽtaritentari debêre. Primò, quia per quamcunque ex ſsuprà dictis partibus, & quantumvis magnâ hominum vi, & perſseverantiâ illud aggrediamur, difficile, & penè impoſssibile eſsſse arbitrantur, duriſssimos illos, inacceſsſsos, & impenetrabiles mõtesmontes, ac rupes ſsuccindere, quibus Deus utriuſsque maris impetus dividere, & infringere voluit.

^† In cuius rei confirmationẽconfirmationem conſsiderat Boterus ubi ſsup. Nicanorem Syriæ Regem potentiſssimum nunquãnunquam perficere potuiſsſse foſsſsam, ſsive canalẽcanalem, quam ex Caſspio mari ad Euxinum deſsignaverat, de qua Plin. lib. 6. cap. 11. Nec Romanos

^† aperire illud breve quinque milliarium ſspacium, quod inter Ægeum & Ionium mare ad Peloponneſsum, nũcnunc vulgò Morea, reperitur, & efficit, ut naves longo & ancipiti ambitu, iuxta illam peninſsulam circumagantur. In quo opere poſst Demetrium Poliorcetem, plurimũplurimum laboravit Dictator Caius Cæſsar, & omnium maximè Domitius Nero, ut prodit Plin. lib. 4. capit. 4. Strabo. lib. 1. & Sueton. in eius vita capit. 19.

^† Vbi inquiunt, quòd hunc IſthmũIſthmum perfodere tentans, Prætorianos pro concione ad inchoãduminchoandum opus cohortatus eſst, tubâq́ue ſsigno dato, primus raſstello humum effodit, & corbulęcorbulæ congeſstam humeris extulit. Sed eius conatus tãquamtanquam imperfectos, & nunquam ad optatum finem pervẽturosperventuros, meritò irriſsit Apollonius Tyanæus apud Philoſstrat. in eius vita, lib. 4. cap. 8. & lib. 5. cap. 2. & Lucianus in Dialogo Nero, ſsive de foſssione Iſsthmi, fol. mihi 338. ubi alia ſsimilia opera ab alijs fruſstrà tentata commemorat. Et hinc

^† adagium originem ſsumpſsit, quo Iſsthmum perfodere dicebãturdicebantur, qui magno quidem conatu, ſsed irrito, aliquid molirentur, de quo agit Eraſsmus pag. 1064. 7 Cœlius Rhodigin. lib. 21. lect. antiq. cap. 19.

Xerxes

^† quoque Perſsarum Rex, nõnon magis fœlici ſsucceſsſsu, pontem navium facere tentavit, quo Aſsiam Europæ coniungeret, ut poſst D. Iſsidor. & alios Græcos Scriptores recenſset Ioan. FũgerusFungerus in Etymol. verb. Aſsia. Et Athon montem abſsque ullo fructu, ſsolâ iactãtiæiactantiæ gratiâ, & potentiępotentiæ oſstentandi cupidus, à ſsuis copijs ſsub verberibus effodi iuſssit, per vices alijs ſsuccedentibus, adiuvantibus etiam in effodiendo accolis, uti latiùs commemorat Herod. lib. 7. Briſsſson. de Regno Perſsar. lib. 3. pag. 335. & Bapt. Fulgoſs. lib. 9. memorab. cap. 5. de ſsuperbia fol. 326.

Herodotus

^† etiam lib. 2. relatus à Petro Opmeero in Chronograph. pag. 98. & Maluenda de Paradiſso cap. 35. pag. 98. narrat, Nechaum, ſseu Nechepſsum Ægypti Regem foſsſsam ex Nilo ad Rubrum mare fodere cœpiſsſse, in qua centum viginti millia Ægyptiorum re inſsectâ perierũtperierunt. Et idem ſscribit Paul. Iovius lib. 36. hiſstor. ubi ſsubiungit, in medio eius opere Nechaum deſstitiſsſse, territum Oraculo eum id Barbaro pręmunirepræmunire. Et alia ſsimilia exempla congerit. Theat. vitæ humanæ volum. 10. lib. 2. pag. 2400. & ſsequentibus.

Secundò: Acoſsta & Boterus prædictum opus eâ conſsideratione diſsſsuadêre conantur, quòd licèt foſsſsarum, aut canalium conſstructio non ita difficilis eſsſset, homines tamen ab auſsu tam arduæ & periculoſsæ rei, meritò, tũtum pietas honeſstaſsq́ue, tum impendentis pœnępœnæ metus avocare debêret,

^† ut quibus probroſsum omnino, & piaculare futurum eſsſset, ſsi opera, quæ Deus inexhauſstâ ſsuâ ſsapientiâ, & infinitâ providẽtiâprovidentiâ |

p. 104

in creando mundo, ita cõditacondita & conſstituta voluit, eadem nos temerario & nefando molimine, deſstruere, evertere, & in Creatoris contumeliam emendare ſsatageremus. Pro qua ratione exornanda,

^† ego illud, quod vulgò circumfertur de Alphonſso X. Caſstellæ & Legionis Rege perpendo, qui Regni privatione, & alijs ſsupplicijs à Deo punitus dicitur, quòd inanis ſsuæ ſapiẽtiæſapientiæ perſsuaſsione inflatus, Divina opera notare & emendare auſsus fuerit, & cũcum Momo illo Lucianico aſsſserere, ſse, ſsi à creationis exordio Divinæ menti affuiſsſset, de multis rectiùs creandis admoniturum fuiſsſse, ut refert Roderic. Sanct. part. 4. cap. 4. & 5. Thom. Bozius de ruinis gent. lib. 7. cap. 4. pagina 636. Theatr. vitæ humanæ volum. 17. lib. 7. pag. 3196. & Mariana de rebus Hiſspan. lib. 14. cap. 4. pag. 685. licêt hoc falsò pijſssimo illi Regi à calumniatoribus eius fæculi impictum, ſsatis doctè probet noviſssimus D. Ioannes Briz Martinez in hiſstor. S. Ioan. de la Pena lib. 5. cap. 27.

Adduco etiam

^† aliam mirabilem hiſstoriam, quæ habetur apud Herod. lib. 1. Pauſsan. in Corinth. & Eraſsm. d. adagio, dum narrãtnarrant, Gnidios Iſsthmum quà anguſstiſssimo ſspacio, nempe quinque ſstadiorum, ſspectabat continentẽcontinentem, perfodere adortos, quo inſsulam facerent, cæterùm ictos ſscopulos in fodiẽtiumfodientium oculos reſsilijſsſse. Deinde Delphicum Apollinem ab eis conſsultum, trimetris reſspondiſsſse:

Neque cingite Iſsthum mœnibus, neque fodite,
Nam ſsi Iovi id viſsum, locaſsſset in ſsalo.

Æmilius etiam lib. 2. & Aimoinus lib. 4. cap. 84. rerum Franc. & Aventin. lib. 4. annal. Boior. tradũttradunt, quòd

^† cùm Carolus Magnus foſsſsam ex Rheno in Ararim, & ſsubſsequentes fluvios facere tentaſsſset, ut ſsic ex Mediterraneo navigari poſsſset, & commercia rerum in promiſscuo forent, & iam opus proceſsſsiſsſset ad trium millium paſsſsuum longitudinem, trecentorum latitudinem, quò longius tendebatur, eò magis velut paluſstri limo in ſse reſsidente, quidquid inter diu egerebatur, noctu humo relabente ſsubſsidebat, noctibuſsq́ue audiebantur voces mugientium, & laſscivientium confuſsi ſstrepitus circum ſsuperiorem foſsſsam, quo quaſsi miraculo pavefactæ operæ ac curatores, id religioſsum rati, tandem pervicêre, ut Rex a conatu deſsiſsteret. Atque ita facies rerum naturæ, quam mutare Francus ſstatuerat, ut ab ævo fuerat, permanſsit.

Tertiò conſsiderant, quòd

^† ſsi prædictum opus perficeretur, univerſsa illa regio abſsque dubio aquis ſsubmergenda eſsſset, cùm unus Oceanus altero multo preſssior, & humilior decumbat, quãquam ob cauſsam

^† dicunt Seſsooſstris primũprimum tempore, & poſsteà ſsub Turcarum Imperio, cœptam maris Rubri in Nilum deductionem intermiſsſsam fuiſsſse, quia excelſsius tribus cubitis Rubrum mare, quàm terra Ægypti compertum erat, ut ſscribit Herodot. d. lib. 2. Plinius lib. 6. cap. 29. D. Baſsil. homil. 4. in Hexam. D. Ambroſs. ibídem lib. 3. cap. 2. Procop. in 1. Geneſs. S. Thom. 1. par. quæſst. 69. artic. 1. ad 2. Acoſsta d. cap. 10. Maluenda de Antichriſst. lib. 5. cap. 7. & de Paradiſso cap. 35. pag. 98. licèt contradicere videatur Strabo lib. 17. de ſsitu Orbis.

Et addere potuerunt exemplum aliquorum Romanorum Imp.

^† qui Europam, quæ peninſsulam facit, in inſsulam prorſsus hominum induſstriâ redigere voluerunt, verùm id fuit prætermiſsſsum, quòd Oceano aditus aperiebatur ad Orbem illum nimijs inundationibus affligendum, ut tradit Simon Maiolus colloq. 14. ad finem, pag. mihi 350.

Etenim licèt

^† aliquorum ſsententia fuerit, mare nec quidem in prono ultra littus excurrere poſsſse, niſsi ita imperet Deus, ut colligitur ex verbis Ieremiæ cap. 5. verſs. 22. Iob cap. 38. verſs. 10. & 11. Circumdedi illud terminis meis, |

p. 105

& poſsui vectem, & oſstia, & dixi: Vſsque huc venies, & non procedes amplius, atque hìc infringes tumentes fluctus tuos. Solini cap. 27. ubi de Heſsperidum hortis agens, inquit, illud in eis mirum videri, quod ſsolùm inferiore licèt libra depreſsſsius, nunquam tamen acceſsſsus freti ſsuperlabitur, ſsed obſstacula naturalis repaguli in ipſsis marginibus habet undæ, & intimis orarum ſsupercilijs ſspontè fluctus in gyrum reſsiſstunt. Ita ſspectando loci ingenio nimirum planities manet ſsicca, quãvisquamvis prona ſsuperveniant æquora. Et D. Baſsilij in Hexam. hom. 4. qui piè non Naturæ, ſsed Dei iuſsſsui id tribuens, ſscribit, Furioſsum ſsæpè ex ventis mare, & in maximam altitudinem per undas exurgens, ubi littora tantùm contigerit, impetu in ſspumam deſsoluto, retrocedit, debiliſsſsima re arena, id quod violentia intolerabile eſst, frænatur. Alioqui quod prohiberet RubrũRubrum mare omnem Ægyptum caviorem, ac depreſsſsiorem ipſso exiſtẽtemexiſtentem invadere, & cum Ægyptio pelago coniungi, ſsi non præcepto Conditoris ligatum eſsſset, &c. Hoc tamen ita accipiendum eſst, ne maria, in ſsuo naturali alveo relicta, littora prętergrediãturprætergrediantur,

^† at ſsi aliud mare alij pronũpronum ſsit, & interiacentis Iſsthmi impedimentum auferatur, dubio procul in illud influet, nec redibit, ut perſspicuè docet Seneca lib. 4. nat. quæſst. cap. 2. Pontus, inquiens, in inferum mare aſsſsiduè fluit rapidus, non ut cætera maria alternatis ultro citroq́ue æſstibus, in unam partem ſsemper pronus, & torrens: & idem recolit Maiol. colloq. 10. pag. 274. Hinc aliud memorandum miraculum animadvertens cum eod. Seneca lib. 3. cap. 5.

^† Vt adeò verum ſsit, mare nullis unquam aquis creſscere, ut neque alio mari illuente poſssit augêri. Et eſst videndus eruditiſssimus Pat. Ioan. Pineda in cõmentcomment. in Iob cap. 26. verſs. 10. & d. cap. 38. verſs. 10. & 11. ubi elegãtereleganter tractat, an mare ſsit inferius, & depreſssius terrâ? & an

^† miracula, vel naturali aliquâ ratione contineatur, ne exundet? & idẽidem tractat Pat. Ioan. Bapt. Scortia lib. 2. de natur. & increm. Nili, cap. 11. reſsolvens mare nunquam eſsſse altius terrâ, & eius ſsuperficiem ſsemper eſsſse in æquilibrio, & Auguſstin. Torniel. in annal. ſsacris, 1. tom. 3. die Mundi, num. 4. & 5.

Sed licèt hæc ita conſsiderari poſsſsint.

^† Ego tamen hanc utriuſsque Oceani communicationem, ut rem univerſso Orbi, & pręcipuèpræcipuè Hiſspanis utiliſssimam abſsque ulla hæſsitatione Potentiſssimis Regibus noſstris conſsulerem, ſsi id alicuius ex prædictis locis qualitas & conditio, licèt difficulter, fieri pateretur. Nihil eſst enim, quod non labori & induſstriæ hominum cedat,

^† Neque uſsquam Deum offenſsum iri putarem, ſsi ingenio, & arte, quam illis beneficentiſssimâ ſsuâ pietate conceſssit, naturalem curſsum, & ſstatum aliquarum rerum, aut locorum aliquando & aliquatenus mutent, & eorumdem neceſssitate, aut utilitate ſsuadente, montes, flumina & maria ipſsa ſsuis uſsibus aptare conentur. Sic

^† enim videmus inchoatam illam à Seſsooſstri ex Rubro mari ad Nilum foſsſsam, & navigationem, poſsteà ab alijs eius ſsucceſsſsoribus vanis timoribus derelictam, tandem à Ptolemaicis Regibus perſsectam fuiſsſse, quæ latitudinem habebat cubitorum centum, profundum quãtumquantum navigio ſsatis eſsſset decem millia ferenti. Et hunc Euripum clauſsum feciſsſse, ut cùm vellent, in exterius mare navigarent, ac rurſsum ſsine periculo reverterentur, ut tradit Diodor. lib. 1. cap. 3. Strabod. lib. 17. & Plutarc. in Antonio, ubi ait, CleopatrãCleopatram

^† ab Auguſsto victam, per hunc locum reſseratâ foſsſsâ transferre claſsſsem inſstituiſsſse in Arabicum ſsinum, & cum auro & argento, & magna ſsuorum manu in ignotas ſsedes commigrare, fugiens bellum, ac ſservitutem.

Nerone

^† etiãetiam III. & Valerio Meſsſsala Conſsulibus, Lucius Verus, quem exercitui præfecerant, in Gallia ex Moſsſsella navigabilem alveum perdu|

p. 106

cere in Ararim aggreſsſsus eſst, ut ſsic ex Rhodano per Ararim foſsſsam, Moſsſsellam in Rhenum ad Oceanum poſsſset navigari, & perfeciſsſset, niſsi ab hoc tam utili conatu eum deterruiſsſset Iulius Gracilis Belgicæ Legatus, ut recolit Pineda Franciſscanus in Monarch. Eccleſsiaſst. 2. part. lib. 11. cap. 4. §. 4. pag. 96. & lib. 18. capit. §. 3. ubi agit de Carolo Magno idem opus tentante, & Petrus Opmeer. in opere Chronograph. pag. 223.

Herculem

^† quoque, Gaditanum fretum, quo Africa ab Hiſspania dividitur claudere olim voluiſsſset, tradit Diodor. Sicul. lib. 4. cap. 3. Mariana lib. 1. hiſstor. Hiſspan. cap. 2. & Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utriuſsque Monarch. lib. 3. cap. 25. §. 4. pag. 165. nimirum

^† quia eo tempore anguſstiſssimum erat, ut conſstat ex Plinio in pręfatpræfat. lib. 3. Solino cap. 36. imò & olim fuiſsſse terram continuatam tradit Eratoſsthenes apud Strab. lib. 1. de ſsitu Orbis ad medium, Seneca lib. 6. natur. quæſst. cap. 29. Pompom. Mela libro 1. cap. 5. & Puente ubi ſsup. §. 3. Alia

^† ſsimilia eiuſsdem Herculis opera, quibus Charybdis, & Scyllæ nocivos ſscopulos ſsuſstulit, Acheloum fluvium in alium curſsum divertit, Nilum altiſssimis aggeribus ductis compreſssit, & Tempe, & Theſsſsaliæ ſstagnantes regiones, apertis ingentibus foſssis, utiles & fertiles reddidit, latè ſscribunt & laudant Diodor. lib. 1. cap. 2. & d. lib. 4. cap. 2. Sabellicus lib. 6. Enead. 1. Cœlius Rhodigin. lib. 7. antiq. lect. cap. 20. Natal. Comes lib. 8. Mythol. cap. 12.

^† & plurima congerens de huiuſsmodi Iſsthmis perfoſssis, & alijs mirabilibus operibus hominum operâ, induſstriâ & labore confectis Theat. vitæ humanæ omnino videndum vol. 10. lib. 2. per totum, Simon Maiol. 1. tom. colloq. 15. & 23. Cœlius Rhodiginus d. lib. 21. cap. 19. Ravif. Textor. in officina, 2. tom. ex pag. 222. & Maluenda lib. 5. de Antichriſst. cap. 17. & lib. 6. cap. 13. ubi inter alia de inſsigni opere

^† illarum portarum agunt, quas Caucaſsias, ſsive Caſspias dicunt, & Tartaros à Georgianis, & alijs nationibus dividunt, de quibus etiam plura tradit Plinius lib. 6. cap. 11. & 14. D. Hieronym. in epiſstol. ad Ocean. de epitaph. Fabiolæ tom. 1. Iornandes in lib. de. geftis Goth. Marcus Polus lib. 1. cap. 5. Paul. Iovius lib. 17. hiſstor. cap. 5. & Fr. Ioan. à Ponte in cõvenienconvenien. utriuſsque Monarch. lib. 2. cap. 18. pag. 205.

^† de cloacis urbis Romanæ, quas Plin. lib. 36. cap. 15. operum omnium maximum vocat, ſsuffoſsis montibus, atque urbe penſsili, ſsubterq́ue navigata, & Caſssiodor. lin. 3. var. epiſstol. 30. ſstuporem viſsentium, cùm poſssint aliarum civitatum miracula ſsuperare, de quarum etiam laude & admiratione multa ſscribit Tit. Livius lib. 1. & 5. Eutropius lib. 1. Alexand. ab Alex. lib. 3. Genial. cap. 14. pag. 366. & & Iuſstus: Lipſsius de admir. mag. vebis Romæ, lib. 3. cap. 12.

Neque

^† poteſst ſsilentio involvi ingentis, & penè incredibilis fabrica illius muri, quem Sinæ fecerunt, ut Regnum ſsuum à Tartarorum invaſsionibus tutarentur; durat enim adhunc per quingentas leucas extẽſasextenſas, ut ex varijs Auctoribus, qui de rebus Sinarum ſscripſserunt, recolit Maiolus d. colloq. 23. pag. 515. & poſst eum P. Nicolaus Trigaultius de Chriſst. in Sinas expeditione lib. 1. cap. 2. in ſsin. & lib. 5. cap. 13. in princip. & longè, melius teſstis oculatus Ferdin. Mendez Pinto in ſsuis mirab. peregrinat. cap. 95. ubi leucas longitudinis muri 350. eſsſse dicit, altitudinem ſsex ulnarum, latitudinem quadraginta palmorum, & in eo conſstruendo, & montibus ac rubibus, quęquæ ſse offerebant, cum illo coniungendis & complanandis, viginti quinque continuis annis, ſseptingenta & quinquaginta homimum, millia indeſsinenter laboraſsſse.

Clariſssimum

^† quoque Luſsitaniæ |

p. 107

Ducem Alphonſsum AlburqueciũAlburquecium animo concepiſsſse operâ Abyſssinorum uti, & Nili fluenta novo & breviori alveo in Arabicum ſsinum avertere, ut ſsic totam Ægyptum Turcis Chriſstianæ noſstræ Fidei hoſstibus prorſsus infractuoſsam redderet, & fame ſsitiq́ue extingueret, apertè ſscribit, & vel ſsolum conatum multis laudibus extollit Maffæius lib. 5. hiſstor. Ind. Maluenda de Antichriſst. lib. 2. cap. 5. pag. 70. & de Paradiſso capit. 35. ubi addit ex Laurent. Anania in fabric. mundi tractat. 3. Turcarum

^† Sultanum Abyſssinis peregrinis religionis ergò in terram Sanctam venientibus leviora tributa, quàm alijs Chriſstianis imperare, quod in eorum poteſstate ſsit, Nilum in Rubrum mare derivare, atque ita ne in Ægyptum deſscendat efficere.

Sed finiamus hoc caput

^† adiecto Ifaîæ Prophetæ loco cap. 4. verſs. 4. ubi ſsimilia opera non ſsolùm non damnat, ſsed potiùs homines ad ea facienda cohortatur, ſsic inquiens: Omnis vallis exaltabitur, & omnis mons & collis humiliabitur, & erunt prava indirecta, & aſspera in vias planas, quaſsi diceret, iuxta paraphraſsim Gaſspar. Sanctij ibîdem: Iniecto aggere, & congeſsta humo attollatur vallium depreſsſsa profunditas, & contrâ deiectis ſscopulorum faſstigijs, demittantur colles. Et quod anfractuoſsum eſst, dirigatur ad regulãregulam, quod verò clivoſsum & inæquale, in planiciem æquetur, ut feciſsſse dicitur Annibal, dum obſstantes Alpium rupes aperuit, & Veſspaſsianus, cùm caſstra movêret contra Ieruſsalem, de quo Ioſseph. lib. 3. de bello Iudaico, capit. 5. Eâdem quoque

^† licentiâ, ſsed culpabili tamen ſsuperbiâ uſsus eſst Cyrus Perſsarum Rex, ut poſst alios refert Baptiſst. Fulgoſsus lib. 9. memorab. cap. 5. de ſsuperbia, fol. 326. Nam cùm ad Babylonicam expeditionem proficiſsceretur, fluvium Gangem immenſsæ magnitudinis, rapidumq́ue, in trecentos ac ſsexaginta parvos alveos diviſsit, quòd in eo eques Perſsa unà cum equo abſsorptus eſsſset. SuperbęSuperbæ rei inſsolens quoq;quoque verbum addens, affirmans, ſse ita diminuturum amnem, qui equiti ſsuo ſse pervium facere noluerat, ut etiam prægnans fœmina pedibus ſsine labore eum traiectura eſsſset.

CAPVT IX De origine gentium in Novi Orbis Regionibus repertarum, & quomodo ad eas transire potuerint?

CAPVT IX De origine gentium in Novi Orbis Regionibus repertarũrepertarum, & quomodo ad eas trãſiretranſire potuerint?

SVMMARIVM Capitis IX.

1 Hominis primi de ortu, & creatione variè Philoſsophi ſsentiebant.
2 Homines omnes ab Adamo originem ducunt.
3 Cap. 17. Actor. Apoſstol. exponitur, & illuſstratur.
4 Adam fuit auctor totius generis humani.
5 Adam idem ſsignificat Hebraicè, quod Latinè homo, & cur ita vocatus?
6 Adami ad formationem Deus terram ex quatuor mundi partibus ſsumpſsiſsſsè dicitur, & quare?
7 Adami inter filios, & deſcendẽtesdeſcendentes qualiter Orbis dividi cœperit?
8 Noë poſst diluvium conſstitutus fuit à Deo veluti parens cæterorum hominum, & qualiter illis provincias diviſserit?
9 Homines qualiter ſsub Noe, & poſst canfuſsionem linguarum diviſsi fuerint?
10 Plato quo ſsenſsu dixerit Deos ſsingulatim Orbis regiones ſsortitos fuiſsſse?
11 Noe à veteribus ſsub Iani nomine colebatur, & quare etiam conſsuvius, & Chaos mundi diceretur?
12 Noe velut mundi hæres à Deo conſstitutus, qualiter OrbẽOrbem inter filios diviſsit?
13 Adami oſsſsa in Arca ſservavit Noe, & qualiter illa inter filios cum Orbe diviſsit?
14 Noe poſsteri ſsolum tres antiquas Orbis partes diviſsiſsſse, & habitaſsſse leguntur.
15 Indi in Novo Orbe reperti unde originem ducant? difficilis quæſstio. & n. 19.
16 Iapheti filios inſsularum incolas fuiſsſse, quo ſsenſsu in ſsacra Scriptura dicatur?
p. 108
17 Diluvium univerſsale Noe, etiam Indos Novi Orbis, ſsi tunc aliqui erant, delevit.
18 Diluvij generalis aliquam notitiam Indi Occidentales habuiſsſse videntur.
20 Divus Auguſst. putavit Auſstrales Regiones non habitari, & quare?
21 Indi nil niſsi ſsomnia, & meras fabulas narrant de ſsua origine, & propagatione, & earum plures breviter referuntur.
22 Romani, & alij crediderunt à Deucalione lapides in homines verſsos.
23 Aeginetæ putabant ſse ex fomicis homines factos.
24 Corybantes ac Curetes ex monte Ida prodijſsſse fabulantur.
25 Athenienſses ſse terrigenas eſsſse iactabãtiactabant, & cur Cicadas capillis intexerent?
26 Cicadæ ſsemper manent in loco ubi natæ ſsunt, & de adagio Cicadis operti, quid ſsignificet?
27 Terrigenas ſse eſsſse plures nationes gloriabantur.
28 Terræ filius dictus fuit Saturnus, & quare? Et de uſsu, & ſsignificatione adagij, Terræ filius.
29 Spurij cur dicantur Terræ filij, Gigantum fratres, & Favonij?
30 §. Si adverſsus, inſstitution. de nupt. illuſstratur.
31 Indi Occidentales nullas litteras habuerunt, & quibus modis, & nodis hiſstorias ſsuas conſservarent, & annos computarent.
32 Indorum omnium hiſstoriæ antiquæ parum fidei habere poſsſsunt.
33 Antiqua ſsemper ſsunt obſscura, & leviores probationes exigunt.
34 Græci, pueri dicti fuerunt, quia res antiquas ignorabant.
35 Indos ſsuæ propagationis initia ignorare mirum non eſst, & quare?
36 Batueocorum Hiſspaniæ notabilis hiſstoria.
37 Indos Occidentales ex terra primùm, vel putri aliqua materia formatos, aliqui erroneè putarunt.
38 Animalia imperfecta & inſsecta benè poſsſsunt generari ex putrefactione.
39 Mures in Ægypto qualiter generentur?
40 Animalia perfecta, & præſsertim homo, non poſsſsunt naſsci, niſsi ex ſsemine parentum.
41 Arnaldi de Villanova hæretica opinio, qui hominem dixit, & tentavit fieri poſsſse per artem Alchimiæ, & magiam naturalem.
42 Homo non poteſst generari per magiam dæmoniacam, neque ex coitu cum aliquo bruto animali, & hiſstoriæ, quæ contrarium produnt, qualiter accipiendæ? remiſsſsivè.
43 Peguſsiani, & Sianitæ dicuntur à cane quodam cum muliere rem habente originem ducere.
44 Indos procedere ab ijs, qui data opera, vel fortuito ad regiones Novi Orbis olim navigarunt, multi opinantur, qui reijciuntur, num. 48.
45 Navigationes antiquorum longiſsſsimæ, remiſsſsivè.
46 Hiſspani Maurorum invaſsionem per mare fugientes tempore Regis Roderici ad provincias Novæ Hiſspaniæ appuliſsſse dicuntur, ubi cruces poſsteà repertæ ſsunt.
47 Inſsula ſseptem urbium dicitur reperta, & habitata à ſseptem Epiſscopis, & Hiſspanis Maurorum cladem fugientibus.
49 Animalibus perfectis non minus quàm hominibus via in Novum Orbem quærenda eſst, quia etiam diluvio perierunt.
50 Animalia domeſstica, & fera qualiter poſst diluvium ad inſsulas longinquas tranſsierint? anceps eſst quæſstio.
51 Animantia omnia qualiter adducta fuerint coram Adam, ut eis nomina imponeret, & coram Noe, ut ea in arcam includeret?
52 Animalia durante ſstatu innocentiæ linguam Hebræam quodammodo intellexiſsſse, imò & locuta fuiſsſse, quidam fabulantur.
53 Animalia poſst diluvium in inſsulis denuò creata fuiſsſse opinatur D. Auguſstinus, quod reijcitur.
p. 109
54 Geneſsis locus cap. 1. verſs. 24. de productione animalium exponitur.
55 Indos Novi Orbis quidam tradunt procedere à phænicibus, & Carthaginenſsibus, vel à Romanis & alijs; nationibus, remiſsſsivè.
56 Indi Novi Orbis, ſecũdùmſecundùm plures, procedunt ex incolis inſsulæ AtlãticæAtlanticæ, quod reijcitur, licèt valdè probetur à Iuſsto Lipſsio.
57 Indi Occidentales à Tubali, & Hiſspanis originem ducunt ſsecundùm Maluend.
58 Tubal filius Iaphet, & nepos Noe omnium primus in Hiſspaniam venit.
59 Indos Occidentales ab Heſspero XII. Hiſspaniæ Rege, & Hiſspanis ab eo miſsſsis originem trabere putat Ovetus, & alij.
60 Hiſspanæ Coronæ iure poſstliminij unitas fuiſsſse IndiarũIndiarum regiones olim ab Heſspero eius Rege poſsſseſsſsas.
61 Heſsperus quo tempore in Hiſspania regnavit.
62 Heſsperides inſsulæ propriè & verè ſsunt illæ, quas vocamus de Barlovento, licèt aliqui eas confundant cum Gorgadis, aut Fortunatis.
63 Heſsperus nomen dedit inſsulis Heſsperidis, & Hefperiæ, hortis HeſperidũHeſperidum, & Heſspero ſstellæ, & de his aliqua remiſsſsivè.
64 Dionyſsij Alex. elegans locus de inſsulis Heſsperidis ab Hiſspanis iam olim habitatis expenditur.
65 Hiſspani olim Hiberi dicebantur.
66 Heſsperides inſsulas à Floridenſsibus primum coli cœptas opinatur Herrera.
67 Indos Novi Orbis à Iudæis à Salmanaſsare captis procedere, multi arbitrantur, & quare? & num. 70. & reprobatur num. 71.
68 Eſsdræ locus exponitur.
69 Indorum mores, & proprietates, & in quibus Iudæis ſsimiles ſsint.
72 Iudæi decem Tribuum capti à Salmanaſsare, ubi hodie conſiſtãtconſiſtant, & cur clauſsi dicantur, & alia de eis.
73 Iudæi decem Tribuum nõnon videntur in Americam pervenire potuiſsſse, & quare?
74 Eſsdræ liber quartus ab Eccleſsia non eſst receptus, licèt non ſsit reprobatus.
75 Licentiatus Petrus Ruiz Bejaranus Regius Senator in Argentina Cancellaria laudatur.
76 Indi Novi Orbis an procedãtprocedant ab Iſsaachar quinto filio Iacob?
77 Iſsaachar, & eius poſsteris, quæ pater Iacob prædixit, Indis omnino convenire videntur.
78 Iſsaachar Tribus terram optimam Chananææ poſsſsedit, & aſsinum pro inſsigni ſsui vexilli portavit.

REiectis variãtibusvariantibus Philoſsophorum EthnicorũEthnicorum ſsententijs,

^† qui de primo Hominis ortu vanas iuxta ac prolixas diſsputationes habuerũthabuerunt, de quibus plura tradit Plutarch. lib. 5. de plac. Philoſsoph. cap. 18. Lucret. lib. 2. & 5. de natur. rerum, Ovid. lib. 1. Metamorphoſs. Cenſsorinus de die Natali cap. 2. & 3. Lactan. lib. 2. Divin. Inſstit. cap. 12. & lib. 7. cap. 7. & Iuſstus Lipſsius omnino videndus in Phyſsiolog. Stoicorum lib. 3. cap. 4. Apud nos quidem, qui Catholicam Fidem agnoſscimus, ut certiſssimum, ita & vulgatiſssimum eſst, omne

^† mortalium genus, per quaſcũquequaſcunque Orbis partes diffuſsum exiſstat, ex primi illius parentis noſstri Adami ſsemine propagatum, quẽquem Deus de terræ limo formavit, ut totius Orbis terrarum pater exiſsteret, & eorum omniũomnium, quæ erãterant ſsuper terram, poteſstatem acciperet. Hoc expreſssè colligitur ex Geneſs. cap. 2. Sapient. cap. 10. Eccleſsiaſsti|

p. 110

ci cap. 17. & D. Auguft. lib. 16. de Civitate Dei, cap. 8. in fin. ubi concludit, ea, quæ de monſstroſsis gentibus à nonnullis Auctoribus proferuntur, omnino nulla eſsſse: Aut ſsi ſsunt, homines non ſsunt: aut ex Adam ſsunt, ſsi homines ſsunt. Et idem apertiùs probatur

^† ex cap. 17. Act. Apoſstol. verſs. 26. ubi ſsic habetur: Fecit Deus ex uno omne genus hominum inhabitare ſsuper univerſsam faciem terræ, definiens ſstatuta tempora, & terminos habitationis eorum. Quem locum, etſsi Arias Montanus de Noë, & temporibus poſst diluvium acceperit, verius tamen eſst, multò magis Adamo convenire,

^† qui propriè fuit auctor omnium hominum generis, ut ibi gloſsſsa Interlinealis, Lyranus & alij ſsenſserunt, & ſsequitur Ioan. Lorin. pag. 669. Et eapropter

^† nullo proprio, ſsed ſspeciei duntaxat nomine fuit appellatus, cùm idem ſsit Latinè Homo, quod Hebraicè Adam; ſsiquidem omnes, ab eo deſscendentes, homines nuncupantur, ut benè conſsiderat D. Epiphanius initio Panarij, Pineda ſsup. Iob capit. 40. verſs. 9. & Auguſst. Torniellus in Annal. ſsacr. 1. tom, die 6. Mundi, num. 6. in fine.

Quibus addo

^† notabilem illam doctrinam D. Cypriani in lib. de monte Sion & Sina contra Iud. & Auguſstin. tractat. 9. in Ioan. quæſst. 10. qui tradunt, Deum ad creationem Adami ex quatuor cardinibus Orbis terrarum limum pugno comprehendiſsſse, ſsicut ſscriptum videtur apud Iſsai. capit. 40. verſs. 12. ſsecundùm Septuaginta: Palmo menſsus ſsum cœlum, & pugno comprehendi terram, & formavi hominem ex omni limo terræ, eâ fortè ratione, quia ad eaſsdem etiam quatuor eiuſsdem Orbis partes illius ſsucceſssio iugiter propagari & extendi debebat. Quemadmodum

^† verè extendi cœpit in generali illa & priori mundi diviſsione, quęquæ Adami temporibus inter eius filios facta fuit, de qua præter alios optimè agit Ieſseph. lib. 1. antiq. cap. 2. D. Aug. lib. 15. de Civitate Dei, cap. 8. Genebrard. lib. 1. chronic. Anton. Poſsſsevinus in Bilioth. tom. 2. lib. 15. cap. 19. pag. 252. & Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 7.

Quamvis negari nõnon poſssit,

^† deleto poſstea per diluvium Orbe, &, omnibus, qui in eo habitabant, exceptis Noë, & eius uxore, & filijs Sem, Cham & Iaphet cum uxoribus ſsuis, & animalibus, quæ ex præcepto Domini in arca ſservata ſsunt, ipſsum Noë à Deo veluti univerſsalem parentem cæterorum hominum, qui ab illo proceſsſserunt, conſstitutum fuiſsſse, & aucto nimis humano genere, alias alijs ſsubinde ſstationes, provincias, civitates, ac populos deſsignaſsſse, in quibus commodè vitam degere poſsſsent, ut docemur Geneſs. cap. 9. verſs. 19. ibi: Tres iſsti filij ſsunt Noë, & ab his diſsſseminatum eſst omne genus hominum ſsuper univerſsam terrãterram. Qui

^† etiãetiam deinde magis diviſsi ſsunt, in ſseptuaginta duas Reſspublicas mundũmundum partiti, poſst linguarum confuſsionem, quæ in ædificatione turris BabylonicęBabylonicæ contigit, ut habetur Geneſs. cap. 7. 10. & 11. Deuteronom. cap. 32. & latè proſsequuntur Beroſsus, & Ioan. Annius lib. 2. & 4. Ioſseph. & Genebrard. ubi ſsup. D. Auguſstin. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 4. 5. & 6. Philo Iudæus in libro de confuſsion. lingua. Diodor. Sicul. lib. 1. Bibliothec. Origenes homil. 11. ſsup. Numeros, D. Iſsidor. de Origin. Goth. in princ. Archiepiſsc. Toletan. in Chron. Hiſspan. lib. 1. cap. 3. Epiſscop. Tudenſs. ibîdem lib. 3. Abulenſs. cap. 14. Geneſs. quæſst. 1. D. Antonin. 1. part. Chronic. cap. 3. Ado Archiepiſscop. Viennenſs. in Chronic. ætate 2. anno 1758. Iſstela, Pererius & Delrius in Geneſs. cap. 11. Arias Montanus in Phaleg. quæ vox diviſsionem ſsignificat, Pineda Franciſscan. in Monarch. lib. 1. cap. 16. & ſsequentib. Anton. Poſsſsevinus in Bibliothec. 2. tom. lib. 15. cap. 16. pag. 252. & 253. Thom. Bocius Eugubin. de ruinis gentium lib. 4. cap. 1. 2. & 3. Mariana |

p. 111

de reb. Hiſspan. lib. 1. cap. 7. Petr. Opmeerus in d. opere Chronograph. pag. 17. ubi ſsatis diſstinctas tabulas huius diviſsionis apponit, & melius Auguſstin. Torniellus in Annal. ſsacris, 1. tom. anno mundi 1909. num. 2. & 3. & 1931. ex pag. 201. ad 238. & Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. lib. 3. cap. 33.

A quibus

^† non valdè abeſst Plato in Critia, dum ait: Dij quondam univerſsæ terræ Orbem ſsingulatim ſsortiti ſsunt, in regiones ſsingulas diſstributum, &c. Deos enim appellat Principes, ac pręcellentespræcellentes in Republica viros, qui, ut manifeſstum eſst, Dij antiquitus dicebantur, Exod. 7. & 21. Pſsalm. 46. & 81. Iud. 5. & Ioan. 10.

Vnde veteres

^† Noë ſsub Iani nomine celebrantes, omnium Deorum maiorum & minorum patrem appellaverunt, necnon etiam Conſsuvium, à conſserendo, ideſst, generis humani propagine, ut tradunt Beroſs. d. lib. 2. Macrob. poſst Cicer. lib. 1. Saturnal. cap. 9. & Opmeerus ubi ſsup. pag. 18. Et, quod plus eſst, doctiſssimus Grammaticus Feſstus Pompeius lib. 3. de verbor. ſsignificat. Chaos, & ſsemen mundi illum fuiſsſse ſscribit, ſsic inquiens: Chaos appellat Heſsiodus confuſsam quandam ab initio unitatem hiantem, patentemq́ue in profundum: ex eo & χάινειν Græci, & nos hiare dicimus. Vnde Ianus detracta aſspiratione nominatur, ideò, quòd fuerit omnium primus, & à quo rerum omnium factum putabant initium. Arridet

^† prædictis Epiphanius in Anchorato, dum ait, Noë velùt mundi hæredem à Deo conſstitutum, tribus filijs ſsuis univerſsum mundum ſsub ſsortem miſsiſsſse, & unamquamque partem iuxta ſsortem ſsingulis diſstribuiſsſse. Quibus in verbis aliud myſsterium ex traditionibus Syrorum latêre putat Torniellus ubi ſsup. & anno 930. num. 4. pag. 128. poſst Andream Maſssium in Comment. in Ioſsue circa finem,

^† nempe Noë, oſsſsa primi parentis Adami religiosè in arcam ad ſse recepiſsſse, & poſst ſsiccatum à diluvio Orbem terrarum, illa inter ſsuos tres liberos cum Orbe ipſso diſstribuiſsſse: Semoq́ue, quem anteferebat cæteris, calvariam donaſsſse, & cum ea regionem illam, quam modò Iudæam appellamus.

His ergo svppositis, cùm omnes homines ab Adamo, ſsive Noë, & eius poſsteris originem ducant,

^† quos ſscimus intra illas tres partes, Aſsiam ſscilicet, Africam & Europam, quæ olim duntaxat cognitæ erant, ſse continuiſsſse, iuxta ea, quæ tradunt Ioſseph. & D. Hieronym. ubi ſsup. Arias Montanus in Phaleg. Torniellus anno mũdimundi 1931. num. 45. pag. 230. meritò in dubium à doctiſssimis viris vocari ſsolet,

^† unde hi Occidentales & Auſstrales Indi originem ducant, & quomodo, quâ viâ, quóve duce gens adeò innumerabilis in has provincias pervenire potuerit, quæ & ab alijs toto fermè Oceano dividuntur, & ab antiquis penitus ignoratæ videntur. Nam, ut præclarè inquit Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de natura Novi Orbis cap. 16. neque alteram Noë arcam hùc appuliſsſse cogitare poſsſsumus, neque Angelum quẽpiamquempiam (ut olim Habacuc Prophetam ex PalęſthinaPalæſthina in Babylonem) ſuſpẽſosſuſpenſos per aëra tranſsvexiſsſse Indicæ gentis progenitores. Non enim quid Deus potuerit, quæritur, ſsed quid humanarum rerum ratio, atque ordo patiatur.

Rurſsus,

^† quia licèt conſstet Moſsem Geneſs. 10. verſs. 5. ubi de Iapheti filijs verba facit, eos inſsularum incolas fuiſsſse, affirmare, omnes tamen conſsentiunt, quòd eo loco Moſses GręciãGræciam, Galliam & Italiam deſsignavit, quas regiones, quòd interiectum ſsit mare, inſsulas appellavit, & minimè conſsentaneum eſsſse, illud ad Americam referre, præter alios advertit Ioan. Lerius Burgund. in hiſstor. navigat. in Braſsiliam cap. 15. Et

^† multò minus putare debemus, maximo illo diluvio ſsub Noë temporibus contingente, hos |

p. 112

homines ſsalvos manſsiſsſse, ſsi qui tunc in his regionibus habitabant: nam hoc Catholicæ veritati repugnaret, quæ omne humanum genus aquis ſsuffocatum docet, excepto Noë cum familia ſsua, quæ in arca liberata eſst, & aquas prævaluiſsſse nimis ſsuper univerſsam terram, opertoſsq́ue eſsſse montes excelſsos ſsub univerſso cœlo, ut refertur Geneſs. cap. 7. & affirmat Beroſsus lib. 1. antiq. Philo Iudæ. de vita Moſsis lib. 2. Ioſseph. lib. 1. antiq. Iudai. cap. 3. & in noſstris terminis de his Indis Occidentalibus loquens, & quod, ut reliqui alij, generali cathaclyſsmo perierint, Camillus Borrellus de præſstantia Reg. Cathol. cap. 43. num. 2. & Acoſsta. d. lib. 1. cap. 25. & in hiſstor. Ind. lib. 6. cap. 19. pag. 431.

^† Vbi apud eos aliquam diluvij generalis memoriam reperiri fatetur, quod etiam cum Auguſstin. de Zarate, & Franciſsc. Lopez Gomara teſstatur Iuſstus Lipſsius in Phyſsiolog. Stoicorum lib. 2. diſsſsert. 21. Ioan. Boterus in relation. univerſs. 4. part. lib. 2. pag. 35. & de incolis Cubæ Anton. de Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 9. cap. pag. 296.

Quibus

^† de cauſsis meritò concludit idem Acoſsta. d. lib. 1. capit. 24. facilius eſsſse aliena improbare, dum de origine Indorum diſsſseritur, quàm certi aliquid de ſsuo afferre, & idem ſsentit eruditiſssimus Pat. Ioan. de Pineda lib. 4. de reb. Salom. cap. 16. §. 4. pag. 212. & Fr. Gregor. Garcia Dominicanus, qui cùm de hoc argumento libros quatuor non vulgari ſstudio, quamvis vulgari linguâ conſscripſserit, poſstquàm in referendis duodecim diverſsis opinionibus inſsudavit, nullam tamen earum admittit, & rem ſsub eodem, aut maiori dubio relinquit.

De quo tamen parum mirari debemus,

^† cùm eadem difficultas adeò torſserit D. Auguſstin. d. lib. 16. de Civitate Dei, cap. 9. ut affirmare maluerit, impoſssibile eſsſse, has Auſstrales plagas ab hominibus habitari, quàm argumento tam moleſsto preſsſsus fateri, aliquos ullibi terrarum homines reperiri poſsſse, qui ab Adami ſsemine non deſscenderent. Nimirum, quia ſsummus ille vir valde abſsurdum eſsſse putabat, ut dicatur, aliquos homines in illam partem, Oceani immenſsitate traiectâ, navigare & pervenire potuiſsſse.

Quòd ſsi ab ipſsis Indis

^† ſsuæ propagationis exordia inquirere & perſscrutari conemur, nullius pertij id eſsſse videbitur, ut rectè inquit Acoſsta. d. lib. 1. caiptcap. 25. Nam cùm nullam prorſsus memoriam habeant, unde hùc commigraverint primi ipſsorum auctores, ſsomnia potiùs quædam, atque ęgriægri deliria narrare videntur: & ut variæ ſsunt eorum nationes, varias etiam fabulas ſsuæ generationis confingunt. Quæ tamen eò ferè recidunt, ut ſseſse in eodem Orbe, quem habitant, natos & conditos opinentur, & vel à Sole, vel à mari, vel à certis antris, lacubus, fontibus, montibus, aut rupibus primos eorum parentes creatos fuiſsſse, vel exijſsſse, inaniter credant, ut conſstabit ex ijs, quæ de Indis Hiſspaniolæ tradit Petr. Mart. in decad. Novi Orb. lib. 10. Fr. Gregor. Garcia. d. tractat. de Ind. origin. lib. 5. cap. 2. Anton. Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 3. cap. 3. pag. 86. de Mexicanis, Chichimecis, Miſstechis, Chapanechis & alijs Novæ Hiſspaniæ Acoſsta. d. lib. 1. cap. 25. & lib. 7. cap. 2. Fr. Hieron. Romanus 1. part. Rerumpub. lib. 2. cap. 15. Fr. Gregor. Garcia ubi ſsup. cap. 3. cum tribus ſsequentibus, Henricus Martinez in Repertor. Mexicano tractor. 2. capit. 10. ex fol. 106. Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 11. & 12. & Fr. Anton. Remeſsal. de provincia Guatemal. lib. 1. ex cap. 3. Et de origine Cuzquenſsium, Xauxenſsium, Andaguilenſsium, Collaorum, Chiriguanenſsium, & aliorum Peruanorum, idem Acoſsta. d. lib. 1. cap. 25. & lib. 6. cap. 19. Ioan. Betanzus & Fr. Gregor. Garcia, qui eum refert. d. lib. 5. c. 7. 8. & 9. Franc. Lopez |

p. 113

Gomara 1. part. hiſstor. Ind. fol. 68. Levinus Apollonius lib. 1. de reb. Peruenſs. Petr. Cieza 1. part. Chronic. Perù cap. 99. Ioan. Boterus in relation. univerſs. 1. part. volumine. 2. pag. 344. Michaël Cabello Balboa in Miſscellan. Auſstrali manu ſscripta 2. part. cap. 18. & 19. & Anton. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 6. pag. 12.

Et planè mirandum non eſst, Indos, qui ut plurimùm Barbari erant, huiuſsmodi figmenta ſsuæ originis credidiſsſse, cùm

^† Romani, & aliæ magis cultæ nationes ſsibi perſsuaſserint, poſst diluvium Deucalioneum hominum genus ex lapidibus reparatum fuiſsſse, ut latè canit Ovid. lib. 1. Metamorph. & Ludovicus Vives, fabulæ cauſsam aperiens, in not. ad D. Auguſst. lib. 18. de Civit. Dei, cap. 10. Et

^† AeginęAeginæ colonîs morbo aſsſsumptis, Æaci precibus, qui ſsolus ſsuperſstes in ea inſsula manſsit, Iovem formicas, quæ in annoſsa quercu vagabantur, in homines mutaſsſse, qui inde Myrmidones dicti ſsunt, ut tradit idem Ovid. lib. 7. Metamorph. & Natal. Comes lib. 3. Mythol. cap. 9.

Sunt

^† etiam, qui CorybãtesCorybantes, ac Curetes natos ferunt ex Ida Cretæ monte, in quem Opis, ſsive Rhea fugiẽdofugiendo delata, monti manus impegit, ac inde emerſsiſsſse Curetas, quibus â montis nomine, & facti qualitate DactylorũDactylorum nomen inditum fuit, & Curetæ etiam ex oculorum formoſsa ſspecie nuncupati, ut obſservat Cœlius Rhodigin. lib. 17. lect. antiq. cap. 12.

AtheniẽſesAthenienſes

^† quoque litterarum & Philoſsophiæ Principes in ſimilẽſimilem ſstultitiam inciderunt, iactantes, ſse omnium hominũhominum primos, & Terrigenas, ſsive ex ipſsa terra, quam incolebant, procreatos & enutritos, ut produnt Iſsocrat. in Panegyr. & in Panath. Lyſsias in funeb. orat. Plat. in Menexen. Herod. lib. 7. Ariſstoph. in avibus, Apule. lib. 11. Sophocles in Aiace, Strab. lib. 8. Laërtius de vita Philoſsoph. lib. 3. cap. 1. in Antiſsthene, & expreſssius omnibus M. Tullius in orat. pro Lucio Flacco, & Auſson. Gallus in Catalogo urbiũurbium, dũdum ait:

Nunc & Terrigenis patribus numeremus Athenas.

Qua de cauſsa pro capitis ornamento cicadas ex auro, capillis implicatas, geſstare ſsolebant, indigenas ſse eſsſse, non advenas, ſignificãtesſignificantes. In

^† ea ſsiquidem regione vivunt, & moriuntur cicadæ, in qua genitæ ſsunt, non aliunde cõmigrantcommigrant, ſsicut pleraque alia animalia: unde Proverbio anſsam præbuerunt Τεττιφογόροι, ſsive Τεττίγων ἀναμεσοι, ideſst, Cicadis operti, quod in glorioſsos ac ſstultos olim, aut obſsoletis, ac iam deſsitis utẽtesutentes, uſsurpabatur, ut ex Thucydide, Ariſstophanis Scholiaſste, & alijs obſservat Eraſsmus in adagijs, pag. 847. Cœl. Rhodig. lib. 12. lect. antiq. cap. 6. Alciatus Emblem. 136. & Ioan. Fungerus in etymol. verb. Indigenæ, licèt Natal. Comes lib. 4. Mythol. cap. 10. ideò Athenienſses cicadis uti tradiderit, quoniam cùm muſsicæ ſsint, Appollini ſsacratæ ſsunt, qui patrius Deus, & defenſsor illorum erat.

^† eandẽeandem terrigenij laudẽlaudem ſsibi uſsurpaſsſse Arcades, Aeginetas & Thebanos, ſscribit Suidas in dictione ἀυτόχϑονες, Apollon. lib. 4. Argonauticôn, & de Parnaſsijs idẽidem cõmemoratcommemorat Strab. lib. 9. de Germanis, Cornel. Tacitus de moribus German. & de Ægyptijs, Indis Orientalibus, & Æthiopibus Diod. Sicul. lib. 1. cap. 1. lib. 2. c. 10. lib. 3. cap. 1.

De Saturno etiam legimus,

^† Terræ filium dictum fuiſsſse, quòd apud Italos eſsſset ignotis parentibus proditus. Vnde & adagium originem traxit, quo homines ignobiles, & qui certum patrem oſstendere nequeunt, γϰγονεῖς, ideſst, Terriginæ, ſsive Terræ filij dicuntur, ut ex Alexi Comico, & Minutio Felice in Octavio docet Paul. Manut. in adag. Lutea proles, pag. 1360. & ex Cicer. Lactan. Tertul. Perſsio, Iuvenali, & alijs, Angelus Politian. lib. 1. Miſscellan. cap. 18. & Adrian. Turneb. lib. 26. adverſs. cap. 22. ubi etiãetiam declarant

^† cur ijdem |

p. 114

ſspurij Gigantium frates, & Favonij dicerentur. Quod

^† notare licebit ad illuſstrationem text. in §. ſsi adverſsus, inſstitut. de nupt.

Supradictis etiãetiam adijci poteſst,

^† apud iſstos Indos OccidẽtalesOccidentales nullas litteras in uſsu fuiſsſse, neque certa aliqua maiorũmaiorum monumenta, quibus primordia ſuęſuæ propagationis ad pofteros tranſsmittere poſsſsent, cùm picturæ illæ, quibus Mexicani utuntur, & filorũfilorum nodi, quibus Peruani (vulgò Qvipos vocati) vix quadringentorũquadringentorum annorũannorum memoriãmemoriam retinêre poſssint, & ultra id ætatis nihil aliud, quàm denſsæ tenebræ ignorationis occurrãtoccurrant, ut benè advertit Acoſsta. d. lib. 1. de. nat. Novi Orb. cap. 25. & in hiſst. Ind. lib. 1. cap. 24. & lib. 6. cap. 2. 3. 4. 7. 8. & 9. Hieron. Romanus de Rep. Ind. lib. 2. cap. ult. Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 11. Henric. Martinez in repertor. Mexican. tract. 2. cap. 9. Garcilaſsſsus lib. 6. de Incarum orig. cap. 8. & lib. 2. cap. 22. & 23. & Fr. Alphonſs. Ram. Gavilan in hiſst. Virgin. de Copacavaria lib. 1. cap. 11. Vbi ſsimul eorũeorum Calendarium, & annorũannorum cõputandorũcomputandorum rationẽrationem diligẽterdiligenter exponũtexponunt.

Et idẽidem diſsſsertè ſsentit

^† de incertitudine originis BritannorũBritannorum Cornel. Tacit. in vita Agric. Poſstinit. & reliquarũreliquarum hiſstoriarum, quas omnes Indi ex antiquis ſsæculis repetunt Fr. Ioan. à Ponte in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 2. adducens illud Strabonis lib. 1. Geograph. dum ait: Sanè quicunque de India ſscripſserunt, pleraque mentiti ſsunt.

Semper

^† enim antiqua obſscura, & confuſsa ad poſsteros derivãturderivantur, & quia difficile eſst eorum memoriam & notitiam habêre, levioribus probationibus adſstringuntur, l. cenſsus, & monumẽtamonumenta, & l. penult. D. de probation. cap. olim de cenſsib. cap. veniens, de teſstib. cum latè traditis à Craveta de antiq. temp. part. ult. primæ part. princip. ex num. 30. Maſscard. de probat. vol. 1. concluſs. 103. & ſseqq. & Fulvio Paciano in eod. tractat. lib. 2. cap. 38. ex num. 39. Et cùm à multis, & perſsæpè laudata ſsit illa Sacerdotis Ægyptij increpatio, qui (ſsicuti Plato in Timæo refert) Soloni reſspondit,

^† Græcos nihil aliud, quàm pueros eſsſse: res enim antiquas eos ignorare. Quid mirum,

^† ſsi ab Indis ignorentur? qui, ut tradit Acoſsta. d. lib. 1. cap. 24. & 25. in fine, ab hominibus Sylveſstribus & palantibus propagati videntur, & etiam ſsi ex culta & benè morata Republica aliquando profecti eſsſsent, ipſsâ tamen diuturnitate, & deſsuetudine, humana penè omnia oblivione deleverint, cùm tales eſsſse in ipſsa Hiſspania & Italia hominum greges, nihil præter os, & figuram hominis habentes, notius ſsit, quàm ut teſstibus egeat.

Aliud

^† quoque recens exemplum ad eiuſsdem rei comprobationem adducit Fr. Baſsilius Pontius Legionenſsis in 1. part. var. diſsput. q. 6. expoſsitiva cap. 1. de antiquis illis Hiſspanis, qui Maurorum invaſsionem fugientes, ſse intra illam locorum planitiem abdiderunt, quãquam Batvecas vocant, altiſssimis undique mõtibusmontibus & rupibus naturâ vallatam, & ferè inacceſsſsam, in qua octingentis fermè annis latuerũtlatuerunt, aliam atque aliam ſsubinde prolem generãtesgenerantes, quouſsque proximis temporibus, ab Albano Duce illàc venatũvenatum exercente, reperti ſsunt, ita iam Barbari, & ſsuæ originis obliti, ut nullum ferè Chriſstianorum veſstigium apud illos remanferit.

Sed vt vanis Indorum traditionibus inſsuperhabitis, aliorum opiniones de illorũillorum origine & propagatione expendere incipiamus, non minùs ſstolida, & erronea illa iudicari debebit, quãquam quidãquidam ex doctrina AvicennęAvicennæ proponunt, tradentes,

^† primos iſtarũiſtarum regionum accolas ex terra, vel putri aliqua materia, mediante Solis calore, generari potuiſsſse, quod ſsaltim quoad corpus poſssibile eſsſse, multis probare conatur Andr. Cæſsalpinus lib. 5. Peripatet. quæ. q. 1. Nam hoc rectè confutatum eſst ab Averroè lib. 8. Phyſsic. text. 46. |

p. 115

& ab omnibus cordatis Theologis & Philoſsophis, quos referunt Conimbricenſses in 2. de cœlo, cap. 3. q. 6. art. 3. & 4. & in noſstris terminis à Camillo Borrello in tract. de Reg. Cathol. præſstantia, cap. 43. num. 3. Etenim

^† licèt animalia imperfecta, utpotè muſscæ, vermes, ranęranæ, & huiuſsmodi inſsecta, ſsæpè ex putrefactione naſscantur, ut docet Ariſstor. lib. 5. de hiſst. animal. cp. 1. & cap. 19. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 5. de inſsectis, & Diodor. Sicul. lib. 1. cap. 1. ubi ait, Ægyptios prima animãtiaanimantia apud ſse orta eſsſse, eâ coniecturâ probare,

^† quod nũcnunc etiãetiam in Thebaidis agro certis temporibus multi ac magni ex terra generẽturgenerentur mures, qua ex re plurimum ſstupent homines, cùm videãtvideant quorundam anteriorem uſsque ad pectus, & priores pedes murium partem animatãanimatam moveri, poſsteriori nondum inchoata, ſsed informi, quod & tradit Plutarc. q. convival. cap. 4. & Macrob. lib. 7. Saturnal. cap. ult. Animalia tamen

^† perfecta, & pręſertimpræſertim hominẽhominem, qui omnium terrenarũterrenarum creaturarum perfectiſssimus eſst, 1. iuſstiſsſsime, D. de ædilit. edict. §. in pecudum, inſstit. de rer. diviſs. ex putrefactione naſsci non poſsſse, longè verius eſst, nec niſsi ex prolifico parentũparentum ſsemine ab Adami poſsteris, ut diximus, propagato, ut pręclarèpræclarè poſst alios ſsup. relatos obſservant Abulenſsis paradox. 1. cap. 36. Mariana de rebus Hiſspan. lib. 14. cap. 9. in fin. Martin. Delrius lib. 1. diſsquiſsit. magicar. cap. 5. quæſst. 4. circa finem.

Qui

^† ex hoc reprobant, tanquam ſstultam, impiam & hæreticam, opinionẽopinionem Arnaldi de Villanova, Iulij Camilli, & Thom. Garzoni in foro univerſs. diſscurſsu 41. qui hominem verum per Alchimiæ artem produci & formari poſsſse putarũtputarunt, imò & tentarunt, humano ſsemine vaſse cum quibuſsdam ſsimplicibus medicamẽtismedicamentis incluſso. Neque abeſst Macrob. d. cap. ult. ubi: Natura (ideſst Deus, inquit) primùm ſsingula animalia perfecta formavit; deinde perpetuam legem dedit, ut cõtinuareturcontinuaretur procreatione ſsucceſsſsio. Quod in hominibus etiam ex Stoicorum diſsciplina certiſssimum eſsſse, pluribus probat Iuſstus Lipſsius in Phyſsiolog. Stoic. lib. 3. diſsſsert. 6. & 7.

Vnde idem Delrius lib. 2. q. 14. pag. 82. & ſseq. & eius Epitomator Torreblanca lib. 1. de Magia, cap. 4. ex num. 9. & lib. 2. cap 32. & cap. 33. ex n. 36. ex eâdem

^† ratione concludit, etiam per Magiam dæmoniacam verum hominem creari non poſsſse, neque ex coitu cum ſsimijs, canibus, vaccis, aut alijs brutis animantibus, prout & tradit Ariſstot. lib. 5. de hiſst. animal. cap. 18. & lib. 4. de generat. animal. cap. 3. Lucretius lib. 5. de natura rerum, Manilius lib. 4. Aſstronom. Licentiat. Huerta in comment. ſsup. 7. lib. Plin. cap. 2. & reſspondent ad plurima exempla, quæ in cõtrariumcontrarium adduci ſsolent, de aliquibus hominibus, qui ex brutis animalibus, vel concepti, vel editi eſsſse dicuntur, de quibus agunt Plin. d. cap. 2. Aelian. lib. 1. cap. 6. & lib. 6. cap. 42. Lycoſsthenes de prodig. Saxo Gram. lib. 10. hiſst. Dan. Ioan. Magnus lib. 18. cap. 2. Alexand. ab Alex. lib. 2. dier. genial. cap. 31. Cardan. lib. 16. de rerum variet. Levin. LẽniusLemnius lib. 1. de occult. nat. mirac. cap. 8. Pet. Cieza in hiſst. Perù, 1. part. cap. 95. Ferdin. Caſstañeda in hiſst. Ind. Orient. 2. part. Ioan. de Barros decad. 1. qui loquitur

^† de Peguſsianis, & Sianitis Indiæ Orientalis, & ait, originem ducere à cane, qui cum muliere corpus miſscuerat, quod verum eſsſse ſsibi perſsuaſsit Michaël Balboa Cabellus in Miſscell. Auſstrali m.ſs. part. 2. cap. 11. & alia ſsimilia recolit Torquemada in hortu flor. Dial. 1. Fr. Raph. de la Torre in D. Tho. 2. tom. pag. 328. Pet. lib. 2. rer. iud. tit. 4. cap. 8. Pet. Caball. variar. reſsolut. caſsu 139. num. 3. Pet. Garc. de locis affectis q. 73. cap. 3. Lælius Biſsciola horar. ſsubſseciv. lib. 12. cap. 4. tom. 2. Gaſsp. Bahuinus de Hermaphrod. lib. 1. cap. 10. Ioan. Huarte in exam. ingen. cap. 21. Theatr. vitæ humanæ vol. 9. lib. 3. pag. 2298. & noviſssimè atque eruditiſssimè |

p. 116

Alphonſs. Carranza in Diſsput. de part. hum. cap. 17. num. 91. verſs. 5. qui tandem reſsolvit & probat ex eiuſsmodi commixtionibus aliquando monſstroſsos foetus gigni & edi ſsolêre.

Superiore igitur opinione reiectâ, & dãnatâdamnatâ,

^† veritati propriús accedere videntur, qui docent, primos Indorum Auctores vel certo curſsu, fixoq́ue conſsilio in hunc Novum OrbẽOrbem ex antiquo, inſstructis ad id navibus, cõmeaſſecommeaſſe, ut nunc noſstris HiſpaniẽſibusHiſpanienſibus accidit, quia, ut ait Cornel. Tacit. de moribus German: NõNon terra olim, ſsed claſsſsibus advehebantur, qui mutare ſsedes quærebant. Vel ſsaltim ex illis fuiſsſse, qui dũdum ad proximas civitates, vel provincias mercimonij gratiâ, ſsive alia de cauſsa navigarent, vi vẽtorumventorum & tempeſstatis per vaſstum Oceani pelagus iactati, ſsortè fortunâ in aliquãaliquam ex his regionibus appulerũtappulerunt, ex qua paulatim in reliquas illi vicinas progreſssi ſsunt. Quod ſsatis probabile eſsſse ſscribit Acoſst. d. lib. 1. de nat. Novi Orb. ex cap. 16. ad 20. & apertè ſsequuntur Goropius Becan. in Hiſspanicis, Barrerius in libello de regione Ophira, Maluend. lib. 5. de Antichriſst. cap. 14. Fr. Greg. Garc. d. tract. de Ind. origine lib. 1. ex cap. 1. ad 4. Pineda de reb. geſst. Salom. lib. 4. cap. 15. §. 4. pag. 206. noviſssimus Auguſst. Torniellus in Annal. ſsacr. anno Mundi 1931. n. 48. & Bernard. Aldrete de antiq. Hiſsp. lib. 4. cap. 17. in fine, & idem generaliter tradit Beroſsus lib. 4. & ibi Ioan. Ann. & Cornel. Tacitus ubi ſsup. de reliquis omnibus, qui olim terras, & inſsulas incoluerunt, ad quas occupandas, mare traijciendum erat. Poteſstq́ue non leviter confirmari ex his, quæ prædicti Auctores

^† de longis antiquorũantiquorum navigationibus tradunt, tũtum datâ operâ initis, tum maximè inopinato peractis, de quibus Nos etiãetiam plura cõgeſsimuscongeſsimus ſsup. cap. 3. ex num. 5. & cap. 5. ex num. 6.

Et poteſst afferri aliud exemplũexemplum, quod eſst

^† apud Gomaram tom. 1. hiſst. Ind. cap. 53. Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 25. pag. 169. Fr. Ioan. à Ponte in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 3. pag. 20. qui narrãtnarrant in provincijs de Cozumel & IucatãIucatam à noſstris (ubi primùm illuc delati ſsunt) cruces ligneas, & æreas repertas fuiſsſse, indeq́ue in eam ſsuſspicionem multos deveniſsſse, ut putarent, tẽporetempore Hiſspanicæ cladis per Arabes ſsub Roderico Rege in eas terras aliquos HiſpanorũHiſpanorum in ſsumma deſsperatione profugos, ac tẽpeſtatibustempeſtatibus delatos appuliſsſse, illicq́ue tandem vitæ cõcedẽtesconcedentes, curaſsſse ſsupra buſsta ſsua cruces erigi. Et eòdem reſspicit

^† hiſstoria illa inſsulæ SeptẽSeptem urbiũurbium ſsæpiùs à Luſsitanis, & alijs, ſsed fruſstrà quæſsitæ, quãquam exiſtimarũtexiſtimarunt à ſseptem Epiſscopis & Hiſspanis eandem cladẽcladem fugientibus, fortuitò invẽtaminventam, atque ibi urbes illas, propriam unicuique ſedẽſedem erexiſsſse & habitaſsſse, ut latiùs refert Anton. de Herrera, d. decad. 1. lib. 1. cap. 2. in fin. & Iulianus del Caſstillo in hiſstor. Reg. Goth. diſscurſsu; ubi has inſsulas inviſsibiles eſsſse inquit, & Antilias vocari, quod tamen fabuloſsum eſsſse cenſseo, & Antiliarum nomẽnomen ad inſsulas Occidentales pertinêre, de quibus diximus ſsup. cap. 4. num. 2.

Sed adhuc

^† ego cum eodẽeodem Acoſsta & Anto. de Herrer. decad. 1. lib. 1. cap. 9. huic opinioni acquieſscere nequeo. NãNam primũprimum de navigatione certo & fixo cõſilioconſilio in has regiones ſsuſsceptâ, credibile nõnon eſst, cùm earũearum nulla olim notitia haberetur, & uſsus atque peritia navigãdinavigandi deficeret, qua vaſstiſssima æquora, quibus ab alijs disiunguntur, homines traijcere poſsſsent, ut latè in ſsequentibus capitibus oſstendemus. Secundum autem, quòd fortuitò à naufragium facientibus inventæ & occupatæ ſsint, etſsi probabilius videatur, ex eo tamẽtamen difficile redditur, quòd ut demus viros & fœminas, unde hominum genus propagaretur, eo modo in has provincias appellere potuiſsſse, cum tamen in eis plurima etiam animalia reperta ſsint, non modò hominibus utilia, verùm etiam fera, & illis noxia, ut ſsunt |

p. 117

lupi, vulpes, pãtheræpantheræ, leones, tigres, & alia ſsimilia, nuſquãnuſquam ſsatis cõſtareconſtare poterit, qualiter in remotas adeò plagas delata fuerint: nam abſsurdum erit dicere, aut opinari, naufragos illos ea ſsecum adſsportaſsſse. Et tamen conſstat, ſsicut

^† hominibus, ita & belluis alijſsq́ue animantibus, quæ perfecta dicuntur, ex veteri Orbe in hunc Novum viam quærendam eſsſse, cùm divinorum librorum auctoritate tradente doceamur, in magno illo mundi cataclyſsmo, non homines tantùm, verùm & terrena quæque animalia perijſsſse, ijs exceptis, quæ in Noë arca ſservata leguntur, ut patet ex Geneſsi c. 7. & 8. & ex his, quæ ibîdem Interpretes latè notarũtnotarunt.

Quam difficultatem

^† in ſsimili caſsu de animalibus poſst diluvium in inſsulis longinquis repertis, graviter movit D. Auguſst. de Civit. Dei, lib. 16. cap. 7. nec ſse ſsatis ab ea explicare potuit, ſsicuti neque Ludov. Vives in eius annotat. & in noſstris terminis. d. Fr. Greg. Garcia lib. 2. de Ind. origin. cap. 4. ubi per undecim §§. ei reſspondêre conatur, & tandem concludit, quòd

^† ſsicut Angelorum miniſsterio omnia animantia ad conſspectum Adæ perducta fuerunt, ut eis convenientia nomina imponeret, ut tradit D. Auguſstin. lib. 9. ſsup. Geneſs. cap. 14. & D. Thom. 1. part. quæſst. 102. art. 2. ad 2. & ſsimiliter ex omnibus Orbis partibus adducta ſsunt ad Noë, ut diluvij tempore ea in arcam includeret, iuxta ſsententiam D. Auguſst. lib. 15. de Civit. Dei, cap. 7. Philon. lib. 2. de vita Moyſsis, Pet. Comeſst. in Geneſs. cap. 33. ita poſst diluvium per eoſsdem Angelos in eaſsdem Orbis regiones unde advenerant, & ubi creata fuerant, Deo iubente reducta fuiſsſse, quod etiam variando tetigit D. Auguſst. d. cap. 7. & ſsequuntur alij Theologi communiter poſst Abulenſs. ſsup. Geneſs. cap. 6. & 7. noviſssimè Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 8. in fin. & de animalibus ad Adam, & Noë adductis Didacus Matute de proſsap. Chriſsti, 1. ætate mundi, cap. 6. §. 5. fol. 39. & 2. ætate, cap. 5. §. 8. pag. 103.

^† Vbi ex Moyſse Barcephas in lib. de Paradiſso deducit, initio mundi, & innocentiæ ſstatu durante, animalia Hebræam linguãlinguam quodammodo intellexiſsſse, & GręcorumGræcorum item fabulam refert ex Philone lib. de Confuſsione linguarum, qui etiam eo tempore locuta fuiſsſse putarunt, atque ideò Evam non exhorruiſsſse, cùm dæmonem in ſserpentem verſsum, in Paradiſso loquentem audivit.

Verùm hæc evaſsio propoſsitam difficultatem non tollit, quia, ut ſsup. dictum eſst, hîc non quærimus, quid Deus per miraculũmiraculum facere potuerit, ſsed quid ſsecundùm ordinem & rationẽrationem naturalem rerũrerum humanarum contigiſsſse videatur. Quo fundamento Auguſst. Torniel. ubi ſsup. num. 49.

^† aliam etiam opinionem D. Auguſst. d. cap. 7. meritò notat, qui in his inſsulis, & novis regionibus animalia Dei ordinatione de novo poſst diluvium à terra producta eſsſse arbitratur, iuxta illud Geneſs. cap. 1. verſs. 24: Producat terra animam viventem in genere ſsuo, iumenta, & reptilia, & beſstias terræ ſsecundùm ſspecies ſsuas. Hoc enim ſsecluſso miraculo fieri non potuit. Et ille Geneſsis

^† locus de prima animaliũanimalium perfectorum productione neceſsſsariò intelligi debet. Poſsteà namq;namque naturaliter non niſsi per ſsui ſseminis propagationem procreari potuerunt, ut diximus ſsup. hoc cap. num 40. & patet ex d. cap. 7. Geneſs. verſs. 3. ubi hâc ratione de cunctis animalibus maſsculum, & fœminam in Noë arcam aſsſsumi Dominus iuſssit: Vt ſsalvetur ſsemen ſsuper faciem univerſsæ terræ, quod ſsanè fruſstrà factum, iuſssùmve fuiſsſset, ſsi poſsteà Deus eadem animalia iterum à terra mirabiliter produci vellet.

Quare alij varijs, ſsed incertis tamẽtamen, coniecturis & argumentationibus ducti,

^† has Novi Orbis nationes à Phœnicibus & CarthaginẽſibusCarthaginenſibus, vel à Romanis & Italis, vel à Tartaris & Sinis originem ſsumpſsiſsſse opinantur, quorum |

p. 118

fundamenta latiſssimê proſsequitur Fr. Gregor. Garcia. d. lib. 2. per totum, & lib. 4. ex capit. 18. & breviter recolit Pat. Ioan. Pineda de reb. geſst. salom. lib. 4. cap. 16. §. 4. pag. 212.

Sunt etiam,

^† qui eximiam illam Atlanticam inſsulam à Platone in Timæo, vel Critia, deſscriptam & celebratam, veram fuiſsſse putantes, ex ea facili admondum tranſsitu, ut idem Plato ait, primos homines ad inſsulas, & continentes regiones huius Novi Orbis pervenire potuiſsſse, affirment, necnon animalia tam domeſstica, quàm fera, quæ in illis reperta ſsunt, quod multùm placêre video Gomaræ in hiſst. Ind. 1. part. folio 120. Auguſstin. de Zarate in proœm. hiſstor. Perù, Gregor. Garc. d. lib. 2. ex cap. 8. ad 16. Fr. Stephan. de Salarzar ſsup. Symbol. Apoſstol. diſscurſs. 16. cap. 3. & omnino probandum eſsſse contendit Iuſstus Lipſsius in Phyſsiolog. Stoicorum lib 2. differt. 19. & lib. 1. de Conſstantia cap. 16. Sed mihi nullâ ratione pervincit, maximè cùm illam Platonis narrationem fabuloſsam eſsſse pluribus teſstimonijs, & argumentis oftenderim ſsup. cap. 4. ex num. 28. ad 37. prout noviſssimè etiàetiam facit Auguſst. Torniel. in Annal. ſsacris, anno 3314. num. 11. in fin. pag. 181. Seraph. Freit. de iuſsto Imp. Aſsiatico cap. 5. num. 19.

^† ſsi divinandum eſst, magis veroſsimilis videri debet opinio Maluendæ lib. 3. de Antichriſst. cap. 18. in fine, qui ait, Tubalem Iapheti filium, & Noë nepotem,

^† qui poſst diluvium mortalium primus in Hiſspaniam venit, ut ex communi omnium conſsenſsu teſstantur Beroſsus lib. 5. antiq. Eufeb. lib. 9. demonftrat. Evang. cap. 3. D. Hieron. in quæſst. Herbr. ſsuper Geneſs. & in Iſsai. c. 66. Roderic. Tolet. lib. I. de reb. Hiſspan. cap. 3. Florian. lib. 1. cap. 4. Vaſsæus in princip. Marin. Sicul. lib. 1. cap. 1. Mariana lib. 1. cap. 7. Tarraph. de. Reg. Hiſspan. cap. 1. Philip. Bergom. in ſsupplement. Chron. lib. 2. Chaſsſsan in Catal. glor. mund. 5. part. conſsid. 28. & Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. lib. 2. cap. 36. §. 2. pag. 368. & lib. 3. cap. 33. pag. 201. & Nos infrà cap. 15. num. 51. poſstquam Hiſspaniæ provincias multis colonijs implevit, per Oceanum illis finitimum novos colonos in Occiduum etiam iſstum Orbem miſsiſsſse, cuius fortè à patre, aut ab avo notitiam accepit.

Et ſsanè ſsi hoc alicui non ſsuadeatur, aſspernari tamẽtamen non uſsquequaque debebit iudicium Ferd. Gund. ab Oviedo 1. part. hiſst. Ind. lib. 2. cap. 3.

^† ubi tentari poſsſse inquit, ſsaltem ab Heſspero duodecimo eiuſsdem Hiſspaniæ Rege initium incolendi & habitandi primas huius Novi Orbis inſsulas datum fuiſsſse. Quo præiacto, facilis tranſsitus ad alias illis vicinas redditus fuit, & ad continentis regiones poſsteà repertas. Quam coniecturam optimè exornat Fr. Gregor. Garc. d. lib. 4. cap. 17. & 18. & ſsequi videtur doctiſssimus Bernar. Aldrete de antiq. Hiſsq. lib. 4. cap. 17. in fine. Hinc notãtesnotantes,

^† optimo iure, Deo ita diſsponente, poſstliminio quodam has provincias ad Hiſspani Regni CoronãCoronam redijſsſse, cùm Hiſspani primi earum inventores, & habitatores fuiſsſse reperiãturreperiantur iam inde à temporibus Heſsperi, qui

^† ſecũdùmſecundùm Beroſsum lib. 5. & Ioan. Ann. de Reg. Hiſsp. cap. 13. & & alios ſsup. relatos 1658. annis ante Chriſstum natum in Hiſspania regnavit, atque ita hodie 3280. fluxiſsſse videntur.

Heſsperum porrò, & Hiſspanos ab eo miſsſsos, inſsulas huic Novo Orbi finitimas incoluiſsſse, ex eo efficaciter probant,

^† quòd illæ, quæ hodie dicuntur de Barlovento, nempe Hiſspaniola, Cuba, Borriquena, & ſsimiles, eędẽeædem verè funt ac illæ, quas veteres Heſsperides appellarunt, & in mari Atlantico ſsitas, quadraginta dierum navigatione à Gorgadis diſstare tradebant, ut cõſtatconſtat ex Plin. lib. 6. cap. 31. Plutarc. in vita Sertorij, Solino in Polyſstor. c. ult. Pompon. Mel. lib. 3. cap. 11. PtolemęoPtolemæo lib. 4. cap. 7. D. Iſsidor. lib. 14. Etymol. |

p. 119

cap. 6. Nonio Marcello ex auctoritate Salluſsti de num. & caſsib. Abraham. Ortel. in Theſsau. Geog. in verbis, Atlantis inſsula, Fortunatæ, Gorgones, & Heſsperides, & Additionat. Hieronym. Bezonis lib. 1. hiſstro. Amer. cap. 5. in fine, pag. 28. & 29. licèt Abulenſsis in Euſseb. de tempor. lib. 3. cap. 79. Alexius Venegas lib. nat. quæſst. cap. 21. Mariana de reb. Hiſspan. lib. 1. cap. 22. Poſstellus in Geograph. Iodius Hondius in globo terreſstri, & Henricus Alegren. in Mappa generali, perperam eas confundant cum Fortunatis, quæ verè ſsunt Las Canarias, aut cum Gorgadis, ſsive Gorgonis, quæ ſsunt Las De CaBoverde, ut ex ſsuprà dictis Auctoribus conſstat.

Hæ autem

^† Heſsperides inſulęinſulæ nomen ſsumpſserunt à prædicto Hiſspaniæ Rege Heſspero, Atlantis Mauritaniæ Regis fratre, ſsub cuius Imperio primùm detectæ, & cultęcultæ eſsſse videntur, ut expreſssè affirmat Abulenſsis ubi ſsup. Calepinus in Theſsaur. linguæ Latinæ, verb. Heſsper, Carolus Stephan. verb. Heſsperia, Heſsperides, & Heſsperus, & oſtẽditoſtendit antiqua conſsuetudo nominum provincijs novis imponendorum, de qua egimus ſsup. cap. 4. num. 42. Quemadmodum & ab eodem Heſspero, aut ab Stella, in quam converſsus narratur, Italia & Hispania, quarum ſsummum Imperium tenuit, Hesperia etiam nominari ſsolent; & Hesperidvm horti illi, in quibus à dracone pervigili aurea mala ſservari Poëtæ fabulantur, ut conſstat ex traditis à Diodoro Sicul. lib. 5. cap. 2. Higinio apud Annium in lib. de Reg. Hiſspan. cap. 15. Floriano lib. 1. capit. 19. Nat. Comite in Mytholog. lib. 4. cap. 7. & lib. 7. cap. 7. Ioan. Funger. in Etymol. verb. Heſsperia, & Heſsperides, Carol. Stephan. Garcia & Aldrete ubi ſsup. eodem Aldrete lib. 4. cap. 4. cum ſsequentib. ubi latè de Heſsperidum hortis, Franciſsco Torreblanca in defenſsione ad ſsuos libros de Magia cap. 5. per totum, & Fr. Ioan. à Ponte in. d. convenient. utr. Monarch. lib. 3. cap. 32. §. 2. pag. 199. ¶

^† Extat quoque expreſssius aliud earundem inſsularum ab Hiſspanis iam olim poſsſseſsſsarum teſstimonium apud Dionyſs. Alex. in ſsua Geograph. verſs. 564:

Νήσους θ՚ Επερίδας τόθι κασσιτέροιο γενέθλη,
Αφνειοὶ ναίουσιν, ἀγανῶν παῖδες ΙΒΗΡΩΝ.
Inſsulaſsq́ue Heſsperidas, ubi ſstagni origo
Divites habitant illuſstrium filij Iberorvm.

Quæ carmina ita expoſsuit Andreas Papius:

— Et Heſsperidum ſstagni fœlicibus oris
Magnanimùm dites nati dominantur Ibervm.

Hispanos

^† enim Iberos olim dictos fuiſsſse, apertiſssimum eſst, & ex Plinio, Strab. & alijs latè probat Ortel. in. d. Theſsau. verb. Hiſspania, & verb. Iberia, Funger. in Etymolog. eiſsdem verb. Puente. d. lib. 3. capit. 33. & latiùs Maluend. lib. 1. de Antichriſst. cap. 12. Quod

^† ſsi verum eſst, manifeſstè corruet opinio, quam ut certiorem probat Anton. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 9. cap. 4. in fin. docens, prædictas omnes inſsulas à Floridenſsibus illis vicinis primùm habitatas fuiſsſse.

Sed licèt hæc ita probabiliter conſsiderati potuerint, frequentiùs tamen receptam video illam aliorum opinionem, quæ habet,

^† totum hoc IndorũIndorum OccidẽtaliumOccidentalium genus ab Hebræis illarum decem Tribuum originẽoriginem trahere, quæ ſsub Oſsea Rege Iſsraël à Salmanaſsare AſſyriorũAſſyriorum Rege bello captæ, & in novas regiones translatętranslatæ dicuntur 4. Reg. cap. 17. & 18. & apud Ioſseph. lib. 11. antiq. c. 5. D. Auguſst. lib. 17. de Civitat. Dei, cap. 23. Paul. Oroſs. lib. 3. cap. 7. & latiùs in lib. 4. Eſsdræ c. 13. Vbi inter

^† alia tradit, Tribus illas divinitùs in terram aliãaliam fuiſsſse deductas, ubi nunquãnunquam habitavit genus humanum, regionemq́ue, quãquam incoluerũtincoluerunt, adeò eſsſse remotãremotam, ut habêret iter anni unius & dimidij, quod noſstræ Americæ cõvenireconvenire |

p. 120

inquiunt, & ad eam per ſsummam Tartariam, & Mexicanam plagam ex Media aliquando perveniſsſse. Prætereà conſsiderant, gentem illam ab eodem Eſsdra appellari Pacificam, quòd aiunt in his Indis Occidentalibus reperiri, ſsicut & plura alia, quæ certum indicium præbêre putant ad probandum, ex IudęorumIudæorum gente deſscendere,

^† nempe quòd meticuloſsi, quòd fracti, quòd ingrati, quòd mirè ſsuperſstitioſsi, quòd acuti, mendaceſsq́ue ſsint, & in ipſsis veſstibus, imò & in loquendi genere plurima Iudaicæ nationis veſstigia retineant. Quibus

^† & alijs coniecturis hanc ſsententiam amplectitur Genebrar. lib. 1. Chronograph. pag. 159. tradens, ſse mirari, quòd hoc à nullo ſsuerit animadverſsum; ſsed priùs idem tentaſsſse videntur Iſsidorus de Iſsolanis Mediolanenſsis lib. 1. de Imper. Milit. Eccleſs. tit. 6. quæſst. 2. Frider. Lumnius in libello de extremo Dei iudicio, & alij quos refert Acoſsta lib. 1. hiſstor. Ind. cap. 23. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 9. ubi dicit, à ſse quaſsdam ſschedas repertas, quarum auctorem fuiſsſse putant inſsignem illum Epiſscopum Chiapenſsem Fr. Balthaſs. de las Caſsas, in quibus eadem opinio, non ſsolùm relata, verùm & luculenter exornata conſspicitur, & Michaẽël Cabello Balboa in Miſscellan. Auſstr. manu ſscripta 1. part. cap. 5. teſstatur, ſse idem Salmanticæ excepiſsſse à doctiſssimo illo viro Licentiat. Ioanne del Caño Almæ illius Eccleſsiæ Canonico Magiſstrali, dum illum David Pſsalmum exponeret: In omnem terram exivit ſsonus eorum, & noviſssimè, & diligentiſssimè de eâdem opinione agunt Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 18. Gregor. Garcia in dicto tractaru de Ind. originis lib. 3. per totum, qui nihil omiſsiſsſse videntur, quod vel ad eam affirmandam, vel infirmandam ſspectet, & eis non relatis, illam eximiè laudat, & multis ſsacræ Scripturæ locis communire intendit Camill. Borrell. de præſst. Reg. Catholic. cap. 43. per totum. Quibus adijcio optimum locum D. Severi, lib. 2. ſsacræ hiſstor. ubi de eiſsdem decem Tribubus ſsub Salmanaſsare diſsperſsis hæc habet: Decem verò Tribus prius ductæ, per Parthos, Medos, Indos, atque Æthiopes diſsperſsæ, nunquam in ſsolum patrium ſsunt regreſsſsæ, hodieq́ue BarbarorũBarbarorum Imperijs coẽërcentur. ¶ Verùm autem verò

^† ego adhuc huic opinioni aſsſsentire non poſsſsum, adverſsus quam vrgentiſssimè pugnant plures rationes & argumenta, quibus eam manifeſstè convincunt Acoſsta, Maluenda, & Torquemada ubi ſsuprà, Cabello in d. Miſscellan. 2. part. ex cap. 3. ad 7. Fr. Hieronym. Romanus 3. part. in Republic. Ind. lib. 2. cap. 9. Ioan. Boterus in relatio. univerſsal. 4. part. lib. 2. pag. 27. & 28. noviſssimus Auguſstin. Torniellus in Annal. ſsacris, 2. tom. ann. 3314. num. 11. pag. 180. Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. libro 2. cap. 18. pag. 203. & cap. 25. pag. 258. & Fr. Seraphinus Freitas dicto cap. 5. num. 19. neminem referens. Certius quippe eſst,

^† Iudæos illarum decem Tribuum eandem nunc, quam anteà captivitatem, ſservare, ibiq́ue uſsque ad ultima tempora manſsuros, nec niſsi per eoſsdem anguſstos Euphratis aditus, per quos venerant, redituros, ſsiſstente iterum Deo fluminis venas, ut in eodem Eſsdræ loco apertè ſsubijcitur, & tradit Ioſseph. d. lib. II. antiq. cap. 5. & lib. 9. capit. 15. D. Hieron. in Ezech. cap. 22. in princip. & cap. 27. & ſsup. Zachar. cap. 2. Paul. Oroſsius lib. 3. cap. 7. & noviſssimus Pomarius Iudæus in lib. de germ. David, ubi tradit, hodiernis temporibus illos Iudæos ibi conſsiſstere, quẽquem & alia de illis, & cur à multis clauſsi dicantur, optimè refert Maluenda, & Ioan. à Ponte ubi ſsup. & noviſssimè Barradas in tractat. de peregrinat. filiorum Iſsraël.

Et prætereà nuſsquam certa via aſsſsignari potuit, per quam gens illa in |

p. 121

Americam traijcere poſsſset, nam ſsi per Occiduam, Euphrate iterum tranſsmiſsſso, inceſssiſsſse dicamus, ut apertè citatus Eſsdræ locus indicare videtur, neceſsſsarium fuit, eos vel univerſsæ SyrięSyriæ, Arabiæ, Africæq́ue latitudine longis itineribus peragratâ, ad Atlanticum uſsque Oceanum, & inde, eo magnis navigijs, ac longâ admodum navigatione dimenſso, tandem ad Americam perveniſsſse, vel ab Aſsſsyria ad Occiduos Syriæ fines terreſstri itinere, mox navibus totâ Mediterranei longitudine uſsque ad freti Gaditani exitum emenſsâ, inde per vaſstiſssima, & tunc omnino incognita Oceani maria ad Novi Orbis oras poſstremo appuliſsſse. Quod (ut benè obſservat Torniellus ubi ſsup.) profectò tam longam tãtitanti populi navigationem, utpote magnum quid, & novum, & nunquam anteà auditum, nullatenus Eſsdras ſsilentio involviſsſset.

Vt omittam

^† librum illum quartum, qui eius nomine circumfertur inter apocryphos connumerari ab eodem Genebrard. lib. 2. Chronic. pag. 188. Sixto Senenſs. lib. 1. Biblioth. ſsanct. ſsectio. 3. Nicol. de Lyra in 3. lib. Eſsdr. cap. 1. Bellarm. lib. 1. de verb. Dei, cap. 20. Acoſsta. d. cap. 23. & Anton. Poſsſsevin. in Apparatu 1. tom. verb. Eſsdras, licèt verum ſsit ab Eccleſsia non reprobari, ſsed potiùs eam, & Sanctos eius Patres, eiuſsdem libri auctoritatibus uti ſsolêre, ut refert à Ponte. d. libro 2. cap. 18. in fin. pag. 206.

Et cùm hæc

^† de ſsuperiore opinione iudicemus, longè magis eam reijcere debemus, quæ placuit viro alioqui doctiſssimo Petro Ruicio Bejarano, olim primi nominis in Curijs Regalibus cauſsarum Patrono, & poſsteà, in Argentino Conventu huius Regni Peruani meritiſssimo Senatori, dum in quibuſsdam manu ſscriptis ſscholijs, quæ de Indij adſscriptitijs, ſsive ut vulgò loquuntur, Yanaconas, elucubravit, Indorum

^† progeniẽprogeniem ab Iſsaachar quinto Iacobi filio, & eius Tribu originem ducere tradit, motus eò quòd Geneſs. 49. verſs. 14. & 15. ſsic de eo, atque eius poſsteris pater prophetaſsſse videtur: Iſsaachar aſsinus fortis, accubans inter terminos, vidit requiem, quod eſsſset bona, & terram, quod optima, ſsuppoſsuit humerum ſsuum ad portandum, factuſsq́ue eſst tributis ſserviens. Quam opinionem ex paraphraſsi Nicolai de Lyra ad illum locum confirmare contendit, & eam multum laudat & extollit Doct. Carraſscus in ſsuis interpret. ad ll. Novæ Recop. cap. 6. §. 3. n. 4. pag. 65. Eò quòd

^† omnia, quæ de Iſsaachar ibi dicta ſsunt, his Indis omnino conveniant, cùm inter utriuſsque Oceani terminos iaceant, optimas & feraces admodum terras poſssideant, & otio & ignaviæ valdè dediti ſsint, & ad ſserviendum, & onera ferendum nati videantur. Sed animadvertere debuiſsſsent, aliud eſsſse, Indos Iſsaachar ſsimiles vidêri, aliud ab eo originem ducere, quod novum eſst, & nullo fundamento ſsubnititur. Præſsertim

^† cùm ex eâdem Sacra Pagina conſstet, Iſsaachar terram totius Chananeææ optimam, atque ſsupra modum fertilem in ſsortem obveniſsſse, & in ea patris benedictionẽbenedictionem impletam, ac proptereà Tribum illius ita ſse ultrò agriculturæ operibus addixiſsſse, ut ab his divelli poſsſse non videatur, & mallet tributa maiora pendêre, quàm de terra ſsua, ſsive ad bella gerenda, ſsive ad alia Principum ſservitia exire. Et in huius rei ſsignificationem Tribus illa pro inſsigni ſsui vexilli aſsinum poſsuit, ut implêret præceptum à Domino traditum Numer. cap. 2. ſsicuti produnt Ferdinand. Mexia in Nobiliario lib. 3. cap. 4. Fr. Hieronym. Romanus Rerump. lib. 6. capit. 4. Salazar ſsuper ſsymbol. Apoſstol. diſscurſsu 1. cap. 3. & noviſssimè Barnabas Morenus de Vargas de nobilit. Hiſsp. diſscurſsu 18. in principio.

CAPVT X. De eadem Indorum origine, & quod verosimilius videatur, terrestri, aut brevi navali itinere per has regiones disseminatos fuisse. Et an a posteris Chami descendant? & aliqua de colore eorum, & Gigantibus, qui in aliquibus locis reperti dicuntur.

CAPVT X. De eadem IndorũIndorum origine, & quòd veroſsimilius videatur, terreſstri, aut brevi navali itinere per has regiones diſsſseminatos fuiſsſse. Et an à poſsteris Chami deſscendant? & aliqua de colore eorum, & Gigantibus, qui in aliquibus locis reperti dicuntur.

p. 122
SVMMARIVM Capitis X.

1 Indorum de origine nihil certè affirmari poteſst, & quòd multis modis initium habere potuerint.
2 Orbis Novus per aliquam partem eſst antiquo coniunctus, aut vicinus.
3 Indi Novi Orbis, & reliqua animalia, quæ in eo reperta ſsunt, ad eum pervenire potuerunt terreſstri, vel brevi navali itinere, & quomodo?
4 Terrarum primariæ plagæ etſsi vaſstiſsſsimo mari dividantur, alicubi tamen coniunctæ, vel valdè proximæ ſsunt: & exempla.
5 Auctores recenſsentur, qui Indos Occidentales terreſstri itinere ad eas regiones perveniſsſse dicunt.
6 Hominum per Orbem diſsſseminatio magis frequens, & ordinaria terreſstri itinere, aut brevi mari traiecto facta eſst.
7 Terras ita Deus diſspoſsuit, ut facilè homines de alijs ad alias tranſsire poſsſsent, cùm iuſsſserit eos Orbem replere.
8 Inſsulas maris cur hic, atque illic Deus collocaverit ab initio Mundi?
9 In inſsulis Dei ſsapientiam elucere cur dixerit Auguſstinus?
10 Noe poſsteri brevi tempore nimis aucti, & ſsparſsi ſsunt.
11 Homine ex uno, & ex eius cõiugeconiuge quot liberi procreari poſsſsint ſspatio 210. annorum?
12 Noe plus decem annis per Mediterraneum navigavit, poſsterorum ſsuorum familias, ſseu colonias inviſsens.
13 Humanum genus ſsemper dilatationi, & propagationi ſstuduit, & qualiter paulatim omnes Orbis regiones, & inſsulas etiam longè poſsitas occuparit?
14 Theophili Antiocheni elegãtiſſimaelegantiſſima verba de hominum propagatione.
15 Tertulliani de eadem propagatione hominum duo loca elegantiſsſsima proferuntur.
16 Franciſscus Valleſsius inſsignis Medicus & Philoſsophus, quid ſsenſserit de hominum per univerſsum Orbem diſsſseminatione?
17 Ioſsephus Acoſsta putat habitatores Novi Orbis non eſsſse valdè antiquos, & ab hominibus ſsylveſstribus propagatos: & id qualiter accipiendum.
18 Homines ſsylveſstres, & omnino bruti reperiuntur in aliquibus locis.
19 Homines veri reperiuntur, qui ſsylvas, & antra habitantes, brutis aſsſsimilantur, ſsed rectè inſstituti rationales evadunt.
20 Migrationes, & coloniæ variarum nationum & auctores plurimi, qui de illis ſscribunt.
21 Dom. D. Laurentius Ramirez de Prado Regius Conſsiliarius laudatur.
22 Orbis Novus ubi antiquo coniungi, aut proximus eſsſse credatur?
23 Orbis Novus ſsupra Floridam creditur extendi ad Polum Arcticum uſsque ad Grotlandiam, Lappiam & Noruegam.
24 Curlantia provincia Septentrionalis in Regno Poloniæ habet gentes Indis Occidentalibus ſsimillimas.
25 Annian fretum ultra promontorium Mendocinum dividit Indiam Orientalem & Occidentalem.
26 Orbis Novus ex parte Poli Antarctici ultra fretum Magallanis plures regiones nondum detectas habere creditur.
27 Arctico ſsub Polo ſsunt plures regiones habitatæ, & ſsub Antarctico alias reperiendas eſsſse veroſsimile eſst.
28 Septentrionales nationes plurimæ, & qui de illis ſscripſserint.
29 Regio in qua iuxta Æthiopiam Aſsia & Africa iungebantur, & alia Narbonenſsis, Polybij tempore luſstratæ non erant.
30 Indos Orbis Novi ex pluribus partibus ad eum tranſsire potuiſsſse, & maximè ex Orientalibus, aut Sinis, & Tartaris.
31 Indos Occidentales, ſsicuti & Orientales ab Ophir genus ducere putat Arias Montanus, & alij.
32 Indiam Orientalem fuiſsſse olim coniun|
p. 123
ctam Occidentali Auctor quidam ſscribit
33 Indi Occidentales in omnibus ferè ſsimiles ſsunt Orientalibus.
34 Indi Novi OrbesOrbis poſsſsunt procedere ex filijs Sem, aut Iaphet, & etiam ex filijs Cham ſsecundùm Torniellum.
35 Indos Occidentales originem ducere ex poſsteris Chami filij Noe, aliqui tradunt.
36 Ioannis Lerij Burgundi levis coniectura de origine Indorum Occidentalium.
37 Indi Occidentales, & Orientales quem colorem communiter habeant? Et numero 52.
38 Cubæ inſsulæ incolæ hiſstoriam Noe, & filiorum eius narrabant.
39 Coloris Indorum, & Æthiopum cauſsæ.
40 Homines varios colores habere non eſst ita mirandum, quàm ex Æthiopibus albos naſsci, vel èex contrario.
41 Mexicani homines nimis albos ſservabant, & mirabantur.
42 Homines in monte Zantone Indiæ Orientalis, quà vergit ad Orientem naſscuntur albi, quà ad OccidẽtemOccidentem nigerrimi, & de quodam homine bicolori.
43 Coloris & criſspaturæ Æthiopum cauſsam Soli tribuit Theodectes.
44 Indi cur non ſsint ita nigri & criſspi, ſsicut Æthiopes.
45 Coloris hominum cauſsas non pendere ex temperie Soli, aut Cœli, ſsed ex habitudine, & ſsimilitudine parentum, multi opinantur, & quibus rationibus?
46 Æthiopes, & Indi, & eorum liberi nunquam mutant colorem, etſsi ad frigidas regiones transferantur.
47 Cham cur deſstitutus fuerit paterna benedictione, & Chanaan eius filius cur maledictus?
48 Chus filius primogenitus Chum fuit nigerrimus, & Æthiopum auctor.
49 Mizraim filij deformes.
50 Getuli nigri ſsunt, & ore putidi, unde ſsalem ſsemper in eo portare ſsolent.
51 Phut tertiogenitus Chum quales liberos genuerit?
53 Æthiopem dealbare adagium, & alia de Æthiopibus remiſsſsivè.
54 Gigantes in Novo Orbe viguiſsſse, & hodie vigere aliqui tradũttradunt, & latè de eis.

HÆc fermè ſsunt, quæ à doctiſssimis viris circa Indorum OccidentaliũOccidentalium originem, & propagationem conſsiderari ſsolent, in quibus tamen congerendis & illuſtrãdisilluſtrandis, an Nos aliquid præſstiterimus? viderint alij. Et quidem

^† in re adeò lubrica & antiqua nihil omnino reſpuẽdumreſpuendum eſst; nam ſsi in id incumbere acrius quodvis humanum ingenium perrexerit, in quãvisquamvis rem ludet potiùs, quàm firmas rationes inveniet. Quo fit, ut minus diſsplicere debeat iudicium Gregor. Garciæ ubi ſsup. lib. 4. cap. ult. qui in dubio poſsitus, cui ex prędictisprædictis opinionibus adhærêret, tandem affirmari poſsſse inquit, non ab una tantùm gente, neque unâ tantùm viâ, ſsed ab illis omnibus, quas commemoravimus, caſsu, & conſsilio, mari, ac terrâ primos huius Novi Orbis habitatores propagari potuiſsſse.

Ergo fruatur unuſsquiſsque ſsententiâ ſsuâ. Et

^† ut ego meam ſsub aliorum etiam correctione proponam, ſsemper veroſsimilius arbitratus ſsum, hunc Novum Orbem nõnon eſsſse penitùs ab altero |

p. 124

illo diviſsum, quin potiùs aliqua in parte, vel hærêre, vel ſsanè valdè vicinum eſsſse, arcto aliquo duntaxat freto diſsiunctum, eòq́ue, uti aſsſsolet, alijs atque alijs inſsulis interrupto, per quæ loca facile,

^† prõptumq́uepromptumq́ue eſst, exiſstimare, genus hominum, & ſsimul reliqua perfecta animantia paulatim terreſstri, vel brevi navali itinere defluxiſsſse, ac ſsedes ſsubinde, & novas quærendo, & inventas mutando, pro varia regionum commoditate tot populos & nationes eſsfeciſsſse, quemadmodum

^† etiam Divinæ providentiæ diſspenſsatione factum eſst ut primariæ aliæ terrarum plagæ, tametſsi, ut plurimùm, vaſstiſssmis diſsiunctæ maribus, alicubi tamen aliquo, vel tenui Iſsthmo copulatæ ſsint, vel exiguo freto inter ſse diſstinctæ. Videmus enim in univerſsalibus Orbis terrarum deſscriptionibus, Aſsiam cum Africa, Iſsthmo, qui eſst inter mare Mediterraneum & Arabicum, Coniungi, & in duabus Americæ noſstræ peninſsulis idem in Panamenſsi tractu contingere, ut diximus ſsup. cap. 6. num. 6. 3 & 36. Videmus item Africam ab Europa circa Hiſspaniæ, ac Mauritaniæ fines, freto tantùm Herculeo, ſseu Gaditano ſseiungi, & eodem modo Europam ab Aſsia, Helleſsponto, & duobus Boſsphoris, Thracio ſscilicet, & Cymmerio, quamquam eadem Europa ſsupra paludem Mæotidem, fluvio duntaxat Tanai ab Aſsia dirimitur, in parte magis Boreali invicem Aſsia amplo, qui à fontibus prædicti fluminis rectà ad Granicum Aquilonaris Oceani ſsinum excurrit. Aſsia quoque à regionibus Arcticis ad novam Zemblam modico freto ſsecernitur, & ab America altero, nimirum Aniano, dirimi creditur. Americam item Auſstralem, ſseu Peruvianam certum eſst freto tantùm Magallanico ſseparari, de quo egimus ſsup. cap. 8. ex num. 35.

Quam

^† ſsententiam optimè proponit & illuſstrat Acoſsta. d. lib. 1. cap. 20. & 24. & alijs neglectis probat & ſsequitur Ioan. Boterus in relat. univerſs. vol. 2. part. 1. lib. 1. pag. 343. & 344. doctiſssimus Arias Montanus tomo 7. in lib. quẽquem inſscripſsit Phaleg. hoc eſst, de primis gẽtiumgentium ſsedibus, cap. 9. Genebrar. in d. Chronogr. lib. 1. pag. 35. Maluen. d. lib. 3. de Antichr. cap. 18. pag. 155. & cap. 14. pag. 141. & 142. Cabello in d. Miſscell. Auſstral. m. ſs. 2. part. cap. 19. ſsol. 98. & cap. fin. ſsol. 122. Gregor. Lopez Madera in excellent. Monarch. Hiſsp. cap. 8. pag. 70. Gregor. Garcia. d. tract. de Indor. orig. lib. 4. cap. 1. & ſsequent. Anton. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. capit. 6. pag. 12. & 13. Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 1. cap. 10. pag. 32. Ioan. Lorin. in Act. Apoſst. cap. 17. verf. 26. pag. 669. & noviſssimè ac doctiſssimè Auguſst. Torniel. in Annal. facris 1. tom. anno mundi 1931. num. 47. pag. 232. Qui

^† hanc viam ordinariam ac ſsaciliorem eſsſse dicit, ad hominum per cunctas Orbis terras diſsſseminationem. Quia

^† cùm Dominus homines creſscere, multiplicari, & terram univerſsam habitatoribus replêre iuſssiſsſset Geneſs. cap. 1. credendum quidem eſst, priùs omnes eius regiones ita diſspoſsuiſsſse, ut ab una ad alteram, alicubi ſsaltem, non incommodè tranſsiretur.

Et ad hoc

^† certè nõnon caſsu, ſsed mirâ diſspenſsatione & providentiâ an initio mũdimundi in medio maris plures hîc, atque illîc inſsulas collocavit, tum ut vaſstos eius ſsinus ſspeculari, & ſscrutari ſsecurius homines poſsſsent, cùm etiam ut poſst diluvium ab Armenia exeuntes, commodiùs ſseſse in altum conferrent, & paulatim ac ſsucceſssivè à proximis ad remotiſssimas quaſsque provincias diſsſseminarentur, quapropter

^† elucêre in inſsulis Dei ſsapientiam meritò dixit D. Auguſst. de mirab. Script. lib. 1. capit. 7. quem refert & laudat Simon Maiolus in dieb. Canicul. colloq. 10. pag. 266. & colloq. 14. pag. 334.

Et poſsteri

^† Noë hoc modo totum |

p. 125

Orbem varijs colonijs replêre cœperunt, ut ſsup. cap. proximo num. 8. retulimus, ac brevi tempore ita creverunt, ut ſecũdùmſecundùm Philonem lib. 1. antiq. Iud. & Pineda in Monarch. lib. 1. cap. 18. §. 2. decem annis ante eius mortem, qui fuit 340. poſst diluvium, Principes familiarum, qui inter ſse Orbem diviſserant, ſsuas familias numeraverint, invenerintq́ue 732 U 702. quod mirum nõnon eſst: nam

^† iuxta evidentem computationem Auguſst. Torniel. in Annal. ſsacr. 1. tom. ann. 2329. num. 19. pag. 394. unũunum par coniugatorum in ſseptimo tricennario, hoc eſst in fine anni ducenteſsimi decimi, poteſst generare plus quàm ſsexies & decies centena millia, & quadraginta ſseptem millia hominum 1647 U 86. Et de eodem

^† etiam Noë tradit idem Philo in lib. de multip. gen. hum. Annian. ſsup. Beroſs. lib. 4. Gregor. Garcia. d. lib. 1. cap. 2. §. 1. & Torquemad. d. lib. 1. cap. 10. pag. 33. plus decẽdecem annis Mediterranei maris littora navigaſsſse, ſsuos filios & nepotes inviſsens, & familias & colonias requirens, quas in varijs regionibus collocaverant.

Quod propagandi

^† ſstudium, & novas ſsedes quærendi, cùm diſscurſsu temporis prætermiſsſsum nõnon fuerit, ſsed imò quotidie magis auctum, augeſscente etiam hominum genere, & ſseſse internecinis bellis exagitante, mirum non eſst, ſsi neque ab incolẽdisincolendis inſsulis, & alijs quantumvis longè poſsitis regionibus abſstinuerint, ut præclarè oſstendit D. Auguſst. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 6. tradens, homines ex tribus filijs Noë procedentes, multiplicato genere humano, etiam inſsulas impleviſsſse, ad quas (inquit) inhabitandas, navigio tranſsire potuiſsſse, quis ambigat? Idem

^† docet Theophil. Antiochenus lib. 2. de Antol. in hæc verba: Cùm enim primis temporibus pauci forent homines in Armenia, & Chaldæa, poſst linguarũlinguarum diviſsionem aucti & multiplicati paulatim ſsunt. Hinc quidam abierunt verſsus Orientem, quidam conceſsſsere ad partes maioris continentis, alij porrò profecti ad Septentrionem ſsedes quæſsituri. Poſstmodum ſsenſsim inde progreſsſsi homines etiam reliquas Orbis partes invaſerũtinvaſerunt: cœptæq́ue ſsunt habitari inſsulæ maris, necnon reliqua Orbis climata. Nec priùs deſsierunt terram ubique occupare, quàm etiam Brittannos in ultimis climatibus acceſsſserint.

Et non minus eleganter

^† Tertullian. lib. de Pallio, ubi Carthaginenſses alloquens, ita eandem diverſsarum nationum per univerſsum Orbem diſsperſsionem & migrationem proponit: NãNam & primitus maiore ambitu terra caſsſsa, & vacans hominum, & ſsicubi aliqua gens occuparat, ſsibimet ſsoli erat. Itaque cogitans omnia ſsibi domum, intelligens alibi ſstipantem copiam, alibi deſerẽtemdeſerentem runcare, ac ruſspare, ut inde velùt ex ſsurculis & propaginibus populi de populis, urbes de urbibus per ubique Orbis pangerentur. TranſvolãtTranſvolant redundantium gentium examina, Scythæ exuberant in Perſsas, Phonices in Africam eructant, &c. elegantiùs lib. de anima Cap. 30. Invenimus (inquit) apud commentarios etiam humanarum antiquitatũantiquitatum paulatim humanum genus exuberaſsſse, dum Aborigines vel vagi, vel extorres, vel glorioſsi quique occupãtoccupant terras, ut Scythæ Parthicas, ut Mænidæ Pelopponneſsum, ut Athenienſses Aſsiam, ut Phryges Italiam, ut Phœnices Africam, dum ſsolemnes etiam migrationes, quas μετοιϰιας appellant, conſsilio exonerãdæexonerandæ popularitatis in alios fines examina gentis eructant. Nam & Origines in ſsuis ſsedibus permanent, & alibi plus Gentilitatis fœneraverunt. Certè quidem ipſse Orbis in promptu eſst, cultior de die in diẽdiem, & inſstructior priſstino. Omnia iam pervia, omnia nota, omnia negotioſsa, ſsolitudines famoſsas retrofundi amœniſsſsimi oblitteraverunt. Sylvas arva domuerunt, feras pecora fugaverunt, barenæ ſseruntur, ſsaxa panguntur, paludes eliquantur, tantæ urbes, quantæ non caſsæ quondam. Iam neque inſsulæ horrent, nec ſscopuli terrent, ubique domus, ubique populus, ubiq;ubique Reſspublica, ubique vita ſsummum frequentiæ humanæ. Oneroſsi ſsumus Mundo, &c.

Inſsignis quoque ille

^† Medicus, & |

p. 126

Philoſsophus Franc. Velleſsius de ſsacra Philoſsoph. cap. 26. pag. 209. magis ad noſtrãnoſtram quæſtionẽquæſtionem accedens, cùm probaſsſset, hominũhominum diſsperſsionem nõnon intra anguſstos duarum ZonarũZonarum fines ſstetiſsſse, ut veteres reputabãtreputabant, ſsed in univerſsum terræ OrbẽOrbem eſsſse factãfactam, ſsic ſubiũgitſubiungit: Atque quanquam alij aliorum ob magna locorum diſsidia ſsint obliti, tamen Dei providentiam eos, more eius, qui ſseminat hàc, & illàc, quoquoverſsus diffudiſsſse, ita ut nulla pars hominibus alendis idonea ſsine Adami ſsemine relinqueretur.

Ioſse. etiãetiam Acoſsta

^† lib. 1. de nat. No. Orb. c. 24. & iterum lib. 7. hiſst. Ind. c. 8. in fin. hunc Novum OccidentalẽOccidentalem Orbem non multis ab hinc annorũannorum millibus habitari cœptũcœptum exiſstimat, magiſq́;magiſq́ue id ab hominibus Sylveſstribus, & palantibus, quàm ab aliqua Republica obitũobitum: Cùm errore (inquit) potiùs, aut patriæ anguſstijs, novas ſsedes paulatim habitare cœpiſsſsent, atque his aſsſsueti, nihil niſsi naturalis lucis ductũductum, eumq́ue obſcuratũobſcuratum, aut patriæ fortaſsſsis gentilitiæ aliquas conſsuetudines retinerent. Quod non eſst intelligendum de

^† hominibus omnino sylveſstribus, quos nos Selvages vocamus, qui præter humanãhumanam effigiẽeffigiem, nihil hominum habent, & muti ſsunt, ac inter belluas cõputãturcomputantur, quales in Noruegia, & alibi repertos eſsſse, tradit Hieron. Boëthius in Scotia, Theat. vitæ huma. vol. 1. lib. 1. pag. 94. & SimõSimon Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. colloq. 2. pag. 60. & 61. Sed de hominibus veris ab Adamo profectis, qui

^† tamẽtamen à ſsuis divulſsi, per Sylvas, & nemora, ac incultas regiones nudi, & ſsine certa ſsede pererrantes, hirſsuto & villoſso corpore facti ſsunt, & adeò brutis animãtibusanimantibus ſsimiles, ut aliqui etiam proni quadrupedum more incedere, & antra, & ſspeluncas habitare ſsoleant, quorũquorum plures iãiam olim commemorantur à Plin. lib. 5. cap. 8. lib. 6. cap. 24. 30. & 31. Solino c. 32. 33. & 35. PõponPompon. Mel. lib. 3. cap. 4. Agellio lib. 9. cap. 4. & D. Iſsidor. lib. 11. Etymol. cap. 33. & hodie in noſstris Ind. Orient. & Occidental. paſssim reperiuntur, ut ex Pigaffeta, Oder. Barboſsa, Petr. Martyre, Haittonio, & alijs tradit Maiol. ubi ſsuprà, qui adhuc rationis mentiſsq́ue veſstigia in illis apparêre, rectiſssimè tradit, & cùm veri homines ſsint, ſsenſsim in legitimum rationis uſsum, Dei gratiâ, & melioris vitæ inſstitutione accedente, poſsſse traduci.

Vltra quos Auctores

^† de varijs variarũvariarum gẽtiumgentium incremẽtisincrementis, migrationibus, & colonijs per OrbẽOrbem extenſsis, plurima cõgeritcongerit M. Cato in lib. de Originibus, Seneca in lib. de conſsolat. ad Albin. c. 6. Strab. lib. 1. & 15. Alex. ab Alex. lib. 4. gen. cap. 10. Goropius Beccanus in libris peculiaribus, quos de hoc argumento conſscripſsit, Theat. vitæ huma. vol. 3. lib. 1. ex pag. 586. IoãIoan. VaſęusVaſæus in Chron. Hiſsp. lib. 1. cap. 11. Vvolfgango Lazio lib. 12. de Rep. Rom. per tot. Simon Maiol 4. tom. dier. Canicul. collog. 4. Greg. Lopez Madera de excellent. Hiſsp. cap. 8. pag. 66. Pined. de reb. geſst. Salom. lib. 3. c. 5. num. 5. pag. 101. & lib. 6. cap. 2. pag. 423. num. 1. & cap. 20. pag. 476. Villalp. in Ezechie. in appar. tom. 2. part. 2. lib. 5. diſsp. 3. cap. 57. & 58. Petr. Opmeerus in opere Chronogr. pag. 18. Bernard. Aldret. de orig. ling. Hiſsp. lib. 3. cap. 1. & de antiq. Hiſspan. lib. 1. cap. 30. & lib. 3. capit. 27. Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. lib. 2. cap. 15. cum multis ſseqq. & lib. 3. cap. 5. pag. 34. & ſseq. &

^† Dom. D. Laurentius Ramirez de Prado Regius primùm & meritiſssimus rei Dominicæ CõſiliariusConſiliarius, & nunc in Supremo IndiarũIndiarum Senatu iure optimo conſstitutus, & ad honorificãhonorificam valdè erga Chriſstianiſssimum Franciæ RegẽRegem legationẽlegationem adlectus, mihiq́ue ob egregias animi dotes, & politiſssimas litteras magni ſsemper, iãiam inde ab ſstudijs SalmanticẽſibusSalmanticenſibus habitus, in terſso illo & ſsatis docto libello, cui Teſsera legum titulum fecit, ſsub explicatione l. certâ formâ 4. C. de iure fiſsci, lib. 10. Et de colonijs Indorum Regni Peruani Garcias Laſs|

p. 127

ſsus Inca in ſsuis commentarijs libro 3. cap. 4. & 19. & lib. 7. cap. 1.

Vbi autẽautem

^† eiuſsmodi terręterræ vicinitas, vel continuatio reperiatur, per quãquam homines ex Orbis regionibus antiquitùs cognitis, ad has denuò detectas trãſiretranſire potuerint, latè præfati Auctores examinãtexaminant. Et ſsunt

^† qui putẽtputent, forſitãforſitan illãillam ad PolũPolum ArcticũArcticum reperiri, cùm hactenus certo documẽtodocumento contrariũcontrarium nõnon patuerit, nec omnis terręterræ ad eãeam partẽpartem tẽdẽtistendentis lõgitudolongitudo ſsatis explorata ſsit, quin potiùs multi dicãtdicant ſsupra FloridãFloridam latiſſimãlatiſſimam eſsſse terrãterram SeptentrionalẽSeptentrionalem, & Vulpellus tradat GrotlãdiamGrotlandiam cũcum EſtotilãdiaEſtotilandia cõiugiconiugi, & à Terra laboratoris parũparum diſstare. Quod ſsi certum eſst, veroſsimile ſsit, ut ait Boterus. d. vol. 2. part. 1. lib. 1. pag. 343. Gomara 1. part. fol. 7. & alij relati à Gregor. Garc. de Ind. orig. lib. 1. cap. 4. §. 4. ex pag. 79. Lappianas, & Noruegas gentes propagine ſsuâ, & ſsedium mutatione paulatim in has partes perveniſsſse. Quibus adſstipulatur, quod de provincia Europæ,

^† CurlãtiaCurlantia nomine tradit Henric. Martinez in repert. Mexican. 2. part. cap. 8. pag. 104. quęquæ iacet in 56. altitudinis gradibus, lõgitudinislongitudinis autẽautem 45. & peculiares Duces habet, qui PolonięPoloniæ Regibus ſsubſsunt, cuius incolęincolæ vultu, habitu & moribus Indos Novæ Hiſspaniæ ferè in omnibus referunt.

Vltra

^† PromontoriũPromontorium quoque MẽdocinumMendocinum, ut ait Acoſsta. d. lib. 1. cap. 20. non eſst ſsatis cognita terræ amplitudo, quam tamen oppidò ingentẽingentem eſsſse plurimi ferunt, & ibi fretum Regni Anian, quod non multum à Tartaris & Sinis, & à regionibus Indiarum OriẽtaliumOrientalium diſstare cognoſscitur, & inde docẽtdocent planam viam in has Americanas eſsſse potuiſsſse, ut cõſtatconſtat ex Genebrard. in Chronograph. lib. 1. pag. 150. Pet. Planc. HẽricoHenrico Alegren, & alijs doctiſssimis Coſsmographis, quos refert Fr. Greg. Garcia. d. §. 4. & lib. 3. capit. 1. pag. 181. & ſsequentib. & lib. 4. cap. 2. pag. 325.

Ex parte

^† quoque Auſstralis noſstri verticis, ſsive Antarctici Poli, quem vocamus Del Svr, nemo hactenus exploravit quouſsque procurrat cõtinenscontinens ultra Patagones, & fretũfretum MagallanicũMagallanicum poſsita. Et quemadmodum

^† repertæ ſsunt regiones in altitudine Septuaginta, & amplius graduum ad SeptentrionẽSeptentrionem, imò & ſsub ipſso Arctico, & rigente cingulo habitatæ, ut ſsunt GroenlãdiaGroenlandia, Scandinavia, Iurha, Corelia, Gothia, Biarmia, Lapia, FinlãdiaFinlandia, Finmarchia, SricfinniaScrifinnia, & aliæ multæ,

^† quas Iordanus GentiũGentium omniũomnium officinãofficinam, & quaſsi vaginãvaginam nuncupat; de quibus plura tradunt Olaus, & Ioan. Magnus, qui de illis gentibus integra volumina cõdideruntcondiderunt, Plin. lib 4. cap. 3. Mathias Michovienſsis lib. 1. de Sarmatia cap. 14. Abraham. Ortelius in tabula ScãdięScandiæ, & ScotięScotiæ, Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 14. pag. 141. Magin. Patavinus in ſsua Coſsmograph. 2. par. tabul. 9. ex fol. 96. Ita quoque aliæ ſsimiles provinciæ reperiri poterunt ſsub alia Zona frigida huius Poli Auſstralis, verſsus quãquam cũcum multi poſst MagallanũMagallanum conſtãtiſsimèconſtantiſsimè navigaverint, de quibus ſermonẽſermonem fecimus ſsup. cap. 8. ex num. 35. nullũnullum planè terminũterminum oculis perluſtrarũtperluſtrarunt, quo per eam partẽpartem terra deficeret. Quod mirũmirum cuipiãcuipiam videri non debet,

^† nam & Polybij tempore, ut ipſse oſstendit lib. 3. illa regio, quęquæ iuxta ÆthiopiãÆthiopiam eſst, ubi Africa, atq;atque Aſsia iunguntur, penitus ignorabatur, neſsciebaturq́ue, utrũutrum perpetua eſsſset & continens, an clauderetur pelago? Et idẽidem ait de eo, quod NarbonẽſisNarbonenſis regio ad SeptentrionẽSeptentrionem excurreret.

Apparet igitur

^† per has omnes partes facilẽfacilem fuiſsſse primis hominibus tranſitũtranſitum, quo in hunc Novum OrbẽOrbem perducerẽturperducerentur. Et cùm extrema OriẽtalisOrientalis, & Occidentalis Indiæ hucuſsque (ut diximus) explorata nõnon ſsint, mihi valde probabile videtur, huius priores accolas ab illa, & à redundãtiredundanti fortè SinarũSinarum, aut Tartarorum copia originem duxiſsſse, prout tenẽttenent multi ex auctoribus relatis ſsup. num. 5. præcipuè

^† Arias Montanus in Phaleg. qui inde Americanos |

p. 128

Ophiritas appellat, quaſsi à duobus filijs Iectan, ſscilicèt Ophir & Hevila, initium ſsuæ propaginis ſsumpſserint, qui primi Indiam Orientalem tenuerunt, ut habetur Geneſs. 2. & 1. Reg. 9. atque deinde Ophir etiam Occidentalem, ut idem auctor probare nititur, Non enim (inquit) aliam veroſsimiliorem originẽoriginem Indis Occidentalibus aſsſsignare poſsſsumus. IdẽIdem tradit Genebrard. ubi ſsup. Pet. Opmeerus in opere Chronogr. pag. 16. qui inter aliquos filios Hebri Iectanum connumerat, ſsubditq́ue huic tredecim filios fuiſsſse, qui à Chaldæa ad Indiam uſsque migrarunt. A quibus, inquit, Indorum, Sinarumq́ue variæ gentes originem trahunt, ingenio, induſstria, arte, atque Philoſsophiæ ſstudijs excellentes. His ſubſcribũtſubſcribunt Michaël Balboa Cabello in Miſscell. Auſstr. m.ſs. 1. part. cap. 12. & 3. par. capit. 15. & 20. & capit. 6. fol. 153. Vbi quod

^† plus eſst, abſsque ullo certo fundamento ſsuadêre intendit, utramque Indiam olim coniunctam, & continuãcontinuam ſsuiſsſse, quouſsque maris fluctibus dividi cœperunt, Greg. Garcia lib. 4. capit. 1. & 23. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hiſsp. cap. 8. pag 70. & Ioan. Boter. d. lib. 1. pag. 345. qui

^† ad eandem ſsententiam fulciẽdamfulciendam ſsimilem ferè in omnibus conditionem, corporis habitudinem, ritus & mores, ac præcipuè colorem Indorum utriuſsque IndięIndiæ rectè conſsiderant. Quamvis Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. lib. 3. capit. 7. pag. 53. contrarium, ſscilicet Americanos ab Orientalibus nequaquam procedere, ſsuâ tãtumtantum auctoritate nixus exiſstimet. ¶ Sed prædictãprædictam opinionem, licèt in origine Ophir reijciat, in reliquis tamen ſsequitur etiam, & optimè exornat Torniellus. d. anno Mundi 1931. num. 47. pag. 232.

^† Vbi ait, quòd ſsi quæratur, ex quibus filijs, aut poſsteris Noë hic Novus Orbis impletus fuerit, poſsſsumus reſspondêre, ex filijs Sem per partes Indiæ Orientalis, & Chinæ, & Iaponij provincijs atque inſsulis, quæ Americæ Aquilonari vicinæ ſsunt: aut etiam ex poſsteris Iaphet, qui poſstquam per plagas Aſsiæ Aquilonares, quas nunc Tartari incolunt, diſsſseminati fuerunt, tandem ad Orientales eiuſsdem Aſsiæ fines, qui ſsupra Chinam nonnihil flectunt, ad Aquilonem devenerunt, prope fretum Anian, quo ut diximus, parvo intervallo, ipſsa Aſsia ab America ſseiungi perhibetur. Ad illas autem Antarcticas provincias, quęquæ nobis omnino Auſstrales eſsſse vidẽturvidentur, & contra extremum Africæ promontorium, quod Caput Bonæ ſspei appellant, reſspiciunt, licèt nobis adhuc benè cognitæ non ſsint, probabiliter cõijciconijci poſsſse, primùm penetraſsſse poſsteros Cham, qui prædictum Promontorium, cæteraſsq́ue Africæ partes incoluiſsſse dicũturdicuntur: hi enim à prædictis Antarcticis regionibus omniũomnium minus remoti fuiſsſse videntur, & conſsequenter ad eas potuiſsſse cõmodiùscommodiùs pertranſsire.

Quo

^† ſsenſsu accepta, vera eſsſse poteſst opinio Gomaræ in hiſst. Ind. lib. 5. cap. 217. dum exiſstimat, Peruenſses à Chamo originẽoriginem ducere, ac maledictionis Divinæ in ChamũChamum hæredes eſsſse, & idem de Braſsilienſsibus, & alijs Americanis tradit Ioan. Lerius BurgũdusBurgundus in ſsua hiſstoria navigationis in Braſsiliam, quæ habetur in 3. part. hiſst. AmericęAmericæ cap. 15. in fin. pag. 233. Qui tamen hoc leviſssimâ

^† aliâ coniecturâ confirmat, dicens, quòd cùm Ioſsue, iuxta promiſsſsiones Patriarchis factas, mandatumq́ue ſsibi peculiariter datum, in terram Chanaan ingrederetur, teſstatur Scriptura, Ioſsue 2. 9. tantum terrorem irruiſsſse ſsuper illius terræ incolas, ut diffluerent metu Iſsraëlitarum: unde etiãetiam fieri potuit, ut Americanorum noſstrorum maiores, Iſsraëlitarum cõſpectumconſpectum fugientes, mari ſse commiſserint, ac tãdemtandem in terram Americam appulerint.

Ioannes quoque à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 10. pag. 33 & latiùs lib. 14. cap. 18. & 19. Ioan. Lucena in vita Sanct. Xavierij lib. 1. cap. 13. & lib. 10. cap. 22. Hieronym. |

p. 129

Offorius de reb. Emanu. lib. 8. pag. 320. Petr. Bertius in deſscript. IavęIavæ, pag. 611. & Seraph. Freitas de iuſsto Imp. Aſsiat. cap. 5. num. 15. & 20. eandẽeandem originem conſstituit Indorum Orientalium & Occidentalium, putantq́;putantq́ue eos ab aliquo ex filijs, vel nepotibus ChãCham propagari cœpiſsſse; atque

^† ideò colorem æneum ſsub fuſscum habêre, ſsive oleaſstrinum, & ut plurimùm cineritium quibus adſstipulatur, quod refert Herrer. in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 9. cap. 4. pag. 296. Nempe in

^† Cuba inſsula veteres indigenas Noſstris apertè Noë, & filiorum eius hiſstoriam retuliſsſse, dicentes, ſse ex filio, cui ille maledixit, procedere, & deò rudiores, & verſsicolores eſsſse ac nudos incedere. Nos verò ex altero, cui benedixit, & ideò veſstibus uti, equis incedere, atque alijs cœli donis, & commoditatibus perfrui.

Quod ut melius intelligamus, ſsciendum eſst,

^† coloris Indorum cauſsas, ut & nigredinis, & criſpaturęcriſpaturæ Aethiopum a plurimis doctiſssimis viris in Solis ardorem & temperamenta locorũlocorum, quibus habitant, referri ſsolêre, ut conſstat ex Ptolem. in op. quadripert. & ejus comment. Haly cap. 2. Hippocrat. in tract, de aëre & aqui, Albert. Mag. de. nat. cœl. lib. 2. & 4. Galen. lib. 2. de temperam. cap. 11. Cabello ind Miſscell. Auſstr 1. p. cap. 9. Fr. Gregor. Garc. d. tract. de Ind. orig. lib. 2. c. 5. pag. 149 & ſseq. & Simon Maiol. in dieb. Canic. tom. 1. colloq 3. pag. 62. Vbi

^† tradit non eſsſse monſstroſsum, quòd cutis adeò variæ formęformæ, & colores in hominibus ſsint: nam cœli in id climata plurimum influunt: ſsed magis admirandũadmirandum eſsſse ex albis naſsci Aethiopem, aut ex Aethiopibus album; ac proptereà in

^† Mexico ab eius antiquis Tyrannis Motechumis homines aliquos publicè ali ſsolitos, quibus ab ipſso ortu cutis, crines, ſsupercilia, ac palpebræ albæ fuerint, idq́ue valdè ibi pro admirando habitum fuiſsſse, ut tradit Corteſsius in relat. 2. Et idem Maiol. colloq. 17. pag. 395. ex Oder. Barboſsa, & alijs cõmemoratcommemorat

^† in India Orientali tantam eſsſse climatis in unico monte Zantone vim variam, ut quà vergit ad OriẽtemOrientem albi ſsint, qui & naſscuntur, & incolunt: quà verò vergit in Occidentem, nigerrimi; cùm tamẽtamen omnes belluino more vivant.

Illud porro magis monſstroſsum videtur, quod de homine quodãquodam bicolore ãà Ptolemæo Lagi filio in Aegyptum deducto narrat Cœl. Rhodig. lib. 7. antiq. lect. c. 18 cuius quidẽquidem medietas ex æquilibrio sũmèsummè erat nigra, & reliqua portio eximiam albedinẽalbedinem præferebat.

Theodectes

^† etiam apud StrabonẽStrabonem lib. 15. pag. 799. eandem coloris varietatem Soli his carminibus tribuit:

Quorum propinqua Sol adurens orbita
Fuliginoſso corpora colore imbuit,
AEſstuq́ue totas ſsicco criſspavit comas,
Materiemq́ue adoleſscendi conſsumptam abſstulit.

Vnde idem Strabo infert,

^† Indos Orientales non criſspari, nec eorũeorum colorem in totum aduri, ſsicut Aethiopum, propterea quòd ſsint humidi aëris compotes, & minus perpendiculariter radijs Solis feriantur.

Alij tamen putant,

^† neque Soli, neq;neque ſsolo id eſsſse tribuendũtribuendum, ſsed à ſspermatis naturâ proficiſsci: quoniam ſsub æquatore, & locis utrique Tropico vicinis inter nigerrimos ſsparſsi reperiuntur albi, vel cineritij, qui illic in ſsua albedine perſseverant, ut in Regno Melinda & Mombaza, & benè obſservat Abraham Ortel. in comment. tab. 4. ſsui Theatri, & Auctor hiſst. Regni Congiani cap. 3. in calidioribus quibuſsdam locis ſsub eodem paralello; atque adeò, ſsub eâdem cœli conſstitutione videmus naſsci alicubi homines albos, ut in hac America, alicubi ſsubfuſsci coloris, ut in Abyſssinorum regionibus, alicubi nigerrimos, ut in Aſsiæ Provincia, quam Malabaricam vocant. Et quia

^† Æthiopes etiam, & |

p. 130

Indi, ſsi per multa ſsæcula in ſsrigidas regiones transferantur, ſsemper tamen nigros, vel oleaſstrinos liberos generant: ſsicuti & Hiſspani albos, quamvis in Indiæ, aut Æthiopiæ littoribus perſeverẽtperſeverent. Et in inſsula S. Thomæ, quæ primùm à Luſsitanis habitari cœpta eſst, non impedit calor quominus ipſsorum filij uſsque ad centeſsimum iam annum albi ſsint, & maneant: cùm tamen Sol ibi ęquèæquè ac in alijs inſsulis Æthiopicis calidus ſsit.

Quapropter affirmant à ſstirpe & ſsanguine

^† Cham Æthiopes provenire, qui deſstitutus fuit patris ſsui Noë benedictione, ob culpam, quam contraxit in eius temulentia irridenda, & inde magnam plagam poſsteritati ſsuæ attulit, ut & ipſsa indignationem Dei in ſsuum parentem teſstaretur, ut habetur Geneſs. cap. 10 & Paralip. 1. Chanaan enim filius Cham quarto genitus, quia patri avum temulentum oſstendit, maledictus fuit, & iugo ſservitutis ſsubiectus: & ideò Chananæi, & alięaliæ undecim gentes ab eo deſscendentes, deletæ ſsunt. Chus

^† verò ipſsius Cham primogenitus, quamvis multò ante patris impietatem natus fuiſsſset, niger tamen ipſse, velut in pœnam effectus, nigerrimos filios produxit, & Ætiopum auctor eſsſse perhibetur. Filij autem

^† Mizraim ſsecundo geniti nigri, & deformes nati ſsunt, ut Ægyptij, ac

^† Getuli præter nigrorem ore putidi, ut cogantur perpetuò ſsalem in eo habêre. Filij denique Plut

^† tertio geniti (ut Mauri) nigri, ſsimi, labeones, alióve modo prodigiosè affecti. Ex quibus

^† coloribus utriuſsque Indiæ incolæ habent, & pręcipuèpræcipuè illius Oleaſstrini, quo, ut diximus, magis frequenter præditi eſsſse videntur. Quod ultra Torquemadam d. lib. 14. cap. 18. & 19. ubi ſsupr. apertè proponit, & proſsequitur Anton. Poſsſsevinus in Biblioth. 2. tom. lib. 15. cap. 19. pag. 252. & 253. Didacus de Yepes in ſsuis diſscurſs. de var. hiſstor. & Auguſst. Torniell. in annal. ſsacris tom. 1. ann. Mundi 1931. num. 26. & 27. Et

^† qui de Aethiopibus plura voluerit, & de uſsu illius adagij Aethiopem dealbare, & Aethiops non albeſscet, legat Plinium lib. 5. cap. 8. & lib. 6. cap. 30. Eraſsmum in adagijs, Alciat. Emb. 59.

Abluis Aethiopem quid fruſstra? ah deſsine, noctis
Illuſstrare nigræ, nemo poteſst tenebras.

Vbi Sanctius Brocenſsis, & Claudius Minoës alios allegant, & eruditiſssimus pariter ac pijſssimus vir Martin. Delrio in adag. ſsacr. 1. tom. adag. 851. pag. 448. & ſsequenti.

Illud

^† tandem pro huius capitis coronide ſsubijciemus, hodie Indos omnes, ut plurimùm, mediocriſstaturâ reperi, cuius rei cauſsas examinat Torquemad. d. lib. 14. cap. 24. & 25. & Fr. Ioan. à Ponte in Monarch. lib. 3. cap. 9. pag. 75. Quamvis non ignorẽignorem, tam incolarum traditionibus, quàm multorum Scriptorum teſstimonijs, compertum eſsſse, in aliquibus huius Novi Orbis regionibus quondam Giganteæ magnitudinis homines viguiſsſse, & hodie quoque vigêre, ut etiam de Indis Orientalibus diximus ſsuprâ capite 2. ex numer. 11. Nam Americus Veſspucius in ſsuis relat. navig. 2. tradit, ſse in quandam inſsulam appuliſsſse altiſssimis hominibus cultam, quam ob id Gigantum appellarunt. Et Ant. Pigafetta, qui fuit ſsocius Magallanis, dum nobile eius nominis fretum detexit, affirmat, ſse iuxta illud Giganteos populos conſspexiſsſse, quorum cervix ad brachij dimidium longitudine protenderetur. Qui Gigantes poſsteà ſsæpè ab alijs illud fretum navigãtibusnavigantibus cõſpecticonſpecti ſsunt. Et de eis ita ſscribit Cardanus lib. 8. de rerum variet. capit. 43. relatus in Theatr. vitæ human. vol. 2. lib. 2. pag. 277. Conſstat iuxta fauces freti Magallanici in Boreali littore ad quinquaginta duas partes altitudinis eſsſse |

p. 131

Patagones Gigantes, octo palmis longiores, magnis pro ſstatura pedibus, qui crudis carnibus veſscuntur, piſscibus aſsſsatis, pane carent. Vna bucca libras duas carnis, aut piſscium ſsumunt: tantùm aquæ uno hauſstu bibunt, ut duodecim hominibus ſsufficere poſsſsit. Cæterùm forma decenti ſsunt, membriſsq́ue pro altitudine commenſsuratis: curſsus velociſsſsimi, bilares, fortes, robuſstiſsſsimi etiam ſsupra magnitudinis rationem. Furtis mirum in modum delectantur: crudeles tamen, quod mirum eſst, non ſsunt, nec humana carne veſscuntur. Sagittas adeò profundè in gulam demittunt, ut in ventriculum pervenire exiſstimentur, quod ipſsi pro egregio ſspectaculo habent.

Idem de antiquis IucatanęIucatanæ Provinciæ Indis monumentis ſsuis mandavit Anton. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 4. lib. 2. cap. 7. ad finem, pag. 44. & lib. 10. cap. 4. pag. 268. & de Chichimecis, & alijs gentibus NovęNovæ Hiſspaniæ Acoſsta in hiſst. Ind. lib. 7. cap. 3. pag. 457. ubi ait, ſse molam cuiuſsdam ex his Gigantibus pugno maiorem vidiſsſse, & Fr. Ioan. de Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 13. ubi de alia reſstatur duobus pugnis maiore, quæ ex ſsepulto iam diu hominis cadavere extracta fuit, cuius caput grandis dolij vinarij magnitudinem excedebat, quod & tradit Cardanus. & Theatrum ubi ſsuprà, docens ex oſsſsis horum Gigantum in ſsepulchris repertis, partium ad totum habita ratione conſstare, viginti palmos magnitudine exceſssiſsſse, hoc eſst triplum iuſstæ magnitudinis fermè hominum noſtręnoſtræ regionis, & ævi. Apud eundem etiam Ioſseph. Acoſstam lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 19. pag. 53. Petr. Ciezam. 1. part. hiſstor. Perù. cap. 52. Auguſst. Zarate in eâd. hiſstor. lib. 1. cap. 5. Maginum in 2. part. ſsuæ Coſsmogr. tab. 34. fol. 286. Torquemad. d. cap. 13. pag. 38. Fr. Gregor. Garc. lib. 1. de Ind. orig. cap. 4. §. 1. pag. 67. Garcilaſsſsum Incam in ſsuis comment. lib. 9. cap. 9. fol. 234. Herreram decad. 5. lib. 3. cap. 1. pag. 64. & Ioan. Metellum relatum à Theatr. vitæ hum. ubi ſsupr. reperimus, celebrem eſsſse famam in hac Peruenſsi regione, ubi nunc Manta, & Portus Vetus oppidum perexiguum ab Hiſspanis ędificatumædificatum eſst, circa Caput S. Elenæ, reperiri oſsſsa hominum Gigantea, tantętantæ magnitudinis, ut duplo, aut certè ſsemiduplo corpora eorum proceriora fuiſsſse demonſstrent, quàm ſsint communia præſsentium Indorum. Illos autem Gigantes olim mari ad hæc littora eſsſse delatos, ibi cum indigenis bella geſssiſsſse, & quædam extruxiſsſse immania opera, cuius generis profundus puteus hodie viſsitur, lapidibus immenſsis ædificatus. Ac tandem homines illos ſsævos & portentoſsos, quòd nefariâ, & impuriſssimâ libidine abuterentur, cœlitus eſsſse conſsumptos. De quibus Gigantibus mentionem etiam facit Did. Davalos & Figueroa in miſscell. Auſstrali colloq. 33. pag. 147. & ſsubiungit, in valle de Tarija ſsimilia Gigantium oſsſsa reperiri, ſseq́ue unius mandibulam vidiſsſse, quæ ſsemi ulnam excedebat, cum tribus dentibus pugno maioribus; & à Dom. Laurentio Suar. de Figueroa, ProvincięProvinciæ SanctęSanctæ Crucis de la Sierra Gubernatore, audiviſsſse, à ſse aliud integrum cadaver in eâdem valle iuxta cuiuſsdam torrentis ripam conſspectum, adeò portentoſęportentoſæ magnitudinis, ut enſsis per oculi cava demiſsſsus, vix ad cerebrum perveniret.

CAPVT XI. De Auctoribus & argumentis, quibus probatur, Hispanos, omnium primos hunc Novum Orbem detexisse, & alijs ante eos prorsus incognitum, & certe nec leviter adumbratum

CAPVT XI. De Auctoribus & argumentis, quibus probatur, Hiſspanos, omnium primos hunc Novum Orbem detexiſsſse, & alijs ante eos prorſsus incognitum, & certè nec leviter adumbratum

SVMMARIVM Capitis XI.

1 Orbis Novus an antiquis ullo modo cognitus fuerit?
2 Auctores, qui tenent, Orbis Novi nullãnullam antiquis notitiam fuiſsſse, latè recenſsentur.
3 Ioſseph. Acoſsta, Abraham Ortelius, Ma|
p. 132
luenda & alij mertò mirantur, hunc Novum Orbem, adeò magnum & divitem, antiquos tot ſsæculis latuiſsſse.
4 Orbis Novi notitia ſsi aliqua fuit apud antiquos, poſsteà in totum evanuit.
5 Franc. Valleſsius ſsentit, Orbis Novi habitationem nulla memoria, vel hiſstoria ante Columbum cognitam.
6 Alani Copi ſsententia & verba de omnimoda ignoratione Novi Orbis apud antiquos.
7 Thomas Bozius Eugubinus laudatur, qui tradit, ne tenue quidem nomen Novi Orbis ad maiores noſstros perveniſsſse.
8 Orbem Novum non fuiſsſse antiquis ſsæculis cognitum, pluribus argumentis Auctor evincit.
9 Mundum ex una tantùm parte cœllum, & terram habere multi ex antiquis cũcum Epicùro opinabantur. Alij cum Stoicis & Peripateticis contrarium ſentiebãtſentiebant. Et num. 11.
10 Lucretij carmina adverſsus eos, qui MũdumMundum rotundum eſsſse putabant.
12 Terra conſstituta eſst à Deo in medio globi cœleſstis, & duas ſsuperficies habet.
13 Terra cur dicta à Græcis, ἰσοῤῥοπον.
14 Globoſsa figura ſsive forma, perfectiſsſsima eſst.
15 Terra in medio cœleſstis globi pendens, quomodo ſsuſstineatur?
16 Orbis Etymologia à rotunditate.
17 Manilij locus elegans de Orbis rotunditate.
18 Plinius qualiter aperiat ineffabilem rationem qua elementa inter ſse colligata ſsunt.
19 Auſstrales mundi plagas, aquis omnio regi multi, ex veteribus opinabantur: & quare?
20 Procopij Gazæi notabilis locus, terram in aquis ſsubſsiſstere, & infra nos nullam eſsſse putantis.
21 Photius reprehendit D. ClementẽClementem, quòd putavit, terram reperiri ultra OceanũOceanum, & Phœnicem avem veram eſsſse.
22 Auſstrales & Occidentales regiones ultra Oceanum inhabitatas eſsſse, multi ex antiquis putarunt: & quare?
23 D. Auguſstini locus expenditur.
24 Caietanus putat, nullo Scripturæ loco concludi, omnem terram eſsſse habitabilẽhabitabilem.
25 Antipodes, ſsive Antictones eſsſse multi auctores conſstantiſsſsimè negarunt, & de horum nominum etymologia.
26 Antipodes Hiſspanis, & alijs Europeis ſsunt plures regiones Novi Orbis, remiſsſsivè.
27 Antipode eſsſse, qui olim ridebant, hodie magis ridenti ſsunt.
28 Lactantius Firmianus multũmultum invehitur in eos qui Antipodes eſsſse affirmabãtaffirmabant.
29 Lucretius vanos & ſstolidos vocat eos, qui Antipodes agnoſscunt.
30 D. Iſsidorus Antipodes fabuloſsos appellat.
31 Procopius Gazæus quaſsi contra Fidem eſsſse inquit Antipodes dari.
32 Virgilius Epiſscopus Saleburg. reprehenſsus fuit, quòd Antipodes dari pro concione dixit.
33 Antipodes eſsſse plures ex antiquis affirmarunt.
34 Antipodes eſsſse, qui olim agnoverunt, putabant alterus generis eſsſse, & aditũaditum ad eos non dari propter calorem Torridæ Zonæ.
35 Zonas quinque, quibus terra dividitur, qualiter deſscribat Cicer. Plin. & alij, & num. 38.
36 Auſstralem Zonam, & gentes ſsub ea habitantes à nobis agnoſsci non poſsſse, multi putarunt.
37 Nili origo agnoſsci non poteſst ob æſstum Torridæ Zonæ, cum Lucano.
38 Auctores plurimi recenſsentur, qui de Zonis Orbis ſscribunt.
39 Zonam TorridãTorridam eſsſse impertranſsibilem, & inhabitabilem, hodie etiam aliqui nimis ſsupinè ſscribunt.
40 Picus Mirandulanus publicè Romæ defendit ZonãZonam TorridãTorridam inhabitabilẽinhabitabilem eſsſse.
41 Zonas omnes habitabiles eſsſse, & Torridam placidiſsſsimam, hodie certiſsſsimis experimentis compertum eſst, & auctores, qui de hoc agunt: & num. 43.
42 Philoſsophicis argumentis non eſst deferendum plus quàm oculis.
p. 133
44 Servius quid ſsentiat de Antipodibus, & eorum cum noſstris communicatione?
45 Zonas tres anteà inhabitabiles, poſst Chriſsti adventum habitabiles factas, piè probare nititur Thomas Bozius.
46 Chriſsti Domini fœliciſssimus adventus plurima bona mũdomundo attulit, & Sybillæ carmina de hoc.
47 Oceanum innavigabilem eſsſse, veteres crediderunt, & loca Nazianz. Origen. & Cicer. num. 49. 50. & 51.
48 Antipodes negavit D. Auguſst. & alij Eccleſsiæ Patres, quia ad eas regiones tranſsijſsſse per Oceanum Adami poſsteros impoſsſsibile iudicarunt.
52 Adagium, non ultra Gadira, ſsive, quæ ultra Gades inacceſsſsa, explicatur & exornatur.
53 Oceanus in ſsacra Pagina ſsumi ſsolet pro fine totius Orbis.
54 Gades ſsumitur pro ultimo termino Occidentis.
55 Hercules columnas Gadibus fixit, tanquam illic eſsſset ſsuprema Orbis meta.
56 Imperatorum antiqua conſsuetudo fuit aliquas columnas, vel alia monimenta erigere in extremis locis, ad quæ perveniſsſsent.
57 Gades nomen terminum, ſseu finem Latinis ſsignificat.
58 Finis terræ Promontorium Hiſspaniæ in Regno Galleciæ.
59 Hiſspania tota, & præſsertim Provinicia Bætica dicitur Occidens Occidentis, & id ſsignificare eius antiqua nomina Sepharad, & Spania.
60 Heſsperi nomine à quo Heſsperia dicta Græci totum Occidentem appellabant.
61 Epitaphia antiqua, quæ Hiſspaniæ oras terrarum ultimas faciunt.
62 Promontorium ſsacrum, id eſst, El Cabo de S. Vicente, Orbis ultimum dicitur Straboni.
63 Tarteſsſsus Bæticæ urbs eadẽeadem ac Gades.
64 Tartarum ubi defunctorum animas mitti credebant, in ultimis Hiſspaniæ oris, tanquam in extrema totius Orbis regione antiqui collocabant.
65 Elyſsij campi, & Beatorum ſsedes in Hiſspaniæ finibus eſsſse putabantur, ſecundũſecundum Homerum & alios.
66 Heſsperidum horti, quamvis circa Hiſspaniam poſsiti, ab antiquis ignorabantur, & quare?
67 Oceani navigatio ultra fretum Herculeum olim nimis periculoſsa, & quare?
68 Maria omnia innavigabilia olim Atlantica dicebantur.
69 Navigationes per altum olim incognitæ erant.
70 Navium & navigationis inventio, & uſsus à Noë temporibus initium accepit.
71 Atlantem Lybicum primum naves fabricaſsſse teſstatur Clem. Alex.
72 Navium forma, aſstrolabium, & alia nautica inſstrumenta, quibus hodie utimur, antiquis ignorabantur.
73 Magnetica acus, & eius præciſsa neceſsſsitas ad navigationes per altum ineundas.
74 Navigationis aliquam peritiam, & certitudinem ex ſsyderum obſservatione Phœnices nacti fuerunt.
75 Navigantes nubilo, aut procelloſso tempore ſsyderum obſservatione ſse iuvare nõnon poterant.
76 Virgilij elegans naufragij, & procellæ deſscriptio.
77 Magneticæ acus inventum extollitur, & quòd priſscis ignoratum fuit.
78 Navigandi peritia antiquorum cum hodierna, & præcipuè Hiſspanica conferri non poteſst.
79 Magneticæ acus inventor quis? & de eius cõmodiscommodis & uſsibus, remiſsſsivè ad plures auctores.
80 Magnetis proprietates mirandæ, & unde ei nomen, remiſsſsivè.
81 Magnes cur ſsemper Septentrionem requirat remiſsſsivè.
82 Magnetis novum, & mirum experimentum.
83 Magnetica acu multi etiam utuntur in terreſstribus itineribus: & de montibus magneticis, qui attrahunt ad ſse navigia, quibus ferrum ineſst.

p. 134

HVivs ergo adeò vaſsti, & immenſsi Orbis detectione, deſscriptione, & indigenarũindigenarum origine patefactâ, ſsupereſst

^† nũcnunc, ut eâdẽeâdem curâ, nobilẽnobilem illãillam quæſtionẽquæſtionem examinemus; an ſscilicet ante Columbi, & Hiſspanorum in eundem OrbẽOrbem adventum, ab aliquibus antiquorum ſæculorũſæculorum hominibus cognitus, & luſstratus fuerit, aut ſaltẽſaltem certis, & conſstantibus litterarũlitterarum monumẽtismonumentis oſstenſsus? Et planè mihi ſsemper eorũeorum opinio magis arriſsit, qui tantæ detectionis & cognitionis primãprimam laudẽlaudem ac gloriam Hiſspanis tribuũttribuunt, aliis ante eos, has Occidentales & Auſstrales regiones penitus ignoratas, eſsſse teſtãturteſtantur. Quod

^† multis rationibus defendunt, & extollunt Pet. Malferit. inter cõſiliaconſilia Mandelli vol. 2. conſs. 769. n. 17. Marquardus de Suſsanis in tract. de IudęIudæ. & infidel. 1. par. cap. 14. in princ. Petr. Bellin. in tract. de bello. 2. par. tit. 11. Tarapha de Regib. Hiſsp. cap. ult. Victoria in relect. de Ind. inſsulanis in princ. Barrer. in libello de regione Ophira. Lud. Leo Auguſstinian. in cõmentcomment. ſsup. Abdiam cap. ult. pag. 662. & ſsup. CãtCant. cap. 8. Ioſseph. Acoſsta lib 1. de nat. Novi Orb. cap. 1. & ſseqq. Perer. lib. 3. in Gen. Barradas lib. 5. concord. cap. 11. Boterus in relat. univerſsal. vol. 2. lib. 1. ex pag. 329. uſq;uſque ad 338. Ant. de Herrer. in hift. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. ca. 1. & cap. 6. 12. in fin. Greg. Lopez Madera in lib. de excell. Hiſspan. Monarc. cap. 6. fol. 44. & cap. 9. ex. fol. 67. Iacob. Valdes de dignit. Reg. Hiſsp. cap. 12. n. 7. cum ſsequent. & cap. 19. ex n. 55. ad. 63. Camillus Borrellus de præſst. Reg. Cathol. cap. 43. num. 7. & 8. & c. 46. n. 225. & 226. Bern. Aldrete lib. 3. de orig. ling. Hiſsp. c. 13. Pet. Opmeer. in opere Chronograph. pag. 417. Fr. Ioan. à PõtePonte in CõvenConven. utr. Monarch. lib. 3. c. 7. §. 10. pag. 49. &c. 19. §. 1. pag. 152. & §. 2. pag. 125. Traian. Bocacin. in nuptijs Parnaſsi. centur. 2. cap. 90. Fr. Ioan. à Torquemada in Monarc. Ind. lib. 1. c. 4. in fin. Auguſst. Torniell. in annal. ſsacris ann. mũdimundi 1931. n. 46. & 48. pag. 230. & ſseq. & ann. 3043. n. 7. & 8.

IdẽIdem tradit ipſse Acoſsta eodẽeodem lib. c. 11. Vbi

^† mõſtrimonſtri ſsimile reputat, & alterum OrbẽOrbem eſsſse tantũtantum quantũquantum hũchunc cernimus, & antiquos tot ſsæcula latuiſsſse, & nullũnullum prorſsus veſtigiũveſtigium inveniri, quo oſtẽdioſtendi poſssit, ex EuropęEuropæ nationibus aliquem ante Hiſspanos in has oras appuliſsſse.

Abrahamus etiam Ortel. in Theat. Geograph. tab. 5. & Carol. Stephan. qui eius verba tranſscribit, in diction. Hiſst. & Poët. verb. America, in eâdẽeâdem opinione ſsunt. Et ęquèæquè mirũmirum ſsibi vidêri dicũtdicunt, hoc HemiſphæriũHemiſphærium tãtętantæ & tãtam immenſęimmenſæ amplitudinis, veteribus tot ſsæculis in cognitũcognitum manſsiſsſse, & tãdiutamdiu potuiſsſse latêre, cõſideratâconſideratâ pręcipuèpræcipuè cũcum antiquorũantiquorum in deſscribendo terrarũterrarum Orbe diligẽtiâdiligentiâ, & ampliſssimorum imperiorum ad perquirendas regiones commoditate, opportunitateq́;opportunitateq́ue tum humani generis dirâ, atque inſsaciabili auro, atque argẽtoargento inhiante cupidine, nihil non tentante, quo his potiatur, quibus hæ reigones incredibili copiâ abundant.

Doctiſssimus quoque Fr. Thom. Maluenda lib. 3. de. Antichriſs. cap. 16. in prin. apertè reſsolvit, veteres Scriptores, & quoſcunq;quoſcunque qui ante Columbum fuerunt, nullãnullam habuiſsſse vel tenuẽtenuem ſsuſspicionem iſstius tam vaſstæ, & immanis terræ portionis, quęquæ per Hiſspanos patefacta eſst, ut planè ſsit inter maxima miracula computandum, voluiſsſse |

p. 135

Deum, per tot ſsæcula ab Orbe condito maiorem partem totius Orbis terrarum ita in obſscuro deliteſscere. Et in fine eiuſsdem capitis ſsubdit, quòd

^† etſsi concedamus apud priſscos aliquam quamvis confuſaneãconfuſaneam, atque interturbatam extitiſsſse Novi iſstius Orbis notitiam, eiuſsmodi tamen cognitionis vel tenuem auram paulatim poſstmodum oblitteratam, ac penitus tandem evanuiſsſse.

His adſentiẽsadſentiens

^† eruditiſssimus FrãcFranc. Valleſsius in lib. de ſsacr. Philoſsoph. cap. 26. explicans illud Deuter. cap. 30: Si ad cardines cœli fueris diſsſsipatus, inde te retrahet Dominus Deus tuus, & aſsſsumet; inquit, tempus, omnium rerum magiſstrum, evidenter indicaſsſse, omnes. Mundi partes ad utrunque Polum habitabiles eſsſse, & verè ab hominibus coli ab Adami ſsemine diſsſseminatis. Hanc autem diſsſseminationem, nullâ neque memoriâ hominum, neque hiſstoriâ cognitam, nobis in hoc ſęculoſæculo velùt digito indicaſsſse Hiſspanos Chriſsticolas, incarnati Verbi diſsſseminationem procurantes.

Alanus

^† Copus natione Anglus, eidẽeidem opinioni ſsemel & iterũiterum ſse ſsubſscribit. Nam in Dialog. 6. adverſsus HęretHæret. cap. 9. pag. 783. ſsummam divinæ providentięprovidentiæ curãcuram extollens, quæ cùm Fides Catholica in SeptẽtrionalibusSeptentrionalibus regionibus labebatur, eiuſsdem prædicationem & agnitionẽagnitionem ad Auſstrales Orbis Novi perduxit, ſsic addit: Quæ anteà ne extitiſsſse quidem ullis unquam libris eſst traditum, ulla fama, & auditione acceptum. Et in eodem Dialogo cap. 34. pag. 642. Sleidani hæretici fraudem incuſsans, qui Catholicæ Fidei propagationem in Orbe Novo eo tẽporetempore ab Hiſspanis factam perfidioſso ſilẽtioſilentio involverat, inquit: Incredibili Dei benignitate alterum quemdam Orbem, de quo nihil à Ptolemæo, nihil à veteribus Coſsmographis, nihil ab alijs vel fando quidem prius accepimus, intra hominum memoriãmemoriam repentè emerſsiſsſse.

Extant quoque

^† plurima eiuſsdem rei præconia, & teſstimonia in illis pijs pariter ac eruditis libris, quos inſsignis Thomas Bozius Eugubinus de ſsignis Eccleſs. Dei in vulgus mandavit, præcipuè lib. 17. cap. 1. ſsig. 74. ubi ait. Non ita pridem loca plurima, & latiſsſsima reperta fuiſsſse navigationibus Luſsitanorum & Hiſspanorum, quorum ne tenue quidem nomen pervenerat ad maiores noſstros. Et lib. 6. cap. 7. ubi Divinitus hunc Novum Orbem, qui continet dimidium totius Orbis terrarum, Catholicis Regibus detectum oſstendit, & idẽidem tradit in lib. de robore belli, cap. 9. pag. 312. & cap. 13. pag. 337.

Pro cvivs sententiae confirmatione, & illuſstratione, ego cum alijs,

^† & pręterpræter alios, ſsequentia argumenta perpendo. Primvm, quòd Novus hic Orbis non videtur ullo prorſsus modo antiquioribus ſsæculis innoteſscere potuiſsſse, cùm eorum plurimi, & ij quidem graviſssimi Scriptores extiterint, qui

^† mundum univerſsum domui ſsimilem reputabant, cui tectum ex una parte non quaquàverſsus immineat. Atque ita ad Polum Antarcticum & Auſstrales & OccidẽtalesOccidentales plagas nullo pacto cœlum extẽdiextendi poſsſse contendebant, & longè minus terrãterram, cuius gravem molẽmolem in medio aëre ſsuſspenſsam tenêri, nulla ratio (ut ipſsi ſsibi ſsuaſserant) patiebatur: quam opinionem ſępeſæpe ſępiusſæpius repetijt D. Chryſsoſst. homil. 14. & 27. in epiſst. ad Hebr. & homil. 6. & 13. in Geneſs. & homil. 12. ad populum Antioch. irridens eos, qui cœlum rotundum & Sphæricum eſsſse opinabantur, cũcum Scriptura potius tabernaculum à Deo fixum cõmemoretcommemoret. Cui etiam hac in parte aſſentiũturaſſentiuntur Theodor. & Theophyl. in cõmentcomment. ad Hebr. cap. 8. & illis antiquior Lactan. Firmian. lib. 3. divin. inſstitut. cap. 24. qui Epicuri probans ſsententiam Peripateticos, & Academicos circa cœli ambitum, & figuram damnat, & terrãterram ad Chaos quoddam immane definit, |

p. 136

prout & facit

^† Lucretius lib. 1. de nat. rerum, qui cum eodem Epicùro ſsic inquit:

Illud in his rebus lõgèlongè fuge credere, MẽmiMemmi,
In medium ſsummæ quod dicũtdicunt, omnia niti:
Atque ideò mundi naturam ſstare, ſsine ullis
Ictibus externis, neque quoquam poſsſse reſsolvi
Summa atque ima, quòd in medium ſsint omnia nixa.

Quod attingere quoque videtur D. Hieronym. lib. 2. in Epiſst. ad Epheſs. cap. 4. Auctor apud Iuſstin. q. 130. Orthod. Procop. Gazæus in cap. 1. Geneſs. & alij relati à Sixto Senenſsi lib. 5. Bibliot. annot. 3. Pererio lib. 2. in Geneſs. Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orbis cap. 1. MaluẽdaMaluenda lib. 3. de Antichriſs. cap. 14. pag. 141. Et licèt ſsub dubio proponit D. Auguſst. lib. 2. de Geneſs. ad litteram cap. 9. & ſsup. Pſsal. 135. Quid ad me pertinet, inquiens, utrum cœlum, ſsicut ſsphæra, undique concludat terram in media mundi mole libratam, an eam ex una parte deſsuper veluti diſscus operiat?

Secvndò,

^† quia quãvisquamvis Stoici & Peripatetici in contrariam ſententiãſententiam euntes, cœlum rotundum eſsſse, atque in circulum volvi affirmarent, & tetramterram etiam

^† in medio huius cœleſstis globi conſstituerent, duas ſsuperficies habentem, ut tradi Ariſstot. lib. 1. de cœlo cap. 3. Plutarc. de placit. Philoſsoph. lib. 1. cap. 2. Plin. lib. 2. cap. 5. & 65. Ovid. 6. faſst. dum ait:

Terra pilæ ſsimilis nullo fulcimine nixa Aëre ſsubiecto, tam grave pendet onus.

Et ex multis ſsacræ Scripturæ locis probant & defendunt D. Auguſst. lib. Categor. cap. 10. D. Chryſsoſst. ſsup. illud Pſsalm. 123. Fundaſsti terram ſsuper ſstabilitatem ſsuam. D. Baſsil. in Hexam. homil. 1. D. Ambr. in eod. Hexam. lib. 1. cap. 6. Acoſsta ubi ſsupr. cap. 2. 3. & 4. Cœl. Rhodig. lib. 1. antiq. lect. cap. 4. & 13. Vbi

^† inter alia ait, terram hac tationeratione à Græcis, ἰϐοῤῥοπον, aliquando appellari, id eſst æqui nutantem, & rectè mundum in globi figura fabricatum: quia

^† ut ab ſscientiſssimis proditur:

Hæc æterna manet, Diviſsq́ue ſsimillima forma,
Cui neque principium eſst uſsquam, nec finis in ipſsa,
Sed ſsimilis toto remanet, perq́ue omnia par eſst.

Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 16. pag. 367. & 368. Iuſstus Lipſsius in Phyſsiologia Stoicorum lib. 2. cap. 9. & 18. Pat. Ioan. Pineda in Eccleſs. cap. 1. verſs. 4. num. 3. explicans illa verba: Terra autem in æternum ſstat, & ſsub. lob 26. 6. explicans illa: Appendit terrãterram ſsuper nihilum. Vbi ſsimul rationem exponunt, quomodo

^† terra, cui aërẽaërem undique ſsubſstratum dicimus, per ſse ipſsa pendeat, nec nobiſscum cadat. Quibus ſsubſscribens D. Iſsidor. lib. 14. Etymol. c. 1. & 2. & Higin. lib. 1. de Aſstrono. cap. ultim. Orbem

^† à rotunditate circuli dictum putant, & terram in media Mundi regione collocatam, omnibus partibus æquali intervallo diſssidentem, centrũcentrum ſsphæræ obtinêre. Vnde eleganter

^† Manilius lib. 1. Aſstron. ſsic cecinit:

Eſst igitur tellus medium ſsortita cavernãcavernam
Aëris, & toto pariter ſsublata profundo,
Nec patulas diſstenta plagas, ſsed condita in Orbem
Vndique ſsurgentem pariter, pariterq́ue cadentem.
Hæc eſst naturæ facies, ſsic mundus & ipſse
In convexa volans teretes facit eſsſse figuras
Stellarum, Soliſq́;Soliſq́ue Orbem, Lunamq́;Lunamq́ue rotundam
Quod niſsi librato penderet pondere tellus,
Non ageret curſsus mũdimundi ſsubeuntibus aſstris
Phœbus ad Occaſsum, & nunquam remearet ad Ortus,
Lunave ſsubmerſsos ageret per inania curſsus.

Et Plin.

^† d. cap. 5. hanc ineffabilem rationem, quâ inter ſse elementa colligata ſsunt, ſsic tradi: Mutuo complexu diverſsitatis effici nexum, & levia ponderibus inhiberi, quominus evolent: contraq́ue gravia ne ruant, ſsuſspendi levibus in |

p. 137

ſsublime tendentibus. Sic pari in diverſsa niſsu vi ſsua quæque conſsiſstere, irrequieto mundi ipſsus conſstricta circuitu: quo ſsemper in ſse currente, imam, atque mediam in toto eſsſse terram, eandemq́ue uni veri cardine ſstare pendentem, librantem per quæ pẽdeatpendeat, ita ſsolam immobilem circa eam volubili univerſsitate, eandem ex omnibus necti; eidemq́ue omnia inniti.

Adhuc tamen ipſsi ijdem Auctores frequentiùs opinabantur, Auſstrales &

^† Occidentales Mundi plagas undis omnino tegi. Nam cùm ex duobus elementis terra, & aqua unus efficiatur globus, intelligebant ad PolũPolum Antarcticum mare quaquà verſsum eſsſse diffuſsum, ut conſstat ex ijs, quæ tetigimus ſsup. cap. 8. num. 16 & latiùs adduxit Plutarc. lib. 3. de placit. Philoſsoph. cap. 9. 10. & 11. D. Auguſst. lib. 16. de civit. Dei, cap. 9. Lactan. Firmian. lib. 3. div in. inſstit. cap. 23. Greg. Nazianz. epiſst. 27. ad Puſsthum. & in orat. funeb. ad Baſsil. & procop. Gazæus in comment. ad cap. 1. Geneſs. Vbi ſsic

^† inquit: Quòd autem univerſsa terra in aquis ſsubſsiſstat, nec ulla ſsit pars eius, quæ infra nos ſsita eſst, aquis vacua, & denudata, omnibus notũnotum reor. Nam ſsic docet Scritura: qui expandit terram ſsuper aquas; & iterum, quia ipſse ſsuper maria fundavit eãeam. Sola igitur ſsuperficies, quæ penes nos eſst, intelligitur, dam ait: Congregentur aquæ, quæ ſsub cœle ſsunt in locum unum. Nec decet, ut credamus aliquam terram infra nos cœli noſstri Orbi oppoſsitam. Et hæc fuit ratio,

^† ob quam Photius in excerptis ex Clemẽtclement. epiſst. ad Corint. 2. cap. 26. illi inter alia ſsuccenſset, quòd aliquas terræ Provincias ultra Oceanum collocaſsſset: Reprehendat verò, inquit, hoc in illis quiſspiam, quòd extra Oceanum mundos aliquos collocet. Deinde fortè & illud, quod PhænicẽPhænicem avem unicãunicam tanquam pro veriſsſsimo adhibet argumẽtoargumento. Tertiò,

^† quia tametſsi aquis nudum in parte aliqua hemiſsphærium Auſstrale reperiretur, non tamen ideò neceſsſsariò ſsequi afirmabant, illud ab hominibus habitari. Præſsertim cùm non perciperent, quando, aut quomodo poſsteri Noë ad has regiones tranſsierint, à quibus certum eſst, omnes mortales fluxiſsſse, ut ſsup. probavimus. Qua propter

^† D. Auguſst. d. lib. 16. de Civit. Dei cap. 9. Nec attendũtattendunt (inquit) etiam ſsi figura conglobata, & rotunda mũdusmundus eſsſse credatur, ſsive aliqua ratione monſstretur: non tamen eſsſse conſsequens, ut etiam ex illa parte ab aquarum congerie nuda ſsit terra. Deinde etiam ſsi nuda ſsit, neque hoc ſstatim neceſsſse eſst, ut homines habeat: quando nullo modo Scriptura iſsta mentitur, &c.

Et Cardinalis

^† Caietanus explicans illud Geneſs. 1. verſs. 26. ubi Deus, hominem univerſsæ terræ præeſsſse mãdavitmandavit, nullam eſsſse eius partem, docet, quęquæ dominationi hominis ſsubiecta nõnon ſsit: Non tamen ex eo (inquit) valet concludi; omnem partem terræ eſsſse habitabilem, vel habitandam eſsſse ab homine.

Atque hoc nimirum in cauſsa etiam fuit, ut ipſse idem Auguſstinus, & alij plures Ethnici, & Chriſstiani Philoſsophi, quos ſsup. num. 19. retulimus, Antipodes,

^† ſsive Antictones eſsſse, conſstantiſssimè negaverint, ſsic appellatos, quòd contraria nobis veſstigia figant, & oppoſsitam terram incolant, diſtẽtq́uediſtentq́ue à nobis diametro, toto medio terræ centro interpoſsito, ita ut cùm nobis eſst æſstas, illos premat hyems: cùm nobis dies, illis nox ſsit, ut præter alios obſservant Ambroſs. Calepinus & Carol. Stephanus in diction. verb. Antictones, & verb. Antipodes, Ioan. Funger. in Etymolog. ſsub eiſsdem verbis, & MaIuend. de Antichriſst. lib. 1. cap. 2. quod apertè oſstendit, nullam illis huius Novi Orbis, & gentium in eo habitantiũhabitantium notitiam fuiſsſse.

Conſstat

^† namque, Antipodes eſsſse plurimos, qui aliquas eius Provincias inhabitant, quos plenè recenſset Ovetus lib. 4. hiſst. Ind. cap. 2. Ioſsehus Ieſsuita de rebus Braſsil. ann. 1560. Surius in cõmentcomment. ann. 1501. 1552. Ra|

p. 138

muſsius 1. tom. ſsuarum navigat. Petr. Mexia inſsylva var. lect. cap. 25. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. to. colloq. 1. pag. 36. & colloq. 17. pag. 395. & 396. & colloq. 11. pag. 281. Vt ſsic iam ſsatis appareat,

^† non tam ridendos eſsſse, qui olim Antipodes agnoverunt, quàm eos, qui vanis ſsuis coniecturis, & argumentationibus ducti, illos irridebant, & præcipuè

^† Lactan. Firmianus d. lib. 3. cap. 23. qui mirum eſst, quãquam nimis longè in illus explodendis & reprobandis provehatur. Quos

^† etiam vanos & ſstolidos appellavit Lucretius d. lib. 1. ſsic canens:

Illi cùm videant Solem, nos ſsydera noctis
Cernere, & alternis nobiſcũnobiſcum tempora cœli
Dividere, & noctes pariles agitare diebus,
Sed vanus ſstolidis hæc omnia parturit error.

^† fabuloſsos D. Iſsidor. lib. 14. Etymol. cap. 5. ubi ait: Extra tres autẽautem partes Orbis quarta pars trãstrans Oceanum interior eſst in Meridie, in cuius fines Antipodes fabulosè inhabitare produntur.

Procopius

^† etiam Gazæus in cõmentcomment. d. cap. 1. Geneſs. eoſsdem Antipodes apertiſssimè negat: Nam ſsi Antipodes forent (inquit) certè Chriſstus eò quoque profectus eſsſset, & cætera, quæ pertinẽtpertinent ad ſsalutem humani generis, ibi perfeciſsſset. Sed & Adam prima generis noſstri origo & ſserpens, qui humanum genus circumvenit, & diluvium quoque penes oppoſsitam regionem extitiſsſset. Quo

^† argumento refert Aventinus in annal. Boiorum lib. 3. & Tobias Hallerus in Oratione quòd antiquitati non ubique credendum ſsit, apud Ioan. Roſsinum pag. 488. & noviſssimè Seraph. Freitas de Imp. Aſsiat. in præfat. & cap. 4. num. 5. Reprehenſsum & accuſsatum fuiſsſse Virgilium Epiſscopum Salæburgenſsem in Germania à Bonifacio Epiſscopo Moguntino, quòd pro concione dixerat, Antipodes eſsſse, eiuſsq́ue opinionẽopinionem dãnatamdamnatam & exploſsſsam fuiſsſse circa annum Chriſsti 745.

Qvartò, quia illi quoque Auctores & Philoſsophi, qui melius docti Antipodes ſsive Antictones eſsſse affirmarunt, utpotè

^† Cicero lib. 4. Academic. quæſst. Pythagor. apud Laërt. in eius vita, Plin. lib. 2. cap. 65. & lib. 6. cap. 22. Pomp. Mela lib. 1. cap. 5. Servius in 6. Aeneid. Origenes lib. 2. Periarch. cap. 3. & plures alij, quos refert Maiol. ubi ſsup. & Maluenda lib. 3. de Antichr. cap. 14. per totum. Fatebantur

^† tamen, tales Antipodes, & ſsitus terrarum, quas incolebant, nuſsquam agnoſscere licuiſsſse, non noſstri, ſsed alterius generius mortalium eſsſse putabant: propterea quòd ob ardorem intercedentis mediæ Zonæ, quam Torridam vocavêre, nemo noſstrorum ad illos, vel illorum ad nos potuerit commigrare, ut expreſssè oftendit Cicero in fragmẽtfragment. lib. 6. de Rep. & in ſsomnio Scipion. Vbi hos, qui incolunt vtranque Mundi partem ita interruptos eſsſse ait, ut nihil inter ipſsos ab alijs ad alios manare poſssit.

^† ex quinque Zonis, quibus terra redimitur, duas maximè inter ſse diverſsas, & cœli verticibus ipſsis ex utraque parte ſsubnixas, pruina obriguiſsſse mediam autem, & maximam Solis ardore terreri: duas autẽautem eſsſse habitabiles. Earumq́ue

^† Auſstralem illam, in qua qui inſsiſstunt, adverſsa nobis urgẽturgent veſstigia, nihil ad noſstrum genus pertinêre. Idem docet lib. 1. Tuſsculan. inquiens: Globum terræ eminentem èex mari fixum in medio mundi univerſsi loco duabus oris diſstantibus habitalilem & cultũcultum: quarum altera, quam nos incolimus, ſsub axe poſsita ſsit ad ſseptem ſstellas, unde horrifer Aquilonis ſstridor gelidas molitur nives: altera Auſstralis ignota nobis, quam vocant Græci, ἀυτάξονα, à contrario axe. Plinius etiam lib. 2. cap. 6. in eâdem ſsententia eſst, & cùm pulcherrimè earundem Zonarum diviſionẽdiviſionem ſscripſsiſsſset, ſsic ſsubdit: Duæ tantùm inter exuſtãexuſtam, & rigentes temperãturtemperantur, eæq́ue ipſsæ inter ſse non perviæ propter incendium ſsyderis.

p. 139

Macrobius quoq;quoque lib. 1. Saturnal. cap. 19. & lib. 2. de ſsomn. Scipion. cap. 5. poſstquam eaſsdem Zonas depinxit, & terras illas Auſstrales, quæ in tẽperatatemperata iacent, habitari probavit, ita proſsequitur: Sed à quibus, non licuit nobis unquãunquam, nec licebit agnoſscere: interiecta enim Zona utrique hominum generi commercium ad ſse denegat commeandi. Quæ verba eo nõnon citato tranſscribit Philipp. Bergomenſsis in ſsupplem. Chron. lib. 1. & ſsequitur Pomp. Mela d. lib. 1. cap. 1. his elegãtiſsimiselegantiſsimis verbis eandẽeandem ſententiãſententiam exponens: Huius medio terra ſsublimis cingitur utique mari, eodemq́ue in duo latera, quæ Hemiſsphæria nuncupantur, ab Oriente diviſsa ad Occaſsum Zonis quinq;quinque diſstinguitur: mediam æſstus infeſstat, frigus ultimam. Reliquæ habitabiles paria agunt anni tempora, verùm non pariter, Antictones alteram, nos alteram incolimus, illis ſsitus ob ardorem intercedẽtisintercedentis plagæ incognitus.

^† ad eandẽeandem cauſsam refert Lucanus lib. 10. Pharſsal. Nili originis ignorantiam, ſsic inquiens:

Quæ tibi noſscendi Nilum Romane cupido eſst,
Hæc Pharijs, Perſsiſsq́ue fuit, Macedumq́ue Tyrannis
Nullaq́ue non ætas voluit conferre futuris
Notitiam: ſsed vincit adhuc natura latendi.
Summus Alexander Regum, quem Memphis adorat,
Invidit Nilo, miſsitq́ue per ultima terræ
Æthiopum lectos: illos rubicunda peruſsti
Zona poli tenuit NilũNilum videre calẽtẽcalentem. &c.

QuęQuæ opinio, & prædictarum

^† Zonarum natura & diviſsio ab alijs priorum, & poſsteriorum fæculorum Philoſsophis, Hiſstoricis, Poëtis & Theologis libenter, & frequenter uſsurpari videtur, ut conſstat ex Ariſst. lib. 2. Meteor. cap. 5. Cicer. lib. 1. de nat. DeorũDeorum. Plinio lib. 2. cap. 68. Strab. lib. 3. & 17. Geograph. Virgil. lib. 1. Georg. & 7. Æneid. & ibi elegãtereleganter Servio, qui per digitos manus totam Zonarum intelligentiam facillimam reddit, Lucretio lib. 5. de nat. rerum, Ovid. lib. 1. Metamorph. Horatio lib. 1. carmin. Ode 22. Tibull. lib. 4. de laudib. Meſsſsal. Claudiano lib. 1. de rapt. Proſserp. D. Iſsidor. lib. 3. Etymol. cap. 44. Philon. in lib. quis rer. divin. hæres ſsit, Beda de ratione temp. lib. 11. cap. 32. D. Tho. 1. p.q. 102. art. 2. ad 4. Scoto & DurãdDurand. 2. ſentẽtſentent. diſst. 17. Ludov. Vives in notis ad D. Aug. d.c. 9. Ioachin. Vandiano in not. ad Pomp. Melam d. cap. 1. & plurimis alijs relatis à Chaſsſsaneo in Catal. glor. mundi par. 12. conſsider. 15. Acoſsta lib. 1. de natur. Novi Orb. cap. 9. & 10. & lib. 2. per totũtotum, Thom. Bocio de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 1. cap. 1. & lib. 15. cap. 18. Maluend. d. lib. 3. cap. 14. Fr. Gregor. Garcia lib. 2. cap. ult. §. 4. & ſsequent. pag. 162. & Seraph. Freitas d. cap. 4. num 5.

Et adeò hominum animis hæſsiſsſse videtur, ut illi etiam hodie

^† aliqui Neoterici aſsſsentiantur, Torridam Zonam afflatu cõtinuicontinui caloris incenſsam nullo modo habitari, vel navigari poſsſse affirmantes. Nam ut refert Maluenda ubi ſsup. pag. 139. Avorum noſstrorum memoriâ

^† Ioannes Picus Mirandulan. Romæ in publico doctiſssimorum virorum cœtu coram AlexãdroAlexandro VI. P.M. propoſsitis aſsſsertionibus auſsus eſst, id accerrimè propugnare, Et idem tenet Petr. de Aliaco q. 3. ſsuper SphęramSphæram, Apian. & Gemafriſsius in Coſsmograph. & Blaſsius Alvarez Miraval. in lib. Hiſspanâ linguâ Salmanticæ edito ann. 1599. cui titulum fecit De conſservatione ſsalutis corporis & animæ cap. 12. Quorum tamen errorem, ſsive deſsidiam, meritò notavit HẽricHenric. Martinez in repert. Mexic. tract. 3. cap. 5. pag. 169. & ab eo ſsumens fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 4. pag. 8. Etenim

^† cum hoc poſsteriori ſsæculo tot, & tam certis experimentis conſstiterit, Antipodes eſsſse, & omnes Orbis plagas, tàm quęquæ ad glaciales Zonas, quàm quęquæ ad Torridam pertinent, non ſsolùm habitabiles |

p. 140

eſsſse, verum & humano genere cultas, atque etiam multis in locis, & præſsertim ſsub ipſsa Æquinoctiali refertiſssimas & placidiſssimas reperiri, atque habitationi & navigationi admodum pervias, emoti prorſsus, & amentis iudicij erit, ea in dubium velle revocare, &

^† Philoſsophicis rationibus, quæ ſsæpè fallaces exiſstunt, plus, quàm oculis noſstris, deferre, ut optimè

^† advertunt Ludov. Vives, Acoſsta, Maluenda & Torquemada ubi ſsup. luſst. Lipſsius in Phyſsiolog. Stoic. lib. 2. diſsſsertat. 19. Lambinus ſsup. Horatium d. Ode 22. Franc. Valleſsius in libris de ſsacra Philoſsoph. cap. 26. Ioan. Boter. in relat. univerſs. vol. 2. 1. par. lib. 1. pag. 229. & ſequẽtſequent. Ant. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 2. & 4. Conimbricenſses in 2. lib. Ariſst. de cœlo, cap. 14. q. 1. Pineda de reb. geſst. Salom. lib. 4. cap. 15. §. 2. Fr. Ioan. à Ponte in cõvenconven. utr. monar. lib. 3. cap. 19. pag. 121. Tobias Hallerus in d. orat. de antiquit. ap. Roſsinum pag. 487.

Qui omnes latiſssimè de Zonarum (Præcipuè Torridæ) naturâ & temperie latiſssimè agunt, & ex antiquis idẽidem iam olim tentarunt Ariſstot. & eius cõmentatorcommentator Averroës lib. 4. de cœlo, Avicen. fen. 2. doctr. 1. cap. 8. Poſsidonius apud Cleomedem, cuius verba refert Iuſst. Lipſsius in d. Phyſsiolog. Stoic. lib. 2. diſsſsertat. 27. in fin. Albert. Magnus de nat. loc. cap. 6. &

^† Servius ſsup. Virgil. 6. Æneid. ubi elucidans illud: pelagi ne venis erroribus actus, diſsquirit, qui potuerit dicere Virgil. Æneam erroribus maris ad inferos vivum deveniſsſse? reſspondetq́ue hiſsce verbis: Altius hoc intellige ſsecundùm corographos, qui volunt terram ſsphæricam eſsſse, & undique aqua & aëre ſsuſstentari. Quod ſsi eſst, ad Antipodes poteſst navigatione perveniri, qui nobis inferi ſsunt, ut nos illis. Hinc eſst quod ſsub terram inferos dicimus. Tyberianus etiam dicit, epiſstolam eſsſse ab Antipodibus ad nos vento allatam, quæ habet ſsuperi inferis ſsalutem. Et melius, & latiùs cæteris proſsequitur Thom. Bocius d. tract. de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 15. cap. 18.

Qui

^† tamen pio quidem zelo, & ſsubtilibus, licèt non uſsquequaque ſsolidis rationibus oſstendere conatur, tres illas terræ faſscias, quas antiqui Scriptores, ut diximus, inhabitabiles eſsſse, aſsſseruerunt, reverâ ab Orbe condito ad Chriſstum uſsque ſsemper deſsertas manſsiſsſse, & ſsemper, vel ſsaltem ex maiori parte inhabitatas, & tales repertas eo tempore à pluribus fuiſsſse, qui eas diligentiſssimo ſstudio explorarunt: Poſst Chriſsti verò fœliciſssimum in mũdomundo Ortum, cœpiſsſse illas hominibus incoli, quouſsque tandem iam noſstris tẽporibustemporibus cultoribus ſsunt repletæ: atque hanc

^† inter alias Chriſstum in Mundum importaſsſse fœlicitatem, ut eius præſsentiâ terra melior, atque uſsibus humanis cõmodiorcommodior ſsit reddita, ſsic explicans Pſsalm. 8. verſs. 1. & 4. & locum Iſsaìæ cap. 35. verſs. 1. & cap. 43. & Sybillæ carmina, quæ habentur apud Lactan. lib. 7. divin. inſstit.

Et tunc ſsanè gaudium magnum Deus hominibus dabit
Etenim tellus, & arbores & innumera pecora terræ
Dabunt fructum verum hominibus
Vini, & mellis & candidi laetis,
Et frumentum, quod eſst hominibus optimũoptimum omnium

Qvintò, quo magis oſstendatur, hũchunc Novum Orbem antiquis penitùs ignoratum, aut certè inhabitabilem iudicatum fuiſsſse, conſsidero illos non ſsolùm exiſstimaſsſse ob ardorem æſstuantis ZonęZonæ ad eius oras aditũaditum omnino præcludi, ſsed eâ quoque ratione, quàm vrgentiorem, imò & inſsuperabilem reputarunt, nempe totius

^† Oceani ſspacium inter ipſsum, & alias mundi partes obverſsari, neque ullum modum reperiri, quo infinito illo abyſsſso traiecto, homines huc cõmearecommeare potuerint. Quod argumentum

^† adeò preſssit D. Auguſst. d. lib. 16. de Civit. Dei cap. 9. ut nimis abſsurdum eſsſse dicat, & ſsacræ |

p. 141

ScripturęScripturæ contrarium, Antipodes in his regionibus habitare, cùm ex Adami, aut Noachi poſsteris; à quibus neceſsſsariò petenda eſst univerſsi humani generis propagatio, nullus ad eas navigare, ac pervenire potuerit. Cui

^† ex antiquis Eccleſsiæ Patribus hęrêrehærêre videtur Gregor. Nazianz. in epiſst. 71. ad Poſsthumian. & in orat. funeb. Baſsilij, dũdum pro certo confirmat, ultra Gades mare eſsſse hominibus impermeabile, & finẽfinem non habêre, neq;neque tellurẽtellurem penetrari poſsſse. Et

^† Origen. lib. 2. Periarch. cap. 3. ubi locũlocum D. Clement. exponens, qui alios mundos trans Oceanum eſsſse inſsinuavit, de quo in cap. ſseq. latiùs agemus, ait illum Antichtones ſsignificare voluiſsſse, atq;atque illius Orbis terræ partes, ad quas, quia Oceanus intrãſibilisintranſibilis eſst, noſtrorũnoſtrorum quiſquãquiſquam accedere nõnon poteſst. Idem

^† etiam de impoſssibile Oceani penetratione apertiſssimè ſscripſsit Cicer. d. lib. 6. de Rep. & Plin. d. lib. 2. cap. 67. ſsic inquiens: Maria circumfuſsa undique dividuo globo partem Orbis auferunt nobis, neque inde huc, neque hinc illò pervio tractu.

Et hanc fuiſsſse conſstantem veterum omnium ſsententiam,

^† ſsatis oſstendit illud Pindari in Olymp. Ode 3. in fine, dum ait, quod ultra Gades eſst, ęquèæquè ſsapientibus, & ſstultis inacceſsſsum fuiſsſse. Quod proverbij loco à cæteris uſsurpatum apparet, teſste Pedone Albinovano apud Senec. Plin. in proœm. lib. 3. & alijs relatis à Paulo Manut in adag. Non ultra Gadira, pag. 879. Maluenda de Antichriſs. lib. 3. cap. 15. in princ. & de Paradiſs. cap. 39. pag. 118. Fr. Ant. de S. Roman. in hiſst. Ind. Oreint. lib. 1. cap. 4. pag. 12. Theatr. vitæ hum. vol. 5. lib. 3. pag. 1258. & noviſss. Suarez de Salazar de antiquit. Gaditanis lib. 1.

Vnde

^† & Oceanum ipſsum ſsacræ PaginęPaginæ pro Occidentali plaga, & fine totius. Orbis apponũtapponunt, Iſsaì. 49. verſs. 12. Ezech. 48. verſs. 17. & in multis alijs locis relatis à Ludov. Balleſster. in Hierolog. lib. 2. c. 4. in fin. Iuvenalis

^† quoq;quoque Satyr. 10. in eodem ſsenſsu Gades accepit, cùm ait:

Omnibus in terris, quæ ſsunt à Gadibus uſsque
Auroram, & Gangem, pauci dignoſscere poſsſsunt
Vera bona, atq;atque illis multũmultum diverſsa remota
Erroris nebula.

Et propterea Hercules,

^† cùm boves Geryonis veſstigans, ad Gades perveniſsſset, columnas ibi fixiſsſse narratur, tanquãtanquam illic eſsſset ſsuprema Orbis meta, ut tradit idẽidem Pindarus in Nemeis, Strabo lib. 3. circa finem, Pomp. Mela lib. 2. cap. 6. D. Iſsidor. lib. 13. Etymol. cap. 15. Dionyſs. in libello de ſsitu Orbis his carminibus:

Obliquas narrate vias, mihi dicite Muſsæ
Oceani Heſsperijs à gentibus incipientes,
Ad fines, ubi ſsunt erectæ fortè columnæ
Herculeos (mirum) iuxta ſsuprema Gadira.

Et Feſstus Avienus verſs. 105. ſsic canens:

Vltima proceras ſsubducit ad aſstra columnas
Hìc modus eſst Orbis Gadir locus; hic tumet Atlas
Arduus; hìc duro torquetur cardine cœlum:
Hìc circumfuſsis veſstitur nubibus axis.

Fuit

^† enim antiqua ImperatorũImperatorum cõſuetudoconſuetudo, ad quęquæ loca extrema cum exercitu, vel claſsſse penetraſsſsent, ibi aliqua ſsuæ expeditionis monimenta relinquere: ſsicut Bacchus colũnascolumnas duas magnas erexit in Oriente, & Alexander Indicæ militiæ terminos aras apud extremos Indos inſstituit, atque ordinavit, ſsuper quibus vota Dijs perſsolvit, ut teſstatur Strabo lib. 3. & de eiſsdem Herculis columnis agens Natal. Comes lib. 7. Mythologiæ, cap. 1. pag. 582. Atque hoc ipſsam

^† Gaditanæ urbis, ſsive inſulęinſulæ appellationem oſstendere, docet Arias Montan. in ſsua Geograph. relatus ab Ortelio in Theſsaur. verb. Gades, ubi ſsic inquit: Gades non ſsepem, ſsed terminum, ſseu finem Latinis |

p. 142

dici mihi auctor eſst Arias Montanus, & apertius Stephanus in ſsua Geograph. dum inquit, Gadeira urbs, & inſsula in mari Oceano anguſsta, & oblonga quaſsi faſscia, ſsic dicta, velut γῆς δείρα, ideſst extremitas terræ.

Quod nomẽnomen,

^† Finis terræ, alteri quoque promontorio inditũinditum fuit, quod in Galleciæ Regno mari adiacet, ut ait Florian. in hiſst. Hiſsp. cap. 2. Et

^† tota Provincia Bætica, imò & ipſsa Hiſspania in univerſsum, ex eâdem ratione Occidens OccidẽtisOccidentis, & angulus Occidentis vocata eſst, ut ex D. Hieronym. Theod. Bellarm. & alijs probat Pineda lib. 4. de reb. geſst. Salom. cap. 14. pag. 196. & cap. 15. pag. 210. Idq́;Idq́ue denotare videbãturvidebantur antiqua nomina Hebræa, quibus appellabatur, nempè Sepharad, & Spania. Significant quippe terram abſsconditam, & in extremo termino, ſsive fine mundi iacentem, ut benè advertit, & poſst alios probat Fr. Ioan. à Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 19. pag. 123. & Dom. Greg. Lopez Madera de excell. Hiſsp. c. 3. fol. 21. Vbi Heſsperi

^† nomine, à quo Hiſspania & Italia Heſsperia vocãturvocantur, GręcosGræcos totũtotum Occidentem appellaſsſse conſsiderat.

Extant quoque celeberrima quædam, & memoriâ digniſssima

^† epitaphia in eâdẽeâdem Hiſspania apud CaparrãCaparram, Eboram & Gades, quæ citantur ab eruditiſsſs. Ambroſs. Morales de antiq. Hiſspan. lib. 8. cap. 20. & 48. Petr. Apian. & Cyriaco Anconitano in libris antiq. inſscrip. Fr. Roder. Yepes in antiq. Aſstigit. Salazar in d. antiq. Gaditan. Ponte ubi ſsubr. & Matute in proſsap. Chriſsti 2. ętateætate, cap. 2. fol. 76. in quibus ultimas Orbis aras ibîdem concludi, veteres fatebãturfatebantur. Illa autẽautem ſsic habẽthabent:

Qvam. varia. hominvm. fata. ortvs. in Marsis. Domicivs. Thoranvs. vltimas. adii terras. arma. seqvvtvs. infoelicia. Gn. Pomp. Hic. occvbvi. &c.

Aliud:

Sertor. Lvsit. Dvx. extrem. Orb. plaga D. Immort. vovet. anim. bvsto. corpvs. &c.

Aliud:

Heliodorvs. insanvs. Cartaginensis. ad extremvm. Orbis. sarcophago. testamento. me hoc. ivssi. condier. vt. viderem. si. me. qviqvam. insanior. ad. me. visendvm. vsqve. ad haec. loca. penetraret.

His adijcere poſsſsumus Strabonem lib. 3. in princ. ubi

^† de ſsacro Promontorio loquẽsloquens, quod; hodie dicitur, Cabo de S. Vicente, hoc eſsſse inquit nõnon EuropęEuropæ modò, ſsed Orbis univerſsi in OccidentẽOccidentem remotiſssimum ſsignum; & coniecturãconiecturam facit,

^† à Tarteſsio Bæticæ Provinciæ urbe (quà eandẽeandem eſsſse cũcum Gadibus tradũttradunt Ortelius in theſs. Geogr. verb. Tarteſsſsus, & plures alij antiquiores relati à Pineda de reb. Salomon. d. lib. 4. cap. 14. §. 2. pag. 187.) Tartarum eſsſse

^† vocatũvocatum à veteribus locũlocum illum ſubterraneũſubterraneum, in quẽquem defunctorum animas mitti credebant. Quaſsi hîc in extrema illa Hiſspaniæ, ſsive totius Orbis parte cõſiſtereconſiſtere debêret: ſsicuti ipſsi etiāetiam Elyſsij

^† cãpicampi, ubi piorũpiorum ſedẽſedem collocaverunt. Sic enim Proteus MenalaũMenalaum apud Homerum alloquitur lib. 4. Odyſsſs.

Sed te quà terræ poſstremus terminus extat
Elyſsium in campũcampum cœleſstia numina ducẽtducent,

p. 143

Quem Rhadamantus habet, quà vita facillima multo
Ducitur: Haud operit campos nive Iupiter iſstos;
HybernũHybernum tẽpustempus, neq;neque multo prorogat anno
Nulli imbres. Spirat ſsemper grata Aura Favonij
Miſſaq́;Miſſaq́ue ab Oceano nimios demitigat æſstus.

Et eandẽeandem Homeri, & Strabonis ſententiãſententiam, Elyſsios campos Hiſspaniæ tribuentiũtribuentium, ſsequitur Ludov. Vives in not. ad D. Aug. lib. 20. de Civit. Dei, c. 27. Carol. Stephan. in d. verb. Elyſsij campi, Cœli. Rhodig. lib. 18. lict. antiq. c. 22. Ioan. à Ponte in d. cõvenconven. lib. 2. c. 24. pag. 255. licèt alij in cavo lunaris globi eos ſstatuant: alij in duabus inſsulis Atlanticis, Gaditano Freto vicinis, Canarijs, aut Fortunatis: alij in Paradiſso, vel etiãetiam circa AegyptũAegyptum, aut Lesbon, ut cõſtatconſtat ex Plutarc. in Sertorio, & in libello de facie Orbis LunęLunæ, Servio, PõtanPontan. & Cerda in illud Virgil. in 6. Æneid.

Devenere locos lætos, & amœna vireta
Fortunatorum nemorum ſsedeſsq́ue beatas.

Lucan. lib. 9. Pharſsal. Heſsychio. Cœl. Rhodig. lib. 1. c. 4. & alijs, quos refert Vives ubi ſsup. Ortel. in Theſsaur. verb. Elyſsius, Carol. Stephan. in d. verb. Elyſsij cãpicampi, & verb. AtlãticæAtlanticæ inſsulæ, & Ioan. Funger. in Etymolog. ſsub eodẽeodem verbo.

Sextò & ultimò, quia mirũmirum videri non debet, has OccidẽtalesOccidentales & Auſstrales plagas antiquos latuiſsſse, cùm

^† neque de Heſsperidum hortis notitiãnotitiam habuerint, qui prope ipſsum Hiſspaniæ OceanũOceanum, ſsive AtlanticũAtlanticum mare ad Lixi oras extitiſsſse dicuntur, ut ex Heſsiod. in Theog. Euripi in Hippolyt. coronat. & in Hercul. furen. & ex alijs plurimis Græcis & Latinis Auctoribus eruditè oſstendit Natal. Comes lib. 7. Mythologiæ cap. 1. pag. 583. &c. 7. pag. 619. & ſseqq. & Bern. Aldert. lib. 4. de antiq. Hiſsp. c. 6. & Lucret. lib. 5. de nat. rer. in princ. Qui illãillam huius rei cauſsam reddit, quòd noſtrorũnoſtrorum nemo ad eas navigaſsſset, nec Barbari eo accedere propter Draconis metũmetum auſsi fuiſsẽtfuiſsent, ſsic enim inquit:

Aureaq́;Aureaq́ue HeſperidũHeſperidum ſservans fulgẽtiafulgentia mala
Aſspera, acerba tuẽstuens immani corpore ſerpẽsſerpens
Arboris amplexus ſstirpem? quid denique obeſsſset
Propter Atlantæum littus, pelageq́;pelageq́ue ſsevera
Quo nec noſster adit quiſsquam, nec barbarus audet.

Fuit enim olim

^† navigatio freti Gaditani, & tranſsmiſssio columnarũcolumnarum Herculis infrequens & intentata, propterea quòd nimis periculoſsa reputabatur, ut latè probat Pined. de reb. Salom. lib. 4. c. 6. pag. 171. &c. 15. §. 3. pag. 205. Cui addo Cornel. Tacit. in. lib. de morib. Germ. qui Germanos indigenas eſsſse, eo argumento oſstendere nititur: Quia immenſsus ultra, utq́;utq́ue ſsic dixerim, adverſsus Oceanus, raris ab Orbe noſstro navibus aditur. Quis porro propter periculũpericulum horridi & ignoti maris, Aſsia, aut Africa, aut Italia relicta GermaniãGermaniam peteret, informẽinformem terris, aſsperam cœlo, triſtẽtriſtem cultu, aſspectuq́ue, niſsi ſsibi patria ſsit. Et Suidam, verb. AtlãticaAtlantica maria, relatum & ſsequutum ab Ortelio in Theſsaur. Geograph. verb. Oceanus Atlanticus, ubi tradunt,

^† Omnia maria innabigabilia Atlantica vocari.

Huius autem periculi, ſsice difficultatis ratio in eo cõſiſtebatconſiſtebat, quòd priſscis illis temporibus,

^† nondum navigationes per altum inſstitutæ erant, & licèt

^† naviũnavium inventio, & navigandi uſsus cognoſsceretur, utpotè qui ab ipſso Noë, & eius arca initium accepit, ut conſstat ex Geneſs. c. 7. Ioſseph. lib. 5. antiquit. Philo. in lib. de multipl. gen. huma. Methaſstene, Fabio Pictore, & Annian. ſsup. Beroſs. lib. 4. Polid. Virg. lib. 3. de invẽtinvent. rer. c. 15. Raviſs. Text. in officina, 1. to. pag. 326. Carol. Steph. in diction. verb. Noë, pag. 319. Ioan. Funger. in Etymol. verb. Navis, pag. 674. Camil. Borel. de præſstan. Reg. Cath. c. 19. n. 51. & 55. Theat. vit. hum. vol. 20. lib. 3. pag. 1715. & vol. 20. lib. 1. pag. 3628. & ex Clem. Alex. lib. 1. ſstromat. c. 7. pag. 336. Qui

^† AtlantẽAtlantem LybicũLybicum primũprimum naves fabricaſsſse, & mare navigaſsſse cõmemoratcommemorat. Minimè

^† tamẽtamen na|

p. 144

vium forma, aſtrolabiũaſtrolabium, & alia inſtrumẽtainſtrumenta ad hoc neceſsſsaria ita hominibus innotuerant, ut ſseſse tãtam immani abyſsſso committere audêrent. PręſertimPræſertim

^† ſsine ferrea acu magnete attacta, quam vulgò maritimãmaritimam vocant, quæ perpetuò SeptentrionẽSeptentrionem reſspicit; & eo uno navigationis præſsidio ſsublato, certa magni Oceani traiectio prorſsus impoſssibilis eſst, ut præclarè confiderat Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 16. pag. 45. & Thom. Bozius loquens de ColũbiColumbi & LuſitanorũLuſitanorum navigationibus lib 4. de ſstatu ItalięItaliæ, c. 1. n. 68. NãNam etſsi, ut Plin. lib. 8. cap. 56. de PhœnicũPhœnicum navigatione ſscribit,

^† ex Syderibus, Sole & Luna, ex terrarum promontorijs, littorumq́;littorumq́ue differentijs aliquid maritimęmaritimæ peritiæ habêri poſssit, quod latè etiam illuſstrat Pineda d. cap. 15. §. 5. pag. 208. cum Cicer. lib. 1. Academ. & Arato in Phœnomen. ubi ſsic habet:

Hic Iovis altrices Helice, Cynoſuraq́;Cynoſuraq́ue fulgent,
Dat Graijs Helice curſsus, maioribus aſstris
Phœnicas Cynoſsura regit; ſsed cãdidacandida totis
Certior eſst Cynoſsura tamẽtamen ſulcãtibusſulcantibus æquor,
Quippe brevis totam fido ſse cardine vertit.

Si tamen

^† hæc omnia nubilo tempore obducerentur, & in medio mari deprehenſsi, ut Virg. ait lib. 1. Aeneid.

Vnà Eurus Notuſq́;Notuſq́ue ruerẽtruerent, creberq́;creberq́ue procellis
Africus, & vaſstos volverẽtvolverent ad littora fluctus.

Fieri nõnon poterat, ut nauta dẽptodempto magnetis uſsu, quo dirigeret prorãproram noſsceret, non magis quàm ut oculis captus, quid in monte procul poſsito emineat, quid iaceat, digito oftenderet. Vt vel ipſse

^† idem Virgil. egregiè inſsinuat lib. 3. Aeneid. ſsic canens:

Poſstquam altũaltum tenuere rates: nec iam ampliùs ullæ,
ApparẽtApparent terræ: cœlũcœlum undiq;undique & undiq;undique põtuspontus
CõtinuòContinuò vẽtiventi volvũtvolvunt mare, magnaq́;magnaq́ue ſurgũtſurgunt
Aequora; diſsper ſsi iactamur gurgite vaſsto
Involvere diẽdiem nimbi, & nox humida cœlũcœlum
Abſstulit: ingeminãtingeminant abruptis nubibus ignes
Excutimur curſsu, & cæcis erramus in undis
Ipſse diem, noctemq́;noctemq́ue negat diſscernere cœlo.
Nec meminiſsſse viæ media Palinurus in unda:
Tres adeò incertos cæca caligine Soles
Erramus pelago, totidẽtotidem ſsine ſsydere noctes.

Quapropter meritò Acoſsta d. lib. 1. cap. 16. & ſseqq. nimis extollit

^† ingẽsingens hoc naturęnaturæ miraculum, quod in acu magnetica reperîtur, probatq́ue veteribus ignoratãignoratam fuiſsſse, neq;neque eam illos in navigando peritiam habuiſsſse,

^† ut cũcum arte nautica hominũhominum noſstri temporis, & præcipuè HiſpanorũHiſpanorum, cõferriconferri poſssit. Qua unâ incredibili & celeritate, & certitudine OceanũOceanum undevis, & quovis enavigant, illiuſq́;illiuſq́ue regiones, & clymata accuratè callent, ut ubi ſiſtendũſiſtendum, ubi dextrorſsum nonnihil inclinandũinclinandum, ubi lęvorſumlævorſum, non minus conſstanter noſscant, quàm ſsi per terrãterram progrederẽturprogrederentur.

Huius autem adeò magni beneſsicij auctorem

^† incertum eſsſse dicit Polid. Virg. d. lib. 3. de invent. rer. c. 13. ſsed alij magis frequenter id tribuũttribuunt Flavio cuidam Amalfitano circa annum ſsalutis 1300. De cuius laudibus & cõmodiscommodis, & uſsbus acus magneticæ ultra prędictũprædictum Acoſstam plurima cumulant Pandulfus Collenucius hiſst. Neapolit. lib. 1. & 10. Bapt. Carraf. in eâdem hiſst. lib. 1. Petr. Zieza 2. tom, rer. Ind. cap. 9. Gomara 1. p. hiſst. Ind. cap. 10. Lævinus LẽniusLemnius de occult. nat. mirac. lib. 3. cap. 4. Pet. Medina artis navigat. lib. 6. cap. 1. Hieronym. Oſsſsorius lib. 1. de rebus Eman. ubi pyxidem nauticam elegãtereleganter deſscribit. Gilbert. de magnete, lib. 1. cap. 1. Iovius lib. 25. hiſstor. Ioan. Barros in ſsua Aſsia, decad. 1. lib. 1. c. 4. Adrian. Turneb. lib. 20. adverſsar. c. 20. Guid. Pancirol. in novis repertis c. 11. Philander. comment. in VitruviũVitruvium lib. 10. cap. 14. AbrahãAbraham Ortel. in Theatr. Geograph. tab. 5. Ioan. Boter. in relat. univerſs. 1. p. vol. 2. lib. 1. pag. 332. & ſseqq. Lil. Girald. lib. de navigat. cap. 1. Thom. Bozius lib. 6. de ſsign. Eccl. Dei, |

p. 145

cap. 7. ſsign. 24. pag. 240. & ſseq. & lib. 8. cap. 1. ſsign. 33. pag. 291. & lib. 20. ſsign. 87. cap. 6. pag. 334. & de ItalięItaliæ ſstatu. d. lib. 4. cap. 1. Camill. Borrell. de præſst. Reg. Cathol. cap. 78. ex num. 22. Pat. GuzmãGuzman in 1. part. hiſst. Iapon. Pet. Garcia Ferrandus & Andreas Cretenſsis in peculiaribus libris, quos de navigandi arte ſscripſsêre, Pet. Opmeerus in opere Chronog. pag. 100. & pag. 357. & 373. Ant. Poſsſsevinus in Biblioth. 2. tom. lib. 15. cap. 20. pag. 257. Mariana de rebus Hiſspan. lib. 1. cap. 22. MaluẽdaMaluenda de Antichr. lib. 3. cap. 24. Theatr. vitęvitæ huma. vol. 20. lib. 1. pag. 1628. ubi ait hoc ipſso invento Hiſspanis Novi Orbis inveſstigandi inſstrumentum datum fuiſsſse, Fr. Anto. de San Roman in eâdem hiſst. lib. 1. cap. 2. Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 10. pag. 32. Ant. Herrera in hiſst. gener. Ind. Occid. decad. 1. lib. 1. cap. 1. & ſseq. & in deſscriptione in dicto cap. 1. pag. 1. SimõSimon Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 23. pag. 540. & ſseq. & colloq. 18. pag. 404. & ſseq. & pag. 422. ubi alium acus magneticæ inventorem agnoſscit, & plura de magnetis proprietatibus tradit, quod

^† & præſstat Plinius lib. 36. cap. 16. Lucret. lib. 6. de nat. rerum, D. Auguſst. lib. 21. de Civit. Dei, cap. 4. & 6. ubi Ludov. Vives in notis, Goropius Becanus lib. 3. Hiſspanic. Pineda. d. lib. 4. cap. 15. §. 4. ex pag. 206. & capit. 18. pagina 222. ubi etiam explicat, cur ita appelletur, & unde trahatur, Theatr. vitæ humanæ vol. 5. lib. 2. pag. 1226.

Et cauſsam,

^† cur magnes Septentrionem ſsemper requirat, adducere conatur Fr. Ioan. à Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 2. cap. 23. pag. 249. & novum, & notandum magnetis experimentum Herrera in dict. deſscriptione pag. 2.

^† Nimirum magnetem ſserro maiorem attrahẽdiattrahendi vim communicare, quàm ipſsa habeat; etenim ſsi magneti ferrum iungatur, longè maius pondus alterius ferri elevabit, quàm ſsi per ſse ſsola ad id peragendum accommodaretur. Et quod etiam in terreſstribus itineribus

^† multi magnete utantur, & quòd montes magnetici trahant ad ſse navigia circa eos tranſseuntia, quibus ferrum vehitur, recolit Maiolus ubi ſsuprà, & Aloyſs. Cadamuſst. in ſsua navigat. 55. Vbi refert, non longè à mari Arabico ad inſsulas Calechut eſsſse magnam magnetis copiam, adeò ut multæ ibi fiant naves abſsque ferro, quòd vim magnetis paveant. Idem tradit Ludov. Vives ubi ſsup.

CAPVT XII. In quo late auctores & argumenta contrariae sententiae referuntur, & refelluntur: & nullis ante Hispanos hunc Novum Orbem cognitum fuisse magis ostenditur.

CAPVT XII. In quo latè auctores & argumenta contrariæ ſsententiæ referuntur, & refelluntur: & nullis ante Hiſspanos hũchunc Novum Orbem cognitum fuiſsſse magis oſstenditur.

SVMMARIVM Capitis XII.

1 Opinionem aliquam probare non ſsufficit, niſsi contrarijs ſsatisfiat.
2 Auctores plurimi recenſsentur, qui Novum Orbem veteribus cognitum dicunt.
3 Iuſstus Lipſsius quid ſsenſserit de notitia Novi Orbis? Baſsilius Pontius LegionẽſLegionenſ. Auguſstinianus laudatur, ibid.
4 Novum nihil eſst hodie, quod anteà non præceſsſserit. Et num. 10.
5 Novus Orbis aliquando antiquis cognitus, & poſsteà ignoratus, ac denuò à Columbo repertus.
6 Nova multa videri, quæ iam olim in uſsu fuerunt.
7 Arietis machinam invenit Carthago, & poſsteà eius oblita ſstupuit contra ſse per Romanos admotam.
8 Fontei & Thuani carmina de novis antiquis.
9 Res omnes ſsuas mutationes habent, & quæ cecidere, reſsurgunt, ſsecundùm Horatium.
10 Novum nihil ſsub Sole ProverbiũProverbium qualiter accipiatur?
11 Homines non omnia ſsimul Iupiter docuit.
12 Erato, una inter Muſsas, à novis inventis nomen accepit.
13 Thaletis Mileſsij apophthegma.
14 Tempus eſst rerum omnium inventor & magiſster.
p. 146
15 Inveniendis inventa non obſstant ſsecundùm Baldum.
16 Inventa de novo plurima, & utiliſsſsima omnibus ſsæculis leguntur, & aliqua eorum exempla.
17 Antipodum & Novi Orbis inventio inſstar omnium inventorum valet.
18 Munera maxima, & clariſsſsima naturæ fortuitò ſsæpè reperta ſsunt, & aliqua exempla.
19 Fortuito quæ apud nos fieri videntur, Dei conſsilio reguntur.
20 Magnes lapis fortuitò repertus.
21 Lyræ, ſsive Citharæ inventio qualiter cœperit?
22 Purpuræ inventio cum Caſssiodoro.
23 Nili origo, & incrementum his ultimis temporibus à Luſsitanis detecta.
24 Nili originis cognitio veteribus fruſstra tentata, & impoſssibilis reputata.
25 Navigationes per altum antiquitus in uſsu fuiſsſse quidam tradunt, & earum exempla. Et num ſsequentib.
26 Mare univerſsum non ſsolùm navigabile, ſsed de facto etiam antiquitus navigatum.
27 Hannonis navigatio ſsimilis fuiſsſse dicitur tertiæ Columbi.
28 Carthaginenſses olim per Atlanticum navigaſsſse dicuntur.
29 Euthymenes Maſssilienſsis olim Atlanticum navigavit.
30 Navigatio quem progreſsſsum olim habuerit, cum Claudiano.
31 Magnetis uſsum ſsunt qui veteribus tribuant. Et num. 42.
32 Plauti verſsoriam aliqui acum Magneticam fuiſsſse putant. Et num. 46.
33 Navigandi peritia veterum cum noſstra comparari nequit.
34 Navigationes per altum raræ olim, & portenti loco habitæ.
35 Hannonis navigationes parum fidei habuerunt, & Proverbium de eis.
36 Navigationes tantùm littorales priſscos exercuiſsſse, qui affirment?Et numero 37. 38. 40.
39 Navigationem ſsine remis veteres nuſsquam exercebant.
41 Aſstrolabij inventum, & utilitas.
42 Magneticæ acus uſsum veteribus omnino ignoratum fuiſsſse probatur.
43 Magneticæ pyxidi Novi Orbis detectio debetur.
44 Trapobanenſses qua induſstria in navigando vterentur.
45 Magneticæ acus nullum extat nomen apud antiquos.
46 Verſsoriam capere apud Plautum ſsignificat dar, ò tomar la buelta.
47 Atlanticam Platonis quidam Novum Orbem eſsſse putant, ſsed reijciuntur, n. 52.
48 Ariſstotelis locus de inſsulis à Carthaginenſsibus detectis à multis accipitur pro Novo Orbe, qui reijciuntur, num. 53.
49 Americanos à Carthaginenſsibus procedere aliqui putant, & quare?
50 Æliani optimus locus exponitur, ubi Novum Orbem depingere videtur, ſsed reijcitur, num. 56.
51 Novi Orbis incolas eoſsdem eſsſse ac Hyperboreos tradit Goropius, ſsed reijcitur, num. 60.
54 Ariſstotelis, ſsive Theophraſsti liber de mirabilibus auditionibus fabuloſsus eſst.
55 Luciani fabula de quadam navigatione à ſse in novas regiones facta refertur, & ridetur.
57 Sileni narrationem de Novo Orbe à Theopompo relatãrelatam, ut merãmeram, & nugatoriãnugatoriam fabulãfabulam accepit Ælianus & Tertul.
58 Theopompus quis fuerit?
59 Goropius Beccanus audaciæ, & levitatis notatur.
60 Hyperborei & Riphæi montes ubi ſsint, & unde dicantur? Et num. 62.
61 Riphæos, & Hyperboreos montes incolentium mira fœlicitas, & ſsalubritas.
63 Novi Orbis ſscientiam videntur habuiſsſse, qui & Antipodum: & reſspondetur, num. 70.
64 Novum Orbem agnoviſsſse videtur Lucian. Plutarch. 7 Avìtus: & eis reſspondetur, num. 71. & 72.
65 Divi Clementis Romani verba de mundis, qui ſsunt trans Oceanum, multi pro Novo Orbe accipiunt: & reſspondetur, num. 74.
p. 147
66 D. Clementis epiſstolæ ad Corinth. auctoritas.
67 Seneca Philoſsophus ſscripſsit tragœdiam Medææ, & in ea vaticinari videtur de Novi Orbis detectione. Et num. 76.
68 Columbum, Senecæ auctoritate inter alia ductum, ad Novum Orbem quærendum, multi opinantur.
69 Hiſspanis adimi non poteſst vera gloria primæ detectionis Novi Orbis.
70 Antipodes eſsſse licèt aliqui ex antiquis agnoverint, ignorabant tamen regiones eorum, & alterius generis mortalium eſsſse putabant.
71 Plutarchi, & Luciani narrationes, quibus videntur Orbem Novum denotare fabuloſsæ ſsunt.
72 Avìtus declamator Novum Orbem nõnon agnovit, ſsed potiùs apertè negavit.
73 Avìti elegantiſsſsima verba, quibus Alexandrum hortatur, ne novas terras ultra Oceanum quærat.
74 D. Clemens Romanus ſsub mundis trans Oceanum Antipodes ſsignificare voluit ſsecundùm Originem.
75 Mundos plures eſsſse, qui affirmant, graviter errant.
76 Seneca quo ſsenſsu, & modo Novos orbes detegendos eſsſse prædixerit?
77 Divinatio viris prudentibus familiaris quæ ſsit?
78 Seneca non ſsecùs ac cæteri ſsui temporis Philoſsophi Oceanum finem Orbis eſsſse putabat.
79 Pedonis carmina elegantiſsſsima apud Senecam, Oceanum mundi finem eſsſse tradentis.
80 Poëtæ, & alij Auctores multa temerè vaticinãturvaticinantur, quæ poſsteà impleta videmus.
81 Senecæ locus alter, quo prænuntiaſsſse videtur detectionem huius Novi Orbis.
83 Gentium plura examina repentè ex regionibus Aquilonaribus exierunt, & bellis Orbem turbarunt.
83 Virgilij vaticinium, quod trahi poteſst ad detectionem Novi Orbis.
84 Argonautarum fabulam qui tractaverint.
85 Aurei velleris Ordinis Equeſstris origo.
86 Ducatus Burgundiæ veri ſsucceſsſsores ſsunt noſstri Reges Catholici.
87 Virgilij locus Aeneid. 6. exponitur contra Iuſst. Lipſsium.
88 Aethiopia Maurorum cur à Virg. & Lucano dicatur iacere extra ſsydera.
89 Seneca in Medæa non loquitur de regionibus Occidentalibus, quales ſsunt Novi Orbis, ſsed de Septentrionalibus.
90 Thule inſsula ubi? Et plura de ea remiſsſsivè.
91 Novæ terræ, & inſsulæ repertæ ſsunt in Oceano Septentrionali.
92 Hunni, & Gothi in alio veluti Orbe ignoto habitare olim dicebantur.
93 Mare Septentrionale navigare, non ita mirum ac Oceanum Occidentale.
94 Mare ultra Groenlandiam unius diei curſsu fertur innavigabile.
95 Navigationes mirandæ Battavorum per mare Glaciale remiſsſsivè.
96 Lucius Marinæus Siculus debili argumento ductus tribuit Romanis Novi Orbis detectionem. Et num. 99.
97 In Regno Chile in valle Cauten repertæ ſsunt figuræ aquilarum bicipitum. Et num. 102.
98 Clavus ferreus antiquus repertus lapidi cuidam incluſsus dicitur in argenti fodinis de Caxatambo. Et num. 105.
99 Marinæi figmentam de numiſsmate Auguſsti Cæſsaris in mineralibus Orbis Novi reperto à multis exploditur, & qualiter ibi eſsſse potuerit?
100 Impoſsturæ plures ſsæpè fiunt ſsub prætextu antiquitatis.
101 Carmina quædam Indiarum Orientalium Inquiſsitionem ſsuadentia Vlyſsſsipone confecta ſsunt, antiquitatem ſsimulantia.
102 Chilenſses quo pacto potuerint effigiare aquilas bicipites.
103 Aquila Romanorum ſsignum quando & quare biceps portari cœperit?
104 Germani cur ſsumpſserint pro inſsignis aquilam bicipitem?
105 Clavus ferreus quo pacto pervenire potuerit ad fodinas Caxatambi, & lapidibus earum includi.
p. 148
106 Lapides intra, multa a miranda reperta ſsunt, & exempla remiſsſsivè.
107 Naves in altiſsſsimis montibus, & longè à mari poſsitis aliquando repertæ ſsunt.

VErvm autem verò, quoniam

^† parũparum eſst fundamẽtafundamenta opinionis noſtręnoſtræ ieciſsſse, quæ totam laudem detectionis huius Novi Orbis Hiſspanis tribuit, niſsi contrarijs quoque ſsatisfaciamus, ut in ſsimili dicebat Baldus in notabili conſs. Schiſsmatis, col. penult. quod eſst in titul. ſsi quis aliquem teſstari prohibuerit. Sciendum eſst,

^† plurimos alios, & ſsanè doctiſssimos Scriptores, non extraneos tantùm, verúm etiãetiam noſstrates exiſstere, qui dũdum plus æquo antiquitati deferre volunt, eũdemeundem Orbem priſscorum monumẽtismonumentis manifeſstè inſinuatũinſinuatum, imò & à Carthaginenſsibus, Tyrijs, Phœnicibus, Romanis, HebręisHebræis & alijs nationibus luſstratum eſsſse contẽduntcontendunt, ut conſstare poteſst ex ijs, quęquæ latè tradunt Vatablus ſsup. 3. lib. Reg. cap. 9. & 22. & lib. 2. Paralip. cap. 3. Arias MõtanusMontanus in apparatu ad Phaleg. cap. 9. Genebrard. lib. 2. Chronog. pag. 158. Lud. Vives ſsup. D. Auguſst. lib. 16. de Civit. Dei, cap. 9. Lucius Marinæus Siculus de reb. Hiſspan. lib. 19. cap. 16. Alexan. Vanegas lib. 2. natur. quæſst. capit. 22. Adrianus Turnebus lib. 20. adverſs. cap. 11. Pamelius in notis ad Tertullian. in Apolog. num. 528. Iſsaac Caſsaubonus in animadverſs. ad Athenæ. lib. 3. cap. 7 Gorop. Becanus lib. 7. orig. Hiſspan. & in origin. Antuerpienſs. lib. 3. & 9. pag. 1026. & ſseq. Ioan. Mariana de rebus Hiſspan. lib. 2. cap. 2. Stephan. de Salazar Carthuſsianus ſsup. Symbol. Apoſst. diſscurſs. 16. cap. 3. Gregor. Garcia Dominicanus in tractat. de Ind. orig. per totum, Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 16. Ioan. Pineda lib. 4. de reb. Salom. cap. 16. per totum, præcipuè §. 4. pag. 213. num. 4. & latè & eleganter Iuſstus Lipſs.

^† lib. 2. Phyſsiologiæ Stoicorum, cap. 21. & poſst eum, eo non relato, Mag. Fr. Baſsilius Pontius Legionenſsis Auguſstinian. quem ego Salmanticæ ob religionem, variam eruditionam, & incomparabilem memoriam, multũmultum ſsuſspexi, in lib. cui variarum diſsput. titulum fecit, & poſst hęchæc ſscripta ad meas manus pervenit, ſsub quæſst. 8. expoſsit. capit. 1. & 2. ubi concludunt: Fuiſsſse iam olim iſstam partem mundi, & auditione acceptam, & ratiocinatione ſstabilitam, etſsi inſspectione fortaſsſse non uſsurpatam.

Pro cvivs ſsententiæ confirmatione primò conſsiderant, nihil

^† nunc in mundo contingere, quod novum, aut recens vocari poſssit, quodq́ue iam prioribus illis ſsæculis non præceſsſserit, licèt memoriâ fortè eorum exciderit, ut habetur Eccleſs. 1. verſs. 9. & 10. ubi plura noviſssimè congeſssit Pineda ex pag. 177. Martinus Delrio in adag. ſsacris 2. tom. adag. 292. pag. 366. & idem Pineda in noſstræ quæſstionis terminis loquens. d. lib. 4. de rebus Salom. cap. 15. §. 4. pag. 206. & cap. 16. §. 5. pagina 214. Atque ita opinantur antiquis planè temporibus

^† hunc Orbem, & Oceani ad illum navigationem incõpertoincomperto fuiſsſse, poſsteà tamen temporum, & caſsuum varietate in uſsu, & memoria hominum eſsſse deſsijſsſse, quouſsque rurſsus Divinâ providentiâ, Columbi induſstriâ, & Hiſspanorum virtute, res non tam nova, quàm antiqua inventa fuit, ſseu potiùs repetita, atque |

p. 149

inſstaurata.

^† Quemadmodum in alijs pluribus contingit, de quibus loquitur Tertullianus lib. de Pallio, cap. 1. relatus à Baſsilio Pontio. d. quæſst. 8. cap. 3. pag. 475. ubi ſsic notanter inter reliqua inquit: Nam

^† & aritem, nemini unquãunquam libratum, illas dicitur Carthago, ſstudijs aſsperrima belli, prima omnium armaſsſse, in oſscellum penduli impetus commentata vim tormenti debile pecoris capite vindicãtisvindicantis. Cùm tamẽtamen ultimarent tempora patriæ, & aries Romanus in muros quondam ſsuos auderet, ſstupuere illicò carthaginenſses, ut novum extraneum ingenium. Tantum ævi longinqua valet mutare vetuſstas.

Atque eòdem reſspexiſsſse videtur poëtica

^† illa paraphraſsis Fontei:

— Quæ nunc dici, fieriq́ue notamus
Vt nova præteritis iãiam dicta, aut geſsta fuere
TẽporibusTemporibus, ſsed cũcum ſsemel interiere reſurgũtreſurgunt,
Atq;Atque renaſcũturrenaſcuntur quaſsi facta recẽtiarecentia, cũcum ſsint
Antiqua, & Patribus iamdudum cognita noſstris.

Et Thuani:

— Nempe omnia quæ nunc
Miramur, priſsca ea viſsa, auditaq́ue ſsæclis
Temporis exacti veniens oblivia tempus
Inducit.

Quod profectò illud eſst

^† Horatianum in arte Poët. Dum non ſsolùm de vocabulorum. ſsed de rerũrerum omniũomnium, atque humanarum conſuetudinũconſuetudinum ætate, ortu, interitu, mutationibus, iterumq́;iterumq́ue redivivis viciſssitudinibus, ſsic ſscripſsit:

— Mortalia facta peribunt,
Multa renaſscentur, quæ iam cecidere, cadentq́ue,
Quæ nunc ſsunt in honore vocabula ſsi volet uſsus, &c.

Sed hoc argumentum parũparum quidẽquidem iudicio meo evincit, cùm nimis generale ſsit, nec certâ aliquâ & ſsolidâ ratione muniatur. Non enim quærimus, an potuerit Novus hic Orbis veteribus innoteſscere? Sed an reverâ innotuerit? & aliquod ſsufficiens teſtiomoniũteſtiomonium ad id probandũprobandum reperiatur. Neque urget

^† proverbialis illa Eccleſs. locutio, quâ nihil ſsub Sole novũnovum eſsſse docemur: nam hoc varias expoſsitiones habet, quas copiosè congerũtcongerunt, & illuſstrant noviſssimi Pineda, & Delrius ibîdẽibîdem. Et hyperbolicè, vel argumẽtoargumento ſsumpto à cõmunitercommuniter accidentibus à Salomone dictũdictum eſsſse videtur, ut cõprimeretcomprimeret & corrigeret inſaturabilẽinſaturabilem illãillam hominũhominum libidinẽlibidinem videndi, ex periẽdiq́ueperiendiq́ue novas ad voluptatẽvoluptatem, & fœlicitatẽfœlicitatem vias, oftenderetq́ue nõnon ſsucceſsſsuras fœlicius, quàm hucuſsque, vel ipſsi, vel priores alij in ſsimilibus caſsibus experti fuerint. Quis enim negabit

^† omnino verũverum eſsſse, quod Aratus in lib. PhęnomenonPhænomenon ſscripſsit, Παντα γὰρ οὔπω ἐκ διὸς ἄντρωϖοι γινοσϰομεν, ideſst, non omnia ſsimul edoctos homines à Iove, ſsed adhuc pleraque occulta manêre, quorum aliqua in poſterũpoſterum dabit. Vnde

^† & inter Muſsas, quarũquarum cuilibet ſsuæ artis, diſsciplinæve inſstitutionem veteres aſssignarunt, Erato, ideſst, Εύρων ὅμοιομ dicitur, ut inquit D. Fulgent. lib. 1. Mytholog. cap. de. decem Muſsis, quaſsi ſsimile inveniens, quia poſst ſscientiam & memoriãmemoriam nova invenire deceat, eaq́ue cõmodacommoda, ut divinitatis opinio acquiratur.

^† Thales Mileſsius referẽtereferente Laërtio lib. 1. c. 1. ſsciſscitatus, quidnãquidnam in tota rerũrerum natura eſsſset ſapientiſsimũſapientiſsimum? reſpõditreſpondit.

^† Tempvs: invenit enim omnia: quẽquem ſsequutus Tertullianus in Apolog. cap. 1. Tempvs (inquit) omnia revelat; & Senec. lib. 7. nat. quæſst. cap. 31. veluti præſsagiens hanc tanti Orbis detectionẽdetectionem, de qua ſsermonem habemus, ſsic ſscribit: Multa venientis ævi populus ignota nobis ſsciet. Multa ſsæculis tũctunc futuris, cũcum memoria noſstri exoleverit, reſervãturreſervantur. Puſsilla res mundus eſst, niſsi in illo quod quærat omnis mũdusmundus habeat. Quibus adſsentiens Sineſsius Cyrenenſsis Epiſscopus epiſst. 57. Multas, inquit, rerũrerum utiliũutilium tẽpustempus invenit, aut correxit, non omnia ad exempla fiunt, ſsed ſsingula, quæ facta ſsunt, initium ſsemel habuerunt: & Baldus

^† in proœmio Decretal. de ſse, ac ſsuis ſscriptis obijciens, ſsic ait: Ad quid loqueris, cũcum tot ſscripſserint, & mũdummundum illuminaverint? Adhuc multum reſstat operis, multumq́ue reſstabit; |

p. 150

quia inveniendis inventa non obſstant.

In cuius rei comprobationem plurima quoque exempla omnium ſsæculorum adduci etiam poſsſsent,

^† in quibus aliqua recenter inventa in mundum prodierunt, de quibus latè agit Polidor. Virgil. in ſsuis libris de invent. rerum, Theat. vitæ human. volum. 21. lib. 3. ex pag. 3798. Raviſsius Textor in officina 2. part. ex pag. 97. Simon Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 23. Thom. Bocius de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 6. cap. 7. Vbi

^† inſstar omnium eſsſse poſsſse inquit: Quòd à noſstris Antipodes certo atque explorato inventi, & aperti fuerint, & facillima, & expedita navigatio ad illos relicta, dimidium ſscilicet totius Orbis terrarum, & omnium rerum, quas Deus hominibus eſst fabricatus. Et omnino legendus Iacobus Pomerus in oratione, quòd antiquitas non ubique novitati præferenda ſsit, apud loan. Roſsinum, pag. mihi 490. ubi ſsulphurei pulveris, & ęneorumæneorum tormentorum, Nauticæ pyxidis, ſsaccari ex arundinibus excoquendi artem, & plurima alia ſsuperioris ætatis utiliſssima inventa, multis & meritis laudibus efferunt.

Et idem præſstat Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 19 illud. etiam tanquam valdè mirabile rectè commendans in maximis clariſssimiſsq́ue naturæ muneribus, quòd

^† caſsu, atque fortuito multoties reperta ſsint, non induſstriâ hominum conquiſsita: Pleraſsque enim (inquit) herbarum vires, hominum vitæ ſsalutares: & lapidum, & ſstirpium uſsum, & foſsſsilium, quæ vocant, mineralia, gemmas quoque & auri venas, proprietates quoque magnetis, ſsuccini, ada. mantis. & cæterorum talium, caſsus potiùs oſstendit mortalibus, quàm ulla induſstria, ut in ijs non hominum ingenium, ſsed Dei providentia commendetur; quæ

^† enim fortuito apud nos fieri videntur, ea conſsilio Divino prorſsus eveniunt.

Et potuit adducere aliud exemplum de fortuita inventione

^† magnetis ferrum ad ſse trahentis, de qua Plin. lib. 36. capit. 16. & lyræ,

^† ſsive citharæ, quam Mercurius caſsu etiam reperiſsſse, & adaptaſsſse fertur, cùm teſstudinem mortuam ad ripas Nili inveniſsſset, conſsumptâ iam carne, ſsed ſsuperſstitibus nervis, & percuſssione digitorum ſsonum excitaſsſset, ut latiùs commemorant Pauſsan. in Eliacis, Lucian. in Dialog. Appoll. & Vulca. & Natal. Comes lib. 5. Mythol. cap. 5 pag. 375.

Quibus adijcio

^† quod de invẽtioneinventione purpuræ his elegantiſssimis verbis prodidit Caſssiodor. lib. 1. var. epiſst. 2. pag. 11. Verùm talis tantaq́ue res, quàm facili legitur invẽtainventa compendio! Nam cùm fame canis avida in Tyrio littore proiecta conchilia impreſsſsis mandibulis contudiſsſset, illa naturaliter humorem ſsanguineum deftuentia, ora eius mirabili colore tinxerunt. Et ut eſst mos hominibus, occaſsiones repentinas ad artes ducere, talia exempla meditãtesmeditantes, fecerũtfecerunt Principibus decus nobile dare, quod ſsubſstantiam noſscitur habere mediocrem.

Nec omittere volo originis

^† incremẽtiincrementi Nili cognitionem his ultimis tẽporibustemporibus à Luſsìtanis detectam, dũdum navigandi peritiâ totâ Africâ circunvecti, extremâq́ue orâ occupatâ, ſsibi aditum ad Abyſssinos, alioſsq́ue populos in Africæ meditullio aperuerunt, eiuſsq́ue fontes luſstrarunt; de quo agunt Ioan. Barrus decad. 1. lib. 10. cap. 1. Ioan. Boter. in relat. univerſs. 1. par. lib. 3. cap. de Nilo, Philip. Pigaffeta lib. 2. de Regno Cõgi cap. 10. Damian. Goës lib. de morib. & relig. Æthiop. Ioan. Bapt. Ramuſsìus in fine Æthiop. navigat, Franciſsci Alvarez, Simon Maiol. 1. tom. colloq. 11. pag. 281. & 282. Nicolaus Godignus lib. 1. de reb. Abyſssino. c. 11. Thom. Bozius in tract. imperia pendêre à virtut. C. 12. & IoãIoan. Baptiſsta Scortia lib. 1. de nat. & increm. Nili c. 2. CũCum tamẽtamen

^† antiquioribus ſęculisſæculis hoc omnino latuiſsſset, & fruſstra à potentiſssimis Regibus, & ſsapientiſssimis Philoſsophis quæſitũquæſitum & diſputatũdiſputatum, ſsemper magis abſstruſsum manêret, ut notavit Lucan. lib. 10. Pharſsal. & FrãcFranc. Petrarcha in fine itinerarij |

p. 151

Syriaci, adeò ut quæſsierit Lactan. Firmian. lib. 3. divinar. inſstit. capit. 8. num cœli, & Nili fontis cognitio hominem beare poſsſset? & ut Herodot. lib. 2. & 4. Solinus capit. 34. Seneca lib. 4. natur. quæſst. capit. 2. Horat. lib. 4. Carm. Ode 14. Ovid. lib. 2. Metamorph. Procopius Cæſsarienſs. lib. 1. de reb. Goth. & alij Auctores relati ab Scortia. d. cap. 2. impoſssibile prorſsus eſsſse putaverint Nili fontes ullo tempore reperire. Vnde Ammian. Marcellin. lib. 11. Origines (inquit) fontium Nili, ſsicut adhuc factum eſst, poſsteræ quoque ignorabunt ætates, & Claudian. Epig. de Nilo:

Secreto de fonte cadens, qui ſsemper inani
Quærendus ratione latet, nec contigit ulli,
Hoc vidiſsſse caput: fertur ſsine teſste creatus.

Eâdẽq́ueEâdemq́ue de cauſsa dixit Tibullus lib. 1.

Nile pater, quanãquanam poſsſsum te dicere cauſsa,
Aut quibus in terris occuluiſsſse caput?

Et Lucanus. d. lib. 10.

Nullaq́ue non ætas voluit conferre futuris
Notitiam, ſsed vincit adhuc natura latẽdilatendi.

Et Poſst alia:

Et te terrarum neſscit cui debeat Orbis
Arcanum natura caput non prodidit ulli,
Nec licuit populis parvum te, Nile, videre, &c.

Et ad hoc idem alluſsit Auſson. Epigr. 10. cùm ait:

Inveniet fontes hic quoque, Nile, tuos.

Secundò, quò ſsuam ſsententiam magis confirment, & Orbis Novi notitiãnotitiam veteribus aſsſserant, eâ ratione prædicti Scriptores utuntur, & pręcipuèpræcipuè Pineda. d. lib. 4. de rebus Salom. cap. 14. §. 4. pag. 192. & Gregor. Garcia. d. lib. 1. de Ind. orig. cap. 2. per totum, & libro 4. cap. 2. Quod mirum nõnon ſsit, cum ab antiquis cognitum, & luſstratum fuiſsſse, licet ad hoc totius Oceani vaſstitas traijcienda eſsſset, cùm conſstet etiam tunc navigationes

^† per altum, & quidem longiſssimas in ipſso Oceano Atlantico, & alibi ſsæpè iniri ſsolêre, ut adverſsus Eratoſsthenem contendit Strabo. lib. 3. & 16. de ſsitu Orb. & pluribus exẽplisexemplis ſsumptis ex navigationibus PhęnicumPhœnicum, Tyriorum, Sydoniorum, Gaditanorum, Samiorum, Herculis, Bacchi, Oſsiridis, Semiramis, Darij, Alexandri, Hannonis & aliorum oſtendũtoſtendunt Herodot. lib. 1. & 4. Diodor. Sicul. lib. 1. cap. 2. Plin. lib. 3. cap. 1. & lib. 6. cap. 23. lib. 2. cap. 67. lib. 5. cap. 1. lib. 18. capit. 16. Arrian. lib. 8. Solinus in Polyſsth. cap. ult. Pompon. Mela lib. 3. cap. 10. Ælianus lib. 5. hiſstor. animal. cap. 39. & alij plures relati à Pineda, & Garcia ubi ſsup. & Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 15. ubi probare nititur

^† univerſsum mare non ſsolùm navigabile eſsſse, verùm & de facto navigarum, etiãetiam antiquorum atteſstatione, & cap. 16. Vbi Hannonis

^† navigationem ab his auctoribus commemoratam ſsimillimam fuiſsſse exiſstimat tertiæ, quam Columbus in Novum Orbem fecit, cùm Pariam aperuit anno Redempt. 1497. ut patet ex relationibus Novi Orbis cap. 105. & Gomara in hiſstor. Ind. lib. 1.

Idem quoque latè proſsequitur Bernard. Aldrete de antiquit. Hiſspan. lib. 1. cap. 24. ex pag. 107. & lib. 2. cap. 24. & ſsequentib. & Iſsaacus Caſsaubonus lib. 3. animadverſs. in Athenæ. capit. 7. ubi ſsic ait:

^† Iam olim Carthaginienſsses navigationem in Atlantico Oceano inſstituerunt, & terrarum aliquas plagas, multis poſsteà ſsæculis incognitas, aperuerunt. Claſsſsis præfectus fuit Anno, cel potius Hanno èex proceribus Carthaginienſsium.

Vltra quos addo SenecãSenecam lib. 4. nat. quæſst. cap. 2. Plutarch. lib. 4. de placitis Philoſsoph. cap. 1. & Galenum libro de hiſstor. Philoſsoph. Qui

^† Euthymenem Maſssilienſsem referunt, teſstantem, ſse Atlanticum mare navigaſsſse, & experientiâ comprehendiſsſse, inde Nilum fluere, eumq́ue maiorem, quandiu Eteſsiæ tempus obſservant.

Et perpẽdiperpendi etiãetiam poſsſsunt

^† elegantiſsſsima Claudiani carmina in raptu Proſserpinæ, qui priſscos illos nautas ex littoralibus primùm navigationibus, paulatim ad lõgiſsimaslongiſsimas & altiſssimas prorupiſsſse, ſsic graphicè & diſsertè teſstatur.

p. 152

Inventa ſsecuit primus qui nave profundũprofundum, Et rudibus remis ſsollicitavit aquas.
Qui dubijs auſsus committere flatibus alnũalnum, Quas natura negat, præbuit arte vias.
Tranquillis primum trepidus ſse credidit undis, Littora ſsecuro tramite ſsumma legens.
Mox longos tentare ſsinus, & linquere cerras, Et leni cœpit pandere vela Noto.
Aſst ubi paulatim præceps audacia crevit, Cordaq́ue languentem dedidicere metũmetum.
IãIam vagus irrupit pelago, cœlumq́ue ſsecutus, Ægeas byemes Ioniumq́ue domat.

Magnetis

^† quoque ſsive acus nauticæ uſsum veteribus tribuit idem Pineda ubi ſsup. cum Lævin. Lemnio lib. 3. de occult. nat. mirac. capit. 4. & Gorop. Becano in orig. Hiſsp. lib. 3. atque ita magis commodè, & ſsecurè per altum navigare potuiſsſse contendunt. Ad quod probandum

^† Plauti auctoritate movetur LęvinusLævinus, qui in Mercatore, ubi de navigando ſsermo eſst, ſsic Eutychum loquentem inducit:

Huc ſsecundus ventus nunc eſst, cape modò verſsoriam,
Hic Favonius ſserenus eſst, iſsthic Auſster imbricus:
Hic facit tranquillitatem, iſste omnes fluctus conciet

Vbi ſsub nomine Verſsoriæ, proculdubio intelligendum dicit inſtrumẽtuminſtrumentum nauticum, non ſsolùm cœli, ſsed ventorum indicẽindicem, qualis eſst acus, ſsive pyxidicula nautica, quam hodie calamitam vocant, quâ ſsine tutum non eſsſset navigationi ſse committere. Eodem fermè modo Plautum interpretatur Ioannes Baptiſsta Pius, & Lambinus ibîdem, Lilius Giraldus de navigijs capit. 1. Cœlius Calcagninus in ſsua ſsupellectile nautica, & Stephanus in ſsuo Theſsauro, verb. Capio.

Verùm hoc argumentum ſsuperiore validius non videtur. Nam quod dicitur

^† de antiquorum navigationibus per vaſstum Oceani pelagus, inſsolens quidem fuit, & eorum rei nauticæ peritia, cum hodierna ullo modo comparari nequit, ut latiſssimè oſstendimus in cap. præced. ex num. 47. Et ideò

^† portenti loco excurſsiones illęillæ memorantur, quæ à prædictis auctoribus referuntur; &

^† Hannonis præcipuè, quęquæ ita parum fidei apud eoſsdem antiquos meruerunt, ut Democritus apud Athenæum veluti Proverbij loco de eis dixerit: Si quid horum retulit in libros ſsuos Iuba, dignus eſst, quem oblectent Lybici libri de erroribus Hannonis. Quod ProverbiũProverbium notat Caſsaubonus in animadverſs. ad eundem Athenæ. lib. 3. cap. 7. & addit ſsimile illi: Qui Bavium nõnon odit, amet tua carmina, Nævi. Et inde natũnatum, quòd neque Periplus ab Hannone editus, neque libri de eodem argumento ab alijs confecti, fidem apud homines invenerunt. De quo invenio, poſst hæc typis excudi cœpta, latè etiam agentem Doct. Seraphin. Freitas de iuſsto Imperio Aſsiat. cap. 5. ex num. 5. ubi ſsimiles fabulas in longis alijs antiquorum navigationibus notat.

His convenit ſsententia

^† Eratoſsthenis apud Strabonem lib. 3. qui conſtãterconſtanter afirmat: Priſscos navigaſsſse, & prædatum, & mercatum, non ut in altum inveherentur, ſsed tantùm littus legerent & antiquitus Euxinum mare, neque iuxta Africam, aut Syriam, aut Ciliciam quemquam navigare auſsum. Et

^† Arrianus in Periplo matis Erithræi, etſsi HippaliũHippalium navigationes per altum inveniſsſse tradat, eas tamen certis locis & temporibus circumſscriptas fuiſsſse, his verbis oſstendit: Vbi primus Hippalus gubernator animadverſso emporiorum ſsitu, de maris figura, invenit navigationem per altũaltum mare, eo tempore, quo ſspirantibus ex Oceano apud nos Eteſsijs, Libonotus in Indico pelago exiſst it.

Ioſsephus

^† etiam Acoſsta prudentiſssimi iudicij vir lib. 1. de natur. Novi Orb. cap. 18. ita ſscribit: Equidem navigationem altiſsſsimo Oceano commiſsſsam, neque apud veteres lego, neque ab illis aliter Oceanum navigatum puto, quàm à noſstris |

p. 153

hodie Mediterraneum. Quo

^† circa docti viri ſsentiunt, veteres ſsine remis nuſsquam navigare ſsolitos, quòd oras ferè terrarum legerẽtlegerent: id quod divina Scriptura inſsinuat in longa illa navigatione à Iona ſsuſscepta, ubi ad terram nautas tempeſstare compulſsos remigaſsſse narrat. Et idem probare potuit ex Virgil. 4. Æneid. dum ÆneęÆneæ naufragium recenſsens, ait:

Quarto terra die primum ſse attollere, tandem
Viſsa aperire procul montes, ac volvere fumum
Vela cadunt, remis inſsurgimus, &c.

His adſstipulatur

^† Petr. Matthæus in notis ad lib. 7. Decretal. tit. 9. de Indis inſsulanis, pag. 79. Vbi expilcans Bullam AlexãdriAlexandri VI. quâ detectas navigatione Columbi inſsulas, & alias in poſsterum poſst Oceanum detegendas Regibus Catholicis conceſssit: Navigandi verò, inquit, ante centeſsimum annum, vel apud Heſsperios populos tanta fuit inſscitia, maritimo videlicet uſsu Aſstrolabij nondum excogitato, ut ab ora diſscedere, & alto Oceano ſse committere nequaquam auderent. Sed littora cautè legentes, ubi ad æſstus maris, aut brevia periculoſsa pervenerant, quaſsi repagulis quibuſsdam à Natura, ſseu Numine obiectis, reciperẽtreciperent illico ſseſse, & longiùs tendere quodammodo nefas arbitarentur. De cuius

^† Aſstrolabijs præclaro invento, & qualiter illud, cùm anteà ad colligendos ſstellarum motus duntaxat ab Aſstronomis adhiberetur, poſsteà ad uſsum rei maritimęmaritimæ à Luſsitanis translatum ſsuerit, plura etiam eleganter ſscribit Maffæius lib. 1. hiſstor. Ind. pag. 6. & 7. Petr. Damariz Ioan. Barros, & Damian. Goës in vita Regis Ioan Luſsitan. 11. Fr. Anton. de San Roman in hiſst. Ind. Orient. lib. 1. cap. 2. & 3. & Freitas ubi ſsub. cap. 8. num. 6.

Sed neque

^† magis admitti debet, quod de acus magneticæ uſsu veteribus explorato præcitati Auctores cõijciuntconijciunt. Nam verius eſst, novum id fuiſsſse Amalfitani cuiuſsdam inventum, circa annum 1300. ut probant plurimi alij doctiſssimi & graviſssimi viri, quorum mentionem feci ſsup. capit. proximo ex num. 73. & ultra eos Iuſstus Lipſsius lib. 2. Phyſsiologiæ Stoicor. diſsſsert. 19. ad finẽfinem, & Iacob. Pometus in orat. quòd antiq. non ubique pręferendapræferenda ſsit novitati, apud Ioan. Roſsin. pag. 491. ubi ait: Quid dicam de nautica, atque in omnes univerſsi oras navigatione, quæ tertia ætatis noſstræ laus eſst. Hæc

^† enim magnetis, & pyxidis nauticæ beneficio (de quo veteres nihil nefando quidem audierunt) renovata à Columbo anno 1491. à Veſspucio anno 1501. Antipodes terrarumq́ue, atque Oceani tractus omnes nobis aperuit.

Et vel ex eo probatur, quòd cùm veteres Hiſstorici, aut Philoſsophi ſsatis multa de magnete commemorẽtcommemorent, hoc tamen unum, & maximum, certè ac præclariſssimum eius miraculum, attritu ſsuo ferrum ad Septentrionem convertendi, nullo modo attingunt, ut cõſtatconſtat ex Plinio lib. 36. cap. 16. & lib. 34. cap. 14. & lib. 37 cap. 4. Lucret. lib. 6. de nat. rer. & D. Auguſst. lib. 21. de Civit Dei, cap. 4.

Deinde, quoniam etſsi idem Plinius lib. 7. cap. 56. navalium rerum inventores, & reliqua, quæ ad rem nauticam eo tempore pertinebant, diligentiſssimè recenſseat, magnetem tamen penitus tacet. Et quod plus eſst in libro 6. capit. 22.

^† Trapobanenſsium miram induſstriam in navigando extollit, eò quòd cùm apud illos Septentrio non cernatur, volucres ſsecum vehunt, eaſsq́ue ſsæpè emiſsſsas, terram petentes obſservant, & comitantur. Quod etiam tradunt Solinus in Polyſsth. capit. 56. Marcian. Capella lib. 6. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 6. pag. 209. Et certè neceſsſsarium non eſsſset, ſsi magnetis uſsus illis innotuiſsſset.

Denique,

^† quia eiuſsmodi nautici inſstrumenti, quod patrio vocabula dicimus Aguja de marear, nullum extat |

p. 154

nomen apud Latinos & Græcos, neque etiam apud Hebræos. Quod ſsi illis nota eſsſset, minimè peculiari nomine res tam præclara caruiſsſset, ut rectè argumentatur Acoſsta. d. lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 16.

Neque adverſsatur locus Plauti, verſsoriæ mentionem faciens, quẽquem ad nauticam iſstam pyxidem Levinus & alij traducunt. Nam

^† verè & propriè de ea intelligi non poteſst, ut benè obſservat Pineda. d. capit. 15. §. 4. ex num. 3. pag. 207. & ante eum Turnebus libro 20. adverſs. capit. 4. ubi alias expoſsitiones recẽſentrecenſent; inter quas ego illam ſsimpliciſssimam æquè ac veriſssimam probo, ut capere verſsoriam, idem ſsit apud Plautum, quòd reverti, ſsive velificationem, aut viam mutare, Hiſspanè dicimus, dar, ò tomar la buelta. Nam id apertè locus ille ſsignificat, & alter eiuſsdem in Trinummo, ubi cùm quis ſservum ab hero fugientem, ut ad eum redeat, ſsuadêre conaretur, ſsic præcipit:

Cape verſsoriam, recipe te ad herum.

& ita hæc vox accipitur ab Henrico in ſsuo Theſsauro, & à Calepini auctoribus in voce Verſsorius.

Tertiò aliqui ex citatis auctoribus,

^† præſsertim Iuſstus Lipſsius. d. lib. 2. Phyſsiolog. diſsſsert. 19. Fr. Gregor. Garcia lib. 1. de Ind. orig. cap. 3. & lib. 4. capit. 18. Fr. Stephan. de Salazar ſsup. Symbol. Apoſst. diſscurſs. 16. cap. 3. & eis non relatis Baſsil. Pontius. d. quæſst. 8. expoſsit. capit. 1. probare contendunt, hunc Novum Orbem priſscis illis temporibus cognitum & luſstratum fuiſsſse, ex hiſstoria (ſsive ut veriùs loquar fabula illa) inſsulæ Atlanticæ, quæ à Platone in Thimæo & Critia refertur, ubi plura eius miracula cõgeritcongerit, & quòd poſst illam ad alias proximas inſsulas patebat aditus, & ad omnem continentem alteri vero mari vicinam; quam Novum Orbem eſsſse abſsque dubitatione opinantur.

Et adijciunt idem, non minus apertè inſsinuatum eſsſse

^† ab Ariſstot. in lib. de mirab. audition. ubi ait: In mari extra Herculis columnas, inſsulam deſsertam inventam fuiſsſse, ſsilva nemoroſsam, fluvijs navigabilem, fructibus uberem, multorum dierum navigatione diſstantem, in quam crebro Carthaginienſses commearint, & multi ſsedes etiam fixerint; ſsed veritas primores nenimis loci illius ipes convaleſscerent, & Carthaginis laberentur edicto caviſsſse, & pœna capitis ſsanxiſsſse, ne quis eò navigaſsſse deinceps vellet. Quem locum de inſsulis Sancti Dominici, CubęCubæ, vel alijs à Columbo repertis, intelligendum eſsſse, vel etiam de Braſsilia, aut alia parte continentis huius Novi Orbis, non tantùm prædicti, ſsed plures alij graviſssimi Auctores exiſstimarunt, ut conſstabit ex Florian. de Ocampo lib. Chron. Hiſsp. cap. 20. Gomara in hiſst. Ind. 1. tom. ad finem, Oveto. 1. part. lib. 2. cap. 3. Genebrard. lib. 2. Chronograph. pag. 258. Mariana lib. 2. de reb. Hiſspan. cap. 2. Gregor. Garcia. d. lib. 1. de Ind. orig. cap. 3. §. 2. pag. 48. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 16. pagina 148. Et eò progreditur Alexius Vanegas lib. 2. natur. quæſst. capit. 22. ut hac Ariſstotelis narratione ductus

^† etiam putaverit, Americanas gentes ex Carthaginienſsibus propagatas fuiſsſse, illò ex Africa ductis colonijs. Cuius dictũdictum latè exornat, & multis argumentis cõfirmareconfirmare & defendere nititur Gregor. Garcia, ubi ſsup. lib. 2. per totum.

Extat quoque apud

^† Ælianum lib. 3. de varia hiſstoria cap. 18. longa alia narratio TheopõpiTheopompi, quãquam Sileni & MidęMidæ colloquium comprehendit, in quo Silenus videtur oſstendere, Europam, Aſsiam & Lybiam inſsulas eſsſse, quas Oceanus circumfluat. Continentem verò unicam extra hunc mundum exiſstere, & magnitudinem ipſsius infinitãinfinitam & immenſsam eſsſse, alereq́ue diverſsa animalia grandia, & homines duplo noſstris maiores, & vivaciores, alios quidem nimis pacificos, alios admodum pugnaces, auri, argentiq́ue maximam copiam poſssidentes, ut minoris |

p. 155

apud ipſsos æſstimetur aurũaurum, quàm apud nos ferrum. Eos etiam quodam tempore conatos fuiſsſse in has noſstras inſsulas tranſsire, & traiecto Oceano mille myriadas hominum uſsque ad Hyperboreos perveniſsſse, cùmque audiviſsſsent hos populos inter noſstrates eſsſse fœliciſssimos, contempſsiſsſse, tanquam vilem, humilemq́ue, & minimè glorioſsam vitam degentes, & id circo indignum duxiſsſse progredi ulteriùs. His plura alia, nimis meo iudicio ridicula & fabuloſsa miſscet Ælianus. d. capit. 18. Cuius tamẽtamen narrationẽnarrationem cum ipſsiſssima rei veritate, quam noſstro ſsæculo in hoc Novo Orbe experimur, convenire, tradit Baſsil. Pontius ubi ſsup. pag. 468. & refert de eâdem hiſstoria multa non ſsolùm ingeniosè, ſsed valdè veroſsimiliter deduxiſsſse Ioan. Gorop. Becanum in origin. Antuerp. lib. 9. pag. 1026. & ſsequentib. Qui

^† inter alia probare contendit, incolas huius Novi Orbis eoſsdem eſsſse cum illis, quos veteres Hyperboreos appellarunt.

Sed argumento, quod ex his auctoritatibus ſsumitur, facilè reſpõſumreſponſum præſstabimus, ſsi earũearum fidẽfidem & conſtantiãconſtantiam examinemus. Et quidem primum illud de Atlantica

^† Platonis, latiſssimè retulimus, & reiecimus ſsup. cap. 4. ex num. 13. uſsque ad 37. ita ut nihil deſsideretur, quod hîc addi poſsſse videatur.

De loco autẽautem

^† Ariſstotel. ſsive Theophraſsti, cui alij illum librum mirabilium auditionum attribuunt, non magis curandum eſst; tum, quia non loquitur de Novo Orbe, ſsed de quadam inſsula deſserta, quales plures in Oceano noſstris etiam tẽporibustemporibus repertæ ſsunt, ut diximus ſsup. cap. 3. tum etiam, quia liber ille nullam habet auctoritatem, cùm

^† ſsomnia potiùs, & aniles fabulas contineat, quàm res fide & hiſstoricâ auctoritate dignas, ut omnes Scriptores paſssim animadvertunt, teſste Ant. Poſsſsevino in apparatu, 1. tom. verb. Ariſstoteles.

Sicut & alter

^† Luciani, cui ipſse hiſstoriæ veræ nomen inſscripſsit, in cuius initio ſse egreſsſsum olim ab Herculeis columnis ſsimiliter narrat, & in Occidentalem Oceanum ſsecundâ navigatione delatum, animi curioſsitate, & novarum rerum deſsiderio, quòd ſscire cuperet, quis eſsſset Oceani finis, quiq́ue homines ultra illum inhabitarent, & octuageſsimâ navigationis die in inſsulam ſsublimem, & arboribus conſsitam perveniſsſse, & ſstadijs circiter tribus à mari, columnam quandam æreãæream reperiſsſse, quæ indicaret eò uſsque Herculem, & Bacchum penetraſsſse, quod certius reddidit flumen vini totam inſsulam ſsecans, & portentoſsæ vites, quæ in craſsſso trunco incipientes, ſsuperiore parte mulieres erant, ab utero ferè ſsurſsum perfecta omnia habentes, à quarum ſsummis digitis exoriebantur palmites ubis pleni. Poſst quæ narrat, qualiter duo ex ſsocijs, qui ſse his mulieribus copulaverunt, cum eis ſsemper connexi, & in ſsimiles vites converſsi manſserunt. Reliqui verò inde ſsolventes, turbine quodam in ſsublime elati ſsupra Lunæ Cœlum deducti ſsunt, ubi alia longè mirabilia conſspexerunt.

Sed hæc, ut videmus, iocosè & per fabulam à cane illo Atheo traduntur, neque tam impudentibus mendacijs docti viri moveri debuerunt, ut gloriãgloriam primæ detectionis huius Novi Orbis nobis adimerent. Nam potiùs contrarium ex his fabulis elici poteſst. Etenim cùm nugatores, qui eas ſscripſserunt, inauditas & mirandas hiſstorias conſsingere intenderent, has navigati Oceani, & inſsularum trans illum repertarum, ut rem eo tempore impoſssibilem creditam, commenti videntur.

Et eodem modo, & ſsenſsu Sileni narrationem apud

^† Ælianum accipio; plurima enim figmenta ſsatis aperta & ridicula continet, & tanquam mera fabula reijcitur, & damnatur à Tertulliano adverſsus Hermogen. cap. 25. & lib. de Pallio cap. 2. Vbi ait, eam ſsolùm

^† Midæ auribus dignam eſsſse; & |

p. 156

idem cenſsuit, & ſsatis luculenter expreſssit ipſse Ælianus; nam poſstquam illam longo ſsermone recoluit, ſsic epilogum facit: Hæc ſsi cui fidedignus videtur Chius credat. Mihi egregius fabulator, tum in his, tum in alijs videtur. Notans nimirum Theopompum eius auctorem, quem licèt Beatus Rhenanus in notis ad Tertullian. d. cap. 25.

^† hiſstoricum fuiſsſse putet, melius tamẽtamen doctiſssimus Pamelius ibîdem, de alio, qui Poëta fuit, intelligit, cuius & Suidas meminit, aſsſserens ipſsum viginti quatuor fabulas ſscripſsiſsſse.

Quæ cùm ita ſse habeant, neſscio certè

^† quid ſsuper fundamento adeò ludicro ædificare potuerit Goropius Beccanus, de quo non immeritò dixit P. Ioan. Pineda de reb. Salem. libro 4. cap. 7. & 8. & in commentar. in Iob 2. tom. capit. 28. verſs. 16. pag. 500. argutiorem & diligentiorem videri in novis regionum originibus, & nominum notionibus tentandis, aut ſsomniandis, quàm fœlicem in iudicando, & eligendo, & nullum ſsuæ doctrinæ ſsolidum, firmûmve fundamentum præter ſsuſspiciones adducere.

Quod

^† vel ex eo conſstat, quòd Hyperboreos & Riphæos montes & gentes ad hunc Novum Orbem transferre voluerit, quos ſscimus Septentrionales & Scythiæ conterminos eſsſse, ſsic dictos à flatuum vi, quòd vento BoreęBoreæ ſsint expoſsiti, ſsive quòd ſsupra Boreæ flatum ſsiti eſsſse crederentur. Vel, ut Feſstus ait, quoniam humanæ vitæ modum excendant, vivendo ultra centeſsimum annum. Ferunt quippe

^† magnam ijs de cœle clementiam conceſsſsam eſsſse, auras ſspirare ſsalubres, domos eſsſse nemora, victum arbores miniſstrare, diſscordiam neſscire, ægritudine non inquietari, ad innocentiam omnibus æquale votum eſsſse, mortem accerſsere, & voluntario interitu obeundi tarditatem caſstigare, ut refert Plin. lib 4. capit. 12. Pompon. Mela & Ammian. Marcellin. lib. 26. hiſstor. ubi ad eorundem RiphęorumRiphæorum montium defectum Arimaſspos iuſstos homines, & placidos habitare ſscribit, Carol. Stephan. in diction. Ioan. Funger. in Etymolog. Abraham. Ortel. in Theſsaur. Geograph. verb. Hyperborei & Riphæi. Quamvis

^† Ptolemæus lib. 5. Geogra. cap. 9. quaſsdam Hyperboreos populos in Sarmatia Aſsiatica ponat, & Athenæus lib. 6. cap. 4. Riphæos mõtesmontes pro Pyrenæis intelligere videatur, ex hiſstoria, quam de argenti rivis, ex incenſsa ſsua ſsponte ſsylva, procedentibus addit. Diodorus quoque Siculus inſsulam quandam eſsſse ſscribit, oppoſsitam Celtis Oceani accolis, haud multò Siciliâ minorem, valdê fertilem, & biferam, hoc eſst, his quotannis fructus ferentem, habitariq́ue ab his, qui Hyperborei appellantur, eò quòd vento Boreæ ſsint expoſsiti.

Quartum argumentum,

^† quo Iuſstus Lipſsius, & alij probare intendunt Novi Orbis non ſsolùm notitiam, verùm perſsectam etiam ſscientiam apud veteres inveniri, deſsumi ſsolet ex locis Cicer. Pomponij Melæ, & aliorum, quos citavimus ſsup. cap. præced. num 20. & 23. Vbi Antipodes eſsſse agnoverunt, eoſsq́ue in terra Auſstrali nobis oppoſsita conſstituebant, quam ἀνταϑονα à contrario axe, ſsive ἀντιϰϑονα, quaſsi adverſsam terram nuncupabant. Quod non niſsi de hoc Novo Orbe veriſsicari poſsſse inquiunt. Cuius

^† etiam mentionem feciſsſse dicunt Lucianum in Hermotimo, ſsive de ſsectis, Plutarch. in lib. de Socrat. dæmo. & de facie in Orbe Lunæ, & 8. Symphoſsia, quæſst. 9. & in lib. de defect. Orac. dum loquuntur de quibuſsdam Oceani inſsulis, poſst quas μεγάλϰ ἔπεῖρ, id eſst, quædam magna continens reperiatur.

Et eòdem expreſssius reſspicere putãtputant Avîtum declamatorem, dum apud Senecam ſsuaſsoriâ 1. teſstatur: Fertiles in Oceano iacere terras, ultraq́ue Oceanum rurſsus alia littora, alium naſsci Orbem

p. 157

^† Divum Clementem Roman. Pontif. QuartũQuartum à Divo Petro in epiſst. poſsteriore ad Corinth. ubi ait: Oceanus, & Mundi, qui trans ipſsum ſsunt. Quibus verbis noſstram hanc Americam veluti digito oſstendere voluiſsſse fatentur Acoſsta lib. 1. de natur. Novi Orb. cap. 11. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 16. pag. 149. Gregor. Garcia lib. 1. de Indor. orig. cap. 3. §. 7. pag. 61. & Iuſstus Lipſsius & Baſsil. Pontius ubi ſsuprà, qui notant Mundos plurali numero dixiſsſse Clementem, magnitudinem nimirum huius Novi Orbis indicantem, quęquæ vel in terris notis & luſstratis mirifica eſst, etſsi tractus ille Auſstralior, & trans fretum Magallani nondum innotuerit, niſsi à præternavigantibus libatus.

^† huius Clementis epiſstolæ, quãquam ſse ignorare fatetur Acoſsta. d. cap. 11. celebris habetur mentio apud antiquos Patres, pluraq́ue ex illis collecta reperiuntur apud Sixt. Senenſs. libro 2. Biblioth. in Clement. illuſstriſs. Cardin. Baronium tom. 1. Annal. anno Chriſsti 95. & Anton. Poſsſsevin. in apparatu, 1. tom. verb. Clemens, & in ſspecie apud D. Hieronym. in cap. 2. epiſstol. ad Epheſs. ubi elucidans illa verba Pauli, Secundùm ſsæculum mundi huius, hæc habet: Quærimus quid ſsit, quod ait Paulus ſsecundùm ſsæculum mundi huius? Vtrum nam & aliud ſsæculum ſsit, quod non pertineat ad mundum iſstum, ſsed ad mundos alios? de quibus & Clemens in epiſstola ſsua ſsic ſscribit: Oceanus, & Mundi, qui trans ipſsum ſsunt.

Senecam

^† quoque Philoſsophum, & Romanæ eloquentiæ Magiſstrum, in eandem ſsententiam adducunt: ei enim tragœdia illa Medææ tribuitur, ut tradit luſst. Lipſs. d. cap. 19. & in initio animad. ad trag. Senecæ, & Ianus Gruter. in præfat. ad eius opera, in qua actu 2. verſs. 374. ſsic cecinit:

Venient annis
Sæcula ſseris, quibus Oceanus
Vincula rerum laxet, & ingens
Pateat tellus, Typhiſsq́ue novos
Detegat Orbeis, nec ſsit terris
Vltima Thulæ.

Quibus verbis non adumbraſsſse tantùm, verùm & expreſssiſsſse has Novi Orbis regiones videtur, & eius detectionem poſsſsteà per Hiſspanos factam veluti præſsagire. Eiſsq́ue

^† tanquam quodam oraculo motum fuiſsſse Columbum, ad Indias Occidentales perquirendas, ſseriò tradit Pet. Cieza 2. tom. rerum Indic. relatus à Theatr. vitæ humanæ volum. 5. lib. 3. pag. 1258. & lib. 4. pag. 1376. & volum. 21. libro 3. pag. 3822. Abraham Ortel. in Theat. Mag. tab. 5. Auguſst. Zarate in hiſstor. Perù, lib. 1. cap. 2. Acoſsta de nat. Novi Orb. lib. 1. cap. 11. Forcatul. de Gallo. Imperio lib. 2. fol. 83. Ioan. Boterus in relat. univerſs. vol. 2. part. 1. lib. 1. in princip. Stephan. Salazar ſsup. Symb. Apoſst. diſscurſs. 16. cap. 3. Garcia de Ind. orig. lib. 1. cap. 3. §. 3. ex pag. 50. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. capit. 16. pag. 148. Anton. Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. & Bernard. Aldrete de antiq. Hiſsp. lib. 4. cap. 17. pag. 567. Etenim ſseros annos, ſsi à Seneca Philoſsopho, qui Neronis tempore vixit, uſsque ad Columbum dinumeremus, plus mille & quingentos inveniemus, ſsi à Medæa, plus quàm bis mille. Oceanum quoque rerum laxaſsſse vincula, omnibus incomperto eſst, cùm tot navigationibus per illum exactis, quas antiqui impoſssibiles reputabant, alios terrarum fines oſstenderit, & Novi Orbes detecti ſsint, totâ certè Aſsiâ, Africâ & Europâ maiores.

Verùm

^† autem verò his quoque argumentis, & auctoritatibus non obſstantibus, rectè adhuc affirmare poſsſsumus, Hiſspanorum gloriam in prima & vera tanti Orbis inventione, & cognitione illibatam manêre, ut benè cõcluditconcludit Ioſseph. Acoſsta ubi ſsup. & Greg. Lopez Madera in Monarch. Hiſspan. cap. 9. fol. 68.

Etenim quamvis

^† Cicero, & alij, quorum teſstimonia citavimus, philo|

p. 158

ſsophicis coniecturis, & argumentationibus ducti, Antipodes eſsſse affirmarent, eòq́ue nomine verum ſsit, incolas huius Novi Orbis, ut plurimùm, deſsignari: ipſsi tamen in eiſsdem locis apertè fatentur, Auſstrales regiones ab illis habitatas prorſsus incognitas fuiſsſse, ſsive ob ardorem intercedentis Zonæ, ſsive quia interiectus Oceanus utrique hominum generi commercium ad ſse cõmeandicommeandi denegabat. Vnde & alterius generis mortalium eos eſsſse putabant, ut latiùs in cap. pręcedentpræcedent. ex num. 34. retulimus.

Plutarchi verò,

^† & Luciani loca, quæ in contrarium expendi ſsolent, eodem modo vitari poſsſsunt, præterquam quòd meras nugas, & ſsabuloſsas narrationes continent, & nihil peculiare commemorant, quod noſstris Occidentalibus Indijs magis quàm Orientali conveniat.

Expreſssior quidem videtur

^† Avîti declamatoris auctoritas. Sed ſsi integra perlegatur, ſse ipſsam facilè prodet. Seneca namque in ea declamatione diverſsorum Rhetorum exercitationes, & ſsuaſsiones congeſssit, quibus Alexandrum Magnum ſsuadêre conabantur, ut Orbe, quam vicerat, contentus, ab alio per Oceanum quærendo, abſstinêret. Cùmq́ue omnes in eo convenirent, quòd neque Oceanus navigari poſsſset, neque in illo, aut ultra illum terrarum aliquid reperiri, Avîtus ingenij oſstentandi cauſsâ finxit, Alexandrum eò fortè moveri potuiſsſse, quòd putaret, fertiles in Oceano terras iacêre, ultraq́ue Oceanum rurſsus alia littora, alium naſsci Orbem, neque uſsquam naturam rerum deſsinere, ſsed ſsemper inde ubi deſsijſsſse videatur, novam exurgere. Sed ſstatim quid ipſse ſsentiret, enuntians, ſsic inquit: Facilè iſsta finguntur, quia Oceanus navigari non poteſst. Satis

^† ſsit hactenus viciſsſse Alexandro, qua mundo lucere ſsatis eſst. Intra has terras cœlum Hercules meruit, ſstat immotum mare, & quaſsi deficientis in ſsuo fine naturæ pigra moles, nouæ, ac terribiles figuræ, magna etiam Oceano portenta, quæ profunda iſsta vaſstitas nutrit, confuſsa lux, alta caligine, & interceptus tenebris dies, ipſsum verò grave & defixum mare, & aut nulla, aut ignota ſsydera. Ita eſst, Alexander, rerum natura, poſst omnia Oceanus, poſst Oceanum nihil.

Ad auctoritatem verò

^† Divi Clementis Romani reſspondeo, eum quidem nullam magis certam huius Novi Orbis notitiam habuiſsſse, quàm reliquos alios, qui eo tempore, & multis poſsteà ſsæculis viguerunt. Oceanum quoque intranſsibilem eſsſse, ut cæteros exiſstimaſsſse. Atque adeò, quòd de mundis trans ipſsum poſsitis dixit, pro Antipodum gentibus dixiſsſse credendus eſst, quos licèt dubio, & obſscuro iudicio aliqui ex veteribus ethnicis & Chriſstianis Philoſsophis agnoverunt, ut ſsæpè tetigimus, Et hanc fuiſsſse Clementis ſsententiam, apertiſssimè oſstendit Origenes lib. 2. Periarch. cap. 3: Meminit ſsanè (inquit) Clemens Apoſstolorum diſscipulus etiam eorum, quos Antichtonas Græci nominant, atque illius partis Orbis terræ, ad quas noſstrorum quiſsquam accedere poteſst, neque ex illis, qui ibi ſsunt quiſsquam tranſsire ad nos, quos, & ipſsos mundos appellavit, cùm ait: Oceanus intranſsibilis eſst hominibus, & hi, qui trans ipſsum ſsunt mundi, qui ijs eiſsdem Dominatoris Dei diſspoſsitionibus gubernantur. Accedit his, quòd niſsi ita D. Clementem intelligamus, meritò notandus videbitur, quòd plures

^† mundos conſstituerit, prout re ipſsâ illi hoc inter alia ſsuccenſset Photius in excerptis ad eius epiſstol. capit. 29. ibi: Reprehendat verò hoc in illis quiſspiam, quòd extra Oceanum mundos aliquos collocet, &c. D. Hieronym. ſsup. Paul. Epheſs. 2. cuius verba ſsup. retulimus, ubi non confirmat Clementis ſsententiam, ſsed eam potiùs ſsub dubitatione refellit. Etenim licèt Anaximander, Leuſsipus, Democritus, Anaxarchus & alij Philoſsophi plures mundos eſsſse opinati ſsint, eo|

p. 159

rum tamen errorem optimè convincit, & meritò damnat D. Auguſstin. de hæreſsib. cap. 77. D. Iſsidor. lib. 6. Etymolog. cap. 5. Iuſstus Lipſsius lib. 2. Phyſsiolog. diſsſsertat. 20. Martinus Delrio in adag. ſsace. 1. tom. adag. 789. pag. 378. & refertur in cap. quidam, verſs. Sunt & aliæ, 24. quæſstio. 3. & ante eos docuit Ariſstotel. lib. 1. de cœlo capit. 10. dum ait: Nec plures mundi ſsunt, nec plures eſsſse poſsſsunt, ſsi modò hic ex univerſsa materia conſstet, ſsicuti conſstat, Tertullianus quoque adverſsus Hermogen. cap. 25. & de Pallio cap. 2. eundem errorem notat, ſsic inquiens: Viderit Anaximander ſsi plures mundos putat. Viderit, ſsi quis uſspiam alius mundus ſsit apud Meropas, ut Silenus penes aures Midæ blattit, aptas ſsanè grandioribus fabulis.

Senecæ

^† autem verba, quęquæ ultimo loco pro contraria opinione perpendimus, non magis noſtręnoſtræ adverſsantur, ſsi cõſideremusconſideremus, quòd Seneca novos illos Orbes, de quibus loquitur, non vidit, neque ab alio viſsos narravit, ſsed fortuitò id, ac temerè, & velut hyperbolicè cecinit, aut certê divinando, & vaticinando, eo genere

^† divinationis, quod prudentes viri familiare habent, ut optimè tradit Acoſsta. d. libro 1. cap. 11. & noviſssimè Franciſsc. Torreblanca in Epitome, diſsputatione de Magia, lib. 1. cap. 3. num. 15. Et ſseries ipſsa verborum Senecæ ſsatis oſstendit: nam cùm in præcedentibus carminibus dixiſsſset, iam illo tempore mare navigationibus inuſsitatis ſsolicitari, & nihil induſstriæ, & audaciæ hominum impervium eſsſse, aut intentatum relinqui, ſsubiecit, eò fortè aliquando progreſsſsuros, ut magno Oceano enavigato, novos terrarum Orbes aperirent. Quod tamen apparet ab ipſso tunc temporis impoſssibile reputari, qui cùm

^† cæteris ſsentiebat, terrarum terminos in Hiſspania finiri, & non ultra Gades navigationem extendi, ut ſsatis denotavit in illis verbis.

— Quibus Oceanus
Vincula rerum laxet, &c.

Et in carmine, quod de Corduba ſscripſsit, ubi Oceanum, qui eam alluit, ſsupremum vocat:

Et Gratare tibi, quod te natura ſsupremo
Alluit Oceano.

Et expreſssiùs in lib. unico ſuaſoriarũſuaſoriarum cap. 1. Vbi ex multorum declamatorum opinione cõcluditconcludit, Oceanum navigari non poſsſse, & nullas ultra illum terras exiſstere, & inter reliqua, elegantiſssima Pedonis carmina refert, quibus Germanicum per Oceanum navigantẽnavigantem, ab incœpto deſsiſstere ſsuaſsit, quęquæ ſsic

^† habent:

Iam pridẽpridem poſst terga diẽdiem, Solemq́;Solemq́ue relictũrelictum,
Iam pridem notis extorres finibus Orbis,
Per non conceſsſsas audaces ire tenebras
Heſsperij metas, extremaq́ue littora mundi,
Nunc illum pigris immania monſstra ſsub undis,
Qui fert Oceanum? Qui ſsævas undique Priſstis
Aequoreoſsq́ue canes ratibus conſsurgere prenſsis,
Quo ferimur? Ruit ipſse dies, Orbemq́ue relictum
Vltima perpetuis claudit natura tenebris,
An ne alio poſsitas ultra ſsub cardine gentes,
Atque alium libris intactum quærimus
Orbem? Dij revocant, rerumq́ue vetant cognoſscere finem
Mortaleis oculos, aliena quid æquora remis,
Et ſsacras violamus aquas, Divumq́ue quietas
Turbamus ſsedes.

Neque eſst novum

^† Poetas, & alios Auctores hoc loquendi & vaticinandi modo aliqua protuliſsſse, quæ poſsteà ipſsis ignorantibus impleta videmus; ut apparet in alio loco eiuſsdem Senecæ lib. 7. natur. quæſst. capit. 31. cuius mentionem fecimus ſsup. num. 14. &

^† libro 5. earundem quæſst. cap ult. ubi Nulla, inquit, terra tam longè remota eſst, quæ non mittere aliquò ſsuum malum poſsſsit: |

p. 160

unde ſscio, an nunc aliquis magnæ gentis in abdito Dominus, fortunæ indulgentia tumens, non continueat intra terminos arma, an paret claſsſses ignota molliens? Vnde ſscio, hic mihi, an ille ventus bellum invehet? Magna pars erat pacis humanæ, maria præcludi. QuęQuæ quidem omnia in notitia, detectione & debellatione huius Novi Orbis eveniſsſse videmus: & iam olim ſsimiliter contigerunt,

^† cùm ex inſsulis, univerſsiſsq́ue regionibus septentrionalibus tot, tantæq́ue gentes innumeræ, & vix de nomine notæ, diverſsis temporibus velunt aves egreſsſsæ fuêre, ut fuerunt Gothi, Oſstrogothi, Veſstrogothi, Vvandali, Franci, Cimbri, Gepidæ, Dani, Hunni, Suedi, Heruli, Rugi, Alani, Longobardi, Alemani, & alij plures, qui Danubio & Rheno ſsuperatis, omnem Europam, & præſsertim & ipſsam Italiam altricem Imperij & Dominam, quadringentis & plus annis perpetuâ quadam Regnorum ſsuceſssione ſsubiugarunt, ac Romani nominis gloriam ferè omnem extinxerunt.

Virgilius

^† etiam eodem vaticinij genere uſsus cenſseri poteſst, dum Ecloga 4. ait:

Pauca tamen ſsuberunt priſscæ veſstigia fraudis,
Quæ tentare Tethyn ratibus, Quæ cingere muris
Oppida, quæ iubeant telluri inſsindere ſsulcos:
Alter erit tum Tiphys, & altera quæ vehat Argo
Delectos Heroas: erunt etiam altera bella,
Atque iterum ad Troiam magnus mittetur Achilles.

Hunc enim locum ex Sibyllarum libris Virgilium mutuatum, optimè conſsiderat Thomas Bocius lib. 20. de. ſsignis Ecceleſs. capit. 6. pag. 333. & lib. 22. capit. 1. pag. 416. eoq́ue remotiſssimas navigationes deſsignari, inquit, quæ poſst Chriſsti adventum à varijs nationibus, & præcipuê ab Hiſspanis in Orientales & Occidentales Indias inſstitutæ ſsunt, quibus gentes, & opes plurime ad Chriſsti Eccleſsiam augendam & illuſstrandam adducerentur, veluti ab Argonautis illis aurem vellus ſsub Iaſsone Duce & Typhi, eius in Colchica expeditione ſsocio, & primæ navis, quæ Argo dicta fuit, gubernatore. De

^† qua fabula latè agit Orpheus lib. 1. Ovid. lib. 7. Metamorph. Propertius lib. 1. Statius lib. 5. Appollonius in Catalog. heroum lib. 2. Valer. Flaccus in ſsuis Argonauticôn libris, Pontanus lib. 5. de Stellis, Textor in officina, 1. part. pag. 328. Natalis Comes in Mytholog. fabul. lib. 6. cap. 8. Micha. Boſschius in Oratione de aureo vellere, & Simon Maiolus in tom. 4. dier. Canicul. colloq. 5. pag. 377. & ſsequent. Vbi ſsimul tractant

^† de Origine, & inſstitutis Equeſstris Ordinis aurei Velleris, vulgò dicti, del Tvson de Oro, quem Philippus cognomento Bonvs Burgundiorum Dux anno 1429. inſstituit, & hodie noſstri Potentiſssimi Hiſspaniarum Reges conſservant, & moderantur, utpotè

^† veri, ac legitimi illibus ſstatus ſsucceſsſsores, iuxta ea, quæ fuſsius congerit Camillus Borrellus in tract. de præſst. Reg. Catholic. capit. 46. ex num. 254.

Extat quoque

^† locus alter apud eundem Virgil. lib. 6. Æneid. ubi Auguſsto Cæſsari blandiens, novas terras & regna ei promittit, quæ ultra Oceanum, imò & Solis orbitam iaceant. Sic enim inquit:

— Super Garamantas, & Indos
Proferet ImperiũImperium, iacet extra ſsydera tellus
Extra anni Soliſsq́ue vias, ubi cœliſser Atlas
Axem humero torquet, ſstellis ardentibus aptum.

Quibus verbis Iuſstus Lipſsius. d. capit. 19. ad hunc Novum Orbem reſspicere putat. & extra anni, & Solis vias interpretatur, ideſst, Vltra Torridam Zonam. Et quod de Atlante ſsubijcitur, exponit, non de illo Aſsricæ, ſsed de alio, qui regnavit in inſsula Atlantica à Platone deſscripta. Sed in hoc magnus ille |

p. 161

vir, aut falli, aut fallere, velle videtur. Nam Virgilius id nullo certo argumento, ſsed ſsimiliter per Hyperbolem, aut vaticinationem Poëticam dixit, & in Cæſsaris adulationem. Et nõnon loquitur de Novo Orbe, ſsed de Maurorum Æthiopia, ubi eſst mons Atlas, Stellis aptum, ſsive vicinum, prout obſservat Servius, Cerda & Pontanus ibîdem, & diximus ſsup. cap. 4. & oſstendit ipſse Virgilius eiſsdem fermè verbis utens lib. 4. Æneid.

Oceani finem iuxta, Solemq́ue cadentem
Vltimua Æthiopum locus eſst, ubi maximus Atlas
Axem humero torquet ſstellis ardentibus aptum.

Hanc autem

^† Provinciam dicit eſsſse extra ſsydera, non quia ulla ſsit tellus, quęquæ non ſsubiaceat ſsyderibus, & cœlo nõnon tegatur, ſsed quia extra maiora ſsydera ferè ſsit, id eſst, duodecim ſsigna, in quibus eſst circulus Solis, aut Planetas, qui intra Tropicos decurrũtdecurrunt. Quemadmodum & Lucanus de eâdem regione loquens lib. 3. Pharſsal. ſscriptum relîquit:

Æthiopumq́ue ſsolum, quod non premeretur ab ulla
Signiferi regione Poli, niſsi poplite lapſso
Vltima curvati procederet ungula tauri.

Sed, ut ad Senecam

^† redeamus, advertendum etiam eſst cum Botero, Madera, & Herrera ubi ſsupr. eius vaticinium, ut ad iſstius Novi Orbis detectionem propriùs applicari poſsſset, loco ultimi carminis, ubi de Thule loquitur, dicere debuiſsſse:

Nec ſsit terris ultima Gades.

Etenim ad Occidentem, & ultra Gades, ut ſsæpè diximus, detectus eſst, non ad Septentrionem,

^† ubi Thule inſsula iacet, quęquæ ultima terrarum illius Climatis reputabatur, iuxta illud Virgilij lib. 1. Georg.

Tibi ſserviat ultima Thyle.

Et plura alia, quæ de eâdem inſsula habent Plin. lib. 2. cap. 75. & lib. 4. c. 16. Pompon. Mela lib. 3. cap. 3. Solin. cap. 24. D. Iſsidor. lib. 14. Etymol. cap. 6. Procop. de bello Goth. lib. 2. Surius in comment. ſsub ann. Domin. 1537. Boter. in relat. univerſs. lib. 1. vol. 1. pag. 168. Ortel. in Theatr. Orb. tab. 97. & in Theſsaur. Geogr. verb. Thule, Maginus Patavinus in tab. Geograph. fol. 96. & fol. 10. Tho. Bozius de ſsign. Eccleſs. lib. 22. cap. 9. pag. 495. & ſseq. & pag. 557. & Simon Maiol. in dieb. Canicul. colloq. 1. pag. 35. & colloq. 14 pag. 341. Vbi eandem eſsſse docent, quãquam hodie Islandiam, aut Scandiam dicimus, in ditione Scotorum ad Septentrionem vergentem ultra Orcades, latitudinemq́ue habêre graduum 65. ad 69.

Et licèt negare non poſssimus,

^† etiam ultra Thulem, ſsive IslandiãIslandiam, alias novas terras antiquis, & noſstris temporibus repertas, in quibus ad litterãlitteram vaticinium SenecęSenecæ impleri potuerit, ut ſsunt Groenlandia, Frislandia, Icaria, Nova Semla, Finamarchia & aliæ, de quibus agunt auctores ſsuprà citati. Cùm

^† & Hunni & Gothi in alio veluti Orbe ignoto, & inacceſsſso ultra MęotidemMæotidem paludem habitare dicerentur, iuxta ea, quęquæ tradit Plinius, loquens de Scandinavia, unde illi eruperunt lib. 4. cap. 13. Hoc tamen neque Americanæ Hiſspanorum detectioni, de qua agimus, nocet, neque ita

^† magnâ admiratione dignum ullo ſęculoſæculo iudicatum eſst. Nam ibi ſsolùm Glacialis maris, & frigidæ Zonæ tranſsitus, navigandi & progrediendi ulterius avidos retardabat. Hîc verò, & Torridæ æſstus, & Oceani vortices deterrebant, quem ſsemper, ut vidimus, ultra Herculis columnas inacceſsſsum, & impertranſibilẽimpertranſibilem iudicarũtiudicarunt.

Planè

^† etiam ad Septentrionem ultra Groenlandiam mare unius diei curſsu fertur innavigabile, quia, caligãtibuscaligantibus ante ora mundi finibus, immane abyſssi barathrum reperitur, ut conſstat ex mirandis relationibus, quas refert Cranzius in præfat. Noruegiæ, relatus in Theatr. vitæ humanæ, vol. 5. |

p. 162

lib. 2. pag. 1216. & aliæ non minus mirandæ

^† navigationes BattavorũBattavorum, ſsive Olandenſsium per mare Glaciale ad Novæzemlæ, & Lappianorum fines extant in tertio tom. hiſst. navigat. Orient. circa finem.

Denique urgent adhuc alij, & Romanos in regiones huius Novi Orbis aliquando transfretaſsſse auctoritate Lucij

^† Marinæi Siculi probare conantur, qui lib. 19. de reb. Hiſsp. c. 16. ſscriptum relìquit, Catholicorum RegũRegum tempore, quo primùm prędictęprædictæ regiones repertæ ſsunt, in ea, quæ vulgò Terra firma appellatur, repertũrepertum fuiſsſse à quibuſdãquibuſdam hominibus, qui auri venas perſscrutabantur, numiſsma quoddãquoddam cum nomine & imagine Auguſsti Cæſsaris, quod cùm ad Dom. Ioannem Ruffum Archiepiſscopum Conſsentinum deveniſsſset, ille, ut rem mirabilem, Romam ad ſummũſummum Pontificem miſsit. Quæ res inquit MarinęusMarinæus: Hiſspanis gloriam & famãfamam ademit, quãquam pepererant, dum ſse primos Indias Occidentales inveniſsſse iactabant. Illo namq;namque mumiſsmate conſstitit, Romanos iãiam multis anteà ſsæculis ad eaſsdem oras perveniſsſse. EandẽEandem hiſstoriam refert Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 16. & levibus alijs coniecturis communit Fr. Gregor. Garcia de Indor. orig. lib. 4. cap. 19.

Quibus aliam adijcit Iuſst. Lipſsius. d. lib. 2. cap. 19. & Baſsilius Pontius. d.q. 8. expoſs. cap. 1. ex Noſstrorum relatione tradentes,

^† in Chile Provincia, in valle, quæ Cauten dicitur, urbem eſsſse, quam Imperialem ab hac cauſsa nominarunt, quoniãquoniam in pleriſsque domibus, & portis repererũtreperunt Aquilas bicipites, eodem modo effigiatas, ac illæ, quibus Romanum Imperium pro inſsignibus uti iam pridem conſsuevit. Vnde ſsuſspicari poſsſse inquiunt à Romanis illuc ea inſsignia fuiſsſse perlata, maximè cùm nulla eo in Orbe aquila, ſsive avis biceps reperiatur, quam indigenæ adũbrareadumbrare potuerint.

Quibus argumentis ſsimile etiãetiam videri poteſst aliud, quod tradit Didac. Davalos in Miſscell. Auſstral. colloq. 36. fol. 165. dicẽsdicens,

^† triginta abinde annis clavum quendãquendam ferreũferreum, politè nimis fabricatum, repertũrepertum fuiſsſse in hoc Regno Peruano in argenti fodinis, quęquæ iacẽtiacent circa oppidũoppidum Caxatambo intra duriſssimi cuiuſsdam ſsaxi argentei viſscera circumcluſsum. Inde deducẽsdeducens, antiquãantiquam videri utriuſsque Orbis cõmunicationemcommunicationem, cùm clavus ille magnam præ ſse ferret vetuſstatem, & a priſscis huius terręterræ accolis fieri non potuerit, quibus nec ferrum eo tempore erat, neq;neque artifex, & inſstrumenta ad illum conſstruendum neceſsſsaria.

Sed ab his argumentis faciliùs quidem, quàm à ſsuperioribus nos expedire poſsſsumus, MarinæũMarinæum imprimìs

^† meritò ridentes & reijcientes, qui adeò levi, & fallaci conſsideratione Hiſspanorum glorięgloriæ tenebras offundere voluit, quem iuſstè illi omnes, qui eum citant, reprehendere ſsolent, ut conſstat ex Lipſsio, Maluenda & Baſsilio, ubi ſsupr. Camillo Borrello de præſst. Reg. Cathol. capit. 46. numer. 225. & 226. & Auguſst. Torniello infrà citando: & noviſssimè ex Seraph. Freitas de iuſsto Imper. Aſsiat. capit. 5. numer. 16. & 17. ubi minus aptè ſsubiungit potuiſsſse numiſsma illud per manus SinarũSinarum facillimè a Trapobana in AmericãAmericam Romanorum ſsæculo deferri. Imprimìs namque negamus numiſsma illud ea in parte, quâ Marinæus dicit, repertum, cùm id nullo ſsatis certo teſstimonio conſstiterit. Neq;Neque ſsufficit, quòd Archiepiſscopus CõſentinusConſentinus, eo nomine, quaſsi ibi inventum acceperit, & ad ſsummum Pontificem miſserit. Nam cũcum plures ex Italia viri ſsimul cum Hiſspanis in prioribus illis claſssibus ad has partes navigaſsſsent, potuit eorum aliquis, ut gentis ſsuæ gloriam augêret, illius numiſsmatis inventionem Archiepiſscopo ſsuadêre. Aut etiam ex compoſsito, quo maiorem ſsibi fidẽfidem conciliaret, latẽterlatenter in auri fodinas |

p. 163

deijcere, ut ſstatim à foſsſsoribus repertum, multis retrò temporibus ibi fuiſsſse crederetur.

NovũNovum

100

^† quippe non eſst, ſsimiles fraudes, & impoſsturas ſsub prætextu antiquitatis artiſsiciosè confingi, & ad decipiẽdosdecipiendos alios à noſstri ſęculiſæculi ingenioſsis, & malè feriatis hominibus affabrè concinnari, ut benè advertit Tobias Hallerus in orat. contra Antiquarios apud Roſsinum pag. 488. & in quodam caſsu, huic, de quo loquimur, admodum ſsimili, contigiſsſse videmus. Nam Valentinus Moranus, Iacob. Navarch. Ieſsuita, & Ferdinand. Lop. Caſstañeda in ſsua hiſst. Ind. Orient. lib. 1. cap. 28. referunt

101

^† quædam carmina, quæ ſsub Emanuele Luſsitaniæ Rege, anno Domini 1505. refoſsſsa fuerunt in promontorio LunęLunæ, quod vulgò appellatur Roca de Sintra, inſsculpta in quadrata vetuſsti operis columna marmorea, quæ ſsic habebant:

Volventur ſsaxa, litteris & ordine lectis,
Cùm videas Occidens Orientis opes
Ganges, Indus, Tagus erit mirabile viſsu
Merces commutabit ſsuas uterque ſsibi.

Quos verſsus Sibyllinos eſsſse, prædicti Auctores ſsibi perſsuaſserunt, eiſq́;eiſq́ue quaſsi ex Sibyllæ antro profuſsis fidem præbuerunt. Cùm tamen poſsteà compertum fuerit confictos & impoſsitos fuiſsſse à quodam Hermo Charado Luſsitano, qui illos marmori inſscripſserat, defoderatq́ue, ut ſsitu, humoreq́ue terræ aliquantulum deformati, vetuſstatis indicium exhibêrent, rurſsuſsq́ue per mercenarias operas refoderat, ut hoc tam nobili, atque peregregio antiquitatis monumento Regis gratiam avidè in Orientis opes intenti, pecuniamq́ue aucuparetur, ut teſstantur Cæſsar Orlandius, & Gaſspar Barrerius, quos refert Ortelius in Theat. mag. tab. 5. Novi Orbis, & ab eo mutuatus MaluẽdaMaluenda d. lib. 3. de Antichriſs. c. 16. pag. 150. & noviſssimus Auguſst. Torniel. in annal. ſsacris, 2. tom. ann. mundi 3043. num. 7. pag. 48.

Quod

102

^† verò de bicipite ChilenſiũChilenſium aquila diximus, quamvis verum eſsſse fateamur, non multum ſstringit. Potuit quippe ab Indis eiuſsmodi avis, etiam citra Romanorum exemplum, excogitari & effingi, & ad rei longè diſstincte ſsignum uſsurpari, quemadmodum & à Romanis ipſsis excogitata fuit, quibus etiam triceps Proſserpina, Cerberus & alia monſstra nunquam ſsimiliter viſsa confingebantur. In obeliſscis quoque ÆgyptiorũÆgyptiorum narrat Ammian. Marcellin. lib. 17. Scripta conſspici volucrum, ferarumq́ue, etiam alieni mundi genera multa, id eſst, ignota ipſsa, & Orbi, qui tunc luſstrabatur inviſsa.

Aquila

103

^† autem Romani Imperij antiquiſssimum, & uſsitatiſssimum ſsignum, teſste Ioan. Roſsin. lib. 10. antiq. cap. 5. pag. 445. & Alex. ab Alex. lib. 4. dier. gen. cap. 2. quare & quando biceps portari cœperit, varijs opinionibus ab ſscribentibus decertatur, de quibus agit Ioan. Curio, Ioan. Bocatius & alij, quos refert Simon Maiol. in diebus Canicul to. 4. colloq. 5. pag. 365. Guardiola de nobil. c. 13. Vargas in eod. tract. diſscurſs. 16. n. 4. Didacus Davalos in Miſscell. Auſstral. colloq. 20. fol. 99. ultra quos ego addo CuſpianũCuſpianum relatum in Theat. vitæ hum. vol. 3. lib. 10. pag. 1029. qui ex Suetonio tradit, ſignũſignum hoc eſsſse

104

^† apud Germanos antiquiſssimum. Illi enim QuintiliũQuintilium VarũVarum cum legionibus Romanis tribus apud Bructeos Friſsijs conterminos delevêre: ſsignaq́ue, & aquilas duas cepêre, quas adhuc hodie poſssident: NõNon enim, inquit, biceps eſst aquila, ſsed duæ ſsimul, quarum altera alteram expanſsis alis obtegit. Nec unquam hæ redditæ ſsunt Imperatoribus Romanis, ſsed ſsemper in hunc uſsque diẽdiem ſservatæ.

Deniq;Denique narratio illa

105

^† de clavo ferreo in Caxatambi fodinis reperto, nõnon maiorem fidem, quàm Marinæi numiſsma meretur: niſsi dicere etiam malimus, potuiſsſse iam olim, ligno alicui navis adfixum, maris fluctibus ad hanc |

p. 164

Peruanam oram appellere, & illuc ad argentum commodiùs excavandũexcavandum ab Indis tranſsportari, & per oblivionem relinqui, indeq́ue factum, ut intra lapidis viſscera, lapide ipſso creſscente, concluderetur, prout multoties in alijs ſsimilibus rebus accidiſsſse referunt, & mirandis

106

^† exemplis demonſstrant Alex. lib. 5. Geni. cap. 9. Bapt. Fulgoſs. lib. 1. rer. memor. cap. 6. fol. 55. Petr. Mexia in ſsylva var. lect. 2. par. cap. 13. & Simon Maiol. 1. tom. colloq. 16. pag. 379. & colloq. 18. pag. 419. Vbi inter alia commemorãtcommemorant, in altiſssimis, & longè a mari poſsitis montibus, dum excavarentur,

107

^† compertas ſsuiſsſse interdum naves, humore prope modum abſsumptas, cum inſtrumẽtisinſtrumentis omnibus ferreis, & in alijs terręterræ viſsceribus erui ſsolêre lapides, in quibus ſsunt Conchylia redacta in duritiem lapideam, & oſsſsa animantium, & quod magis mirũmirum eſst piſsces, bufones, & ſserpentes vivos.

CAPVT XIII. De regione Ophira, cuius frequens est in sacris Litteris mentio, & an ea huic Orbi Novo respondeat, & appellationi Regni Piru originem dederit?

CAPVT XIII. De regione Ophira, cuius frequens eſst in ſsacris Litteris mentio, & an ea huic Orbi Novo reſspondeat, & appellationi Regni Pirù originẽoriginem dederit?

SVMMARIVM Capitis XIII.

1 Novis Orbis mentionem & notitiam in ſsacris Litteris reperiri aliqui tradunt.
2 Salomon & Ioſsaphat claſsſses mittere ſsolebant in regionem Ophir, & quare?
3 Tharſsis & ophir navigatio à Salomone inita, an eſsſset eadem, vel diverſsa? & num. 18.
4 Ophir regio ſsecundùm Montanum, & alios eſst eadem cum Mexicana & Peruana Novi Orbis.
5 Chriſstophorus columbus ubi primũprimum detexit Inſsulam Hiſspaniolam, Ophiram ſse reperiſsſse iactabat.
6 Franc. Vatablus in Inſsula Hiſspaniola, & in Pirù & Mexico conſstituit ophir.
7 Perù, vel Pirù vox multis videtur eadem cum ophir, aut certè maximè cum illa colludere.
8 Paruaijm dictio, qua utitur ſsacra Pagina, eſst dualis, & duplex Perù ſsignare videtur.
9 Nomina locorum, & Provinciarum facilè inverti & mutari ſsolent.
10 Perù in Regno plura nomina reperiũturreperiuntur affinia nomini Ophir.
11 Iobab filius Iectan videtur incoluiſsſse regionem Paria.
12 Iectan ſsecundùm Montanum nomen dedit Provinciæ Iucatan.
13 Sephar mons, dicitur idem cum montibus Andes del Perù, qui ſsunt totius Orbis longiſsſsmi.
14 Salomon fuit omnium mortalium ſsapientiſsſsimus, & non videtur OrbẽOrbem Novum ignorare potuiſsſse.
15 Salomon fuit cumulandarum divitiarum ſstudioſsiſsſsimus.
16 Ophiram regionem qui in Novo Orbe conſstituunt, communiter à viris doctiſsſsimis reprobantur.
17 P. Ioannis Pinedæ iudicium de regione Ophira.
18 Tharſsis & Ophir Provinciæ, & navigationis earum diverſsæ erant.
19 Tharſsis nomine in ſsacra Pagina quænam regio deſsignetur?
20 Tharſsis idem eſsſse cum Tarteſsſso plures opinantur, & in Hiſspaniæ Bæticis oris conſstituunt. Alij verò hoc negant.
21 Tarteſsſsus urbs Hiſspaniæ olim ditiſsſsima & fœliciſsſsima.
22 Pineda Franciſscanus non ſsatis iuſstè à Fr. Ioan à Ponte notatus.
23 Ophir regio nullatenus pertinet ad Novum Orbem.
24 Peruana in regione non reperiũturreperiuntur ea, quæ ex Ophira ad Salomonem aſsportabantur.
25 Salomonem, navigationem longam, & difficilem ob Novi Orbis divitias inſstituiſsſse, credibile non eſst, relicta India Orientali ditiori & viciniori.
26 Aſsion gaber portus ubi? & quòd ex eo ſsolvere nõnon opporteret claſsſses Salomonis, ſsi ad Novum hunc Orbem navigarent.
27 Ophira regio ubinãubinam eſsſset, varijs opinionibus decertatur, quæ breviter referũturreferuntur.
28 Sophala auri fodinis abundat, & ibi extare dicũturdicuntur libri oſtẽdẽtesoſtendentes, quòd Salo|
p. 165
mon ad eas ſsuas claſsſses mittebat.
29 Ophir regio propriè pertinet ad Indias Orientales.
30 Auctores recenſsentur, qui agunt de regione Ophira, & eam Indiæ Orientali tribuunt.
31 Peguſsij dicuntur trahere originem à Iudæis damnatis a Salomone ad Ophirinas auri fudinas.
32 Indiæ Orientales trahunt originem ab Ophir, & Hevila, & ſsunt ditiſsſsimæ.
33 AurũAurum Indiæ Orientalis dicebatur Paruaijm, & erat probatiſssimum.
34 Obrizum aurum ſsecundùm plures dicitur quaſsi Ophirizum, id eſst, à regione Ophir deductum.
35 l. 3. C. de vet. num. poteſst. & l. 1. C. de oblat. vot. de nummis Obryzatis loquẽtesloquentes explicantur & emendantur.
36 Oloberæ veſstes, ideſst, Olobrizæ in Rub. & l. temperet, C. de veſst. olob. quæ? & aliæ emendantur.
37 Obrizum aurum poteſst deduci ex voce Græca, quæ ſsincerum & purum ſsignificat ſsecundùm Plin. vel a colore obradiante ſsecundùm Hier. & Iſsid.
38 Obruſsa vox Latinis ſsignificat probationem, vel expugnationem auri, & inde dicitur Obryzum.
39 Ciceronis, Suetonij & Senecæ loca explicantur & emendantur.
40 l. 5. C. de ſsuſscept. & arcar. l. 2. C. de metallar. ubi habetur mentio Obryzæ emendantur.
41 Aurum Phaz, ſsive Ophaz, & aliæ eius appellationes in Scriptura remiſssivè.
42 Phez Regnum apud Arabes unde dictum?
43 Ophiram qui in Novo Orbe conſstituunt, leviſssimis coniecturis ducuntur.
44 Nominum ſsimilitude, aut affinitas ad alicuius rei identitatem probandãprobandam fallaciſssima eſst.
45 Paruaijm dictio an verè in Scriptura reperiatur, & quid ſsignificet?
46 Perù, vel Pirù nomen Novum eſst in his regionibus Occidentalibus, & quas cõprehendatcomprehendat.
47 Perù, vel Pirù nominis variæ cauſsæ, ſsive etymologiæ referũturreferuntur. Et num. 49. 50. 51. & 52.
48 Garcilaſsſsus Inca ſscripſsit commentarios de origine & Imperio Incarum, & quid ſsentiat de nomine Pirù?
53 Nomina qualiter Provincijs novè detectis, aut ſsubactis imponi ſsoleant?
54 Mexici urbis nomen unde mutuatum?
55 Iectan, aut Iobab, & Ophir ad Provincias Novi Orbis nunquam pervenerunt.
56 Iucatana Provincia non habet nomen à Iectan: & unde, & qualiter illud habere Hiſspanorum tempore cœperit?
57 Sephar mons nihil habet commune cum Andibus Peruanis.
58 Salomonem habuieſſehabuiſſe cognitionem peculiarem Novi Orbis nullo certo argumento probari poteſst.
59 Salomon quamvis ſsapientiſssimus, didicit navigationem Tharſsis, & Ophir à ſservis Regis Hiram.
60 Tyrij diu ſsevarunt epiſstolas Salomonis, & Regis Hiram, quæ agebant de navigationibus in Tharſsis & Ophir.
61 Hiram Rex oſstendit Salomonis miniſstris navigationem longiorem, & ſsibi reſservavit alium breviorem & utiliorem.
62 Tyrij & Phœnices fuerunt olim præſstantiſssimi in arte navigandi.
63 Phœnices unde dicti ſsecundùm Ariſstotelem.
64 Tyria maria Proverbium quid ſsignificet? Et unde originem traxerit?
65 Salomonis divitiæ & theſsauri incomparabiles fuerunt.
66 Divitijs, & theſsauris Salomonis, qui alios aliorum Regum æquare volunt, ſstultitiæ notantur.
68 Templi Ieroſsolymitanum Salomonis Barbari etiãetiam, & hoſstes reverebãturreverebantur.
69 Templum Salomonis cùm Craſsſsus expilavit, aurum præ copia plus dimidio viluit.

p. [166]

VRgent porro adhuc alij,

^† & ut hunc Novum Orbem priſscis innotuiſsſse defendant, cũcum profanis teſstimonijs ſsatis evincere nõnon potuerint, ſsacris propugnare conantur, affirmantes, frequentem eius mentionem, atque cognitionem in ſsacra Pagina reperiri lib. 3. Reg. cap. 9. & lib. 4. c. 22. & lib. 2. Paralipom. c. 9. & 20. & alibi poſssim,

^† quatenus in illis de celeberrimis claſssibus agitur, quas duo illi potentiſssimi & ſsapientiſssimi Hebræorum Reges Salomon & Ioſsaphat in regionem Ophir miſsiſsſse memorantur ſsimul cum navibus, & ſservis Regis Hiram, ut inde aurum & argentum, ebur, ſsimias, pavos & alia pretioſsa aſsportarent.

Quam expeditionẽexpeditionem, ſseu

^† navigationem multi eandem faciunt cum illa, quęquæ in eiſsdem ſacręſacræ Scripturæ locis ſsemel annis tribus in Tharſsis fieri ſsolita, dicitur. Aut certè eodem itinere eandem claſsſsem appellere ad Tharſsis & Ophir, ut conſstat ex relatis a Barrerio in libello de regione Ophira, Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 13. Barradas lib. 3. concor. cap. 11. Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 20. & Pineda de reb. geſst. Salom. lib. 4. cap. 16. q. 2. pag. 211. & ultra eos Fr. Gregor. Garcia lib. 1. de Indor. orig. cap. 2. §. 3. & 4. & noviſssimè eis nõnon relatis Fr. Baſsil. Pontius in q. 8. expoſsit. cap. 2.

Ophir

^†autem, ſsive OphirãOphiram regionem Novum hunc Orbem eſsſse, & pręcipuèpræcipuè ad prècipuas eius Provincias, Mexicanam ſscilicet, & Peruanam pertinêre, apertè, & conſstanter tradit & defendit doctiſss. Bened. Arias Mont. in apparatu in Phaleg. ſsive de primis gentium ſsedibus, in præfat. & in cap. 9. quem ſsequuntur Guillel. Poſstellus, & Goropius Beccanus relati ab Abraham. Ortel. in Theſsaur. Geograph. verb. Atlantis inſsulæ, qui ab eâdem opinione non abhorret. Genebrard. in Chronolog. lib. 1. pag. 35. & lib. 4. pag. 705. Marinus Brixianus in ſsua arca in voce Ophira, & Paruaijm, Pomarius in lexico in eiſsdem verbis, Ioan. Avenar. in Epher. Anton. Poſsſsevin. lib. 3. Bibliot. cap. 5. Michaël Balboa Cabell. in Miſscellan. Auſstr. m.ſs. 2. p. c. 3. & 16. Thom. Bozius de ſsig. Eccl. Dei lib. 20. c. 3. pag. 130. Panigarola in ſspeculo belli, loco 146. advert. 4. Ioan. Funger. in Etymolog verb. Ophir, & admittitur ab Eman. Saa, 3. Reg. 9. & argumẽtisargumentis nõnon futilibus niti tradit Martin. Delrius in ſscholijs ad MedęãMedæam SenecęSenecæ act. 2. & nervoſse eãeam proponit & tueri conatur Fr. Greg. Garc. ubi ſsup. & latiùs lib. 4. c. 1. & ſseq. doctiſss. P. Ioan. Pineda d. lib. 4. c. 16. §. 3. 4. 5. & 6. ex pag. 211 uſq;uſque ad 215. ubi argumentis contrarijs reſpõdêrereſpondêre intẽditintendit, & neminẽneminem referens Fr. Baſsil. d.q. 8. c. 2. & 3. & ante omnes ſsenſsiſsſse videtur

^† clariſssimus ille æquè, ac fœliciſssimus Dux Chriſstophorus ColũbusColumbus, qui cùm in navigatione Oceani Occidentalis ad inſulãinſulam HiſpanãHiſpanam, ſsive HiſpaniolãHiſpaniolam (ut aiunt) appulit, OphirãOphiram ſse reperiſsſse dictitabat, ut ab illo ſsæpius narrante, ſse audiviſsſse ſscribit Petr. Martyr. in decad. Novi Orb. lib. 1. Neque ab eis abeſst Franc.

^† Vatabl. qui lib. 3. Reg. cap. 9. & 22. in eâdem inſsula ante ingreſsũingreſsum Perù conſstituit Ophir, quanquam idẽidem etiam aſsſserat, eſsſse ipſsum interius Perù, ſsimulq́ue Mexicum, 2. Paralip. cap 3. verſs. 3. annot. 16.

In cuius opinionis conſirmationẽconſirmationem à |

p. 167

multis ex prędictisprædictis auctoribus perpẽdiperpendi ſsolet,

^† ipſsam vocem Ophir, quæ etiam aliquando Ophire, vel Opire, pronuntiatur, per Metatheſsim, ſsive littetarum tranſspoſsitionem, in vocẽvocem Perù, vel Pirù, quâ nunc utimur, permutatãpermutatam fuiſsſse, & maximè cum ea colludere videri. Præſsertim ſsi adijciamus, quod ubi d. lib. 2. Paralip. cap. 3. dicitur Salomon: Texiſsſse domum laminis de auro probatiſsſsimo, in Hebræo legitur: AurũAurum Parvaijm. Quæ

^† terminatio, & inflexio vocis videtur eſsſse dualis, cuius ſsingulare ſsit Perù, vel Perù, ut iuxta GrãmaticosGrammaticos Hebraicæ linguæ canones obſservat Pineda in comment. in Iob c. 28. verſs. 16. pag. 500. & de reb. Salom. d. lib. 4. cap. 16. §. 4. pag. 212. num. 3. unde duplex Perù illâ voce ſsignificari videbitur, videlicet Peruana regio, & altera Mexicana, illi contermina: licèt illa tantùm nomen proprium Perù hodie retineat: prout noviſssimè etiãetiam advertit P. Ludovic. Balleſster. in Onomotograph. verb. Ophir, pag. 289. & ita Vatablus ſsuper illum locum ſsic ſscribit: Paruaim numero duali dicitur apud Hebræos fortaſsſse locus ille, qui noſstro tempore le grand Peron, & le petit Peron dicuntur, nam eſst maxima affinitas nominum. Quam

^† coniecturam magis urgent, & extendunt Montanus ubi ſsup. Maluenda d. lib. 3. de Antichriſst. cap. 19. & Fr. Greg. Garcia d. lib. 4. de Ind. origin. cap. 1. & ſsequent. conſsiderantes, frequentiſssimam eſsſse huiuſsmodi vocum depravationem: &

^† plures alias in his Regnis Perù reperiri in fluvijs, oppidis & montibus, quęquæ cum voce Ophir eandem affinitatem habêre videntur.

Deinde ſsuperioribus additur ex ſsententia Montani ubi ſsuprà, & Poſsſsevini libro 2. Bibliothec. capit. 5. Iobab,

^† cuius mentio eſst Geneſsis cap. 10. verſs. 28. incoluiſsſse videri regionem huius Novi Orbis, quęquæ Paria vocatur, auro, margaritiſsq́ue abundantem, & Iectan,

^† de quo in eodem cap. verſsic. 26. nomen dediſsſse ingenti eiuſsdem Americæ Cherſsoneſso, dicto Iucatan, & Sephar

^† montem OrientalẽOrientalem, de quo eod. cap. verſs. 29. eſsſse montes Andes, Peruanæ regionis, longiſssimos omniũomnium montium, qui hactenus in Orbe ſsunt viſsi, ut tradit Acoſsta d. lib. 1. cap. 13. & lib. 3. hiſst. Ind. cap. 22.

Denique

^† perpenditur ab eodẽeodem Pineda & Gregor. Garcia in locis ſsup. relatis, affirmari quidem oportêre, Salomoni, qui fuit omnium mortalium ſsapientiſssimus, & cui Deus ipſse dedit horum, quæ erant, ſscientiam veram, ut ſsciret diſspoſsitionem Orbis terrarum, & virtutes elementorum, ut habetur lib. 3. Reg. cap. 4. & lib. Sap. cap. 7 verſs. 17. minimè fuiſsſse Novum Orbem ignoratum: quod imprimìs erat ſscitu digniſssimum, atque iucundiſssimum. Præſsertim

^† ſsi hanc cognitionem cõiungamusconiungamus cum ſstudio, quod habuit cumulandi aurum & argentum, quorũquorum eiuſsdem Novi Orbis natura facundiſsſsima reperitur.

Sed quamvis prędictaprædicta ſsententia his argumentis, & tantorũtantorum virorũvirorum auctoritatibus muniatur,

^† meritò tamen ab alijs doctis & diligentibus noſstri ſseculi ſscriptoribus improbari ſsolet, ut parum ſsolida, & potius novitatis, quàm veritatis amore, & ſstudio excogitata, ut cõſtabitconſtabit ex traditis à Bened. Perer. lib. 3. in Genef. ubi de Hevilat, Gaſspar. Barrerio in lib. de regione Ophira, Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 13. & 14. Barradas lib. 5. concord. c. 11. Mart. Delrio ſsup. Geneſs. cap. 10. Maluenda lib. 3. de Antichriſs. c. 20. & 21. & ſseq. & de Paradiſso cap. 23. & 41. Ant. Herrer. in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. pag. 2. Bernar. Aldrete de orig. ling. Hiſsp. c. 13. & antiq. Hiſsp. lib. 3. c. 9. pag. 360. Auguſst. Torniel. in annal. ſsacris, 1. tom. anno mundi 1931. num. 45 pag. 229. & ſsuſsiùs 2. to. ann. 3043. n. 7. & 8. Ioan. Drugo lib. 6. Obſser. c. 3. & lib. 9. cap. 12. M. Ant. Palau in paradox. claſssis Salomonis, Ioan. Pineda |

p. 168

in comment. in Iob, cap. 28. verſs. 16. pag. 500. & 501. & iterum de reb. Salom. lib. 4. cap. 16. §. 4. 5. & 6. Vbi

^† tamen ab ijs, quæ anteà dixerat, aliquãtulumaliquantulum flectens, rem in medio relinquẽdamrelinquendam decernit, & id tantùm ſsuperiori opinioni tribuit, ut minus levis, minuſsq́ue deformis cenſseri debeat; & minimè indigna, quæ à ſapiẽtibusſapientibus benignè audiatur.

Et planè, quod pertinet

^† ad Tharſsis, etſsi a nonnullis cum Ophir confundatur, ut ſsuprà retulimus, longè tamen verius eſst, diverſsas per ſse eſsſse navigationes & claſsſses, quas ad eas SalomõSalomon, & Ioſsaphat mittere ſsolebant, & ex diverſsis portubus, & per diverſsa maria, ut latiſssimè probat doctiſs. Ribera ſsup. Ionam, cap. 1. & Thom. Bocius de ruin. gent. lib. 5. cap. 7. pag. 483. licèt verum ſsit, utranque regionem nihilominus eâdem navigatione, & eâdem claſsſse obiri potuiſsſse, exportatis primũprimum ex Ophir, auro, lignis, pavonibus, ſsimijs, ebore: ex Tharſsis verò, etiam auro, argento, gemmis, ac rebus alijs pretioſsiſssimis. In quibus omnibus probãdisprobandis,

^† & in vero loco deſsignando, ubi Tharſsis illa conſsiſsteret, adeò latè & doctè inſsiſstit Pineda d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 5. cum multis ſsequentib. & cap. 16. §. 1. & 2. pag. 211. Fr. Gregor. Garc. d. lib. 1. de Ind. orig. cap. 2. §. 4. ex pag. 34. ad 40. Acoſsta d. lib. 1. cap. 14. Gaſspar Sanctius in Iſsaìam, cap. 2. verſs. 18. pag. 38. & cap. 19. verſs. 22. pag. 199. & cap. 23. verſs. 26. pag. 236. Thomas Bocius d. pag. 483. & pag. 326. Maluenda d. lib. 3. de Antichriſst. cap. 20. pag. 157. cum ſseq. & lib. 5. cap. 14. pag. 281. Ludov. Balleſster. in Onomotograph. verb. Tharſsis, ex pag. 535. & in Hierolog. lib. 2. cap. 9. Torniel. d. anno 3043. num. 9. pag. 50. & Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriuſsque Monarch. lib. 3. cap. 6. & 7. & lib. 2. c. 23. pag. 249. ut otioſsum vidêri poſssit, ſsi Nos, qui ad alia tendimus, in eorum ſscriptis transferendis ſsubſsiſstamus.

Illud

^† tamen in noſstræ Hiſspaniæ gloriam præterire nõnon poſsſsumus, quod Gorop. Becanus tradit lib. 7. Hiſspanicorum, & ex pluribus alijs defendi Pineda ubi ſsupr. cap. 14. & 15. Bocius d. cap. 7. & de ſsig. Eccleſs. Dei lib. 15. cap. 18. Mariana de reb. Hiſspan. lib. 1. cap. 2. Ludo. Nonius in deſscript. Hiſspan. cap. 12. ad fin. & ante eos S. Athanaſs. Synaîta in Hexam. lib. 10. in 3. lib. Reg. Tharſsis ſscilicet ad Hiſspaniam, & præcipuè BęthicasBæthicas eius oras pertinêre, neque aliam regionem fuiſsſse, quàm Tarteſsſsum,

^† cuius beatam auri & argenti, & aliarum rerum omnium copiam, tum veterum Scriptorum teſstificatio, tum præſsens rerum ſstatus ſsatis declarat. Quod latè etiam, & non vulgari ſstudio, licèt vulgari ſsermone proſsequuntur Fr. Ioan. à Ponte d. lib. 3. cap. 6. & Franc. Torreblanca in epit. lib. de magia in defenſsione cap. 4. & noviſssimè & eruditiſssimè Alphonſs. Carranza in libro, quem edere parat de monetarũmonetarum valore & augmento 1. p. QuãvisQuamvis contrariũcontrarium aſsſserat alter Pineda Franciſsc. lib. 3. ſuęſuæ Monarch. cap. 22. §. 4. QuẽQuem

^† non ſsatis iuſstè hac de cauſsa reprehendit, & inſscium & barbarũbarbarum vocat à Pont. ubi ſsupr. Nam id etiam alij viri doctiſssimi negant, & noviſssimè Aldrete de antiq. Hiſsp. lib. 1. cap. 24. in fine, pag. 108. & latiùs Torniell. d. anno 3043. num. 9. pag. 51. & 52.

Quod verò

^† ad Ophiram regionẽregionem ſspectat, non poſsſse illam ullo prorſsus modo cum Peruana, ſsive Novo hoc Americano Orbe cõvenireconvenire, evidentiſsſsimis argumentis meo iudicio convincunt Auctores ſsuprà pro hac opinione relati, pręſertimpræſertim Acoſsta, Barrerius, Barradas, & præcipuè MaluẽdaMaluenda d. lib. 3. cap. 24. & Torniell. d. anno mundi 3043. num. 7. & 8. à quibus ſse nunquãnunquam ſsatis expedire potuerunt Greg. Garc. d. lib. 4. de Ind. orig. cap. 1. & ſseq. Pineda d. cap. 16. §. 5. & Baſsil. Pont. d.q. 8. expoſsit. cap. 3. Et ut omittam, quæ ſsæpè à nobis in ſsuperioribus repetita |

p. 169

ſsunt de omnimoda huius Orbis apud antiquos ignoratione, & inacceſsſsa Oceani magnitudine, & de inſsuperabili difficultate navigandi per altum, necdum cognito acus Magneticæ uſsu: illud certè unum

^† refellendæ iſsti opinioni ſsatis ſsuperq́ue eſsſse videtur, quod conſstet in regione Peruana nec gemmas, nec elephantes eſsſse, nec pavos, nec ſsimias, nec ligna Thyna pretioſsiſsſsima, qualia ex Ophir aſsportari ſsolita narrat Scriptura.

Neque rationi conſsentaneum vidêri,

^† Salomonem ex mari Rubro, relictâ Arabiâ, & Indiâ Orientali viciniori, atque notiori, multarumq́ue rerum pretioſsiſssimarum fertiliori, immenſso circuitu, & maiori diſspendio, quàm quęſtuquæſtu, navigationem inſstituiſsſse ad regiones Americanas, aut Peruenſses. Quod evidentius erit, ſsi animadvertamus ex eiſsdem locis ſsacræ Scripturæ conſstare, prædictas claſsſses

^† ex portu Aſsiongaber ſsolvere ſsolitas fuiſsſse, qui portus in littore maris Rubri continebatur, ut poſst longam diſsputationem probat & concludit Pineda d. lib. 4. cap. 7. & 8. & ſsequentib. Abrah. Ortel. in Theſsau. Geograph. verb. Aſsiongaber, quidquid diſsſsentiat Baſsil. PõtiusPontius d. cap. 3. At verò ſsi in Perù expeditio facienda erat, quorſsum attinebat ex eo portu ſsolvere, & per tot vaſstiſssima maria vagari, & univerſsum Orbem laborioſsiſssimâ navigatione, infinitis penè caſsibus, & laboribus obnoxiâ peragrare, cùm potuiſsſsent ex Ioppe, vel alio portu maris Mediterranei proficiſsci, & per illud & fretum Herculeum multo breviori, ac faciliori, magiſsq́ue uſsitatâ navigatione, ſspacio circiter quinq;quinque mẽſiummenſium ad Peruanam regionẽregionem pervenire.

Sed ubi terrarum

^† Ophira Provincia ſsita, & an alio etiam nomine cognita eſsſset, hactenus ignoratum eſst, & variantes auctorum ſsententiæ rem incertam & dubiam, magis obſscuram & ancipitem reddiderunt. Nam quidem eam in Sophala conſstituunt ſsub ima Africa ad Oceanum Æthiopicum poſsita; quæ

^† regio etiam nũcnunc adeò auri ſsodinis abundat, ut nihil præter aurum exteris mercatoribus communicet, quem admodum Luſsitanorum peregrinationes teſstantur. E quibus Thomas Lopecius ſscribit, Sophalenſses habêre libros Indicâ linguâ conſscriptos; in quibus legitur, Salomonem Regem tertio quoque anno hinc aurum tuliſsſse, atque hodie etiam eam regionem habêre ſsui nominis auri fodinas.

Alij verò OphirãOphiram collocãtcollocant in inſsula Armutia. Alij ad Philippinas, vel Moluccas reijciũtreijciunt, aut certè ad inſsulas ann. 15. ab Alvaro Mendaña repertas, quas inde Salomonis appellatas exiſtimãtexiſtimant. Alij denique frequentiùs, & certiùs cũcum Ioſseph. lib. 8. antiq. cap. 2. & 6. & D. Hieronym. epiſst. 140. de locis Hebraicis,

^† ad Orientales Indias pertinêre ſscribunt, & pręcipuèpræcipuè ad nobiliſssimam earum inſsulam, quęquæ Trapobane, ſsive Samatra dicitur, & hodie Malaca, veteribus Terra aurea, ſsive Aurea Cherſsoneſsus vocabatur, & ad ei adiacentes Peguſsiorum Provincias. Quas

^† opiniones diligenter congeſssit & illuſstravit Gaſspar Barrerius in d. libello de regione Ophira, Abrah. Ortel. ind. Theſsaur. Geograph. verb. Ophir, Carol. Stephan. in dictionar. eodem verb. & plures alij relati a Ribera, Acoſsta, Delrio, Gregor. Garcia, Maluenda, Pineda, Torniello, Aldrete, & Balleſstero in locis ſsup. num. 16. relatis, Pet. Cieza lib. 1. hiſst. Ind. cap. 3. Chriſstian. Adricom. in Theatr. Terræ ſsanctæ in Tribu Phares, cap. 15. Ant. Herrera d. lib. 1. cap. 1. Thom. Bocius lib. 20. de ſsig. Eccleſs. Dei, cap. 3. pag. 320. Ioan. Boterus in relat. univerſs. part. 1. lib. 2. pag. 235. Camillus Borrell. de pręſtpræſt. Reg. Cathol. cap. 19. num. 51. Fr. Ioan à Ponte in d. conveniẽtconvenient. lib. 2. cap. 17. pag. 190. & 191. & MaffęiusMaffæius lib. 1. hiſstor. Ind. pag. 20. qui etiam lib. 16. pag. 397. Loquens

^† de Peguſsiorum origine ex Bonſserri litteris tradit, ſtirpẽſtirpem eos |

p. 170

à Iudæis exulibus ducere, qui a Salomene damnati ad Ophirinas auri fodinas, ea loca primi tenuerunt.

Facitq́ue in confirmationem huius ultimæ ſententięſententiæ, quæ Ophiram indijs OriẽtalibusOrientalibus tribuit, quod ſsciamus, eas ab

^† Ophir, Hevila nomen, & originem incolarũincolarum accepiſsſse, ut habetur Geneſs. 10. & ijs rebus omnibus mirum in modum abundare, quæ ſsacrâ Paginâ referente ex illis navigationibus ad Salomonem adducebantur. Vt præter id, quod hodiernâ experientiâ cognoſscimus, latè recolit, & uſsque ad portentum extollit Maluenda d. lib. 3. cap. 21 & 22. & alij veteres, & recentes auctores, de quibus ſsup. capit. 2. ex numer. 3. Inter

^† quæ aurum laudatiſssimum, & probatiſssimum erat, ut habetur Paralip. 2. cap. 3. ibi: Porro autem aurum erat probatiſsſsimum. Vbi Pagnin. Vatabl. Montanus, & Caiet. vertunt & legũtlegunt: Aurum ex loco Paruaìm, vel de Paruaìm.

Vnde apud Romanos, & alias nationes in, maximo pretio ſsemper extitit, & corrupto vocabulo,

^† Obryzvm quaſsi Ophirizum, vel Ophiriſsum, id eſst, à regione Ophir deductum, dicebatur. Vt obſservant D. Hieron. ſsup. Ierem. & ſsup. Daniel. Acoſsta d. cap. 13. Funger. & Steph. d. verb. Ophir, Pineda ſsup. Iob cap. 28. verſs. 15. & 16. & cap. 31. verſs. 24. Beroald. Torrent & Caſsaubonus ſsup. Sueton in Nerone cap. 44. cũcum inquit: Illum à populo exegiſsſse argentum puſstulatum, & aurum Obryzum, ut plerique omnes Palàm collationem recuſsarent.

Et hinc

^† nummi ſsive ſsolidi obryzati dicuntur in 1. 3. C. de vet num. poteſs. lib. 12. & in l. 1. C. de oblat. vot. lib. 10. quamquam in utroque loco mendum ſsit in antiquis Codicibus, & Obryziati legatur. Quemadmodum & in

^† rub. & 1. temperent, C. de veſstibus oloberis & auratis, lib. 11. ubi paſsſsim legitur, Oloberis, & Olabera, cùm Olobrycis, & Olobryzas, legundum ſsit, quaſsi veſstis, quęquæ tota eſst ex Obryzo, & ibi rectè Alciat. Cuiac. & Gothofred. advertunt, & ad emendationem dictorum, & aliorum iurium, quęquæ extant in Codice Theodoſsian. obſservavit Briſsſson, de verb. ſsign. verb. Obryza, Ioan. Prateius & Ioan. Calinus eod. verb. & ante eos Catellian. Cotta in memorab. iur. verb. Obryzati ſsolidi, & Tiraq. in 1. 3. connub. num. 17. qui tamẽtamen prædictam auri Obryzi etymologiam nõnon omnino probant. Nam

^† magis videtur ex Græco fonte deſscendere, quaſsi ἀϐριϑομ, id eſst, ſsincerum, purum, delicatum, quod ſępèſæpè igne excoctum eſst, ita ut amplius in coctione non diminuatur, ut conſstat ex Plin. lib. 33. cap. 3. dum ait: Auriq́ue experimento ignis eſst, ut ſsimili colore rubeat, quo ignis, atque id ipſsum Obryzum vocant. A quo non diſscrepat D. Iſsidor. qui lib. 16. Etymolog. cap. 17. ab eo dictum cenſset, quod obradiet ſsplendore, ſsitq́ue colorus optimi, & D. Hieronym. qui utrãqueutramque etymologiam complectens in epiſst. 140. ad Principiam Virginem, ſsic ait: Ophir genus auri eſst, vel à loco Indiæ, vel a colore nomine indito. Et congerit alia Martin. Delrio in comment. in Cantica cap. 5.

Sunt etiam, qui Obryzi auri nomen ex

^† Latina voce, Obruſsſsa, deducant, quam ſsigniſsicare volunt examen, probationem, expurgationem & coctionem auri, ut latiùs probat Turneb. lib. 27. adverſs. cap. 18. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 18. § 5. pag. 226. Qui ita emendant

^† locum Suetonij ſsup & explicant illud Cicer. de clar. Orat. Expurgandum eſsſse ſsermonem, & adhibendam rationem quaſsi obruſsſsam, & Senec. lib. 4 nat. quæſst. cap. 5. Si omnia argumenta ad lancem cœperimius exigere, ſilẽtiumſilentium indicetur, ubi Ioan. Opſsopæus ex optimis membranis legit, Ad obruſsſsam. Quæ omnia

^† conducunt ad explicationem 1. 5. C. deſsuſscep. & arcar. & 1. 2 C. de metallar. lib. 12. ubi obryzæ mẽtiomentio habetur.

^† de Phaz ſsive Ophaz, & Mvphaz, & alijs appellationibus, quibus |

p. 171

aurum in ſsacris Litteris appellatur, plura Lector, ſsi velit, vidêre poterit apud Pined & Delrium ſsup. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 24. & Bernard. Aldrete lib. 3. de antq. Hiſspan. cap. 8. ubi

^† addit, inde apud Arabes Regnum phez, fuiſsſse denominatum.

Conſstat

^† ergo (ut ad propoſsitum redeamus) Ophiram regionem ad Americanum Orbem nullatenus pertinêre. Neque adverſsantur coniecturæ, quibus Auctores num. 4. relati in contratiam ſsententiam adduci videntur. Nam reverâ tenues & leves admodũadmodum ſsunt. Atque imprimìs illa parum ſstringit, quęquæ ab ipſsis ut fortiſssima traditur, de affinitate, ſsive colluſsione nominum Ophir & Pirù. Sæpè quippe deficiunt

* nomina, ſsæpè; mutantur, & a ſsua primæva origine degenerant. Sæpè etiam nullo conſsilio, ſsed caſsu res diverſiſsimędiverſiſsimæ in uno, & eodem nomine apud remotas nationes, & varijs linguis utentes, conveniunt, ut latè docet Xenophon. in peculiari huius argumenti libello, quẽquem de æquivocis nominavit, & in eâdem tractatione, de qua agimus, optimis exemplis oſstendunt Barradas lib. 5. concord. cap. 11. Acoſsta d. cap. 13. Maluend. d. cap. 24. pag. 167. & 168. & Pineda d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 16. §. 4. num. 3. pag. 212. Vbi plenè

^† reſspondent ad illud, quod dicitur de auro Paruaijm, & quid hoc nomen ſsignificet, & an in Scriptura reperiatur.

Præſsertim, quia verius eſst,

^† nunquam hanc vocem Perv, vel Pirv ab Indis Occidentalibus cognitam fuiſsſse, ut has Provincias ſignificarẽtſignificarent, ſsed poſsteà ab Hiſspanis impoſsitam, & ad id omne extenſsam eſsſse, quod eſst poſst Panamam uſsque ad Provinciam de Paſsto, & hinc uſsque ad flumen Maule, quod ultra Provinciam de Chile dilabitur, ut tradit Acoſsta d. lib. 1. cap. 13. Ant. Herrer. in hiſst. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. pag. 2. & decad. 3. lib. 10. cap. 2. pag. 356. & in deſscript. cap. 16. pag. 46. Maluend. d. lib. 3. cap. 24. pag. 167. Pineda ſsup. Iob, cap. 28. verſs. 16. pag. 500. & 501. & Bernar. Aldrete lib. 3. de orig. ling. CaſtellanęCaſtellanæ cap. 13 Vbi tradunt

^† veram huius nominis rationem & occaſsionem caſsualem fuiſsſse. Nam cùm primi Hiſspani poſst longam navigationem hæc littora tenuiſsſsent, atque indigenam quemdam piſscationi intentum ex improviſso cõprehendiſſentcomprehendiſſent, geſstu, ac ſsignis rogare cœperũtcœperunt, quęnamquænam illa terra eſsſset, quibus ipſse (quod naturale eſst) de proprio nomine rogari ſsuſspicatus, frequenter reſspondebat & repetebat Beru, Beru quod nomen familiariſssimum eſst maritimis hominibus Peruanis. Indeq́ue Hiſspani, vel reſsponſsione decepti, vel occaſsione ſsumptâ, regionem ipſsam Perù appellaverunt, prout ipſse Pineda, & Aldrete ſse audiviſsſse dicunt

^† à Garcilaſsſso Inca, qui maternam originem ducebat ex Incarum Peruanorum ſsanguine, & eorum hiſstoriam parabat. Quam quidem poſsteà typis mandavit, & in eius lib. 1. cap. 4. & ſseq. hanc eandem narrationem proponit, & ſsubdit, quòd Incarum tempore, eorũeorum regnũregnum, appellabatur Tavantinsviv, quod quatuor Regni partes ſsigniſsicabat.

Sunt etiam

^† qui putent, Hiſspanos ubi primùm ad has oras pervenerunt, cùm auri cupiditate potiſssimum ducerẽturducerentur, ab Indijs ſsibi obvijs ante omnia quęſijſſequæſijſſe, an, & ubi in eis aurum inveniretur Hiſspanâ voce Oro, Oro, quam Indi non intelligentes, nec rectè pronuntiare valentes, repetebant Birv Birv, ut tradit Maluenda d. lib. 3. de Antichriſst. cap. 24. pag. 167. & Sebaſst. Covar. in Theſsaur. ling. Caſsteli. verb. Perù, fol. 586. Vbi

^† aliam etiam aliorum etymologiam addit, qui volunt, Perù nomen Hebræum eſsſse, quaſsi Pere, deductum ex verb. Parad. quod partiri, dividere, ſseu ſseparare ſsignificat, eò quòd terra hæc ita ab alijs remota & ſseiuncta ſsit.

Alij verò

^† has opiniones, ut ani|

p. 172

les fabulas, mertiò reijcientes, prædictum nomen non caſsu his regionibus impoſsitum dicunt, ſsed ſsumptâ occaſsione ex nomine reguli, quem in tractu Panamatico circa littora maris Del Svr invenerunt, qui appellabatur BiRvqvete, indeq́ue ad Provincias ſsucceſssivè luſstratas appellationem derivaſsſse, ut ſscribit Herrera in d. hiſst. gen. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 14. pag. 27. & decad. 1. lib. 1. cap. 1. in ſsin. Aut certè ex

^† prima Provincia, quam FrãcFranc. Pizarrus & ſsocij, prædictum mari traijcientes, occuparunt; vel ab amne quodam illam interluente, qui Pirù, ſsive Piura, dicebatur, qui duobus gradibus ab Æquinoctiali iacet, ducentis viginti leucis poſst Panamenſsem regionem, ut conſstat ex Gomara 1. par. hiſst. Ind. fol. 9. & 62. Auguſst. Zarate lib. 1. hiſst. Perù, cap. 1. Levino Apollonio lib. 1. de reb. Peruenſs. in princ. Acoſsta d. lib. 1. cap. 13. Herrera d. cap. 1. pag. 2. Fr. Gregor. Garc. lib. 4. de Ind. orig. cap. 1. pag. 321. & cap. 4. pag. 334. & pag. 348. Didac. Davalos in Miſscellan. Auſstral. colloq. 27. fol. 114. Cabello Balboa in altera Miſscell. m. ſs. 2. part. cap. 6. Eſst enim

^† frequentiſssimum Provincijs noviter inventis, aut ſsubiugatis, à loco, vel flumine earum primùm explorato, vel ab earum Regibus, aut exploratoribus nomen imponere, ut oſstendunt auctores, quos citavimus ſsup. cap. 4. num. 42. & de Mexici urbe obſservat Gregor. Garc. d. lib. 4. de Ind. orig. cap. 3. §. 3. pag. 507. dicens

^† nomen traxiſsſse ab antiquo Indorum Duce dicto Mexi, qui olim eũeum locum bellicâ virtute poſsſsedit.

Sed neque magis

^† obſstat, quod ex ſsententia Montani & Poſsſsevini num. 11. & 12. retulimus de Iobab & Iectan, qui ad has regiones incolendas deveniſsſse dicuntur: nam, ut rectè obſservat Acoſsta. d. cap. 13 & Maluenda. d. lib. 3. capit. 24. in ſsin. pag. 168. hoc nullis ſsolidis rationibus, auctoribus, aut coniecturis ſstabiliri poteſst; quin potiùs ſsecundùm Torniellum. d. anno 1931. num. 45. veroſsimile non videtur Iectan, aut eius filios, Ophir ſscilicet & Iobab, ſsedes uſsque adeò remotas ſsibi deligere potuiſsſse, aut voluiſsſse, cũcum præſsertim tunc temporis non deeſsſsent aliæ regiones multò viciniores & commodiores, quas ratio prius incoli ſsuadebat, deinde paulatim & ſsucceſssivè ad remotiores pertranſsire, ut reverâ factum fuiſsſse videmus, ſsiquidem filij Iectan in Orientalibus AſięAſiæ partibus habitarunt, ut idem ipſse Torniell. oſstendit num. 51. Et. illud de

^† nomine Iectan, Iucatanæ Provinciæ indito vaniſssimum & ſsutiliſssimum eſst, pręſertimpræſertim ſsi ſsidem habemus Ant. de Herrera in d. hiſst. Ind. decad. 2. lib. 2. cap. 18. in fin. pag. 64. qui docet, ante Hiſspanorum adventum nullum propriũproprium generale nomen eam Provinciam habuiſsſse, & fortuitò impoſsitum eſsſse ex nomine radîcis, quæ Ivca vocatur: ex quibus apud eos panis conficitur, & locis, ubi plantatur, quæ indigenæ Ilatli vocant. Vel quia cùm primi exploratores maritimos Indos de nomine terręterræ rogarent, illi reſponderũtreſponderunt, Toloqvitan, peculiare quoddam oppidum deſsignantes; unde Hiſspani univeriam regionẽregionem Ivcatam, & poſsteà magis corrupto vocabulo IvcaTan appellare cœperunt.

^† pari, aut maiore levitate nititur illa montis Sephar, & Andium Peruanorum cõmixtiocommixtio à Montano cõmentacommenta, quam etiam in hoc reijcit, & convincit Acoſsta d. cap. 13.

Denique non obſstat, quod ultimo loco de Salomonis ſsapientia, & ingenti ſstudio cumulandarum opum conſsideravimus. Nam, ut ait Pineda, d. cap. 16. §. 4. num. 4. pag. 213.

^† etſsi ei concedamus abſsolutiſssimam CoſmographięCoſmographiæ, & Geographiæ, & totius Philoſsophiæ ſscientiam, ac proinde cognoviſsſse, hunc Orbem eſsſse Sphæricum, & ex parte nobid oppoſsita ab Antipodis habitari. Nuſsquam tamen certo |

p. 173

argumento probabitur, quòd peculiariter Americam notam, vel exploratãexploratam habuerit, & vel capiendi experimenti, vel opes cumulandi gratiâ, claſsſsem in eam deſstinaverit. Illud quippe, quod de Ophir adducitur, iam ſsatis ſuperq́;ſuperq́ue reiecimus.

Quibus non

^† incongruenter addere licet, ipſsam in Ophiram, & Tharſsis navigationem à Salomone non antè tentatam, quàm ab Hiran Rege Tyriorum, & eius ſservis illius notitiãnotitiam habuiſsſset, & cum eo ſsocietatem inijſsſset, quod plures tradunt poſst viceſsimum quartum Regni ſsui annum contigiſsſse, ut conſstat ex prædictis locis ſsacræ ScripturęScripturæ & ex epiſstolis

^† quas duo Reges ſsibi invicem ſscribebant, quęquæ olim apud Tyrios roligiosèreligiosè obſervabãturobſervabantur, earumq́ue meminit Dius in hiſstorijs Phœnicijs, & poſst eum Ioſseph. lib. 1. adverſs. Appion. & Anton. Poſsſsevin. in apparatu, 1. tom. pag. 776. & ex alijs, quæ tradunt Caietan. Abulenſs. & alij, quos refert Pineda d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 4. pag. 167. & Bernard. Aldrete de antiq. Hiſsp. lib. 1. cap. 24. pag. 107. & 108. & lib. 2. cap. 2. Vbi addit,

^† Regem HirãHiram ſsibi & ſsuis faciliorem & quæſtuoſiorẽquæſtuoſiorem navigationẽnavigationem reſservaſsſse, & Salomonis claſssibus, & miniſstris longiorem & difficiliorem communicaſsſse.

Tyrios autem ſsive Phœnices

^† fuiſsſse eâ tempeſstate omnium hominum in navigandi arte, & navali militia pręſtantiſsimospræſtantiſsimos, ſsatis ex eiſsdem auctoribus conſstat, & ex Iſsaìa cap. 23. Ezechiel cap. 27. Herod. lib. 1. Arrian. lib. 2. Strabo. lib. 16. ubi inquit: Quantum claſsſsi potuerint, argumento evidenti eſst multitudo, & magnitudo coloniarum ab eis deductarum. Ariſstot. lib. de mirab. auſscultat. dum tradit: Aiunt

^† quidam phœnices appellatos, quòd primi maria navigantes, quocunque appellerent, omnes necarent. Et ex Feſsto Pompeio de verbor. ſsignific. pag. 301. ubi inquit: Hinc

^† in proverbium deductum eſsſse, Tyria maria, quòd Tyro oriundi Pœni adeò potentes maris fuerunt, ut omnibus mortalibus navigatio eſsſset periculoſsa.

Planè

^† ingentes Salomonis divitias fuiſsſse, & ſsummo ſstudio undique conquiſsitas, negare non poſsſsumus, cùm id paſssim Scriptura teſstetur, quæ Paralip. 2. ait, illi a Deo promiſsſsum: Divitias & ſsubſstantiam, & gloriam dabo tibi, ita ut nullus in Regibus, nec ante te, nec poſst te fuerit ſsimilis tui. Et Reg. 3. cap. 10. inter alia inquit, quòd præ auro, gemmis & margaritis, quas congeſsſserat: Non erat argentum, nec alicuius pretij putabatur in diebus Salomonis: & 2. Paralip. cap. 9. tantam fuiſsſse argenti copiam in domo Salomonis, ut in campeſstris lapidum. Quod latè proſsequitur, & ſspecialiter enumerat, atque exornat lib. 1. Paralip. cap. 22. Ioſseph. lib. 7. antiq. cap. 12. Pineda Franciſscanus in Monarch. lib. 7. cap. 19. §. 5. alter Pineda d. lib. 4. de reb. Salomon. per totum, Auguſst. Torniell. in annal. ſsacris tom. 2. ann. 3043. num. 4. pag. 46. & Budæus lib. 4. de aſsſse, ubi theſsauros Regis David centum viginti trium millionum fuiſsſse dicit, Salomonis autem eius filij decuplo maiores, hoc eſst, 1230. milliones.

Quapropter idem Pineda d. lib. 4. cap. 19. pag. 232. eorum

^† ridet, & reprehendit ſstultitiam, vel invidiam, qui divitias aliquorum Regum noſstri temporis cum theſsauris Salomonis volunt comparare. Quod & facit noviſssimè Franc. Torreblanca in epit. lib. de Magia in defenſsione cap. 4. per totum. Soli enim

^† ſsumptus, & expẽſęexpenſæ extructionis & cultus templi Ieroſsolymitani omnium Regum divitias, imò & omnem admirationem excedunt, ut conſstat ex ijs, quæ latiſssimè ſscribunt Arias Montanus, & Ribera in libris de Templi fabrica & ijs, quæ ad templum pertinent. Salmeron. to. 1. proleg. 42. Barradas tom. 2. cõcordconcord. lib. 3. ex cap. 9. ad 52. Ioan. Azor. tom. 1. inſstit. moral. lib. 6. ex cap. 24. uſsque |

p. 174

ad 56. Villalpand. in apparat. ſsup. Ezechiel. Pineda de reb. Salom. lib. 5. c. 5. cum ſseq. & compendiosè TorreblãcaTorreblanca d. cap. 4. Et ultra relatos ab eis Simon Maiol. in dieb. Canicul. to. 1. clloq. 19 pag. 431. & colloq. 23. pag. 527. & ſseq. ubi inter alia tradit, totum templum, quod erat ſsexcentorum pedum longitudinis, latitudinis cubitorum centũcentum, à ſsummo vertice uſsque in imum pavimentum, aureis laminis fuiſsſse contectũcontectum: & univerſsum locũlocum. qui Sancta–SãctorumSancta–Sanctorum dicebatur, ex puro auro fabricatũfabricatum, quod ſsexcentis auri talentis ęſtimareturæſtimaretur. Et unam trabem inter alias in eo poſsitam, penitus aureãauream, trecentarum minarũminarum auri, id eſst, ſeptingentarũſeptingentarum & quinquaginta librarũlibrarum. Et quod clavis aureis omnia hæc affigebãturaffigebantur, quorũquorum ſsinguli ad quinquaginta ſsiclos ęſtimationeæſtimatione pretij valuiſsſse ferũturferuntur. In eoq́ue ædificando artifices centũcentum quinquaginta millia & ſsexcentos occupatos fuiſsſse, ultra innumeros alios, qui terrâ, mariq́;mariq́ue operi neceſsſsaria cõquirebantconquirebant & præparabant, deſserviſsſseq́ue in eo Sacerdotum quatuor & viginti millia, & ut videtur alijs, quadraginta quatuor millia. Muſsicen profitẽtesprofitentes ſsex millia, LevitarũLevitarum octo millia. Vnde memorat Ægeſsipp. lib. 5. de excid. Ieroſsolym. c. 43. tantam fuiſsſse illius templi maieſstatem, ut

^† etiam Barbarorum gentes illud venerarentur, & inferrent munera prædones religionis. Adeò, ut eodẽeodem teſste lib. 1. c. 17. Pompeius, cùm eò perveniſsſset, maluerit admirari, quãquam prædari. Quod tamen non fecit Craſsſsus, qui rapacior fuit, illud expilans, ut conſstat ex Zonara to. 1. annal. ubi ait, tantam

^† fuiſsſse auri prædam, ut dimidio minus in Syria valuerit, quàm reverâ alibi ęſtimareturæſtimaretur.

CAPVT XIV. An in Novo hoc Orbe ante Hispanorum adventum ullibi Evangelium praedicatum fuerit?

CAPVT XIV. An in Novo hoc Orbe ante Hiſspanorum adventũadventum ullibi EvãgeliumEvangelium prædicatum fuerit?

SVMMARIVM Capitis XIV.

1 Chriſsti fidem in Novo Orbe iam olim prædicatam plures affirmant. Et numer. 3.
2 Apoſstolos per univerſsum Orbem Evangelij lucem diſsſseminaſsſse, multi opinantur.
4 Ioan. del Caũño Canonicus Salmant. laudatur.
5 Chriſstus Dominus plurimos ſsua trium annorum prædicatione convertit.
6 Apoſstoli unde ita dicti, & quando, & ad quid a Chriſsto delecti?
7 Apoſstoli breviſssimo tempore totum Orbem prædicando penetrarunt. Et num. 11.
8 Pſsalm. 18. verſsus, & D. Pauli locus ad Rom. 10. exponitur & illuſstratur.
9 D. Paulus quo tempore ſscripſserit epiſstolas ad Romanos & Coloſsſsenſses.
10 Cap. Dominus 19. diſstin. & cap. fundamenta, de election. in 6. exornantur.
12 Chriſsti vaticinium de conſsummatione ventura poſst univerſalẽuniverſalem Evangelij prædicationem, plurimi exponunt de excidio & conſsummatione materialis Ieruſsalem.
13 Ieruſsalem diſstructio quo tempore contigit?
14 Apoſstoli triginta & octo annis, & ut aliqui intendunt, undecim tantùm poſst Chriſsti mortem in univerſsis mundi partibus prædicarunt.
15 Divi Marci locus exponitur cap. ult. & quando ille ſsuam Evangelicam hiſstoriam ſscripſserit?
16 Vbique dictio quid ſsignificet?
17 Lex urbana 166. D. de verb. ſsign. emendatur cum Cuiac.
18 Apoſstoli cur dicti fuerint ſsagittæ volantes Pſsal. 127. & Zachar. 9. & quadrigæ Habac. 3.
19 Apoſstoli dicti ſsunt nubes velociſssimæ, & œcœli, & pedes Domini. Et quare?
20 Maria Magdalena cur unguento unxerit pedes Domini?
21 Clementis Alexandrini inſsignis locus expenditur.
22 Apoſstolos Dominus multis donis, & gratijs inſsignivit ratione prædicationis.
p. 175
23 Apoſstoli Chriſsto, & eius beatiſsſsimæ Matri cedunt, cum alijs verò Sanctis temerè comparantur.
24 Apoſstoli alios ſseptuaginta duos comites ad prædicandum elegerunt, & an hi propriè Apoſstoli vocari poſsſsint, & cur eo numero electi?
25 Cap. in novo 21. diſst. illuſstratur.
26 Fideles Chriſsti ob perſsecutionem Iudæorum in varias Orbis Partes diſsperſsi, eum prædicarunt.
27 D. Paulus in multis Orbis partibus Evangelium annuntiavit.
28 Romani tempore mortis Chriſsti Domini per totum ferè Orbem dominabãturdominabantur, & ita fuit facilior eius prædicatio.
29 Prudentij carmina expenduntur. Et num. 51.
30 FedeiFidei, & propagationis Evangeliæ quam brevis & univerſsalis fuerit progreſsſsus ex Theodor. Iuſsti. Beda & alijs.
31 Evangelij progreſsſsum tempore Apoſstolorum Baronius, & alij diligenter ſscribunt.
32 Ecclſsiæ plures tempore Apoſstolorum Deiparæ erectæ.
33 B. Virginis del Pilar Cæſsarauguſstanæ urbis ad D. Iacobum apparitio, & templi ibìdem ab eo conſstructi hiſstoria refertur & comprobatur.
34 D. Iacobi Apoſstoli adventus & prædicatio Hiſspaniæ licèt ab aliquibus malè negetur, à plurimis alijs rectè defenditur, qui recenſsentur.
35 Ioan. Fernandez à Velaſsco, excellentiſssimus Caſstellæ Comeſstabilis, laudatur.
36 D. Iacobum Hiberniam adijſsſse, & in ea prædicaſsſse narratur.
37 D. Paulus in Hiſspania prædicavit, & D. Petrus.
38 Fides & Evangelium chirſsti miraculosè, & per ipſsorum etiam oraculorum prædictiones propagatum fuit.
39 Oracula plura perpenduntur, quæ chriſsti adventum, & Fidem Gentibus annuntiaſsſse videntur.
40 Templi ab Argonautis conſstructi, & per Oraculum Virginis Mariæ ſsacrari iuſssi, notabilis hiſstoria refertur.
41 Ignoto Deo Ara ab Athenienſsibus & Romanis erecta & quare?
42 Chriſsti mortem doluiſsſse, & ſsub Panis nomine dæmones Gentibus annuntiaſsſse ex notabili hiſstoria Plutarc. & aliorum.
43 Apoſstolos potuiſsſse celerrimè per miraculum ad prædicandum in remotiſssimas regiones deduci, pluribus exemplis oſtẽdituroſtenditur.
44 Habacuc per aëra ab Angelo ductus, & etiam Phillipus Diaconus.
45 Apoſstoli nubibus ducti in tranſsitu B. Mariæ miraculosè momento temporis ex diverſsis mundi partibus convenerunt. Regina Sabà ex relatione, & vocibus avium habuit notitiam Salomonis, ibidem.
46 Eccleſsia ſsancta Dei dicitur Apoſstolica & Catholica, & quare?
47 Catholica dicta eſst Eccleſsia Dei ab ipſsis Apoſstolis: & quid hoc homen deſsignet?
48 Hæretici multum dolent, quòd Fides, & Eccleſsia Dei dicatur Catholica.
49 Sanctus Ignatius Martyr quid ſsenſserit de unitate Eccleſsiæ Catholicæ.
50 Vincentius Lirenſsis optimè exponit cauſsam cur ſsides & Eccleſsia Dei dicatur Catholica.
52 Evangelicæ Fidei prædicatæ in Novo Orbe aliqua antiqua teſstimonia, & veſstigia reperi, videntur. Ft numer. 55.
53 Tertulliani locus expenditur, quo Fidem Catholiam ſsua ætate etiam in Provincijs, & inſsulis ignotis prædicatam tradit.
54 D. Thomas Apoſstolus prædicavit apud Sinas, & alias extremes nationes Indiæ Orientalis, & apud Braſsilienſses, num. 60.
56 Cruces, & aliqua alia ſsigna myſteriorũmyſteriorum Fidei in Novo Orbe repertæ dicuntur.
57 Apoſstolorum, qui in Novo Orbe quondam prædicarunt, quædam veſstigia hodie reperiri aliqui tradunt.
p. 176
58 Miraculum cuiuſdãcuiuſdam Apoſstoli, qui olim apud Peruanos prædicaſsſse dicitur.
59 Effigies antiquiſsſsimæ hominum, habitũhabitum Apoſstolorum referentium, in Novo Orbe inveniuntur.
60 Braſsilienſses conſservant memoriam prædicationis D. Thomæ.
61 D. Thomæ Apoſstoli pedum veſstigia ſscopula impreſsſsa oſstendunt Braſsilienſses.
62 Chriſstus Dominus in cœlum aſscenſsurus pedum veſstigia petræ impreſsſsa reliquit.
63 Crucis de Crabuco, quæ apud Peruanos hodie religioſsiſsſsimè veneratur, hiſstoria.
64 Cruciſsixi imagines inventæ in ruinis urbis Goœæ hiſstoria.
65 Imaginum ſsacrarum uſsum improbant ſsectarij, contra quos plurimi ex Catholicis ſscripſserunt.
66 Granadilla frutex Novi Orbis in flore, & folijs omnia ſsigna Paſsſsionis Chriſsti repræſsentat; & plures, qui de hoc ſscripſsere.
67 Omnipotenti divinæ nihil occultum eſst, aut inacceſsſsum.
68 Apoſstolorum temporibus, imò noſstris, Fides Chriſsti in toto Orbe prædicata nõnon eſst. Et num. 70. & 71.
69 D. Matthæi locis cap. 24. verſs. 14. exponitur & illuſstratur.
70 Conſsummatio, de qua Chriſstus apud Matth. de extrema mundi deſstructione accipienda eſst.
71 Evangelij prædicationem ante finẽfinem mũdimundi non perficiendam Orig. Auguſst. & alij plurumi docent.
72 D. Chryſsoſst. ſsibi contrarius videtur in tempore, quo univerſsalis Evangelij prædicatio implenda eſst.
73 Indis Novis Orbis nullatenus fuiſsſse annuntiatum Evangelium uſsque ad Hiſspanorum adventum, plurimi tradunt, quorum dicta recenſsentur.
74 S. Vincetij Ferrer vaticiniũvaticinium de Orbis prædicatione per Religioſsos diverſsarum Ordinum efficienda & perficienda.
75 D. Ambroſsij locus inſsignis Indorum converſsionem quodammodo vaticinantis.
76 Apoſstolos per totum Orbem Evangelium prædicaſsſse, Scripturæ, & Auctores, qui docent qualiter exponendi. Et num. 79.
77 Lex in Orbe 17. D. de. ijs, qui ſsunt ſsui, illuſstratur.
78 Scriptura ſsacra ſsæpè utitur vulgaribus loquendi formis.
80 Apoſstolorum aliquẽaliquem in religionibus Novi Orbis prædicaſsſse, nullo certo teſstimonio, aut veſstigio comprobari poteſst.
81 Apoſstoli ad prædicandum EvangeliũEvangelium, quas Provincias, & qualiter ſsortiti ſsint?
82 Iacobi Chriſstopolitani opinio reijcitur.
83 Oracula Idolorum, quæ gentibus Chriſsti adventum annuntiarunt, ab eis intellecta non fuerunt.
84 Evangelij prædicatio non fit per ſsolam famam, & rumorem adventus, & Fidei Chriſsti, ſsed per illuſstrationem & ſsuaſsionem Gentilium ad eam capeſsſsendam.
85 Eccleſsia verè dicitur Apoſstolica & Catholica, quamvis poſst Apoſstolorum prædicationem auctior indies, & univerſsalior evadat. Et num. 88.
86 Vrbem totam incendiſsſse dicitur, qui eius partibus ignem iniecit, qui creſscendo & ſserpendo eam abſsumpſsit.
87 Apoſstoli totius Orbis prædicatores dici potuerunt.
89 Chriſsti promiſsſsiones Apoſstolis factæ, etiam in eorum ſsucceſsſsoribus verificari poſsſsunt ſsecundùm Auguſst.
90 EvãgelijEvangelij per Apoſstolos prædicati apud Indos Novi Orbis veſstigia, quæ quidãquidam commendant, alij vaniſsſsima eſsſse docent.
91 Crux de Carabuco ab Hiſspanis fabricata fuit.
92 Indorum traditiones in rebus antiquis parũparum fidei habere debent, & quare?
93 Barbari ad hiſstorias retinendas minùs idonei ſsunt.
94 Diabolus eſst Dei ſsimia, & ſsæpè GẽtibusGentibus arrogando ſsibi divinum cultum, illudit.
95 Indi Novi Orbis ſsi fortè olim lucẽlucem aliquãaliquam Evangelij babuerunt, eam prorſsus ſsuis vitijs vel barbariè obſscurarunt.
96 Caroli V. Imp. epiſstola quædãquædam ad Reges & gentes Novi Orbis miſsſsa perpẽditurperpenditur.

p. 177

SVperest ut alij aliorum argumentationi ſsatisfaciamus, qui adhuc oſstendere curãtescurantes, Occiduas iſstas, & Auſstrales plagas priſscis etiam ſęculisſæculis, ante Columbi & Caſstellanorum in eas adventum, cognitas, & luſstratas fuiſsſse, eò progrediũturprogrediuntur, ut quod magis eſst, Chriſsti

^† quoque Fidem, & Evangelij lucem in illis prędicatamprædicatam affirment. In quo argumento proponendo, & promovendo, ultra ea, quæ latè, & generaliter

^† de univerſsali Apoſstolorum prædicatione loquentes tradunt D. Hylar. Chryſsoſstom. Hieronym. Thomas, Ethym. Theophyl. Toſstatus, Gagnæius, Ianſsenius, Maldonatus, & alij ſsup. Matthæ. capite 24. & 25. D. Ambroſs. in Luc. capite 10. Beda in Marc. capite 13. Adrian. Finæus libro 2. flageli, capite 12. Pinſstus in Daniel. capite 2. Leo Caſstrenſs. libro 1. Apolog. pagina 261. Genebrard. libro 2. Chronograph. pag. 223. 368. 369. Specialiter

^† inſsiſstit, de noſstra America agens, Fr. Stephan. de Salazar ſsup. Symbol. Apoſstol. diſscurſsu 16. capite 3. Acoſsta in hiſstor. Ind. libro 5. capite 25. Fr. Ioan. à Ponte in convenienti. utriuſsque Monarch. libro 2. capite 2. per totum, Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Indiana libro 15. capite 4. 7. 48. & 49. & quâ ſsolet diligentiâ illud exornat Maluenda libro 3. de Antichriſst. capite 2. & capite 25. & ſsequentibus, & olim idem Salmanticæ affirmavit inſsignis

^† ille Canonicus ſsacræ Scripturæ interpres Ioannes del Caño, cùm publicè exponeret illud Pſsalm. 18: In omnem terram exivit ſsonus eorum, ut refert Michaël Balboa Cabello in Miſscellan. Auſstr. 3. parte capite 6. Pro cuius ſsententiæ confirmatione hæc fundamenta, quæ ſsequuntur, præcipuè conſsiderari poſsſse videntur.

Primum,

^† quòd licèt Thomas Bozius libro 20. de ſsignis Eccleſs. Dei, capite 1. & Acoſsta libro 1. de procur. Ind. ſsalut. capite 3. pagina 139. ſsentire videantur, Chriſstum Dominum paucos ex mortalibus ad ſse ſsuâ prædicatione traxiſsſse, certius tamen eſst, copioſsam & admirabilem Gentium converſsionem operatum fuiſsſse tribus illis annis, quibus Ieroſsolymæ, & alibi prædicavit, ut pluribus oſstendit Illuſstriſs. Baronius in Annal. Eccleſs. tom. 1. anno 39. num. 144. Suarez 3. part. quæſst. 41. diſsputatione 30. ſsectione 3. Ioan. à Ponte dicto libro 2. capite 4. 5. 6. 7. & 8. & ante eos Euſseb. Cæſsarienſsis libro 1. capite 13. qui ait: Christi Divinitas in omnes homines crebris ſsermonibus pervagata, infinitos prope, cùm ex longinquis regionibus, tum ex ipſsa Iudæa ad ſse traxit: quæ propagatio ſstatim multò magis extendi cœpit, per diſscipulos ab eodem Chriſsto delectos, quos

^† & Apoſstolos vocavit, ideſst, miſsſsos, legatos, vel nuntios, ut explicat D. Hieronym. in epiſst. ad Galat. capit. 1. & ante reſsurrectionem, & poſst reſurrectionẽreſurrectionem per Orbem terrarum miſsit, ſsicut ipſse à Patre miſsſsus fuerat, ſsummâ curâ præcipiens, ut Evangelium in omni loco, & omni creaturęcreaturæ prędicarentprædicarent, omneſsq́ue gentes docêrent & baptizarẽtbaptizarent, ut habetur Luc. 6. 10. & 24. IoãIoan. 20. Marc. 3. & 16. Matth. 10. 18. & 28. & ActuũActuum Apoſst. capit. 1. & traſsumptivè in cap. in novo, diſst. 21. ubi Anacletus ſscribit, huiuſsmodi Apoſstolos, iubente Domino diſsperſsos, in toto Orbe EvãgeliumEvangelium prædicaſsſse. Quod Oraculum cùm deficere nequeat, & omnem prorſsus Orbis regionem ſsuâ generali prolatione cõprehẽdatcomprehendat, neceſsſsarium eſsſse inquiunt, in |

p. 178

has etiam Americanas, quantumvis diſssitas & remotas, aliquem ex Domini diſscipulis perveniſsſse, qui Catholicam Fidem Barbaris iſstis hominibus annuntiaret.

Neque hoc mirum, aut obſscurum videri poteſst, cùm eâdem Scripturâ tradente doceamur,

^† eoſsdem Apoſstolos breviſssimo tempore Evangelij ſsono, & luce omnen terram implêſsſse, iuxta illud, quod longè antè vaticinatus fuerat David Pſsalm. 18. In omnem terram exivit ſsonus eorum, & in fines Orbis terræ verba eorum. Quæ

^† verba de Apoſstolis intelligit Tertullian. lib. 4. adverſsus Marcion. cap. 43. ubi dictum Chriſsti mandatum elucidans, ait: Siquidem & Apoſstolos mittens ad prædicãdumprædicandum univerſsis nationibus, in omnem terrãterram exire ſsonum eorum, & in terminos terræ voces eorum, Pſsalmum adimplendo præcepit. Et idem probãtprobant omnes Patres Eccleſsiæ, ut obſservat Maluenda. d. lib. 3. de Antichriſst. cap. 27. 28. & 29. Vbi varias eius loci verſsiones, & expoſsitiones adducit, & eſst expreſsſsum D. Pauli teſstimonium in Epiſstol. ad Romanos capit. 10. verſs. 18. Vbi probare intendens, nullum mortalium, ſsive Iudæum, ſsive Gentilem potuiſsſse iam illo tempore iuſstam aliquam ſsuæ infidelitatis cauſsam prætexere, quòd Evangelium non audiviſsſsent. Nunquid (inquit) non audierunt? & quidem in omnem terram exivit ſsonus eorum, & in fines Orbis terræ verba eorum; quod etiam repetit, quantum ad prædicationem in univerſso mundo, & univerſsæ creaturæ, quæ ſsub cœlo erat, ſsuo tempore factam, in Epiſstol. ad Coloſsſsenſs. cap. 1. verſs. 5. & 23. Quas

^† Epiſstolas D. Paul. ſscripſsiſsſse anno 24. & 26. poſst paſssionem Domini, benè conſsiderat Maluenda dicto lib. 3. capit. 2. pagina 109. Leo quoque Papa epiſstol. 87. relatus

^† in cap. ita Dominus, diſstinctione 19. & ab eo deſsumens Nicolaus Tertius in cap. fundamenta de elect. in 6. diſsſsertè teſtãturteſtantur, veritatem, quæ anteà legis, & Prophetarum præconio continebatur, per Apoſstolicam tubam in ſsalutem univerſsitatis exijſsſse. Vnde

^† rectè dixiſsſse videtur D. Chryſsoſst. homil. 76. in Matth. Theophyla. in Euthym. ſsup. eundem Matth. capit. 24. & Iacob. Gualtherus in ſsua Chronograph. anno 100. pagina 13. columna 6. prędicationemprædicationem Evangelij breviſsſsimo temporis ſspacio per totum Orbem quaſsi fulgur rutilaſsſse. Idq́ue maximum argumentum omnipotentiæ Christi eſsſse. Viginti enim annis, inquit Divus Chryſsoſstomus, aut ad ſsummum triginta ad omnes oras Orbis Evangelium transſscurrit. Quod & tradũttradunt D. Ignatius & D. Hieronym. in locis relatis a Maluenda. d. cap. 2. Tertullian. lib. contra Iudæos, cap. 7. Theodoret. lib. 4. de curat. Græc. affectio. Ægeſsip. lib. 2. de excid. urb. cap. 2. & Euſseb. Cæſsarienſs. lib. 2. hiſst. Evangel. cap. 3. & Nicephor. lib. 2. cap. 8. ubi notanter ſscribunt: Cœleſsti, divinaq́ue virtute, & præſsidio, repentè, nulla ferè mora interpoſsita, tanquam quoddãquoddam Solis iubar ſsalutare Dei verbum, univerſsum terrarum Orbem ſsuo ſsplendore colluſstraſsſse, ſsacrarum litterarũlitterarum teſstimonio appoſsitè reſspondens; in omnem terram ſsonus divinorum Evangeliſstarum & Apoſstolorum exivit, & in fines Orbis terræ verba eorum, &c. Vltra quos Eleutherus de eodem fermè tempore loquens, inquit: Fidem Thrax, Fidem Lybis, Fidem Hiſspanus, & omnes populi receperunt, & Lactant. lib. 5. capit. 13 ita ait: Cùm ab ortu Solis uſsque ad Occaſsum lex Divina ſsuſscepta ſsit, & omnis ſsexus, omnis ætas, & gens, & regio unitis, ac paribus animis Deo ſserviant, &c.

Accedit his

^† quod iuxta plurimorum Sanctorum Patrum ſsententiam, quam latè proponit & exornat Maluenda dicto lib. 3. capit. 1. pag. 107. & capite 4. pagina 111. id quod Chriſstus dixit apud Marcum capite 13. & Matth. capite 24. tunc futuram eſsſse deſstructionem, & conſsummationem, quando iam in omnes gentes prædicatũprædicatum fuiſsſset Evangelium, ad excidium |

p. 179

tantùm Templi, & materialis Ieruſsalem referendum videtur, quam tunc præ oculis habebat. Quæ

^† deſstructio contigit anno Chriſsti 72. ut prodit Baron. tom. 1. eodem anno. Et ſsi hoc verum eſst,

^† apparet, triginta & octo annis poſst initium Evangelicæ prædicationis, iam fuiſsſse ab Apoſstolis, & alijs Chriſsti diſscipulis per univerſsum Orbem propagatum. Quinimò & undecim annis poſst eius mortem idem etiam factum fuiſsſse probare intendit Fr. Ioan. à Ponte. d. cap. 2. §. 3. pag. 93. conſsiderans,

^† D. Marcum ſsuam Evangelicam hiſstoriam ſscripſsiſsſse anno Chriſsti 45. ut obſservat Baron. d. tom. 1. in eodem anno, & tamen cùm legationem Apoſstolis iniunctam narraret, ita ſscribit cap. ult: Illi autem profecti prædicaverunt ubique Domino cooperante, & ſsermonem confirmante ſsequentibus ſsignis.

Illa

^† quippe dictio, ubique, idem valet, quòd ubicunque, & in omnibus locis, ut apparet ex l. in lege 77. D. de contrahenda emptione, l. quod niſsi in fine, D. de oper. libert. & ex Tito Livio lib. 45: Reſsq́ue omnes, quæ ubique depoſsitæ eſsſsent, & pecuniam Regiam conferri. Quibus ex locis rectè Cuiacius

^† in l. Vrbana 166. D. de verborum ſsignificatione, pro ibique, legit, ubique, & idem obſservant Briſsſsonius, Hotman. Prateius, & Calinus de verborum iuris ſsigniſsicat. verb. Vbique. Et in noſstris terminis Tertullian. d. lib. contra Iudæos capit. 7. ſsic inquiens: Chriſsti regnum, & nomen ubique porrigitur, ubique creditur, ab omnibus gentibus colitur, ubique regnat, ubique adoratur, omnibus ubique tribuitur æqualiter, &c.

Secvndò: in eiuſsdem opinionis cõfirmationemconfirmationem conſsiderari poteſst, Apoſstolos, ut mandatum Domini implêrent, ipſso præſsertim, qui mandaverat, adiuvante, eâ alacritate & velocitate per univerſsum Orbem diſscurriſsſse, ut meritò

^† ſsagittarum volantium nomen acceperint, iuxta illud Pſsal. 127: Sicut ſsagittæ in manu potentis, ita filij excuſsſsorum; quod ſsic explicat Titelman.

ibîdem, & Zachariæ 9. 13. Extendi mihi Iudam quaſsi arcum, implevi Ephraim: & exibit ut fulgur iaculum. Quem etiam locum, & alia ſsimilia de eiſsdem Apoſstolis intelligit Pineda lib. 5. de reb. Salom. cap. 4. §. 6. pag. 283. & conducit illud D. Ambroſs. ſsup. Habac. cap. 3. ubi exponens ills verba: Aſscendes ſsuper equos tuos, & quadrigæ tuæ ſsalvatio, ſsic inquit: Agitavit Chriſstus Apoſstolos ſsuos, quos per diverſsa mundi direxit, ut toti Orbi Evangelium prædicarent.

Dicit quoque ſsunt

^† nubes velociſssimæ, & cœli, qui perpetuo & indeſsinenti motu volvuntur, iuxta illud Iſsaiæ cap. 60: Qui ſsunt iſsti, qui ut nubes volant? quod Eccleſsia de Apoſstolis canit, & illud Pſsalm. 18: Cœli enarrant gloriam Dei, quod D. paul. ad Roman. 10. de eis ſsimiliter accipit. Necnon etiam ob eandem rationem appellati ſsunt pedes Domini,

^† qui & à Maria Magdalena in huius rei ſsignificationem unguento delibuti videntur, ut piè conſsiderat

^† Clemens Alexandr. lib. 3. Pædag. capit. 8. ubi de hac unguenti ſsparſsione agens, ſsic inquit: Poteſst autem hoc eſsſse ſsymbolum doctrinæ Domini, & eius paſsſsionis; pedes enim, qui unguntur unguento odorifero, doctrinam Divinam ſsignificant, quæ cum inſsigni gloria Orbem terræ pervadit. Exijt enim ſsonus eorum in fines terræ. Atque adeò pedes Domini ſsunt Apoſstoli prophetia delibuti, qui ſsuave olentis ungenti, ſsancti ſscilicet Spiritus, ſsunt participes. Itaque Apoſstoli, qui univerſsum terræ Orbem obierunt, & Evangelium prædicarunt, per allegoriam dicuntur pedes Domini, de quibus per pſsalmographum quoque prædicit Dominus: Adoremus in loco, ubi ſteterũtſteterunt pedes eius; hoc eſst, quò pedes eius pervenerunt, Apoſstoli, per quos prædicatus venit ad fines terræ.

Vnde mirum non eſst, ſsi ex alijs regionibus in alias tranſmigrãtestranſmigrantes, & ubi opus fuit, mare etiam transfretantes, |

p. 180

adeò brevi ſspatio totum Orbem impleverint. Manus

^† quippe, & zelus Domini erat cum illis, qui eos, ut tantæ legationi ſsufficerent, peculiaribus gratiæ ſsanctitatis, & charitatis donis, & divinorum, ac humanorum myſsteriorum notitiâ præmunivit: ita

^† ut Chriſsto, & eius Matri duntaxat cedentes, cum alijs Sanctis abſsque erroris, & temeritatis nota comparari non poſsſsint, ut ait D. Thom. 1. 2. quæſst. 16. art. 4. & ſsup. Ioan. cap. 13. lectio. 2. ad Roman. cap. 8. lectio. 5. ad Epheſs. capit. 5. lectio. 3. & Chaſsſsaneus in Catalogo glor. mund. part. 3. conſsiderat. 26. Præſsertim, quia ad prædicationis munus obeundum, cùm vidêrent meſsſsem eſsſse multam, operarios autem paucos, iuxta illud Lucæ cap. 10. & Matthæi cap. 9.

^† Septuaginta duos alios diſscipulos, & eorum comites & ſsectatores in auxilium acceperunt, ut ait

^† text. in d. capit. in novo, qui etiam aliquando Apoſstoli nominantur per D. Paulum ad Philip. cap. 2 & ad Corinth. 2. cap. 8. S. Irenæum lib. 4. cap. 37. Tertullia. contra Marcion. cap. 4. Lorin. in Acta Apoſstol. capit. 1. verſs. 2. licèt verius ſsit, ſsolos duodecim, & D. Paulum proprio ApoſtolorũApoſtolorum nomine dignos eſsſse, alios autem non tam Apoſstolos, quàm Apoſstolicos eſsſse dicendos, ut reſsolvit Suarez in 3. D. Thom. quæſst. 28. diſsput. 5. ſsect. 4. ubi ſsimul agit quantam illi præ his in auctoritate, & poteſstate Apoſstolici muneris excederent, de quo etiam tractat Glo. & Doct. in d. cap. in novo, & Domin. Bañes 2. 2. quæſst. 1. art. 10. Et cur prædicti diſscipuli ſseptuaginta duo numero fuerunt, vide quęquæ tradit Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. capit. 14. §. 6. pag. 172.

Conſstat etiam ex Act. Apoſstol. cap. 8. & 11. Fideles

^† Chriſsti, quòd eos Ieroſsolymis igni, atque ferro perſsequerentur Iudæi, in varias terrarum partes diſsperſsos fuiſsſse, quas ſsigillatim enumerat D. Ambroſs. lib. 2. de vocat. omn. gent. Baron. ann. 35. & ex noſstris Marquar. de Suſsanis in tractat. de Iudæis, & infidel. 3. part. capit. 1. num. 25. In quibus partibus fidem, quam imbiberant, inſsinuaſsſse ijdemmet auctores oſstendunt.

Tot igitur, & talibus operarijs, benê potuit meſssis, licèt ita magna & diſsperſsa, brevi tempore colligi, cùm unus Paulus

^† tam longè, latèq́ue Evangelium ſsuâ prædicatione diſsſseminaverit, nempe à Ieruſsalem & Syria, & circum adiacentibus regionibus, uſsque ad Illyricum & Hiſspaniam, ut oſstendit Maluenda. d. lib. 3. capit. 2. in fin. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. capit. 11. & ſsequentibus.

Eò magis,

^† quòd peculiari Dei providentiâ contigerit, ut quo tempore Chriſstus deceſssit, Romani per totum fermè Orbem ſsecurè regnarent, ut ſsic, commercijs inter omnes nationes inſstitutis, faciliùs poſsſsent Apoſstoli, quà vellẽtvellent, diſscurrere & commeare, prout eleganter advertit Euſsebius CæſariẽſCæſarienſ. lib. 3. de demonſstrat. Evangel. capit. 9. Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. par. lib. 2. in princ. Bernard. Aldrete lib. 1. de antiq. Hiſsp. cap. 2. & ante eos

^† Prudentius libro 2. contra Symmachum, dum canit:

Diſscordes linguis populos, & diſsſsona cultu
Regna volens ſsociare Deus, ſsubiungier uni
Imperio quidquid tractabile moribus eſsſset
Concordiq́ue iugo retinacula mollia ferre Conſstituit.

Qua propter

^† Theodoretus de curand. Græc. affec. lib. 9. in hũchunc modum ſscribit. At noſstri illi piſscatores, & publicani, ſsutorq́ue ille noſster, cunctis nationibus legem Evangelicam detulerũtdetulerunt. Neque ſsolùm Romanos, & qui ſsub Romano vivũtvivunt Imperio, ſsed Scythas quoque ac Sauromatas, Indos prætereà, Æthiopas, Perſsas, Seras, Hirconas, Cymmerios, Germanos, & Britannos, utq́ue ſsemel dicatur, omne hominum genus, nationeſsq́ue omnes introduxerunt, Crucifixi leges accipere.

IdẽIdem quoque tradit S. Iuſstin. martyr in diſsputatione cõtracontra Triphon. cõclu| p. 181densconcludens triginta annis Apoſstolos Evangelicam Fidem, per univerſsum Orbem diſsſseminaſsſse. Ita ut neque Scytha, nec Æthiops, neque alij Barbari, quamvis valdè remoti, remanſserint, qui illam non audierint, & receperint. B. etiam Beda in Marc. cap. 13: Eccleſsiaſsticæ, inquit, teſstantur hiſstoriæ, quòd Apoſstoli omnes multo ante excidium Iudææ provinciæ toto fuerint Orbe diſsperſsi. Quas hiſstorias à Beda citatas, & ſsancti Evangelij

^† apud varias nationes progreſsſsum, ſsummâ fide, & diligenti, quâ ſsolet, pietate recoluit Illuſstriſssim. Cardin. Baronius tom. 1. Annal. Eccleſs. anno 44. Thomas Bozius de ſsignis Eccleſs. Dei, lib. 4. ſsign. 6. cap. 1. 2. & 3. Iacob. Pamelius in ſscholijs ad Tertullian. d. libro contra Iudæos cap. 7. Maluenda. dicto lib. 3. de Antichriſst. ex cap. 5. ad 9. Camill. Borrellus de præſstan. Reg. Catholic. cap. 43. num. 8. & ſsequentibus, Boter. in relation. univerſsal. 2. part. & Fr. Ioan. de Ponte. d. lib. 2. per totum. Vbi cùm provincias connumerent, quas Apoſstoli, & eorum diſscipuli prædicando peragrarunt, nulla fermè ex toto Orbe omiſsſsa videri poteſst, in quam aliquis eorum non penetraverit.

Quinimò, quod plus eſst, in multis earum

^† Eccleſsias ſsacras Deiparæ, & quibuſsdam Apoſstolis, adhuc viventibus, erectas fuiſsſse, commemorat Maluenda ubi ſsup. capit. 3. Bozius libro 9. cap. 6. & latè Iacob. Gretſserus libro 2. de Cruce cap. 1. Inter quas

^† illa ut præcipua recolitur, & commendatur, quam D. Iacobus in urbe Cæſsarauguſstana ad ripas amnis Iberi BeatęBeatæ Mariae ſsibi ſsuper Iaſspideam columnam apparenti, eiuſsdem monitu conſsecravit, ut totius Orbis, & Hiſspaniæ cum primis fidelis traditio eſst. Quam latè & ſsecurè probant Guibertus in Chronic. Reg. Aragon. prol. 3. Hartmanus Schedel. in hiſstor. ætat. mundi in vita Sanct. Iacobi, Rapha. Volaterran. lib. 11. Geograph. fol. 110. Anton. Beuter. 1. part. hiſstor. cap. 23. Ioan. Vaſsæus in Chronic. Hiſspan. cap. 22. Ambroſs. Morales in eâdem Chronic. lib. 9. capit. 7. Ioan. Mariana de reb. Hiſspan. libro 4. cap. 6. Ioan. Stephan. Durantius de ritibus Eccleſsiæ lib. 1. cap. 2. num. 4. Caniſsius lib. 5. de Virgin. Deipar. cap. 23. Martin. Delrio lib. 2. diſsquiſsit. magic. quæſst. 26. ſsectio. 4. Don Ferdinand. de Mendoça de confirmando Concilio Illiberitano lib. 2. capit. 45. Illeſscas in hiſstor. Pontiſsic. lib. 1. Zamalloa libro 7. cap. 2. Gaſspar Ortigas in patrocinio pro gymnaſs. Cæſsarauguſst. 3. part. Paredes de adoratio. imag. lib. 2. cap. 4. Cenedo in collectaneis ſsup. Decret. collect. 43. fol. 62. num. 2. Valdes de dignitat. Reg. Hiſspan. capit. 6. Madera de excellent. Hiſspan. capit. 6. fol. 4. & de MõteMonte Sancto Granat. diſscurſs. 1. Morlanes, qui alios plurimos refert, in allegatione De nvestra Señora del Pilar, & Fr. Didac. Murillo, qui noviſssime integrum librum de hiſstoria eiuſsdem Virginis Del Pilar eruditè conſscripſsit.

Quod ideò adijcere libuit, ut ſsic obiter

^† eos reijciendos appareat, qui cùm Divum Iacobum in Hiſspaniam adveniſsſse inficiantur, hanc quoque ita conſstantem hiſstoriam Virginis Del Pilar ſsubvertere tentant. In quorum numero eſsſse videtur Roderic. Ximenius Archiepiſscop. Toletan. in collect. Concil. Hiſsp. apud Garciam de Loayſsa pagina 290. & apud Anton. Auguſst. epiſstol. Iur. Cano. tom. 2. lib. 19. titulo 16. cap. 2. pag. 179. & 1. part. libro 1. tit. 11. cap. 2. Ioan. de Boſsco in ſsua Bibliothec. Floriacenſs. qui ad hoc adducit D. Gregor. lib. 1. regiſstr. epiſstol. 64. ad Epiſscop. & Reg. Hiſspaniæ, Cardin. Batonius. d. 1. tom. anno 44. num. 30. & tom. 9. ann. 816. & in notis ad Martyrolog. Roman. 15. Maij, & Ioan. Lorin. in Act. Apoſstol. capit. 12. verſsic. 2. pag. 536.

CõtraContra quos tamẽtamen validiſssimis teſstimonijs & argumentis utrũqueutrumque noviſsſsimè propugnarunt omnes ferè aucto|

p. 182

res ſsuprà relati, & ultra eos additio ad Beat. Iſsidor. lib. de ortu & obitu S. Pat. cap. 71. Thomas Bozius lib. 4. de ſsign. Eccleſs. Dei, capit. 1. pag. 123. Pat. Suarez de Religione lib. 2. cap. 6. ex num. 13. Ioan. Belethus in explicat. divin. Offic. cap. 140. Ioſseph. Stephan. Valentin. in lib. de poteſstate coactiva Roman. Pontif. cap. 8. Maluenda. d. lib. 3. de Antichriſst. capit. 6. pag. 115. & ſseq. Fr. Ioan. de Ponte. d. lib. 2. de conven. utriuſsque Monarch. cap. 14. & 15. Pamelius. d. cap. 7. ſschol. 41. Hieron. Romanus de Republic. Chriſstian. libro 1. cap. 3. Fr. Ioan. de Pineda in Monarch. Eccleſs. 2. part. lib. 10. cap. 25. §. 3. Excellentiſs.

^† Dominus Ioannes Ferdinand. à Velaſsco Magnus Caſstellæ Comeſstabilis, pietate inſsignis & armis, & ut cum Auſson. dican Epigram. 7: CõſilijsConſilijs belloq́ue bonus, quæ copula rara eſst, in eruditiſssimis diſscurſsibus, quos de adventu D. Iacobi in Hiſspaniam adverſsus Baronium typis excuſssit, & LatiâLatinâ linguâ eleganter donavit Erycius Puteanus, illos vindicias tutelares Hiſspaniarum appellans, & Ioannes Mariana, Fr. Franciſsc. à Iesv, & Didacus del Caſstillo in peculiaribus eiuſsdem argumenti libellis, Caliſstus Remirez in tract. de lege Regia in initio num. 42. & ſsequent. pag. 10. & 11. & Don Maurus Caſstella Ferrer in ſsua exactiſssima hiſstoria Divi Iacobi Hiſspaniarum Patroni lib. 1. per totum, & noviſssimè D. Ioan. Briz Martinez in hiſstor. S. Ioan. de la Peña, pag. 569. & D. Salazar de Mendoça Canon. Toletan. in lib. 1. de orig. Dign. Hiſspan. cap. 5. fol. 5

Quinimò

^† & Hiberniam, quãquam nunc Irlandam dicimus, D. Iacobum adijſsſse, ibiq́ue prædicaſsſse, tradit Flavius Dexter in ſsua omnimoda hiſstoria, HẽricusHenricus Fitſsim. lib. 1. de Miſsſsa, & lib. contra Rider. in præfatio. Legenda nova Angliæ in vita S. Patricij, & Vincent. Belvacenſs. in ſspecul. hiſstor. lib. 4. cap. 3.

Et non ſsolùm D. Iacobum, verùm etiam

^† D. Paulum in noſstra Hiſspania prædicaſsſse, teſstis eſst Beatus Hieron. in Catalog. Vir. illuſstr. B. Chryſsoſstom. 2. ad Timot. 4. Dorot. Athanaſs. & Epiphan. in locis relatis à Pamelio ſsup. Tertullian. d. lib. contra Iudæos capit. 7. ſschol. 41. Cæſsar Baronius, qui latiſsſsime loquitur, & reſspondet ad text. in cap. Beatus 22. q. 2. in 1. tom. Annal. Eccleſsiaſst. anno Chriſst. 61. & in Martyrol. Rom. die 22. Martij, Pined. in d. Monarch. lib. 10. c. 33. Fr. IoãIoan. à PõtePonte. d. lib. 2. cap. 13. pag. 162. & Maluenda. d. cap. 6. pag. 116. verſs. Paulum quoque.

Quinimò Divum etiam PetrũPetrum Apoſstolorum Principem HiſpaniãHiſpaniam noſtrãnoſtram, ſsuo advẽtuadventu & prædicatione illuſstraſsſse, expreſssè teſstatur S. InnocẽtInnocent. Papa Primus in epiſst. ad Decentium EpiſcopũEpiſcopum. NimirũNimirum, quia ut ait Ioſseph. Stepha. ubi ſsup. licèt alijs Apoſstolis ſsecundùm cuiuſsque menſsuram & regulãregulam ſsingulatim ſsua regio contigiſsſset, ſsolius tamen Petri auctoritas, nullis certis terminis circunſscripta, non ſsolùm ſsingulas, ſsed omnes provincias moderabatur, omniaq́ue auctoritate divinâ ſsibi commiſsſsa gubernabat.

Tertiò, quia hoc cõmodiùscommodiùs peragi potuit, & citius ad omnes gentes veræ Fidei notitia pervenire,

^† ſsi ut veram admiſserîmus opinionem Iacobi Epiſscopi Chriſstopolitani relatam à MaluẽdaMaluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 3. pag. 110. qui apertè docuit, non ſsolùm per prædicationem Apoſstolorum, ſsed occultâ etiam Dei inſspiratione, ſanctorũſanctorum Angelorum annuntiatione, ac ipſsorum quoque dæmonum oraculis, in omnes mundi partes Evangelium promulgatum fuiſsſse, atque hoc pacto completa vaticinia Davidis. d. Pſsalm. 18. Matth. 24. & Paul. ad Roman. 10.

In cuius rei confirmationem

^† perpendi quidem poſsſsunt plura Sibyllarum carmina, & Virgilij, Suetonij & aliorum antiquorum loca, & teſstimonia, quæ adducit Maluenda ubi ſsuprà, Thomas Bozius libro 1. de ſsignis Eccleſs. Dei, cap. 4. in fin. pag. 12. & Simon |

p. 183

Maiolus in. 3. tom. diet. Canicul. colloq. 1. de perfidia Iudæorum, pag. 307. & ſsequentib. Ex quibus conſstat, multa per totum terrarum Orbem Oraculorum reſsponſsa edita eſsſse, quæ Chriſsti fœliciſssimum ortum prænuntiarent.

Et ego eis addo

^† hiſstoriam notabilem, quam ex Cedreno refert idem Bozius lib. 9. cap. 6. pag. 356. & Rutilius Benzonius de anno Iubilæi lib. 3. cap. ultim. pag. 396. & paucis mutatis ex Procopio Martyre, & Simeone Metaphraſste, Surius tom. 4. menſse Iulij die 8. & Ioan. Stephan. Durantius ubi ſsuprà, qui tradunt ab Argonautis ædificatum fuiſsſse templum omnium nobiliſssimum, quod Plin. lib. 36. cap. 1. maximè admirandum appellat; eo autem abſsoluto, ab ipſsis Oraculum conſsultum, cuinam illud conſsecrari debêret? Reſsponſsumq́ue accepiſsſse his carminibus, quæ æneis litteris in ipſsius templi fronte ab antiquis Gentilibus, cunctis legenda, æternæ memoriæ commendata ſsunt:

Aſsſsidua virtute decus ſsublime parate,
Atque unum (ſsic mando) Deum, qui cuncta gubernat
Cœleſsti reſsidens ſsolio, colite, atque timete,
Illius æternum, atque ante omnia ſsæcula Verbum
Neſscia Virgo viri noſstras emittet in auras,
Quod volut igniferis impluſsa ſsagitta procellis
Edomitum reddet Divino munere mundum
Huius, cui Mariae nomen, ſsanctiſsſsima Mater
Agnoſscet templum proprium ſsibi rectè dicatum.

Poteſst etiam hùc referri,

^† quod de Ara ab Athenienſsibus primùm, & poſsteà à Romanis Ignoto Deo erecta, narratur cap. 17. Act. Apoſstol. verſs. 73. In cuius explicatione plura tradunt Chryſsoſstom. Oecumen. & Lorinus ibîdem Sixt. Seneſs. lib. 2. Biblioth. ſsanctæ, Alex. ab Alex. lib. 6. Genial. ubi additio Tiraquel. pag. 1007. Cœl. Rhodigin. lect. antiq. lib. 22. cap. 2. Baronius tom. 1. anno 52. num. 8. Pat. M. Marquez in Guberna. Chriſst. lib. 2. cap. 32. pag. 346. & noviſssimè Caliſstus Remirez de lege Regia, §. 3. num. 41. & ſsequent. pag. 47.

Sed illud quidem, ſsi verum fuit, maiori notâ dignum videtur,

^† quod Plutarchus commemorat in lib. 2. de defect. Orac. & poſst eum Euſseb. lib. 5. de præparat. Evang. capit. 9. & in epiſst. ad Theodor. Epiſscop. Petr. Crinitus lib. 14. de honeſst. diſscip. 3. Petr. Creſspetius in ſsum. Eccleſs. diſscipl. verb. Idololatria, Baron. d. 1. tom. ann. 34. num. 129. Simon Maiol. d. tom. 3. Canicul. colloq. 1. pag. 308. & Fr. Ioan. de Ponte lib. 3. convenien. utr. Monarch. cap. 29. pag. 181. Eo ſscilicet tempore, quo Chriſstus Dominus pro humano genere Crucis mortem ſsubire dignatus fuit, Æpiterſsem cum alijs in Italiam navigantem, circa inſsulas quas Echinadas appellant, flatu ventorum deficiente, noctu prope Paxas deveniſsſse: cùmq́ue omnes, qui ſsimul navigabant, attentiores vigilarent, repentè à Paxis inſsula vocem magnam auditam fuiſsſse, quâ ipſsius navis gubernatori, Thamo, vel Thramno nomine mandabatur, ut quando iuxta paludem eſsſset, tunc Pana Magnum mortuum eſsſse annuntiaret. Quod cùm ipſse, licèt ingenti terrore perculſsus, ad paludem veniens præſstitiſsſset, magnus multorum gemitus, imò verò innumerabilium, miraculo quodam commixtus, ſsubitò auditus fuit. Et hæc fama citò Tiberij Imper. aures, & totam Romanam urbem implevit. In qua variè & vanè, quis ille Pan eſsſset, qui mortuus nuntiabatur, dubitatum fuit. Sed benè Euſsebius, & Baronius ſsup. reſsolvunt, Panem illum, pro Chriſsto univerſsorum Domino intelligendum eſsſse, eiuſsq́ue mortem ut ſsuam ipſsorum cladem, luxiſsſse dæmones, quippè qui adhuc eo vivente ſsæpiùs fuiſsſsent lamentati, ſse ab ipſso torqueri.

p. 184

Et planè,

^† ſsi miraculosè factam Apoſstolorum prædicationem affirmare audemus, ſsicuti, ultra Auctores ſsuprà relatos, aſsſsirmat etiam Fr. Stephanus de Salazar. d. diſscurſsu 16. ſsup. Symbolum capit. 3. pag. 191. nihil erit, cur non fateamur, breviſssimo tempore in omnes mundi partes, quantumvis longè diſssitas, & illis ſsæculis ignoratas, penetrare potuiſsſse, cum maiore celeritate

^† Habacuc èex Palæſstina Babylonem Angelicâ manu deductus fuerit, ut eſsurienti Danieli in Leonum lacu ſsuccurreret, ut habetur Daniel. 14. & Philippus Diaconus ex Gaza in Azotum Actuum cap. 8. & in alijs admirandis exemplis relatis à Bapt. Fulgoſs. lib. 1. & Andrea Eborenſsi in tit. de miracul. & Theat. vitæ humanæ vol. 2. lib. 5. pag. 417.

Et cùm ipſsi

^† Apoſstoli in tranſsitu B. Mariae virginis, & Dominæ noſstræ, ingenti quodam miraculo parvo temporis momento èex toto Orbe nubibus aſsſsumpti Ieroſsolymis convenerint, ut funeri eius intereſsſsent. Quod licèt perfunctoriè, & velut apocryphũapocryphum referat Baronius. d. 1. tom. anno 48. num. 14. veriſssimum tamen fuiſsſse oſtẽditoſtendit ipſsa antiqua & communis Eccleſsiæ traditio, & ut certiſssimum ſcribũtſcribunt S. Melito de tranſsitu Virgin. cap. 4. & 5. S. Iuvenal. Ieroſsolymitan. Epiſscopus, qui vixit imperante Theodoſsio iuniore, Dionyſs. Areopagita libro 1. de divinis nominibus cap. 3. & explicatiùs Singellus in vita ipſsius Dionyſsij apud Lyppoman. tom. 7. Nicephor. hiſst. Eccleſs. lib. 2. cap. 21. S. Ioan. Damaſscen. in ſsermone de dormitione Deiparæ ſsub finem, ubi ſsic ait: Ex antiqua accepimus traditione, quòd tempore glorioſsæ dormitionis Beatæ Virginis, univerſsi quidem ſsancti Apoſstoli, qui Orbem terræ ad ſsalutem gentium percurrebant, momento temporis in ſsublime elati, convenerunt Ieroſsolymis. Et non eſsſse de re huiuſsmodi dubitandum, apertè tradit Simon Maiolus in diebus Canicul. tom. 1. colloq.

1. pag. 21. & iterum colloq. 4. pag. 94. & Thom. Bozius lib. 15. de ſsignis Eccleſs. Dei, cap. 4, pag. 107. & cap. 5. pag. 112. Vbi alia ſsimilia miracula tradit.

Quibus addo, quod de Regina Sabà ſscribunt aliqui, quos refert Raph. de la Torre in 2. tom. pag. 312. tradentes, eam ex relatione, & vocibus avium habuiſsſse notitiam Salomonis.

Qvartò ad confirmandam prædictam ſsententiam de Apoſstolica Evangelij per univerſsum Orbem diſsſseminatione, ipſsius EccleſięEccleſiæ nomina perpenduntur, quæ

^† ex magni Concilij NicœniNicæni auctoritate, & definitione dicitur Apoſstolica, quaſsi per Apoſstolos, licèt in diverſsis gentibus, uno tamen ore, & ſspiritu congregata, ut latè proſsequitur Salazar. d. diſscurſsu 16. capit. 14. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. cap. 1. & ſsequentibus. Simulq́ue etiam

^† ab Apoſstolis ipſsis Catholicæ nomen accepit, quòd univerſsalis eſsſset: & in omnibus locis, perſsonis, & temporibus æqualiter obſservanda, ut docet D. Auguſstin. cap. 7. de vera relig. & de utilit. cred. contra Manich. capit. 17. & contra epiſstol. Manich. capit. 4. tom. 6. & contra Fauſst. Manich. lib. 11. & contra litteras Petilian. lib. 2. cap. 51. eod. tom. & ſserm. 131. & 181. de tempore, Doctores in rub. & l. 1. C. de ſsumm. Trinitat. & Fide Cathol. Bañez, Aragon, & alij Theologi poſst D. Thom. 2. 2. q. 1. art. 10. Turrecremata in ſsumma de Eccleſsia. lib. 1. capit. 14. Salazar. d. diſscurſsu 16. cap. 3. latiſssimè Thomas Bozius lib. 17. cap. 1. Anton. Poſsſsevin. in Biblioth. lib. 6. cap. 31. pag. 268. & ſsequentib. Balthaſs. Chavaſsius de not. veræ religionis capit. 3. Illuſstriſs. Cardin. Bellarminus in eodem tractat. cap. 4. & ſseq. Camillus Borrellus de præſstan. Reg. Cathol. capit. 41. num. 51. & ſsequentib. Alanus Copus Dialog. 6. cap. 21. pag. 884. Vbi

^† inquit, multum dolêre hæreticos, quòd Fides, & Eccleſsia Dei dicatur Catholica. Pat. Gordonius in controverſs. de auctor. Ec|

p. 185

cleſs. controverſs. 2. capit. 19. pag. 249. Pat. Franciſsc. Suarez in defenſs. Fidei adverſs. Sectam Anglican. lib. 1. capit. 15. & alij plurimi Auctores, qui de quatuor Eccleſsiæ proprietatibus ſscripſserunt, quos congerit Poſsſsevin. in apparatu ſsacro tom. 1. verb. Eccleſsia. Vnde Sanctus Ignatius

^† Martyr in epiſstola ad Philip. inquit: Vna eſst Eccleſsia, quam ſsuis ſsudoribus, & laboribus fundaverunt Apoſstoli à finibus terræ uſsque ad fines in ſsanguine Chriſsti. Et

^† Vincentius Lyrinenſsis ait: Fides Catholica ita dicitur, quia ſsemper, quia ubique, quia apud omnes, quia tempore, loco multitudine, antiquitate, univerſsitate conſsenſsu, novitati, parti & paucorum diſsſsentioni antiſstat. Et Aurel.

^† Prudentius lib. 2. contra Symmach.

— Deus undique gentes
Inclinare caput docuit ſsub legibus ijſsdem,
Romanoſsq́ue omnes fieri, quos Rhenus, & Iſsther,
Quos Tagus auriſsuus, quos magnus inundat Hiberus
Comiger HeſperdumHeſperidum, quos interlabitur, & quos
Ganges alit, tepidiq́ue lavant ſseptem oſstia Nili,
Ius fecit commune pares, & nomine eodem
Nexuit, & domitos fraterna in vincla redegit.
Vivitur omnigenis in partibus haud ſsecùs ac ſsi
Cives congenitos concludat mœnibus unis,
Vbi patria atque omnes lare conciliemur avito.

Et in eandem rem alia quoque perpendit Fr. Ioan. Bapt. Fernandez Minorita in demonſstrat. Catholic. lib. 3. diſscurſsu 6. & 7. Fr. Ludovic. Granatenſs. in Symb. Fidei, 2. part. capit. 13. & 29. & Illuſst. Cardin. Bellarmin. de notis Eccleſs. cap. 4. & 5.

Qvintò,

^† & vltimò, magiſsq́ue in noſstræ quæſstionis terminis facit, quod aliqua ſsatis vetuſsta teſstimonia, & veſstigia prædicationis EvangelicęEvangelicæ in his Novi Orbis regionibus reperiri videntur. Nam Tertullian.

^† d. libro contra Iudæ. cap. 7. cùm ſsuâ ætate Apoſstolorum ſsonum, & Chriſsti Fidem in omnes gentes propagatam affirmaſsſset, ſspecialiter enumerat Parthos, Medos, Elamitas Meſsopotamiam habitantes, Armenios, Phrygios, Cappadoces, incolentes Pontum, & Aſsiam, & Pamphyliam, Ægyptios, Africanos, Romanos, Iudæos, Getulos, Mauros, Hiſspanos, Gallos, Britannos, Sarmatas, Dacos, Germanos & Scythas, & poſsteà ſsubdit: Et abditarum multarum gentium, & provinciarum, & inſsularum multarum nobis ignotarum, & quæ enumerare minus poſsſsumus, in quibus omnibus locis Chriſsti nomen, qui iam venit, regnat, utpotè ante quem omnium civitatum portæ ſsunt apertæ, & cui nullæ ſsunt clauſsæ, ante quem ſseræ ferreæ ſsunt comminutæ, & valvæ æreæ ſsunt apertæ: quibus verbis has ignotas, & inacceſsſsas eo tempore provincias velut digito oſstendiſsſse videtur.

^† cùm certum ſsit ad ultimas uſsque Indiæ Orientalis nationes, & ad remotos, & ferè ignoratos eo tempore Sinas D. Thomam Apoſstolum, & alios eius diſscipulos prædicando penetraſsſse, ut inquit Nicephor. libro 2. cap. 4. ibi: Quicunque in extrema Orientis ora ad ultimum Oceanum colunt; & latè tradunt Auctores ſsuprà relati, præcipuè Thom. Bozius lib. 5. cap. 1. & 2. & ſsequentib. Ioan. Boter. in relat. univerſs. 3. part. pag. 7. & 14. Maluend. lib. 3. de Antichriſst. cap. 7. & 10. Maffæius lib. 6. hiſstor. Ind. M. Paul. Venetus lib. 2. ſsuarum relation. capit. 61. Nicolaus Trigaultius de Chriſstian. expeditione in Sinas lib. 1. cap, ult. Ferdinand. Mendez Pinto in ſsuis peregrinat. capit. 96. & Nos ſsup. cap. 2. num. 32. & ſsequent. Mirum ſsanè videri non debet, ſsi in has quoque Occidentales & Meridionales plagas lux Evangelij priſscis illis temporibus fulſserit.

Ad quod probandum,

^† plura Chriſstianiſsmi veſstigia, quęquæ in his partibus |

p. 186

reperta ſsunt, diligenter cõgeſsitcongeſsit Acoſsta in hiſstor. Moral. Ind. lib. 5. cap. 14. & ſsequent. Gomara tom. 1. eiuſsdem hiſstor. cap. 53. & 121. Fr. Stephan. de Salarzar. d. diſscurſsu 16. cap. 3. Boter. in dictis relatio. univerſs. 4. part. pag. 7. & ſseq. & Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 25. per totum.

Inter quæ

^† illud, quod à prædictis refertur de Crucis imaginibus, & earum adoratione, & quibuſsdam ſsacroſsanctæ Trinitatis, confeſssionis auricularis, EuchariſtięEuchariſtiæ, atque aliorum myſsteriorum Fidei fulgoribus apud Iucatanos, Cumanenſses, Mexicanos, Peruanos, & alios repertis, etiam traditur à Petro Martyre de hiſst. Novi Orbis decad. 4. Fr. Hieronym. Romano in Rebuſspub. 3. part. lib. 1. de Repub. Ind. Iuſst. Lipſsio in notis ad lib. 3. de Cruce, Anton. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 17. & lib. 3. capit. 1. pag. 75. & decad. 3. lib. 4. cap. 11. pag. 163. & decad. 4. cap. 4. pagina 266. & 268. Fr. Gregor. Garc. lib. 1. pag. 95. orig. cap. 21. pag. 471. & lib. 1. pag. 95. & ſseq. ubi addunt, idem apud Indos ſsuæ Diœceſsis Epiſscopum Chiapenſsem comperiſsſse, & Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 15. capit. 49. ubi alia quoque indicia ſsatis notanda commemorat.

Illud verò

^† quod dicitur de quibuſsdam barbatis, & candidis hominibus, quos Indi Mexicani & Cuzquenſses, acceptâ per manus à maioribus relatione, tradebant, quondam has regiones perambulaſsſse, novam quãdamquandam doctrinam & religionem docentes, & idola ſsubvertentes, ſsimile eſst ei, quod Petr. Martyr ſsup. in Iucatana provincia accidiſsſse narrat, & in Peruana Didac. Davalos in Miſscellan. Auſstr. colloq. 23. ſsol. 162. Herrera decad. 5. lib. 2. cap. 6. pag. 77. Vbi tradunt,

^† quòd cùm quemdam ex his hominis ob id, quod Fidem prædicabat, & idola deſstruebat, Indi lapidare vellent apud oppidum, cui nomen Pachacama, huic nobili urbi Regum vicinum, ipſse in mare delapſsus extenſso pallio, tanquam ſsecuro navigio devectus, exceſsſsit. Et eundem, vel alterum ei ſsimilem iterum prædicaſsſse in Cuzquenſsi provincia apud oppidum, cui nomen eſst Chacha, & quia eius doctrinam non recipientes, de illo interſsiciendo tractabant, ignem de cœlo deſscendiſsſse, quo omnes abuſsumpti ſsunt, in quorum ſsidem hodie crematum quendam montem oſstendunt, qui dicitur Cerro Qvemado.

Idem narrat Michaël Balboa Cabello in ſsua Miſscell. Auſstr. manu ſscripta 3. part. cap. 6. adijciens,

^† antiquas effigies iſstorum virorum in aliquibus locis reperiri: & latiùs cæteris noviſssimè proſsequitur Fr. Alphonſs. Ramus in hiſstor. Beatæ Virgin. de Copacavana lib. 1. cap. 7. & ſsequentib.

Quod haud difficulter credet, qui legerit, in reconditis illis regionibus Braſsiliæ

^† provinciæ conſservari memoriam Beati Thomæ Apoſstoli, qui dicitur, ad eas oras appuliſsſse, oſstendereq́ue

^† eoſsdem Braſsilios veſstigia pedum divini Apoſstoli, ſscopulo impreſsſsa, quæ ſse vidiſsſse teſstatur Emanuel Nobrega Societat. Iesv in epiſstol. anno 1552. ex cuis relatione, ita produnt Thom. Bozius ubi ſsup. & lib. 4. cap. 3. pag. 132. & lib. 17. capit. 1. pag. 196. & lib. 20. capit. 3. pag. 319. Maluenda d. cap. 25. Cabellus. d. cap. 6. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. capit. 29. pag. 295. qui adijcit, hoc ideò factum fuiſsſse, ut Chriſsti verbum impleretur: Opera, quæ ego facio, & ipſse faciet, cùm legamus

^† ipſsum etiam Chriſstum in cœlum aſscenſsurum, pedum ſsuorum veſstigia in petra quadãquadam impreſsſsa reliquiſsſse, ut tradit D. Hieron. de locis Hebraic. Actuum 5. S. Paulin. Nolanus epiſst. 11. ad Sever. Sulpicius Severus lib. 2. hiſstor. SacręSacræ, Beda de locis Sanct. cap. 7. Bracardus in Geograph. terræ Sanctæ, par. 1. cap. 7. Baron. 1. tom. anno 34. num. 232. Gretſserus lib. 1. de Cruce cap. 77.

p. 187

Perhibent quoque

^† ipſsimet Peruani Indi, iuxta relationem Didac. Davalos ubi ſsup. multis retrò temporibus alium hominem, qui ex Paragvai partibus ad eos acceſssit, ſsecum attuliſsſse ligneum quoddam, ſsatiſsq́ue venerabile ſsignum Crucis, quod hodie in provincia De Los Charcas in oppido De Carabvco religioſsiſssimê cuſstoditur, & ſsuperioribus annis ex lacu quodam à quibuſsdam piſscatoribus extractum fuit, in quem antiquâ Indorum perfidiâ proiectum fuiſsſse dicunt, cùm illud prius fruſstrà comburere tentaſsſsent.

Quæ hiſstoria

^† ſsimilis illi eſsſse videtur, quam de Cruce, cum pendente Chriſsti ſsimulacro in ruinis urbis Goa inventa, tradit Maffæius lib. 4. hiſtorięhiſtoriæ Ind. pag. 106. Fr. Anton. de San RomãRoman in eâdem hiſstor. lib. 3. capit. ultim. pag. 594. & ſseq. Evidenti planè, ut ipſsi inquiunt, argumento in ijs olim regionibus, non modò Chriſstianam Fidem, ſsed cum ea ſsalutarem quoque uſsum imaginum ex Apoſstolica traditione viguiſsſse: quem

^† recentes iſsti & deplorati ſsectarij, qui ſse nominant Pietatis antiquæ aſsſsertores, ac divinæ voluntatis interpretes, funditùs extirpare conantur. Contra quos piè & graviter agit S. Tridentina Synod. ſseſsſs. 25. cano. 2. Alphonſs. à Caſstro lib. 8. adverſsus hæreſs. verb. Imago, Alanus Copus Dialog. 4. & 5. Simancas in Catholic. inſstitution. capit. 33. Cardin. Bellarmin. in diſsputat. Fidei Catholic. lib. 2. controverſs. 7. Simon Maiolus, & Pat. Vazquez in peculiaribus tractat. de ſsacris imagin. ſsive de adoration. imagin. Ferdinand. Mendoça in not. ad Concil. Illiberitan. lib. 3. cap. 5. per totum, P. Azonius lib. 9. Inſstit. Moral. cap. 6. & 8. P. Iacob. Gualtherus in ſsua Chronograph. 1. ſsæculo, ex pag. 69. & ſsæculis ſsequentib. in aſsſsert. 3. veritatis, Rutil. Benzon. de anno Iubilæi lib. 6. cap. 15. pag. 650. & ſsequentib. Magiſst. Fr. Anton. Perez in Laurea Salmant. certam. 2. de imaginum uſsu per totũtotum, Specul. Mag. exemp. verb. Imago, Ioan. Stephan. Durantius de ritib. Eccleſsiæ lib. 1. cap. 5. & plures alij congeſsti ab Auguſst. Barboſsa in remiſssion. ad Concil. Trident. d. cano. 2.

Neque erit incongruum, ſsi hîc illud etiam notaverîmus,

^† in flore ſscilicet, & folijs cuiuſsdam fructicis in his Novi Orbis regionibus, & præſsertim Peruanis, ſsatis communis, quem Granadillam vocamus, omnia paſssionis Dominicæ ſsigna, pręterpræter Crucem, expreſsſsa reperiri, nempe clavos, columnam, flagella, plagas, ſspineam coronãcoronam & lanceam. Quod efficit, ut flos ille aſspectu elegantiſssimus, & conſsideratione pijſssimus reputetur, ut tradit Carol. Cluſsius ex Nicolao Menardo in hiſstor. plantarum lib. 10. exoticorum, Ioſseph. Acoſsta in hiſstor. mortal. & nat. Ind. lib. 4. cap. 27. Ioan. Boter. in veris deſscriptione metro. 8. cuius carmina Latina fecit Iacob. Gretſserus in hortis de Cruce, 5. part. pag. 282. referens etiãetiam plura teſstimonia, & inſsignia poëmata, quæ in comprobationem & laudem huius arboris, & myſsteriorum, quæ repræſsentat, Bononiæ vulgata ſsunt, anno 1609. inter quæ unum ſsic habet:

O multum gratare tibi Pervana Deoq́ue
Grates innumeras nocte, dieq́ue refer:
De radijs Fidei, tenebras hæc ſsola fugavit
Perfidiæ & vitij, quæ tibi numen erant,
De Cruce vera ſsalus, en obtigit. En eadem Crux,
Per florem hunc cedit pignoris uſsque loco,
Crimen abundavit, ſsucceſssit gratia maior,
Hanc tibi adaugebunt cultra trophæa Crvcis.

Et aliud:

Sic inculta Dei meminit natura dolores,
Vt Crvcis in multo ſstigmata flore notet,
Non deſsunt clavi, columella, & ſspinea ſserta,

p. 188

Nec ſsacer à quino vulnere ſsanguis abeſst,
India ne paucos dicas Crvcis eſsſse magiſstros,
Pullulat in medio ſspontè magiſster agro.

Hæc ſsunt, quæ præcipuè conſsiderari poſsſse videntur, pro univerſsali Apoſstolorum prędicationeprædicatione aſsſserenda, & ad iſstas etiam Novi Orbis regiones extendenda.

Ego verò, ut pio, quo decet, affectu & animo fateor,

^† nihil uſsquam Deo occultum, aut eius omnipotentiæ impervium, & inacceſsſsum, atque ita verum eſsſse poſsſse, priſscis illis temporibus Evangelij lucem per omnes Mundi plagas, quantumvis remotas, & ignoratas, diſsſseminatam fuiſsſse; maximè ſsi id miraculosè ſsactum, cum Iacobo Chriſstopolitano, & alijs ſsup. relatis conceſsſserîmus. Adhuc tamen ſsi communes naturæ regulas attẽdamusattendamus, nihil eſsſse video, cur id tanquam certum admittere debeamus. Nam

^† ſsi Divina Oracula, & Sanctorum Patrum doctrinam convideremus, multa quoque teſstimonia reperiemus, quæ apertè probant, nõnon ſsolùm Apoſstolorum tempore ubique terrarum Chriſsti Fidem minimè propagatam fuiſsſse, verùm etiãetiam in hodiernum hunc diem plures Orbis partes ſsupereſsſse, quibus necdum Evangelium revelatum ſsit, imò neque uſsque ad mundi conſsummationem revelandum eſsſse. Chriſstus quippè Dominus hoc ſsignum finis rerum indubitanter appoſsuit, dum

^† Matthæ. 24. verſs. 14. ait: Prædicabitur hoc Evangelium Regni in univerſso Orbe in teſstimonium gẽtibusgentibus, & tunc veniet conſsummatio. Et idem oſstendit Marci cap. 13. Quæ loca, etſsi de clade, ſsive excidio templi, & materialis Ieruſsalem multi Patres & Doctores accipiant, ut diximus ſsup. num. 12. & 13. Plures

^† tamen ex antiquioribus, & recentioribus ad extremam rerum, & mundi conſsummationem referenda eſsſse cenſsent, ut conſstat ex relatis a D. Thom. in 1. 2. quæſst. 106. artic. 4. Caietano, Ianſsenio, Titelm. Saa, Maldonato, & alijs in. d. cap. 24. Matthæ. Marquardo de Suſsan. in tract. de Iudæis & Inſsidel. 3. part. capit. 1. num. 29. Federic. Lumnio lib. 1. de extremo iudicio cap. 11. Soto in 4. diſstinct. 49. quæſst. 1. art. 1. Viguer. inſstitut. cap. 21. §. 2. Honcala in Geneſs. cap. 22. Sonio lib. 2. demonſst. Chriſst. relig. tractat. 8. cap. 3. Martino Martinez lib. 3. Hypotipos cap. 2. Arboreo lib. 2. Theoſsoph. cap. 12. Sandero de viſsib. Eccleſs. Monarch. lib. 8. capit. 14. Ribera ſsup. Micheam cap. 4. num. 23. Enriquez de fine homin. cap. 22. num. 1. Cardin. Bellarmin. lib. 3. de Roman. Pontific. cap. 4. Card. Toleto ſsup. epiſst. ad Roman. cap. 10. annot. 11. Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de noviſssim. tempor. cap. 16. & libro 1. de procur. Indorum ſsalute capit. 2. pag. 131. eruditiſssimè Maluenda dicto lib. 3. de Antichriſst. capit. 1. & 4. 31. & 32. Lorino in Acta cap. 1. verſs. 8. Pat. Suarez in 3. part. D. Thom. to. 2. quæſst. 59. art. 6. diſsputat. 56. & in tract. de fide diſsput. 17. ſsectio. 1. & Gaſspar Sanchez in Iſsaiam cap. 2. num. 4. pag 30.

Inter quos

^† Origenes tractat. 28. in Matthæ. agens de mundi conſsummatione, ita inquit: Et in hoc ſstatu conſstitutis rebus Evangelium, quod priùs non fuerat prædicatum in toto mundo; multi enim non ſsolùm Barbarorum, ſsed etiam noſstrarum gentium uſsque nunc non audierunt Chriſstianitatis verbum: tunc autem prædicabitur, ut omnis gens EvãgelicamEvangelicam audiat prædicationem, & nemo derelinquatur, qui non audiat, & tunc erit ſsæculi finis.

Et non minus expreſssè D. Auguſst. epiſstol. 78. & 80. ad Heſsychium ſsic habet: Sed qui putant hoc, quod dicitur, prædicabitur Evangelivm Regni in univerſsu Orbe; per ipſsos Apoſstolos factum eſsſse, non ita eſsſse certis documentis probatum eſst: ſsunt enim apud nos, hoc eſst, in Africa, Barbaræ innumerabiles gentes, in quibus nondum eſsſse prædicatum Evangelivm quotidie nobis addiſscere in promptu eſst.

p. 189

Idem docet ipſse D. Auguſstin. lib. 2. de ſserm. Domin. in monte, capit, 10. & contra epiſst. Donatiſst. & de unitat. Eccleſs. Cathol. cap. 15. & in lib. de nat. & gratia, cap. 2. & pluribus exemplis, & rationibus traditis, probant & ſsequuntur D. Anſselmus ſsup. Matthæ. d. capit. 24. D. Damaſscen. lib. 4. cap. 27. D. Cyril. Carech. 15. D. Gregor. lib. 35. Moral. cap. 15. Ruffin. lib. 1. hiſstor. Eccleſs. cap. 9. Socrates lib. 5. cap. 15. Niceph. lib. 8. capit. 35. S. Proſsper. ad capitula Gallorum, cap. 4. & lib. 2. de vocat. gentium cap. 17. & de prædict. & promiſsſs Dei, part. 3. cap. 4. D. Bernard. lib. 3. de conſsiderat. ad Eugen. D. Thom. in epiſstol. ad Roman. cap. 10. lect. 3. & Iuvencus Presbyter Hiſspanus Poëta clariſsſsimus, qui illud ipſsum Chriſsti apud Matthæ. Oraculum hunc in modum ſsuis carminibus reddidit:

Regnorum cœli celebratio pervolitabit
In cũctascunctas terræ metas, gens omnis habebit
Teſstem lucifluo ſsanctæ ſsermone ſsalutis,
Et tunc finis erit, currentia ſsæcula ſsolvens.

Quinimò,

^† quod plus eſst, D. Chryſsoſst. qui contrariam ſsententiam magis tutari videtur, in hanc quoque inclinavit in Acta Apoſstol. dum ait: NũcNunc terra à Solis ortu & Occaſsu, ab Aquilone ad mare Christvm reſsonat, & ad finem omnia mundi latera concurrent.

Atque ita

^† in noſstræ quæſstionis terminis, quòd huius Novi Orbis in fœlices nationes, immanium ſsuorum peccatorum demeritis, iuſsto Dei iudicio à ſsua primæva propagatione relictæ fuerint in impietatis barathro volutari, nec uſsquam illis Evangelij iubar affulſserit, quouſsque tandem Hiſspani illud ingenti Dei benignitate eò importavimus, expreſssè affirmant Viguerius ubi ſsup. verſs. 8. Alciatus in rubric. C. de ſsumm. Trinit. num. 7. & 8. Vbi ait, non eſsſse veroſsimile, Apoſstolos ad Antipodas penetraſsſse, vel ad regiones ab Hiſspanis claſsſse nuper repertas. Iſsidor. de Iſsſsolanis Ordin. Prædicator. de imper. militan. Eccleſs. lib. 1. tit. 6. quæſst. 2. inquiens: Eà propter ſsicut poſst Apoſstolos multæ nationes ad Fidem Catholicam venere, ita fiet in noviſsſsimis diebus de his, qui habitant inſsulas remotiſsſsimas magni maris Oceani, Fr. Luiſsius Legionenſsis in comment. ſsup. Abdiam cap. ult. pag. 162. & 163. Vbi cùm multis de cauſsis harum regionum detectionem ut mirabilem extollat, maximè tamen novum, & admiratione dignum ſsibi videri ait, ipſsos earum incolas per tot annos in tantis iacuiſsſse vitiorum tenebris, ut ne rumore quidem Evangelicæ doctrinæ afflati unquam fuerint, cuius clariſssimus ſsonus ad aures credebatur perveniſsſse omnium, Paulus Palacius ſsup. d. capit. 24. Matth. inquiens, prædicationi totius Orbis, de qua ibi Chriſstus Dominus locutus fuit, ab annis ſsexaginta noſstris temporibus ſstrenuam operam navari, cùm ignotæ omnibus ſsæculis nationes audierint Evangelium Chriſsti. Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 15. in fin. Vbi ait, reverâ quandiu finis mundi moratur, gentes reſstare adhuc, quibus Chriſstus non ſsit annuntiatus, veteribuſsq́ue plurimam Orbis partem incognitam fuiſsſse, & nobis non minimam hodie quoque reſstare.

Idem etiam probat Nicol. Sanderus de viſsibili Monarch. lib. 8. cap. 14. Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. capit. 2. num. 4. Thom. Bozius lib. 17. de ſsignis Eccleſs. Dei, cap. 1. pag. 196. Camillus Borrell. de præſstan. Reg. Cath. cap. 43. num. 4. & 61. Maluenda. d. lib. 3. de Atichriſst. cap. 25. in fin. & cap. 26. ubi dicit, ſse in hac opinione perſsiſstere, donec certiora argumenta pro contraria proferantur, latè Fr. IoãIoan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 15. cap. 47. & 49. in fin. & Fr. Ioan. à Ponte ſsibi contrarius de conven. utr. Monarch. lib. 2. cap. 14. §. 3. pag. 166. & cap. 25. pag. 258. Rutilius Benzonius de ann. Iubilæi lib. 3. cap. 3. pag. 324. Vbi ſscribit, noſstris quoque tẽporibustemporibus in Novo Orbe OccidẽtaliOccidentali, & in pleriſsque OriẽtisOrientis provincijs in dies gentes ad Fidem converti, quæ illam |

p. 190

nunquam audierunt. Licèt verum ut plurimum ſsit, quod ſspiritu prophetico aſsſseruit vir

^† ille Apoſstolicus S. Vincent. Ferrer in epiſstol. ad Bened. XIII. Rom. Pontiſs. relata à Maluend. d. cap. 26. pag. 171. Mag. F. Vincent. luſstinia Antiſst. in opuſsculis S. Vincent. pagina 101. & Fr. Alphonſs. Fernandez in prolog. ad hiſst. Eccleſs. noſstri tempor. Nempe ſsacrum Chriſsti EvangeliũEvangelium per Fratres Prædicatores, addo etiam Minores, Auguſstinianos, Ieſsuitas, & alios, ab eorundem Ordinum inſstitutione continenter prædicari, ac tandem plenariè, & generaliter prædicandum in totius Orbis humano genere cultis regionibus, tam apertis, quàm aperiendis, tãtam in cognitis, quãquam in cognoſcẽdiscognoſcendis.

Sed audiamus oportet

^† DivũDivum Ambroſsium lib. 2. de vocat. GẽtGent. cap. 6. ita loquentem: Quòd ſsi fortè etiam nunc in extremis mundi partibus ſsunt aliquæ nationes, quibus nondum gratia Salvatoris illuxit, non ambigimus etiam circa illas occulto indicio Dei tempus vocationis eſsſse diſpoſitũdiſpoſitum, quo Evangelivm, quod nondũnondum viderant, audiant, atque ſsuſscipiant; quibus tamen illa menſsura genralis auxilij, quæ deſsuper omnibus ſsemper hominibus eſst præbita, non negatur; quamvis tam acerbo vulnere humana natura ſsauciata ſsit, ut ad cognitionem veri Dei neminem contemplatio ſspontanea plenè valeat erudire, niſsi obumbrationem cordis lux vera diſscuſsſserit. Quibus profectò verbis Indorum, quos hodie cernimus, cauſsam à Divo Ambroſsio veluti propheticè tactam, nemo nõnon videat, ut præclarè advertit Acoſsta de procur. Ind. ſsalute lib. 1. c. 5. pag. 153.

Hâc igitur ſsententiâ retentâ, quęquæ EvãgelijEvangelij lucem affulſsiſsſse negat his Novi Orbis nationibus ante HiſpanorũHiſpanorum ad eas adventum. Non obſstat primum argumentum, quod ſsupra pro cõtrariacontraria ex tot Scripturæ locis, & Sanctorum Patrum teſstimonijs conſstruximus, de nimis copioſsa & univerſsali Chriſsti & Apoſstolorum per totum Orbem prædicatione. Nam

^† ultra innumeras ſsolutiones & expoſsitiones, quas ad prędictaprædicta loca tradunt auctores ſsup. citati, & præcipuè Maluenda, qui eas accuratè congeſssit. d. lib. 3. cap. 26. & quatuor ſseqq. Thom. Bozius. d. lib. 17. c. 1. pag. 193. F. Ioan. de la Puente. d. lib. 2. cap. 2. Torquemada. d. cap. 47. ſsatis vera & plana iudicio meo cenſseri poteſst illa, quæ placuit Caietan. Ianſsen. Alciato, Bellarmin. & alijs ubi ſsup. & Acoſstæ. d. lib. 1. de nat. Novi Orb. capit. 8. & de proc. Ind. ſsalu. cap. 2. pag. 131. ut ſscilicet largo modo per ſsiguram, quæ Hyperbole dicitur, univerſsus mundus, & omnes gentes per Apoſstolos converſsæ dicantur: vel per Synedochen, abſsoluta illa, & generalis enuntiatio ad partes cõtrahaturcontrahatur, illas nimirum, quæ tunc cognitæ erant, & Romanorum Imperio, & commercijs patebant, atque integrum Orbem complecti credebantur, iuxta

^† legem in Orbe Romano 17. D. de ijs, qui ſsunt ſsui, vel alien. iur. & ea, quæ circa illam notat Alciat. lib. 1. diſspunct. cap. 21. & Franc. Iuret. in notis ad Symmach. pag. 184.

Quo loquendi ſschemate non ſsemel utitur Scriptura, quæ ſsæpè

^† ſse vulgaribus ſentẽtijsſententijs, & dicendi modis accõmodataccommodat, ut notat D. Chryſs. homil. 37. in Geneſs. Acoſsta. d. capit. 8. Franc. Valleſsius de ſsacra Philoſsoph. per totũtotum, Gaſsp. Sanctius in Iſsai. cap. 13. n. 25. & cap. 23 num. 29. & Doct. Huerta in notis ad Plin. lib. 7. cap. 2. pag. 17. & Nos infrà lib. 2. cap. 21. num. 56. & ſseqq. Et in ſsimili patet ex illo Luc. 2: Exijt EdictũEdictum à Cæſsare Auguſsto, ut deſscriberetur univerſsus Orbis. Act. 2. Ex omni natione, quæ ſsub cœlo eſst, & 1. Machab. ubi de Alexandro Macedone dicitur perveniſsſse ad terræ fines, & terram univerſsam ceſssiſsſse illius Imperio.

^† eodẽeodem modo reſsponderi poteſst ad illud Marci cap. ult. dum ait: Vbique Apoſstolos prædicaſsſse; & ad illud Pauli ad Coloſsſsenſs. 1. ubi ait: VerbũVerbum veritatis prædicatum iam eo tẽporetempore eſsſse omni creaturæ, quæ ſsub cœlo eſst, & fructificaſsſse, & creviſs|

p. 191

ſse. Vſsitato enim, & hyperbolico more univerſsus Orbis accipitur, portio illius maxima, ad illa uſsque tẽporatempora cognita. Vel, ut ait Bellarmi. d. lib. 3. de Roma. Pontiſs. cap. 4. non illud aſsſserere voluit Apoſstolus, quaſsi iam actu ubique diffuſsum, & expanſsum fuerit Evangelium, ſsed virtute tantùm, ac potentiâ, quia nimirum iam per Apoſstolos iactũiactum fuerat ſsemen Verbi Divini in mundum, quod paulatim fructificãdofructificando, & increſscendo per ſsucceſsſsores miniſstros, impleturum erat, & occupaturũoccupaturum univerſsum Orbem ut infrà in ſsolutione quarti argumenti latiùs aperiemus.

Non etiam obſstat

^† ſecũdumſecundum argumentũargumentum, quod de celeri, & mirabili Apoſstolorum, & aliorum diſscipulorum prędicationeprædicatione confecimus, & de innumerabilibus provincijs, quas ad Fidem convertiſsſse auctores enarrant. Nam fatemur quidem ſsedulam illos, & diligentẽdiligentem operam navaſsſse in commiſsſso ſsibi evangelicęevangelicæ propagationis officio: negamus tamẽtamen aliqua certa ſsigna, & teſstimonia depromi, quibus ſufficiẽterſufficienter evinci poſsſsit, ad vaſstas & ignotas Auſstri & Occidentis regiones penetraſsſse, quãvisquamvis aliqui auctores ita latè & generaliter loquãturloquantur. Præſsertim

^† cùm notum ſsit ex Divinis libris & alijs probatis hiſstoricis, atque Eccleſsiaſsticis traditionibus, eoſsdem Apoſstolos poſst paſssionem Domini ſsortitos ſsibi fuiſsſse provincias, quarum prædicationem ſuſciperẽtſuſciperent, neque unum in alterius provinciam præter Divum Paulum ſse immiſscuiſsſse. In quibus hæ, quæ ad hunc Novum Orbem pertinẽtpertinent, nullo modo connumerãturconnumerantur, ut conſstat ex ijs, quæ de prædicta ſsortitione & diviſsione latè ſcribũtſcribunt Abdias Babylon. in vitis Apoſstol. D. Iſsidor. de ortu & obitu Patrum cap. 78. & ſseqq. & lib. 7. Etymol. cap. 9. Nicephor. lib. 3. hiſst. Eccleſs. cap. 1. Euſseb. lib. 3. cap. 1. Socrates lib. 1. cap. 15. Flavius Dexter in ſsuo Chronico ann. Chriſsti 34. Chaſsſsaneus in Catalo. glor. mund. 3. par. cõſidconſid. 29. & 30. Cardin. Baron. in Martyrolog. & tom. 1. Annal. ex ann. 36. fol. 319. Thom. Bozius lib. 4. de ſsig. EccleſsDei, cap. 1. & ſseqq. Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 5. 6. 7. & 8. Torquemada in Monarch. Ind. d. lib. 15. cap. 47. Camill. Borrell. de præſstan. Reg. Cath. d. cap. 43. ex num 9. ad 24. & latiſssimè Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. ferè per totũtotum, & Fr. Thom. à Iesv de procuran. omn. gentium ſsalute lib. 4. 1. par. cap. 1. pag. 125. & Ioſseph. Stephanus Valentinus omnino vidẽdusvidendus in lib. de poteſst. coact. Rom. Pontific. cap. 8. & noviſssimè D. Pet. Pantoja de Aiala in comment. ad l. ſsin. C. de Aleatorib. folio 147. & ſseq. ubi hanc diviſsionem, non per ſortẽſortem humanam, ſsed providẽtiâprovidentiâ Spiritus ſsancti factam fuiſsſse advertit, cum Socrate, Dextro & Baronio ubi ſsuprà.

Deinde non obſstat tertiũtertium

^† ex loco Iacobi Chriſstopolitani, & aliorum, qui per miracula, divinas revelationes, & oraculorum prædictiones, lucẽlucem Evangelij ad remotas quaslibet gẽtesgentes penetraſsſse, cõſiderantconſiderant. Nam etſsi id verum eſsſse potuerit, nullo tamẽtamen certo teſstimonio cõprobaturcomprobatur. Et oracula, quæ reſserunt de Octaviano Cæſsare, & alijs diverſsis modis à Romanis, & reliquis gentibus accipiebantur, ut conſstat ex Suetonio in vita Cæſsaris, & in Octav. c. 49. Virgilio & Servio 6. Æneid. ibi:

Huius in adventu iãiam nũcnunc & caſspia regna
ReſpõſisReſponſis horrent DivũDivum, & Meotica tellus,
Et ſeptẽſeptem gemini turbant trepida oſstia Nili.

Ita ut tenebras potiùs inducerent, quàm lucem ad Evangelij, & Fidei myſsteria, ut oportebat intelligenda.

Praeterqvam quòd noſstræ quæſstionis tractatio,

^† & loca ſsacræ Scripturæ, quæ pro eius examinatione perpendimus, nõnon ſsunt accipienda de annũtiationeannuntiatione Fidei per ſolãſolam famãfamam, & rumorẽrumorem ſsparſsa; ſsed de prædicatione per proprios & pręſentespræſentes Apoſstolos & miniſstros, cũcum EccleſiarũEccleſiarum fundatione, & neceſsſsaria rei adeò novæ, & ſseriæ declaratione, atq;atque illuſstratione, ne ulla gens aliquẽaliquem ſsuæ infidelitatis prætextũprætextum oſtẽ| p. 192dereoſtendere poſsſset, ut poſst D. Chryſsoſst. Theophyla. & alios docet D. Thom. & Caietan. ſsup. Matth. d. cap. 24. Abulenſsis ibîdem, q. 92. & eruditè obſservat Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 30. Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. c. 2. §. 2. & oſstendit Theodoret. lib. 8. Græc. affectio. in princ. ubi de Apoſstolis loquens, ſsic ait:

Clara luminaria, quæ non unãunam modò gentẽgentem lumine illuſstrarunt, ſsed quotcũquequotcumque Sol hic, quem cernimus, iubare ſsuæ lucis illuſstrat.

Rvrsvs non obſstat quartum inde deductũdeductum, quòd Eccleſsia ſsancta iãiam tunc ab ApoſtolorũApoſtolorum tẽporibustemporibus Apoſstolica, & Catholica dicitur, quòd univerſalẽuniverſalem fuiſsſse, & ab ipſsis Apoſstolis per totum Orbem plantatam inſsinuat. Nam hæc nomina

^† iure, & meritò Eccleſsiæ applicari potuerunt, quamvis non ſsimul neque uno tẽporetempore per univerſsum OrbẽOrbem extenſsa reperiatur. Quia ex quo inſstituta eſst, ius & potentiam univerſsalis prædicationis, & propagationis accepit, iuxta loca Matth. & Marci ſsæpè relata, & illud: Eritis mihi teſstes in IeruſalẽIeruſalem & Samaria, & uſsque ad ultimũultimum terræ. Et quemadmodũquemadmodum qui

^† diverſsis partibus urbis ignẽignem iniecit, dici ſsanè poteſst, urbẽurbem incendiſsſse, quia ignẽignem partibus ſsuppoſsuit, qui creſcẽdocreſcendo totam urbẽurbem corripuit, ſsic Apoſstoli iacto ſsemine Verbi Divini in pluribus mundi partibus, totius

^† Orbis prędicatoresprædicatores appellari potuerũtpotuerunt, ad fructũfructum & incrementum reſpiciẽdoreſpiciendo, quod paulatim per alios eorum diſscipulos, & ſsucceſsſsores recepturum erat, quouſq;quouſque universũuniversum OrbẽOrbem impleret.

Et quia

^† ſsciebant, promiſssionem Chriſsti eſsſse infallibilem, & non multò pòſst perficiẽdamperficiendam, ideò EccleſiãEccleſiam, etiam tunc naſcentẽnaſcentem, ApoſtolicãApoſtolicam & CatholicãCatholicam vocaverunt, & ita de illa ſstatuerunt ac ſsi iãiam actu mundum occupaſsſset. Quia in moralibus quod parũparum diſstat, nihil diſstare videtur; & maximè apud illos, qui per FidẽFidem rẽrem futurãfuturam tanquãtanquam iãiam factãfactam æſstimabant. QuãQuam docẽdidocendi rationẽrationem elegãtereleganter adducit Bellarmin. d. lib. 3. de Rom. PõtifPontif. cap. 4. Suarez tom. 2. diſsput. 56. ſsect.

1. & in defenſs. Fidei contra Sect. Anglic. lib. 1. cap. 16. n. 5. Thom. Bozius. d. lib. 17. c. 1. pag. 199. & 197. Maluenda. d. lib. 3. cap. 31. & ante eos pręviditprævidit Tertullian. lib. 4. adverſsus Marcion. c. 43. iuncto cap. 2. & D. Auguſst. d. epiſst. 80. ad Heſsichium, ubi concludit, hanc & alias

^† ſsimiles Christi Domini promiſssiones ſsuis Apoſstolis factas, intelligendas eſsſse non de illis ſsolis, quibus tunc temporis loquebatur, ſsed de eis quoque, qui in carne tunc erunt, cùm omnia compleri contigerit.

Deniqve non obſstat ultimũultimum argumentũargumentum de veſstigijs prædicationis EvãgelicæEvangelicæ & ApoſtolorũApoſtolorum, quęquæ in aliquibus ex iſstis Americanis regionibus reperta eſsſse dicuntur. Nam

^† ea parũparum fidei habêre rectè concludit Ant. Herrera in deſscrip. Ind. Occid. cap. 10. pag. 28. & decad. 5. lib. 3. cap. 6. in fin. ubi docet, vanũvanum eſsſse eorũeorum diſscurſsum, qui aliquem ex Apoſstolis ad Peruanas regiones perveniſsſse arbitrantur. Quod etiam generaliter obſservat Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 15. cap. 49. in fin. & Didac. Davalos in d. Miſscell. Auſstr. colloq. 23. fol. 164. & ſseq. ubi ait, pius & illuſtrẽilluſtrem virũvirum D. AlphõſumAlphonſum Ramirez de Vergara ArgẽtinæArgentinæ civitatis EpiſcopũEpiſcopum diligẽtemdiligentem inquiſitionẽinquiſitionem feciſsſse, ut veſtigiorũveſtigiorum, quęquæ de hoc Peruano Regno referebãturreferebantur, veritatẽveritatem agnoſsceret. Et tandẽtandem vana omnia cõpertacomperta fuiſsſse, &

^† CrucẽCrucem illam De Carabvco ab Hiſspanis, qui primi ad eãeam provinciãprovinciam pervenerũtpervenerunt, fabricatam, & in aliquo loco relictam, ex quo Indi eam in lacum deiecerunt, ubi poſsteà à piſscatoribus citra ullum miraculum inventa fuit.

Neque

^† ipſsorum Indorum traditionibus in rebus adeò antiquis ulla fides haberi poteſst ex his, quæ diximus ſsup capit. 9. num. 31. & 32. & in ſsimili tradit Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. capit. 29. pag. 295. ubi benè notat cum Strabone lib. 15. Geograph. in princ.

^† hos incultos, & Barbaros homines ad hiſstoriam minimè idoneos eſsſse, & errare |

p. 193

ſsæpè, ubi de antiquis moribus & tẽporibustemporibus aliqua tradere volũtvolunt. Atq;Atque ut hęchæc deficerent, & prędictaprædicta ChriſtianęChriſtianæ religionis indicia, quęquæ in his regionibus inveniri dicũturdicuntur, maiore probatione cõſtarentconſtarent, vereri tamẽtamen poſsſsemus

^† a diabolo ſsummi Dei ſsimia, & improbo hiſstrione, excogitata fuiſsſse, qui perpetuò eiſdẽeiſdem quibus Deus ritibus adorari cõcupivitconcupivit, ut pravo, ac deteſstabili ſsuperſstitionis errore miſseris GẽtibusGentibus illuderet, ut benè in propoſsito advertũtadvertunt Acoſsta in hiſst. moral. Ind. lib. 5. c. 23. MaluẽdMaluend. d. lib. 3. de Antichriſs. cap. 25. in fin. Boter. latè in relat. univerſs. 4. p. lib. 1. pag. 14. & ſseqq. & aliud agẽsagens Franc. Valleſs. de ſsacra Philoſsoph. cap. 30. pag. 252.

Illud tandem

^† certiſsimũcertiſsimum eſst, quod etſsi concedamus, aliquam Fidei lucem olim in his regionibus illuxiſsſse, penitus tamẽtamen incolarũincolarum memoriâ exciderat, vel propter eorũeorum incuriãincuriam & barbariẽbarbariem, vel propter bella, & Regum, ac Regnorum mutationes, ut tradit Thom. Boz. ubi ſsup. Bened. Perer. in c. 10. ad Roman. & noviſssimè Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. cap. 31. §. 2. pag. 310. & apertè proponitur

^† in egregia quadãquadam epiſstola per invictiſssimum CęſaremCæſarem, & Regem noſstrum Carolum V. ad gentes Occidentales & Meridionales ſscripta Barchin. 1. Maij, ann. 1543. quęquæ extat 4. tom. Sched. pag. 221. ubi inter alia ſsic habet: I porq̃porque hemos entendido, q̃que entre otras partes del mundo q́que carecẽcarecen deſste conocimiẽtoconocimiento, en eſsſsas vueſstras Provincias i tierras haſsta aora no ai noticia de nueſstro Dios verdadero, ò porq̃porque èl con ſsus ſsecretos, è incomprehenſsibles juizios no ba querido haſsta aora manifeſstarſse en eſsſsas partes, ò por vẽturaventura por la negligẽcianegligencia i flaqueza de vueſstros anteceſsſsores ſse ha perdido la memoria de la predicacion de ſsu nombre, i Fè, que en ellas ſse hizo en tiempos paſsſsados.

CAPVT XV. De locis sacrae Scripturae, quae huius Novi Orbis detectionem & conversionem praenuntiare, & Hispanis reservare videntur.

CAPVT XV. De locis ſsacræ Scripturæ, quæ huius Novi Orbis detectionem & converſsionem prænuntiare, & Hiſspanis reſservare videntur.

SVMMARIVM Capitis XV.

1 Orbis Novi detectio & cõverſioconverſio Prophetarum vaticinijs prænuntiata videtur.
2 Auctores referuntur, qui Orbis Novi detectionem & converſsionem in ſsacris Scripturis inſsinuari tradunt.
3 Scriptura divina ampla eſst, & myſsterijs abundans.
4 Novi Orbis inventio & converſsio adũbrariadumbrari debuit à Prophetis, cùm fuerit res ita notabilis, & ad progreſsſsum EvãgelicæEvangelicæ hiſstoriæ maximè pertinens.
5 Deus ſsolet magnarum rerum fundamenta multò antè iacere.
6 Prophetarum vaticinia licèt ſsub magna verborum obſscuritate omnia includunt, quæ ad futuræ Eccleſsiæ hiſstoriam pertinent, & antequàm eveniant à nobis intelligi nequeunt.
7 Sibyllina oracula ante eventũeventum rei quam deſsignant, benè explicari non poſsſsunt.
8 Prophetiæ procedunt ex inſspiratione divina, & abſq;abſque ea etiãetiam aperiri nõnon poſsſsunt.
9 Pſsal. 71. verba expenduntur, & ad Novi Orbis converſsionem & ſubiugationẽſubiugationem, per Hiſspaniæ Reges faciendãfaciendam, trahũturtrahuntur.
10 Iſsaiæ prophetiæ cap. 43. & 51. pro eadẽeadem converſsione conſsiderantur.
11 Hiſspaniæ Regibus conceſsſsa videtur eadem benedictio, quæ Eccleſsiæ tribuitur per David & Iſsaiam.
12 Hiſspania olim dicebatur Thubalia, ſsive Pania, quod ſsignificat univerſsa, quaſsi in vaticinium eius magnæ Monarchiæ. Et num. 51.
13 Pſsal. 3. expoſsitio & illuſstratio de converſsione Novi Orbis ex verbis D. Hilar.
14 D. Hilarius annuntiaſsſse videtur cõverſionẽconverſionem AntipodũAntipodum, & regionũregionum Novi Orbis.
15 Crux Christi annuntiavit cõverſionemconverſionem, & redemptionem totius Orbis.
16 Crucis forma quid ſsignificaret ex ſsententia D. Hieronym. & Lact. Firmian.
17 Matth. cap. 24. à quatuor ventis colliget eos, exponitur cum D. Auguſst. & Palacios.
18 Iſsaias Propheta vocatur Apoſstolus & Evangeliſsta, & eius ſscriptura multa continet Sacramenta.
19 Vaticinia oſstendentia converſionẽconverſionem Novi Orbis paſsſsim reperiri videntur in |
p. [194]
Iſsaia, Ieremia & alijs locis ſsacræ Scripturæ.
20 Iſsaiæ locus difficillimus ex cap. 18. VęVæ terræ cymbalo alarũalarum, &c. latè explicatur, & elegãselegans eius Paraphraſsis. n. 25.
21 Luſsitanorum navigationes ad Indiam Orientalem Iſsaiæ vaticinio prænuntiatæ videntur.
22 Societatis Iesv Religioſsi, & aliorum Ordinum Prædicatores apud Indos Evangelium prædicantes, dicuntur eſsſse Angeli veloces, & Nubes volantes, de quibus loquitur Iſsaias.
23 Novi Orbis converſsio per Hiſspanos facta, verè & propriè annuntiata videri poteſst per Iſsaiam cap. 18. ut affirmant plures, quamvis aliqui refragentur.
24 P. Gaſspar. Sanctij opinio reijcitur.
26 Naves papyraceæ quæ, & ubi?
27 Indi Orientales quo ſsenſsu dici potuerint ab Iſsaìa convulſsi, dilacerati, conculcati, terribiles & expectantes.
28 VęVæ, ſsice Veh dictio quid in Scriptura ſsignificet?
29 Abdiæ Prophetæ vaticinium obſscurum exponitur, & ad converſionẽconverſionem Novi Orbis per Hiſspanos factam accõmodaturaccommodatur.
30 Pauli Burgenſsis prædictio de converſsione Novi Orbis.
31 Iudæi plures olim in Hiſspaniam tranſsmigrarunt.
32 Apoſstoli & ſsancti in die iudicij cum Christo ſsedebunt iudicantes duodecim Tribus Iſsrael.
33 Sepharad nomen apud Hebræos Hiſspaniam ſsignificat.
34 Hiſspania varia nomina olim habuit, & inter alia Sepharad, remiſsſsivè.
35 Iudæi Sepharadij qui, & quare dicerentur?
36 Heſsperia dicta fuit Hiſspania litteris tranſspoſsitis à nomine Sepharad, ſecũdùmſecundùm Montanum.
37 CanticorũCanticorum cap. 8. verſs. 8. Soror noſstra parvula eſst, &c. explicatur, & ad gẽtesgentes Novi Orbis recẽsrecens cõverſasconverſas accõmodaturaccommodatur.
38 Indi OccidẽtalesOccidentales cur minores fructus fecerint in Fide, quàm aliæ nationes, quibus olim annuntiatum fuit EvangeliũEvangelium.
39 Converſsionem Indorum arte, & interdum vi aliqua adiuvandam, videtur oſstendi in cap. 8. Cantic.
40 Converſsioni Indorum Novi Orbis, divitiæ, quæ apud illos reperiuntur, illecebras præbent, & loca Scripturæ, quæ hoc indicare videntur. Et num. 58.
41 Iſsaiæ vaticinium cap. 60. exponitur, & converſsionem Orbis Novi prænuntiare probatur.
42 Columbi inventoris Novi Orbis mentionem apud Iſsaiam reperiri, affirmat Thomas Bozius.
43 Iſsaiæ aliud vaticiniũvaticinium ex cap. 66. expẽditurexpenditur, & de eadẽeadem converſsione Novi Orbis per Hiſspanos facienda explicatur, maximè ſsecundùm editionẽeditionem vulgatæ. Et n. 48
44 Signi nomine, ſsub quo Iſsaias gentes cõgregandascongregandas & convertendas dicit, intelligitur ſsignum Crucis.
45 Lex Titia, §. Seia, D. de auro & argen. dum loquitur de ſsigno Dei, illuſstratur.
46 Crucis ſsigno plures Provinciæ Novi Orbis vocatæ, & plura miracula in illis edita ſsunt.
47 Hiſspani dicuntur Salvati, & Salvatores apud Iſsaiam; & quare?
49 Iavæ maioris & minoris, & Iaponij ſsive Iaponis mẽtiomentio fieri videtur ab Iſsaia.
50 Iaponenſsium inſsulæ Christi cultum agnoſscunt, & legationes varias ad Romanos Pontifices miſserunt.
51 Thubalia propriè, & verè dicitur Hiſspania, & quare?
52 Sophoniæ prophetia cap. ult. agere videtur de converſsione Novi Orbis.
53 Christvs mortuus eſst, ut filios Dei diſsperſsos congregaret in unum.
54 Æthiopiæ flumina, de quibus Iſsaias & Sophonias, quid ſsignificent?
55 Chus, apud Hebræos, quas regiones cõprehendatcomprehendat.
56 Fr. Baſsil. Pont. Legion. qualiter tractet argumentum de Prophetis annuntiantibus converſsionem Novi Orbis.
57 Pſsal. 64. verba notãternotanter expendũturexpenduntur pro vaticinio converſsionis Novi Orbis
58 Divitiæ Orbis Novi maximæ ſsunt, & cur à Deo ibidem ſservatæ videantur.
p. 195
59 Claſsſses plures mittũturmittuntur ad Indias Novi Orbis, & quare?
60 Indi Novi Orbis maximè perterriti ſsunt ad primum Hiſspanorum adventũadventum, & Fidei inter eos promulgationem.
61 Indi Orientales & Occidentales ad Fidem converſsi, Deo valdè grati & multis benedictionibus repleti ſsunt.
62 Iob cap. 28. prænuntiaſsſse videtur detectionem & converſsionem Novi Orbis, & proponitur brevis eius Paraphraſsis, & expoſsitio.
63 Auctor cur laboraverit in congerendis, & exponendis prophetijs, quæ Novi Orbis poſsſseſsſsionem & converſsionem Hiſspanis prænuntiant.
64 Concionatores Indorum eis aperire debent prophetias, quæ earum converſionẽconverſionem ab antiquo prædixerunt.
65 Alexander Magnus lætatus eſst, audiẽsaudiens de ſse loqui Danielis ProphetiãProphetiam de everſsione Imperij Perſsarum.
66 Iudææos per totum Orbem diſspergi cur Deus ordinaverit?

SEd quãvisquamvis ſsatis (ni fallor) apertè ſsuperioribus diſsputationibus oſstenderimus, nullam certãcertam huius Novi Orbis notitiam, vel EvãgelijEvangelij in eo prædicati veſstigia in ſsacris, vel profanis auctoribus antiquitus reperiri, vix tamen

^† negare poſsſsumus, plura eſsſse ſsacræ Scripturæ vaticinia, quibus multis iam retrò ſsæculis, Spiritu ſsancto in Prophetis loquente, tantętantæ detectionis & cõverſionisconverſionis gloria prænuntiari: & quod magis eſst. Hiſspanis Regibus & hominibus reſservari videtur. QuãQuam

^† ſententiãſententiam expreſssè probãtprobant Federic. Lumn. in libris quos de extremo Dei iudicio, & IndorũIndorum vocatione cõſcripſitconſcripſit, Guid. Boderia. in epiſst. ad PhilippũPhilippum II. Reg. Hiſsp. quęquæ habetur tom. 5. Bibl. Regior. Zumarrag in hiſst. Hiſsp. in princ. Arias Mont. ſsup. AbdiãAbdiam cap. unico, Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orb. c. 15. & lib. 1. de procur. Ind. ſsalu. cap. 1. & de Chriſsto revelato, c. 4. Th. Boz. de ſsign. Eccl. Dei, lib. 4. cap. 5. ſsign. 6. pag. 122. & lib. 20. cap. 1. & 3. Fr. Luiſs. LegionẽſLegionenſ. qui elegantiſssimè & latiſssimè loquitur in cõmentcomment. ſsup. d. c. Abdiæ ex pag. 660. ad 682. & ſsup. Cant. cap. 8. pag. 432. & ſseq. thom. Maluend. lib. 3. de Antichriſs. cap. 12. & ſseq. &c. 17. in princ. Camill. Borrell. qui neminẽneminem ex prædictis adducit, de pręſtpræſt. Reg. Cathol. cap. 43. per tot. Fr. Greg. Garc. lib. 1. de Ind. orig. cap. 3. §. 6. Dom. Greg. Lop. Madera in hiſst. Montis ſsancti, cap. 16. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hiſsp. c. 12. n. 8. Ant. de Herrer. in hiſst. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. Mart. Delr. in adag. ſsacris, 1. tom. adag. 723. in fin. Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 15. cap. 44. & Fr. Baſsil. Pont. var. diſsp. q. 8. expoſs. cap. 4. Pro cuius confirmatione & illuſstratione ſsequentia argumenta & teſstimonia, alijs levioribus omiſssis, efficaciter conſsiderari poſsſse videntur.

Primvm, quod, ut rectè obſservant Legionenſs. Acoſsta, MaluẽdaMaluenda, Madera, & Baſsilius ubi ſsuprà, nõnon eſst veroſsimile, Scripturam divinam,

^† quæ adeò ampla eſst, & fœcunda, ac ſsublimibus myſsterijs abundans, de tanti Orbis invẽtioneinventione, converſsione ſsubiugatione aliquid ProphetarũProphetarum oraculis non adumbraſsſse, cũcum

^† hoc in ſse maximũmaximum, & omnino memorabile fuerit, & ad EccleſięEccleſiæ rationes, & EvãgeliciEvangelici curſsus, atq;atque progreſsſsus hiſtoriãhiſtoriam ſsummopere pertinens. Solet

^† quippè Deus magnarum rerũrerum fundamenta multò antè iacêre, ut tradit Nazianz. orat. 18. earumq́;earumq́ue mentionem

^† ProphetarũProphetarum ſsuorum vaticinijs incluſsas, licèt ſsub involucris verborũverborum, |

p. 196

poſsteris tradere, non antè cognoſscendas à nobis, quàm ipſsi rerum eventus, tanquam illato lumine, ſsinuoſsis & tenebroſsis ſscriptis irradient. Quod eleganter expreſssit D. Irenæus lib. 4. contra hęreſeshæreſes, cap. 43. inquiens: Vaticinia occulta ſsæpè non intelliguntur, donec completa ſsint. Et de

^† Sibyllinis Oraculis docet Procopius lib. 1. de bello Goth. dum ait: Sibyllinorum oraculorum mentem ante rem geſstam aperire homini arbitror impoſsſsibile. Et generaliter conſsirmari poteſst ex ijs,

^† quæ de inſspiratione Spiritus ſsancti per Prophetas loquente, & de nimia obſscuritate & diffcultate intelligendi & aperiendi prophetias, niſsi ipſse Deus earum intelligentiam conceſsſserit, tradit D. Petrus epiſst. 2. cap. 1. verſs. 20. & 21. D. Hieronym. lib. 14. in Ezechiel, cap. 45. D. Auguſstinus in lib. quòd apparuit Deus Moyſsi, ad finem, D. Iuſstin. Martyr in dialog. cum Triphon. D. Irenæus lib. 2. cap. 4. D. Chryſsoſst. homilia 25. in Geneſsi. D. Gregor. homil. 1. in Ezechiel. & Theodoret. in prologo in Daniel. quos in ſsimili refert Bernard. Aldrete lib. 2. de antiquit. Hiſspan. cap. 18. pag. 296. & 297. Pat. Suar. tract. de Fide, diſsp. 5. ſsect. 3. num 11. & 12.

Secvndò : in prædictæ ſsententiæ confirmationem expendunt Thomas Bozius, & Valdeſsius ubi ſsupr. & Camillus Borrellus dicto cap. 43. num. 60. & Anton. Cervera in. de obitu Reg. Philip. II. diſscurſs. 2. cap. 20. verba illa

^† Pſsalm. 71. Et dominabitur à mari uſsque ad mare: & a flumine uſsque ad terminos Orbis terrarum. Coram illo procident Æthiopes, & inimici eius terram lingent. Reges Tharſsis, & inſsulæ munera offerẽtofferent. Reges Arabum, & Sabà dona adducent. IſaięIſaiæ

^† cap. 43: Noli timere, quia ego tecum ſsum, ab Oriente adducam ſsemen tuum, & ab Occidente congregabo te. Dicam Aquiloni: Da; & Auſstro: Noli prohibere. Affer filios tuos de longinquo, & filios meos ab extremis terræ. Et cap. 49. Dedi te in fœdus populi mei, ut ſsuſscitares terram, & poſsſsideres hæreditates diſsſsipatas, & diceres ijs, qui vincti ſsunt: Exite; & qui in tenebris ſsunt: Revelamini. Et rurſsus cap. 51. Dilata locum tentorij tui, & pelles tabernaculorum tuorum extende, ne parcas, longos fac funiculos tuos, & clavos tuos conſsolida, ad dexteram enim, & ad lævam penetrabis, & ſsemen tuum gentes hæreditabit, & civitates deſsertas inhabitabit. QuęQuæ loca & plurima alia ſsimilia, quæ de Regno Christi, & EccleſięEccleſiæ propagatione in finibus terræ, inſsulis & mari loquuntur, nõnon obſscurè oſtendũtoſtendunt ad Auſstrales & OccidẽtalesOccidentales peninſsulas, & incultas Novi Orbis nationes aliquando producendam.

Eandemq́ue

^† benedictionẽbenedictionem ad RegnũRegnum tẽporaletemporale NoſtrorũNoſtrorum HiſpanięHiſpaniæ Regum aptè etiãetiam applicari poſsſse, ipſsimet auctores advertunt, quaſsi eiſsdem pręnuntiataprænuntiata, & re ipſsâ conceſsſsa fuerit ob curãcuram propagãdępropagandæ & conſervãdęconſervandæ CatholicęCatholicæ Fidei, quãquam ſsemper habuerũthabuerunt. Quod ipſsum

^† quoq;quoque antiquũantiquum HiſpanięHiſpaniæ nomen non abſq;abſque divino Numine deſsignaſsſse, litteris mandavit Fr. Ioan. à PõtePonte de conveni. utr. Monarc. lib. 3. cap. 30. §. 1. dicens: Thubaliam, ſsive PaniãPaniam, vocatãvocatam fuiſsſse, quod Chaldaicè & Græcè idẽidem quod univerſsa ſsiganiſscat, quaſs in vaticiniũvaticinium eximięeximiæ & univerſsalis totius ferè Orbis dominationis, quam prædicandęprædicandæ Fidei cauſsâ conſsecutura erat.

Neque longè ab eodem vaticinij genere abeſsſse videtur

^† illud Pſsalm. 3. Poſstula à me, & dabo tibi gentes hæreditatem tuam: & poſsſseſssionem tuam terminos terræ: maximè ſsi D. Hilarij ibîdẽibîdem expoſsitionem ſsequamur, qui obſservat, id forſitãforſitan dici pro ijs, qui in inferna terręterræ regione, vaſstaq́ue abyſsſsu incolatum habent, quos tanquam terminos terręterræ, Christo in poſſeſsionẽpoſſeſsionem donatos, Regius Propheta canit, ut iuxta Paulum: In nomine Iesv omne genu flectatur cœleſstium, terreſstrium & infernorũinfernorum. Quibus ſsanè

^† verbis, ut notat Maluenda d. lib. 3. de Antichriſs. cap. 16. pag. 150. |

p. 197

innuiſsſse & annuntiaſsſse videtur D. Hylarius Antipodas, atque Americanos tandem ad Fidem Christi fore reducendos. Hi enim propriè ſsunt inferni, vaſtęq́uevaſtæq́ue abyſssi, ſseu inferæ regionis cultores, iuxta ea, quæ latiùs diximus ſsup. cap. 11. num. 26.

Et eandem Occidentis converſsionem & redẽptionemredemptionem in forma ſanctiſſimęſanctiſſimæ

^† Crucis, ex qua Sotera noſster pependit, agnoſscunt Niſsſsenus in orat. 1. de reſsurrectione, Nazianzenus in Apologet. orat. 1. Damaſscen. lib. 4. de Fide, cap. 12. circa medium, D. Hieronym. ſsuper Marc. cap. 15. ſsic inquiens: Ipſsæ ſspecies

^† Crucis quid eſst, niſsi forma quadrata mundi? Oriens de vertice fulgens, Arcton dextra tenet, Auſster in læva conſsiſstit, Occidens ſsub plantis firmatur. Vnde Apoſstolus dicit: Vt ſsciamus, quæ ſsit altitudo, & latitudo, & longitudo, & profundum. Et Lactan. Firmian. lib. 4. de vera ſsapient. cap. 26. ubi de Christo Domino in Cruce pendẽtependente ſsermonem inſstituens: Extendit, inquit, in paſsſsione manus ſsuas, Orbemq́ue dimenſsus eſst, ut iam tunc oſstenderet ab Ortu Solis uſsque ad Occaſsum magnum populum ex omnibus linguis, & tribubus congregatum ſsub alas ſsuas eſsſse venturum, & ſsignum illud maximum, ac ſsublime frontibus ſsuis ſsuſscepturum.

Atque

^† hùc etiam conferunt ſecũdùmſecundùm Camill. Borrel. d. cap. 43. num. 52. & 53. quæ dicit Matth. cap. 24. A quatuor ventis colliget eos; quod interpretatur Aug. in Ioan. tract. 118. A quatuor mundi partibus Aquilone, Meridie, Oriente & Occidente, ſsive ex abditiſssimis terræ locis, ut ſsubiungit Paul. Palac. ibîd.

Tertiò, in comprobationem eiuſsdem annuntiationis Evangelij in his Novi Orbis regionibus per Hiſspanos ultimis EccleſięEccleſiæ temporibus prędicãdiprædicandi, Gentiumq́ue ibidem commorantiũcommorantium ad Christi ovile deducendarũdeducendarum, plurima alia Iſsaiæ vaticinia cõſiderariconſiderari poſsſsunt,

^† qui, ut dicit D. Hieron. in epiſst. ad Euſstochium, vocatur Apoſstolus & Evangeliſsta, & eius ſscriptura continet omnia SacramẽtaSacramenta. Sed præcipua

^† verba, & expoſsitiones eorũeorum latiſssimo ſsermone proponit Dom. Greg. Lop. Madera. d. cap. 16. ubi nimis extollit illud cap. 42. verſs. 10. Cantate Domino canticum novum, laus eius ab extremis terræ: qui deſscendit is in mare, & plenitudo eius inſsulæ, &c. & cap. 24. verſs. cùm glorificatus fuerit Dominus hinnient de mari, propter hoc in doctrinis glorificate Dominum, inſsulis maris nomen Domini Dei, à finibus terræ laudes, audivimus gloriãgloriam iuſsti. Et Camil. Borred. d. cap. 43. ubi etiãetiam expendit ſsimiles alias auctoritates IeremięIeremiæ cap. 3. 23. 31. 32. 50. Ezech. cap. 37. Oſseæ 3. Soph. 5. Ioan. cap. 10. Alias oves habeo, quæ non ſsunt ex hoc ovili, & illas oportet me adducere, & vocem meam audient, & fiet unum ovilie, & unus Paſstor. Matth. cap. 8. & Luc. 13. Quapropter multi ab Oriente & Occidente venient, & recumbent cum Abraham, Iſsaac & Iacob in Regno cœlorum.

Verùm inter reliquas, admodũadmodum notabilis eſst, & peculiari obſservatione digniſssima, illa obſscura, & interpretũinterpretum varijs commentationibus obſscurior reddita, eiuſsdem IſaięIſaiæ prophetia cap. 18. Vbi

^† inquit: Væ terræ cymbalo alarum, quæ eſst trans flumina Æthiopiæ, qui mittit in mare legatos, & in vaſsis papyri ſsuper aquas. Ite Angeli veloces ad gentẽgentem cõvulſamconvulſam & dilaceratãdilaceratam, ad populũpopulum terribilẽterribilem, poſst quem non eſst alius, ad gentem expectãtemexpectantem, & conculcatam, cuius diripuerunt flumina terram eius. In quibus verbis exponendis valdè, & variè laborant antiqui & recentes ſsacræ Scripturæ Interpretes, ut conſstat ex ijs, quæ adducunt Pintus, Ferrerius, Vatabl. Arias Montanus, Leo Caſstrius, & noviſssimus Gaſspar Sanchez ibîdem, Federicus Lumnius lib. 4. de extrem. iudic. capit. 4. Ioan. Ferdin. in Theſsaur. ſsacr. Script. lib. 1. capit. 58. Ribera ſsuper Sophon. cap. 3. Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 12. Mart. Delrius in adag. ſsacris, 1. tom. adag. 723. & ſsequenti, |

p. 198

Pined. de reb. Salom. lib. 4. cap. 14. §. 3. pag. 191. & Fr. Ioan. à Ponte d. lib. 3. cap. 1. cum multis ſequẽtibusſequentibus, qui nullum non lapidem movet, ut vaticiniũvaticinium iſstud de Hiſspaniæ noſstræ converſsione accipiendum oſstendat.

Sed

^† cõmuniorcommunior interpretatio eſst, ſsicuti ex eiſsdem Auctoribus conſstat, ut accipiatur de navigationibus à Luſsitanis cauſsâ prędicandiprædicandi Evangelij initis & ſsuſsceptis ultra flumina Æthiopiæ, in totam illam oram, & regionem OrientalẽOrientalem IndięIndiæ ac Sinarum, ab Indo flumine ad extremam uſsque ChinãChinam & Iaponios, quod etiãetiam ſsecurè admittit P. Rebellus de obligat. iuſst. lib. 18. q. 23. ſsect. 3. Pat. Ioan. Lucena in vita S. Xavierij, lib. 5. c. 21. & noviſssimè Seraph. Freitas de iuſsto Imp. Aſsiat. cap. 4. num. 8. & latiùs cæteris proſsequitur Maluenda d. cap. 12. verſs. Cæterum, ex pag. 131. qui hanc opinionem valdè probabilem dicit; & aptam & mirificè cohęrentemcohærentem cum verbis, & inſstituto ſsacri Vatis per duodecim integras colũnascolumnas egregiè demonſstrat. Qua in expeditione cùm multũmultum laboraverint

^† religioſsiſssimi Patres Societatis Iesv, inquit Lumnius ubi ſsup. lib. 2. cap. 6. eis congruere appellationem AngelorũAngelorum velocium, de quibus loquitur Iſsaias. d. cap. 18. & nubium volantium, de quibus agit cap. 6. & eum refert & ſsequitur Rutilius Benzonius lib. 1. de anno IubilęiIubilæi, cap. 8. pag. 39. licèt D. Thomas in opuſsculo de Religione, omnibus Religionibus Mendicantibus eadem verba IſaięIſaiæ optimè etiam, & pijſssimè, applicet.

Quæ ſsententia & expoſsitio alijs anſsam præbuit, ut non minus

^† propriè, & verè, eundem locum accipiãtaccipiant, & exponant de inventione & converſsione huius Novi Orbis ab eiſsdem Hiſspanis facta, ut conſstat ex Montan. ubi ſsupr. Delrio. d. adag. 723. in fin. Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orb. c. 15. Borrel. d. cap. 43. ex n. 30. ad 46. Maluend. d. cap. 12. pag. 137. in fin. Greg. Garc.

lib. 1. cap. 3. §. 6. Thom. Bozio d. lib. 20 cap. 3. pag. 321. & cap. 6. ferè per tot. Baſsil. Pontio. d.q. 8. expoſsit. cap. 4. & omniũomnium elegantiſssimè Luiſsio LegionẽſLegionenſ. in d. c. ult. ſsup. Abdi. ex pag. 663. Quos licèt reijciant Ribera & Rebell. ſsup. & Gaſsp.

^† Sanch. in eod. cap. 18. num. 1. pag. 196. dicens, eorum expoſsitionem non ſsolùm novam, ſsed etiam alieniſssimam à toto textu, reliquis interpretibus viſsam eſsſse, & ſse non credere, quòd ita eius aſsſseclæ ſsentiant, ſsed quòd elati patriæ ſstudio, eius laudi intemperãtiùsintemperantiùs indulgeant, quàm ſsacræ hiſstoriæ fides perſsuadeat: mihi tamen ab Iſsaiæ verbis excedere non videtur. Quaſsi ſsenſsus

^† eorum ſsit, Hiſspaniam, quam per periphraſsim, Alarum cymbalum vocat, vel ut vertunt Septuaginta, Navium alarum, id eſst, terram navigijs abundantẽabundantem, aut navigationibus, arteq́;arteq́ue navigandi celebrem, quęquæ naves & earum vela impulſsa ventis ſonitũſonitum cymbalorum imitantur, vel internavigandum inſstar avium volantium perſstrepunt, ut cum Symmacho, & alijs exponit Pineda ubi ſsup. Dei iuſsſsu & mãdatomandato legatos ſsuos, id eſst, Evangelij nuntios, & prędicatoresprædicatores cum maxima celeritate miſſurãmiſſuram ultra flumina ÆthiopięÆthiopiæ, id eſst, ad huius Orbis nuper reperti incolas: In vaſsis papyri ſsuper aquas, id eſst, in

^† navibus velocibus & papyraceis, quibus olim navigatio Indica & Ægyptia fiebat, ut tradit Herodot. lib. 2. Plin. lib. 6. cap. 22. & lib. 7. capit. 56. & lib. 13. capit. 11. Strabo lib. 17. Solinus capit. 56. & Lucanus lib. 4.

— Sic cùm tenet omnia Nilus,
Conſseritur bibula Memphitis cymba papyro.

Quos incolas huius Novi Orbis, etſsi proprijs nõnon appellet nominibus, ſsuis tamẽtamen coloribus ita pingit, ut eos prope oculis ſsubijciat. NãNam

^† eos gentẽgentem cõvulsãconvulsam vocat, quòd ab aliorũaliorum antiqui Orbis hominũhominum cõmerciocommercio longè diviſsi eſsſsent, vel ipſsi inter ſse diſsperſsi viverẽtviverent, aut per |

p. 199

immenſsa terrarum ſspatia longè, latèq́ue diffuſsi, Dilaceratam, verò, conculcatam & terribilem, ob corporis ipſsorum habitum & ſsqualorem, abiectiſssimam vitæ conditionẽconditionem, ingeniũingenium ad ſerviendũſerviendum natũnatum, & ob incultos, ac ferinos mores, quibus ut plurimũplurimum pręditipræditi erant: PoſtquãPoſtquam non eſst alia & expectantẽexpectantem, quòd ultimi eſsſsent hi populi ex omnibus gentibus, quibus EvangeliũEvangelium promulgaretur, & diu, multumq́;multumq́ue à diluvio ad extrema uſq;uſque mundi tempora lætum, & ſsalutare illius nuntiũnuntium expectarent, id eſst, tanti beneficij munere, quanquãquanquam necdũnecdum ſsibi cogniti, caruiſsſsent. Cui expoſsitioni nõnon minus aptè reſspondent reliqua verba, quæ poſsteà ab eodem Iſsaìa in illo loco ſsubduntur, ut eleganter oſstendunt Legionenſs. & alij ex ſsuprà relatis. Nec refragatur

^† particula Veh. quâ exorditur, quæ dolentis & cõminantiscomminantis eſsſse ſsolet, ac proptereà non convenit Hiſspanis, quibus potiùs iucundũiucundum, & glorioſsum erat, ac proinde gratulandum magis quàm dolendũdolendum & ſuccenſendũſuccenſendum, diſssitas illas nationes ſsui Regis imperio ſsubiugare, & intra Eccleſsiæ ſsepta per EvangeliũEvangelium adigere. NãNam reſspondemus, diverſsimodè dictionẽdictionem illãillam in Scriptura ſsacra uſsurpari ſsolêre iuxta ea, quęquæ latè congerit Bercorius in ſsuo dictionario, verb. Veh; & aliquando ſignũſignum admirantis eſsſse, ut ibîdem intelligi docet Adamus Delph. relatus à Borrell. d.c. 43. num. 31. Et alios, ut Sanctes. Pagn. Iſsidor. Clarius, & Forer. pro Veh, ponere, aut vertere, O, vel Hevs, quaſsi Hiſspanos, ad quos ſermonẽſermonem deſstinat, attentos, & tanti nuntij pręmonitospræmonitos reddat, ut aiunt Maluenda, Rebellus, & alij ex ſsup. relatis.

Qvarto, pro eâdem annũtiationeannuntiatione, & promiſssione converſsionis & ſsubiugationis Novi Orbis per Hiſspanos faciendæ, perpendi poteſst

^† aliud vaticiniũvaticinium AbdięAbdiæ Prophetæ, cap. ult. ubi poſst alia ſsic habet: Et tranſsmigratio IeruſalẽIeruſalem, quæ in Boſsphoro eſst, poſsſsidebit civitates Auſstri, & aſscendent Salvatores in montẽmontem Sion, iudicare montem Eſsau, & erit Domino RegnũRegnum. Etenim quamvis contradicant Forſsterus, & Ribera ibîdem num. 107. & ſseqq. & Pined. d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 14. §. 2. pag. 189. alij plures Auctores ad hanc converſsionem Novi Orbis intrepidè applicãtapplicant, & pręcipuèpræcipuè Arias Montan. & LegionẽſLegionenſ. ibîdẽibîdem, Guido Boderian. Zumarraga, Acoſsta, & Greg. Garc. in locis ſsup. relatis, & doctiſssimè Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 17. per totum.

Quibus facẽfacem prætuliſsſse videtur

^† Paulus BurgẽſBurgenſ. dũdum multis annis ante eiuſdẽeiuſdem Orbis detectionẽdetectionem ſscripſsit, ſsibi videri eo capite prædici gentiũgentium quarundam ipſsi ignotarũignoratum extremo mundi tempore ad fidẽfidem Chriſsti converſionẽconverſionem futurãfuturam, quod in nulla alia veriùs, aut cõmodiùscommodiùs impleri potuit. Iuxta quam ſsententiam, AbdięAbdiæ ſsenſsus erit, fideles, qui HiſpaniãHiſpaniam habitaturi erant,

^† quam ob veri Dei cultũcultum & zelũzelum, tranſmigrationẽtranſmigrationem IeruſalẽIeruſalem vocat, vel ob id, quod plures coloniæ IudæorũIudæorum ad eam diverſsis temporibus tranſmigrarũttranſmigrarunt, ut latè oſtẽditoſtendit Maluenda d. cap. 17. & Fr. Ioan, à Ponte de conveni. utr. Monarch. lib. 2. c. 16. §. 1. pag. 184. & cap. 17. §. 1. pag. 188. & cap. 24. §. 1. pag. 251. & ſseqq. & lib.

3. cap. 3. §. 4. pag. 21. & cap. 5. §. 4. pag. 36. &c. 13. §. 3. pag. 91. Civitates Auſstri poſsſseſsſsuros, id eſst, NovũNovum hunc OrbẽOrbem, qui HiſpanięHiſpaniæ Auſstralis eſst, aut certè in plurimũplurimum ſsub Auſstrali plaga conſstitutus. Et ita demũdemum EvãgelioEvangelio per universũuniversum mundũmundum prædicato, ſsupremi iudicij diẽdiem eventurum, quando

^† Deus publicè de ſsingulorum vita, atque factis ſentẽtiamſententiam feret, Salvatoribus, id eſst, Apoſstolis, reliquiſsq́ue Sanctis ad iudicium ſsecum vocatis, quibus hoc Chriſstus promiſsit apud Matth. cap. 19. verſs. 18.

Quæ interpretatio manifeſstior redditur ex eo,

^† quòd iuxta Hebraicam lectionem, ubi Vulgata Boſsphori nomen vertit & appoſsuit, reponitur nomen Sepharad, quo HebręiHebræi Hispaniam nominare ſsolebant: & idẽidem Chal|

p. 200

daica paraphraſsis magis etiam apertè oſstendit, dum transtulit: Tranſsmigratio IeruſalẽIeruſalem, quæ eſst in Hiſspania.

Et quòd inter diverſsa nomina, quibus Hiſspania

^† noſstra olim vocabatur, quorũquorum latè meminit Lud. Noni. in Hiſspan. cap. 1. Maluenda lib. 5. de Antichriſst. cap. 12. Gorop. Becanus lib. 4. rer. Hiſsp. Mariana de reb. Hiſspan. lib. 1. cap. 1. Madera de excell. Hiſsp. Monarch. cap. 3. Pineda de reb. Salom. d. lib. 4. cap. 14. §. 2. pag. 188. & 189. & Fr. Ioan. à Ponte d. lib. 3. cap. 28. §. 2. unum & ſsatis nobile eſsſset illud, Sepharad, quo Abdias uſsus refertur, optimè ultra ſsuprà dictos, de eiuſsdem etiam AbdięAbdiæ expoſsitione agentes, probant Biblioth. Hiſspan. tom. 1. cap. 1. Lyranus, Burgenſs. Pagnin. Vatabl. Clarius, Zamorenſs. Marin. Palac. Arias Montanus, & alij relati a Maluenda d. cap. 17. pag. 152. Fevardentius in notis ad D. Irenæum lib. 1. cap. 3. Paraphraſs. Chald. Rabbi Ionath. AbẽhucielAbenhuciel, &: Seder Holam Hebræorum, Minorita in triumpho Chriſsti, tit. 19. fol. 211. Anton. Poſsſsevin. in Biblioth. 2. to. lib. 16. cap. 14. pag. 356. Zamalloa lib. 4. hiſst. Hiſspan. cap. 14. Fr. Ioan. à Ponte d. §. 2. & lib. 3. cap. 17. pag. 53. cap. 19. §. 1. pag. 122. & Didac. Matute in proſsapia Chriſsti, 2. ætate, cap. 3. fol. 78. & noviſssimè Fr. loan. Salaz. in Polit. Hiſsp. annot. 9. pag. 391. Vbi aiunt,

^† Iudæos olim per varias Orbis regiones diſsperſsos, ex nomine Sepharad Sepharadios dictos, quòd illi ſse ab ijs, qui in Hiſspanias tranſsmigrarunt, originem ducere, gloriarentur. Et

^†Arias Montan. ſsuprà ſsolerti ſsatis ratione ductas, exiſstimat, tranſspoſsitis litteris à Sepharad Heſsperidam, ſsive Heſsperiam deduci, quo etiam nomine Hiſspania antiquitus vocabatur, ut advertũtadvertunt ſsup. citati, & diximus ſsup. cap. 9. num. 63.

Qvintò, in

^† eandem rem adducitur, & explicatur à Luiſs. Legionenſs. ſsuper Cantic. c. 8. pag. 432. & ſseq. illud, quod habetur in eod. cap. verſs. 8. Soror noſstra parvula eſst, & ubera nõnon habet: quid faciemus ſsorori noſstræ in die quando alloquenda, eſst? Scribunt enim Hebræi quidam Doctores, hęchæc dici de gente ultra flumina Æthiopiæ ad Dominum tandem adducenda. Quæ certè gens hæc ipſsa eſst, de qua agimus: eamq́ue ſsponſsa intelligit ſsub perſsona ſsororis natu minoris, & parum forma præſstantis. De cuius collocatione ideò ſsollicitari dicitur, quia in die quãdoquando alloquẽdaalloquenda eſst, id eſst, quando mediante Hiſspanorum prędicationeprædicatione vocanda eſst ad Fidem, &: ad cœleſstes agni nuptias ſuadẽdaſuadenda parvula eſst, & ubera non habet, id eſst, imbecilla eſst, & mentis acumine, & rectęrectæ inſstitutionis, atque doctrinæ uberibus caret, quibus ali poſssit. Eò quòd homines iſsti agreſstes, ac barbari, &: duris in plurimum moribus inſstituti, parũparum apti Evangelio ſsuſscipiendo videntur. Quod ſsicut in bona ſsatum terra ſsructum edit uberrimum, ſsic ineptæ commiſsſsum, ac ſsentibus plenæ, malè provenit.

Vnde

^† gens iſsta, quęquæ his omnibus malis laborare dignoſscitur, minus uberes fructus tulit, quàm olim tulerũttulerunt gentes, quibus principio Eccleſsiæ annuntiatum eſst Evangelium. Atq;Atque ideò ſsubiungit: Si murus eſst, ædificemus ſsuper eum propugnacula argentea: ſsi oſstium, cõpingamuscompingamus illud tabulis cedrinis; ſsignificans,

^† ad prędictasprædictas difficultates tollendas, cùm earum gentium converſsionis tempus advenerit, quod in eis, aut deeſst, aut pravum eſst, arte, & induſstriâ corrigendum eſsſse, & interdum vim aliquam, & armorum terrorem adhibẽdumadhibendum fore.

Cuius rei, ut ipſse Legionenſsis ſscribit, quædam ſsignificatio, atque prædictio in prædictis metaphoris ineſst. NãNam neq;neque muro addi propugnacula poſsũtpoſsunt, neque cedrinęcedrinæ fores confici ſsine ferro, atque vi. Niſsi dicere velimus, iſstis argenteis & cedrinis propugnaculis, atque oſstijs,

^† divitias harum Novi Orbis regionum ſsignificari, quarum |

p. 201

illecebręillecebræ maiores Hiſspanis animos addiderunt, & quotidie addunt, ut cõverſionisconverſionis earum curam ſsuſsciperent, & ſsuſsceptam cõſervareconſervare, atque indies magis ac magis promovêre conentur, ut pulchris verbis ſscripſsit Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de procur. lnd ſsalute, cap. 18. pag. 352. Dei bonitatem, ſummamq́;ſummamq́ue providentiam admirans: Qui pro noſstrorum hominum ingenio, ut gentes adeò remotas & barbaras Evangilio adiungeret, aurum argentumq́ue his terris tãtam copiosè donavit, hiſsq́ue veluti illexit noſstrorum cupiditatem, ut ſsi charitas non invitaret animarum, auri ſsaltem cupiditas ineſscaret.

Quo in ſsenſsu accipit etiam Thom. Bozius d. lib. 20. cap. 3. pag. 319.

^† illud vaticinium Iſsaiæ cap. 60. Qui ſsunt iſsti, qui ut nubes volant, & quaſsi columbæ ad feneſstras ſsuas? Me enim inſsulæ expectãtexpectant, & naves maris in principio, ut adducam filios tuos de longè; argentum eorum, & aurum eorum cũcum eis, nomini Domini Dei tui, & ſsancto Iſsrael, quia gloriſsicavit te. His etenim verbis nihil propriùs ſsignificare potuit Iſsaias, quàm nova hæc, & inſsolita, ac penè aërea Hiſspanorum itinera, qui ſsuis celerrimis, & continuis navigationibus, veluti aërem ſsecantes, columbarum more ad has Occiduas, & ad Eoas Indias properarũtproperarunt, ut Chriſsti doctrinam diſsſseminarent, eiq́ue, & eius EccleſięEccleſiæ de populis adeò longinquis tot filios adducerent: & ſsimul argentum & aurum, quo, ut ſsatis conſstat, hęhæ Provinciæ affluentiſssimè gaudẽtgaudent, & uberrimè Hiſspanas noſstras oras quotannis adimplent.

Quinimò

^† aliud etiam expreſssius ſsignum in verbis Iſsaiæ reperiri poſsſse conſsiderat Bozius ubi ſsupr. ſsi tentare velimus Prophetam ſsub vocabulo illo columbæ voluiſsſse quodammodo alludere ad Chriſstophorum Columbum, qui nobis iter primus ad regiones illas aperuit Has enim alludẽdialludendi formas Hebræis frequentiſssimas eſsſse, ipſse Bozius oſstendit.

Sexto, non

^† minus aptè eadẽeadem huius Novi Orbis converſsio deſsignata videri poteſst ab eodem Iſsaia cap. 66. ubi cùm docêre vellet, ad mundi finem omnes gentes congregandas eſsſse, ut ad Domini gloriam videndam accedant, ut oſstendat qualiter hoc ad effectum perducendum ſsit, hæc in verba prorumpit. Venio ut congregem cum omnibus gentibus & linguis; & venient, & videbunt gloriam meam. Et ponãponam in eis ſsignum, & mittam ex eis qui ſsalvati fuerint, ad gentes in mare, in Africam & Lydiam tendentes ſsagittam, in Italiam & GræciãGræciam, ad inſsulas longè, ad eos, qui non audierunt de me. Et annuntiabunt gloriam meãmeam Gentibus, & adducent omnes fratres veſstros de cunctis Gentibus donum Domino. Etenim

^† ſsigni nomine, ſsub quo tot gentes congregandas eſsſse, Iſsaias vaticinatur, ſsignum Crucis haud dubiè intelligitur, de quo idem Iſsaias cap. 5. in ſsimili dixit: Et elevabit ſsignum in nationibus procul, & ſsibilabit ad eum de finibus terræ: & ecce feſstinus velociter veniet, & Matt. cap. 24. Tunc parebit ſsignum Filij hominis in cœlo. Vbi Hieron. inquit, ſsignum eſsſse Crucem. Et eodem

^† modo accepit gloſsſsa verba: Signum Dei, in 1. Titia 40. §. Seia, D. de auro & arg. leg. & in tit. C. nemini licêre ſignũſignum Salvatoris Chriſsti humi inſsculpere, aut pingere, ubi alia tradunt Cuiac. & Gothofred. idem Ghothofred. in notis ad Novell. Leon. 72. Bernard. Vvalth. lib. 2. Miſscel. cap. 2. & luſst. Lipſs. in notis ad lib. 3. de Cruce, cap. 15.

In quo ſsancto & ſsalutifero

^† ſsigno, ac ligno plures huius Novi Orbis Provincias vocatas, & plurima ibîdem miracula operata eſsſse latè oſstendit Ioan. Barros decad. 3. cap. 11. & decad. 5. c. 2. Gomara in 2. part. hiſst. Ind. Occid. cap. 34. 46. & 81. & Alanus Cop. dialog. 4. cap. 16. & nos infrà lib. 2. cap. 5. ex numer. 12. alia Deo dante dicemus.

Eorum autem nomine, qui ſsalvati ſsunt

^† Hiſspanos ſsignificat Iſsaias, quo|

p. 202

rum opera, ut notum eſst ad remotiſssimas quaſsque nationes veræ Fidei lumen illatum videmus: præſsertim ultimis hiſsce temporibus ad Orientales & Occidentales, quarum miſseri habitatores nunquam Dei Optim. Max. gloriam agnoverant, & in cæca tot errorum caligine pererrabant. Quo factum eſst, ut plurimi a ſservitute peccati, in Chriſstianam libertatem afferti, ipſsi Deo in donũdonum adducerentur, quo nullum ei gratius offerri poteſst.

Quam expoſstionem expreſssè admittit Legionenſs. ubi ſsup. Ioſseph. Acoſsta de proc. Ind. ſsalu. lib. 43. numer. 53. & Thom. Bozius d. cap. 3. pag. 320. qui ad eam magis conſstabiliendam, perpẽditperpendit, in editione vulgata

^† ſsic legi: Mittam ex eis evaſsores ad gẽtesgentes Tharſsis, Phul trahentes arcum, Tubal & Iavan ad inſsulas longinquas. Nam cũcum Sanctus ſsermo brevitatis amantiſssimus paucis multa etiam inter ſse diſssimillima complectatur, nimine

^† Iavan, non Ioniam modo, à qua Græci profecti ſsunt, deſsignavit, ſsed quæcunque eo vocabulo regiones continentur. Conſstat porrò in his novis Provincijs ab Hiſspanis repertis, tres eſsſse nominis illuis ampliſsſsimas inſsulas, Iavam ſscilicet maiorem, ac minorem, quęquæ Moluchis adiacent, & Iapam poſsitam èex regione Sinarum; de quarum ſsitu, & deſscriptione aliqua diximus ſsup. cap. 3. num. 45. In

^† quibus cultus Chriſsti Hiſspanorum religioſsorum prædicatione maxima incrementa fecit, & in donum Domino perductæ videntur: adeò, ut ſsuperioribus annis plures legati Romam venerint, ut obedientiam Pontiſsici Romano Iaponenſsium Regum nomine pollicerẽturpollicerentur, & dona pretioſsiſssima aſsportarent: de quibus meminit Bozius & Borrel. ubi ſsup. num. 55. & peculiarem hiſstoriam ſscripſsit Guido Gualter. Maluenda de Antichriſs. lib. 3. cap. 13. pag. 138 Petr. MatthęusMatthæus in notis ad conſstitut. ſsumm. Pontiſs. ſsub Gregor. XIII. pag. 843. & ſseqq ubi huius legationis annũannum hoc numerali diſsticho eleganter deſsignat:

InDIa tres Reges fIDeI ſsVb pIgnore Papæ
ObtVlIt Iſsta, IVbet, quI regIt aſstra DeVs.

Et de alia ultima anni 1615. miſsſsa ab Idate Maſsſsamune Rege Voxij in Imperio Iaponico ad Paulum V.P.M. plenam relationem facit Fr. Abraham Bzovius in continuat. annal. Baronij tom. 13. in fin.

Adſstipulatur his,

^† quod de Thubal ab Iſsaia in prædicto loco ſsubijcitur, quam vocem licèt Vulgata ItaliãItaliam interpretetur, commodè tamen pro Hiſspania accipere poſsſsumus, quæ Thubalia verè dicta fuit, ut potè à Thubale nepote Noë, & quinto filio Iaphet coli & habitari cœpta, ut conſstat ex ijs, quæ diximus ſsup. cap. 9. num. 58. & ex Floriano lib. 1. hiſst. Hiſspan. cap. 4. Pineda in Monarch. lib. 1. cap. 18. Paralipom. Hiſsp. lip. 1. cap. de primis Hiſsp. incolis Anacephaleoſsis c. 3. Archiep. Roder. lib. 1. cap. 3. Tarapha de Reg. Hiſsp. cap. 1. valera 2. part. cap. 1. Marian. de reb. Hiſspan. lib. 1. cap. 7. Madera de excell. Hiſspan. cap. 3. Camill. Borrell. de præſst. Reg. Cathol. cap. 68. num. 48. & plurimis alijs relatis à Fr. Ioan. à Ponte d. lib. 3. cap. 32. & 33. ubi in hoc eodẽeodem loco Iſsaiæ explicando verſsatur, quamvis ei alias expoſsitiones accommodet.

Septimo,

^† idem cum Iſsaia annũtiareannuntiare videtur Sophonias cap. ult. ubi eandem mundi conſsummationem deſsignans, & quomdo tunc omnes gentes congregandæ ſsunt, ut Deo uno, ore & humero uno deſserviant, ita ſsubdit: Vltra flumina Æthiopiæ inde ſsupplices mei, filij diſsperſsorum meorum deferent munus mihi. Quibus verbis ſsigniſsicare voluit de ultimis Indiæ, Sinarum, Iaponiorum, & alijs huius Novi Orbis finibus ſsupplices, oratores & legatos gentium diſsperſsarum, & à vera Dei co|

p. 203

gnitione alienarũalienarum in Chriſsti, & EccleſięEccleſiæ obedientiam venturos, magnificaq́ue ei munera allaturos. Nimirum ipſsis Evangelij luce per Hiſspanos, ut videmus, aperta. Etenim

^† ad hos diſsperſsos in unum congregandos Iesvm moriturum eſsſse Cayphas prophetavit, ut habetur Ioan. cap. 11. Sed cùm eſsſset põtifexpontifex anni illius prophetavit, quòd Iesvs moriturus erat pro gente, & non tantùm pro gente, ſsed ut filios Dei, qui erant diſsperſsi, congregaret in unum. Has autẽautem gentes

^† ultra flumina Æthiopiæ eſsſse, inquit Sophonias, prout & Iſsaias d. cap. 18. in HebręoHebræo tamen eſst,

^† Chus, quo HebręiHebræi eas omnes regiones ſsignificabant quas magnis terrarũterrarum ſspatijs verſsus Orientem filij Chus, & eius poſsteri occuparunt; in quibus non ſsolùm Æthiopia interior, ſsed & aliæ iuxta SinũSinum Perſsicum, atque ultra ipſsum poſsitæ uſsque ad Sinas, & Novi Orbis terras cõtinenturcontinentur. Quod idem magis inſsinuat paraphraſsis Chaldæa, quæ ut teſstatur Arias Montan. Vatabl. & Ribera ibîdem, & Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 13. loco illorum verborum: Vltra flumina Æthiopiæ, vertit, ab ulteriori ripa fluviorum Indiæ. Et ita licèt Ribera huic SophonięSophoniæ explanationi, quãquam tradimus, parum æquas aures adhibeat; illam tamen ſsecurè probant Feder. Lumn. d. lib. 2. de extrem. Dei iudic. cap. 10. Ioſseph. Acoſsta d. lib. 1. de nat. Novi Orbis cap. 15. pag. 41. Fr. Luiſsius LegionẽſLegionenſ. ſsuper Abdiam d. cap. unico, pag. 667. Thom. Bozius d. cap. 3. circa finem, Maluenda d. cap. 13. pag. 138. Camill. Borrel. d. cap. 43. num. 57. in fine: & noviſssimè

^† Fr. Baſsilius Pontius Legionenſsis in docto illo variarum diſsputationum libro, q. 8. expoſs. cap. 4. pag. 475. ad finem.

Quo in capite, hoc idem argumentum converſsionis Novi Orbis in veteri teſstamento varijs locis pręnuntiatęprænuntiatæ, ſsibi tractandum propoſsuit, & cùm in ſsuprà dictis exponendis, parum aut nihil immoretur, ſsolâ Luiſsij Legion.

Magiſstri ſsui allegatione contentus, ex eiuſsdem tamen doctrina & auctoritate ſsubiungit, ad eandem prædictionem omnino ſspectare

^† Pſsalm. 64. ubi cùm Regius Vates animo volveret Iudæorum ad Christi Fidem reditum poſstliminio, & Gentium extremis mundi temporibus vocationem, & ab omnibus in Eccleſsia laudes Deo canendas, diceret; dum vocationis Gentium meminit, videtur has regiones Novi Orbis, & quod in earum converſsione accidit mirificè in illis verſsibus delineare: Exaudi nos Deus Salutaris noſster, ſspes omnium finium terræ, & in mari longè. Præparans mõtesmontes in virtute tua, accinctus potentia, qui conturbas profundũprofundum maris ſsonum fluctuum eius. Turbabuntur gẽtesgentes, & timebunt, qui habitant terminos à ſsignis tuis: exitus matutini, & veſspere delectabis. Viſsitaſsti terram, & inebraſsti eam: multiplicaſsti locupletare eam, &c. Conſstat enim, Deum tamdiù expectatum his gentibus Americanis, læto Evangelij nuntio, ſse nunc manifeſstare voluiſsſse, quæ in ultimis terræ finibus, & poſst longa maris intervalla occultæ iacebant. Et ad hoc

^† faciliùs conſequẽdumconſequendum, conſstat etiam, eundem pijſsimũpijſsimum Dominum ab antiquo virtute, & potentiâ ſsuâ montes harum regionũregionum præparaſsſse, id eſst, argento & auro, ac pretioſsiſssimis quibuſsque replêſsſse, ut ſsic homines ad eos perquirendos illicerentur, & Evangelium annuntiarent, ut etiam probavimus ſsuprà hoc capit. num. 40. & dicemus infr. c. ſseq. n. 96.

Quod in

^† cauſsa fuit, ut profundum maris, & ſsonus fluctuum eius conturbaretur, hoc eſst, ut vaſstiſssimus, & anteà impervius Oceanus, copioſsis & frequentibus noſstrorum hominum caſsibus & navigationibus adiretur. Ad quorum

^† primum adventum, & ſsigni Crucis, & Evangelij oſstenſsionem & prædicationem, nemo ignorat, quantũquantum hęhæ Indorum gentes turbartęturbartæ & commotæ fuerint. Necnon etiam alijs ſsignis, id eſst, miraculis, ac portentis, quęquæ |

p. 204

in eiuſsdem Evangelij comprobationẽcomprobationem paſssim facta comperimus, de quibus alio loco tractabimus. Vnde

^† effectum eſst, ut exitus matutini, & veſspere delectabiles fuerint, id eſst, extremęextremæ Orientis & Occidentis regiones ad Fidem adductæ, Deo gratiſssimæ extiterint, & multis donis & beneficijs repletęrepletæ, quæ in ſsequentibus carminibus a Propheta Regio exponũturexponuntur, qui ſsimul Evangelij curſsum in illis locis ſsub metaphora anni fœcundi, & ubertatis aliarum rerum temporalium elegãtereleganter deſscribit.

Expendit quoq;quoque & exornat idẽidem auctor in eãdemeandem rem

^† aliud vaticinium ex lib. Iob cap. 28. quod à nemine pręterpræter Luiſs. Legionenſsem animadverſsum profitetur, cùm tamen illud olfeciſsſse videatur Anton. Herrera in hiſst. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. Eo enim in loco cùm Iob oſstendere vellet, omnia quantumvis abdita, & ab oculis hominum remota fieri poſsſse, ut aliquando vel temporis lapſsu, vel hominum induſstriâ, & diligentiâ lucem accipiant, ſsolam autem ſsapientiam niſsi à Deo donetur, nec pecuniâ emi, nec arte humanâ comparari poſsſse, ſsic ait: Dividit torrẽstorrens à populo peregrinante eos, quos oblitus eſst pes egentis hominis & invios. Terra de qua oriebatur panis in loco ſsuo, igni ſsubverſsa eſst, locus ſsaphyri lapides eius, & glebæ illius aurum. Semitam ignoravit avis, neque intuitus eſst eam oculus vulturis. Non calcaverunt eam filij inſstitorum, nec tranſsivit per cam leæna, &c. Quibus verbis, ſsatis graphicè hic Novus Orbis, & eius gentes, & divitiędivitiæ depingi videntur, quæ cum ingentis Oceani ſspatijs (quem Iob metonymicè, vel per elatoſsin, ſseu diminutionem torrentem appellat) a nobis diviſsæ, tamdiù in oblivionis tenebris delituiſsſsent, & hominibus quantumvis curioſsis, & navigationibus & negotiationibus deditis, ignoratæ eſsſsent: quinimo & avibus, & alijs animantibus imperviæ, tandẽtandem occultis & ſsecretis Dei iudicijs, maiorum noſtrorũnoſtrorum ętateætate Hiſspanæ nationi patuerunt, auri & argenti, ſsaphyrinorum, aliorumq́ue pretioſsiorum lapidum, & margaritarum eximiam copiam habentes, licèt in aliquibus locis propter ignivomos mõtesmontes, & vulcaneos flatus, qui in his regionibus reperiuntur, terras fructiferas flammis ſsubverti contingat: de quo plura diximus ſsuprà capite 7. numero 55.

Atque hęchæc

^† de ſsacrorum librorum vaticinijs, & oraculis tradidiſsſse ſsufficiat, quæ ſspecialiùs Fidei, & ſsimul Imperij ſsemina per Hiſspanos in Novo iſsto Orbe iacienda eſsſse, tot retrò ſsæculis annuntiare videntur. In quibus cõgerendiscongerendis & expendendis, non fruſstrà me laboraſsſse arbitror; quoniam etſsi aliqui collegerint aliqua, nullus tamen adhuc omnia propoſsuit, & conſsideravit ut ſsingula. Et quì de NoſtrorũNoſtrorum Regum iure in eiuſsdem Orbis occupatione & retentione muniendo & ſstabiliendo ſermonẽſermonem paramus, non parum profeciſsſse credemur, ſsi hæc divinæ vocationis cœmenta firmaverimus.

Præcipuè

^† cùm magni etiam momenti videatur, ut Indi faciliùs ad FidẽFidem protrahantur, ſsi cõcionatoresconcionatores noſstri eis inter reliqua has adeò antiquas ſsacrorum Vatum prædictiones, de ipſorũipſorum converſsione loquentes, aperiãtaperiant, ut benè advertit Maluenda. d. lib. 3. de Antichriſst. cap. 10. in fin. adducens exemplum

^† Alexandri Magni relatũrelatum à Iofeh. lib. 11. antiq. cap. 8. qui Iudæis admonentibus, ipſsum eſsſse, quem Daniel Propheta longè antè præviderat everſsurum Perſsarum Imperium, vehementer lętatuslætatus fuit.

Cui addere licet ob eandem maximè cauſsam divino conſsilio factum eſsſse,

^† ut IudęiIudæi per omnes gẽtesgentes uſquequaq;uſquequaque diſsperſsi habitent, ut, quæ à Chriſstianis prædicantibus EvangeliũEvangelium Prophetarum vaticinia proferrentur, ea ethnici in Iudæorum libris legentes, non eſsſse Chriſstianorum figmenta in|

p. 205

telligerent, quin potiùs Evangelium tot, tamq́ue manifeſstis antiquorum Vatum oraculis confirmatum, proniori aſsſsenſsu, ſstudioq́ue amplecterentur, ut teſstantur D. Hieronym. ſsup. IſaiãIſaiam cap. 16. Auguſst. lib. 18. de Civit. Dei, cap. 46. & 47. Theod. orat. 10. de provident. & Fr. Thom. à Ieſsu de procur. om. gen. ſsalute, lib. 4. c. 4. infin. pag. 143.

CAPVT XVI. De ingenti gloria & maiestate, quae Hispaniae Regibus & gentibus ob inventionem, lustrationem & conversionem huius Novi Orbis accessit.

CAPVT XVI. De ingenti gloria & maieſstate, quæ Hiſspaniæ Regibus & gentibus ob inventionẽinventionem, luſstrationem & converſsionem huius Novi Orbis acceſssit.

SVMMARIVM Capitis XVI.

1 Patria unicuique præſstantior alijs videtur.
2 Patriæ amor quàm dulcis & potens ſsit.
3 Auctor cur non vereatur Hiſspaniæ gloriam extollere?
4 Hiſspania non minus laudari ſsolet ab exteris, quàm a proprijs.
5 Hiſspania & Hiſspaniæ Reges ſsummam laudem merentur ob ſsolam detectionẽdetectionem, & converſsionem Novi Orbis.
6 Rebus arduis & eſstrenuis immortale nomen debetur.
7 Gloria virtutem comitari debet, & eius veluti umbra eſsſse.
8 Auctores recenſsentur, qui ſsummè laudãtlaudant Hiſspanos ob detectionem & converſsionem Novi Orbis.
9 Ioan. Voërthuſsij notanda verba de inventione Novi Orbis.
10 Navigationes & peregrinationes Hiſspanorum in Novo Orbe admiratione digniſsſsimæ ſsunt.
11 Hiſspani ab antiquo bellicoſsi, & navigationũnavigationum, ac rerũrerum novarũnovarum ſstudioſsi fuerunt.
12 Navigationes, & navigantes, ac peregrinates multis nationibus exoſsſsi.
13 Locrenſses res novas horrebant.
14 Ægyptij nautas alloquio non dignabantur.
15 Lacones, Sinæ, & aliæ nationes ſsuos cives peregrinari vetabant.
16 Regni Var incolæ navigantes à ferendo teſstimonio repellunt.
17 Navigantes inſsanire, aut mori cupere, aut mendicos eſsſse, aliqui dixerunt.
18 Navigationis in deteſstationem, plura remiſsſsivè
19 Mare non fecit Deus ad navigandum ſsecundùm ſsententiam D. Ambroſs.
20 Mare cur periculis plenũplenum fecerit Deus?
21 Novarum rerum ſstudium, & experimẽtumexperimentum laudatur.
22 Heroës & ſsapientes antiqui ad ſcientiãſcientiam conſsequendam peregrinabantur.
23 Homerus cur in Hiſspania peregrinatus fuerit?
24 Vlyſsſses ob peregrinationum labores ab Homero laudatur.
25 Abraham cur Deus peregrinum eſsſse voluerit?
26 Peregrinationum utilitas maxima eſsſse ſsolet, remiſsſsivè.
27 Athenienſses minoribus, qui biennio nõnon peregrinaſsſsent, rerum ſsuarum adminiſstrationem interdicebant.
28 Patriam interdum negligere expedit, ut ſsapientiam, quis poſsſsit adquirere, cũcum Caſsſsiod. & Lipſsio.
29 Antiſsthenes Athenienſses, domi ſsemper manentes, qualiter exprobraverit?
30 Romani cur finxerint currum Cybeles à Leonibus trahi?
31 Navigationum uſsus utiliſsſsimus.
32 Hiſspani ſsuis navigationibus omnes alias antiquorum ſsuperarunt.
33 Navigationum priorũpriorum ad NovũNovum OrbẽOrbem audacia, & pericula carminibus exprimuntur.
34 RegnũRegnum nullũnullum reperitur, quod tot Provincias patefecerit, & luſstraverit, ac Hiſspanum.
35 Vtilia, quæ alicui ſsint reperire, magnãmagnam laudem meretur ex Ariſstotele.
36 Deorum in numerum relati fuerũtfuerunt plures apud antiquos, ob aliqua commoda, & beneficia, quæ invenerunt.
37 Hiſspanis maxima laus debetur, ob inventionem Novi Orbis, & tot bona, & commoda hominibus inde conſsecuta.
38 Petri Martyris verba de laude, & utilitate invẽtionisinventionis Novi Orbis expẽdũturexpenduntur.
39 Maius nihil accidit à Mundi conſstitutione, quàm Novi Orbis detectio, ex ſsentenia Fr. Luiſs. Legionenſs.
p. 206
40 Indis ipſsis multa, & ingentia cõmodacommoda attulit Novi Orbis detectio ab Hiſspanis facta.
41 Divinitatis gloriam Romulo, Baccho, Opheo, Amphioni, Mercurio, & alijs cõmunicavitcommunicavit antiquitas, quòd Sylveſstres homines civiles, & politicos fecerint, & carmina Horatij ad hoc.
42 RegũRegum Hiſspaniæ maieſstas & potẽtiapotentia valde aucta eſst ex acceſsſsione Novi Orbis.
43 Regnum nullum fuit ab initio mundi, quod cum hodierna Hiſspaniæ Monarchia comparari poſsſsit.
44 Auctores recenſsentur, qui expendunt, & extollunt potentiam, latitudinem & divitias Regni Hiſspani.
45 Regibus Hiſspaniæ inter reliquos primus locus debetur, & quare? & qui auctores de hoc tractent? Et num. 48.
46 Regis dignitas conſsiſstit in multitudine, potentia & divitij gentium, quibus dominatur.
47 Franc. Petrarchæ carmina expenduntur de laudibus Regis Syphacis.
49 Chaſsſsaneus videtur agnoſscere præcedẽtiampræcedentiam Regum Hiſspaniæ.
50 Eliſsabetha Angliæ Regina Regis Catholici Philippi II. inter omnes Chriſstianos Principes præſstantiam agnovit.
51 Reges Hiſspaniæ quot Regna, & Provincias in utroq;utroque Orbe poſſideãtpoſſideant, remiſssivè.
52 Regum Hiſspaniæ Imperium maius eſst, quàm SinenſiũSinenſium & RomanorũRomanorum. Et n. 67.
53 Romanorum Monarchia fuit ampliſssima omniũomnium, & tamẽtamen viginti & pluribus partibus ab Hiſspana hodie ſsuperatur.
54 Hiſspanorum Regum Imperium circumdat totum Orbem.
55 Orientis & Occidentis termini, & cœli à terra diſstantia in ſsacra Scriptura, & alijs auctoribus hyperbolicè ponuntur.
56 Imperij Hiſspani Monarchia verè pertingit terminos Solis Orientis & Occidentis, & excedit diſstantiam, quæ eſst inter cœlum & terram.
57 Ortus ab Occaſsu longius diſstat, quàm cœlum à terra.
58 Perſsarum Reges aquam, & terram ex omnibus fluvijs, & Provincijs ærario ſsuo inferri iubebant, ut ſsui Imperij magnitudinem oſstenderent.
59 Hiſspaniæ Reges veriùs, quàm Perſsæ de dominatione totius Orbis gloriari poſsſsunt.
60 Hiſspani Imperij encomia cum Virgilio & Claudiano.
61 Paulini carmina de laude, & finibus Regni Hiſspani, propheticè ſscripta vidẽturvidentur.
62 Regum & Ducum mos antiquus fuit, ex Provincijs ſsubactis titulos, & nomina ſsumere.
63 Tituli ſsuperbi, quos ſsibi ſsumit TurcarũTurcarum Imper. & alij Reges GẽtilesGentiles, remiſssivè.
64 Reges Hiſspaniæ nõnon poſsſsunt facilè ſscribere, aut numerare omnes titulos ſuorũſuorum Regnorum, aut Provinciarum.
65 Caroli V. Imp. ſsymbolum, & præſstantius trophæũtrophæum ex detectione Novi Orbis.
66 Symbolum, quod in Ticinnenſsi Academia poſsitum fuit ad oſtendẽdãoſtendendam latitudinem & magnitudinem Imperij Hiſspani, & aliud Vlyſsſsipone. Et num. 67. M. Ægidius Gonçalez Davila Regius Chroniſsta laudatur, & qualiter Ovidij carmina ad Hiſspanum Imperium detorqueat, ibidem.
68 Regum Hiſspaniæ præcipua gloria ex cura converſsionis Novi Orbis.
69 HiſpanorũHiſpanorum diligẽtiadiligentia plures Christo nationes dedit, quàm omnes aliæ ſsimul.
70 Alanus Copus fatetur poſst Orbis cõditionẽconditionem, & incarnationis beneficium, nullũnullum illuſstrius reperiri, converſsione Novi Orbis.
71 Iani Boiſsſsardi carmina de laudibus converſsionis Novi Orbis.
72 Auctores, qui laudant, & extollũtextollunt Novi Orbis ad Fidem converſsionem.
73 Eccleſsia poſst converſsionem Novi Orbis verè dicitur vitis abundans, & filios habere in circuitu menſsæ.
74 Hiſspanorum cura effectum eſsſse, ut hodie omnibus horis, & locis Deo ſsacræ preces fundantur, piè conſsiderat, & evidenter probat Thomas Bozius.
75 Scripturæ plura teſstimonia, quæ Deum laudandum omni loco, & ab omnibus gentibus dicunt, hodie impleta ſsunt poſst
p. 207
76 Genebrardi teſstimonium, & conſsideratio de initio converſsionis Novi Orbis.
77 Hiſspanorum opus eſsſse videtur Mauros & Turcas profligare, & Indos cõvertereconvertere.
78 Indiæ Occidentalis expeditiones fieri cœperũtcœperunt à Regibus Catholicis poſst MaurorũMaurorum ex tota Hiſspania expulſsionem.
79 Novi Orbis ad Fidem CatholicãCatholicam converſsio fieri cœpit, quando plures hæretici ab ea diſscedebant.
80 Reges Catholici per converſsionem Novi Orbis plus Eccleſsiæ dederunt, quàm hæretici adimere conati ſsunt.
81 Eccleſsiæ nunquam defuturæ oracula quomodo impleantur?
82 Eccleſsia, ſsumma Dei providentia ita diſsponente, ubi in aliqua regione deficit, in alijs augetur.
83 Auſstriaca domus & familia augeri cœpit, quando Turcarum Imperium initiũinitium habuit.
84 Beatum Ignatium à Loyola, & eius Societatem videtur Deus contra Lutherum, & eius ſsequaces præparaſsſse.
85 D. Hilarij verba elegantiſsſsima de Eccleſsia in perſsecutionibus floreſscente.
86 Antichriſsto obviam iri per converſionẽconverſionem factam ab Hiſspanis in Indijs Orient. & Occident. Genebrardus & Maluenda affirmant.
87 Converſsio Novi Orbis ubi in antiquo hæreſsis dominabatur, carminibus celebrata.
88 Hiſspanorum Regum maieſstatem, & potentiam Deus auxit, quòd ipſsi divinam augeri, & ad Indos extendi curaverint.
89 Machiavelli impium dogma dãnaturdamnatur, tradentis, religionis curam ImperiorũImperiorum incrementis officere.
90 Deus ſse eorum gloriam & potentiam aucturum promiſsit, qui ſsuam augeri curaverint.
91 Ethnici etiam, Imperij fœlicitatem in religionis cura conſstituebant.
92 Imperia nõnon magis ſstare, vel augeri poſsſsunt ſsine religione, quàm homines ſsine uxorum conſsortio.
93 Auſstriaca domus ob religionis curam tot meruit incrementa; & quid eius inſsignia ſsignificent?
94 Invidia gloriæ, & virtutis comes ſsemper præclara aliorum facinora calumniatur.
95 Hiſspaniæ Regibus, & nationi aliqui detrahunt, quòd magis avaritiæ, quàm religionis zelo Novi Orbis detectioni, & converſsioni inſsudaverint.
96 Hieronymus Benzo in ſsua hiſstoria Novo Orbis ingens odium Hiſspanorum oſstendit.
97 Hæretici multum Hiſspanorum gloriãgloriam in converſsione Novi Orbis evacuare conantur. Traianus Bocalinus Novi Orbis detectionem imprudenter irridet, ibid.
98 Honorati Faſsitelli, & alterius Poetæ carmina HiſpanorũHiſpanorum avaritiãavaritiam notantia.
99 Calumnia eorum depellitur, qui Hiſspaniæ Reges avaritiæ notant.
100 Reges Hiſspaniæ ſsemper ardentiſsſsimè Indorum converſionẽconverſionem curarunt, & omni lucro præpoſsuerunt. Et num. 104.
101 Chriſstophori Columbi pia oratio, & proteſstatio, ubi primam Novi Orbis inſsulam detexit.
102 ConverſionẽConverſionem Indorum, & Fidei exaltationem & dilatationem, ut ante omnia curarent Duces ad Novum Orbem miſsſsi, ſsemper in mandatis habuerunt. Et num. 100.
103 Reges Catholici ſsi divitiarum tantùm amore in Indicis expeditionibus ducerẽturducerentur, intra ipſsa Hiſspaniæ regna non minores theſsauros invenire poſsſsent.
105 Zelum purum, & ardentem Reg. Cathol. in converſsione Novi Orbis plurimi auctores adverſsus calumnias hæreticorum defendunt, & extollunt.
106 Philipp. II. Reg. Catholici pijſsſsimum dictum circa converſsionem Indorum.
107 Deus ad pia opera, & ſsibi placitura gerenda, non eligit, nec iuvat Principes avaros, ſsed pios & religioſsos.
108 Reges Catholici, quo tempore Co|
p. 208
lumbum miſserunt ad quærendum NovũNovum Orbem, divitiarum, quæ in eo repertæ ſsunt, notitiam non habebant.
109 Pietati & gloriæ Hiſspanorum RegũRegum non detrahit, quòd divitijs in Novo Orbe repertis utantur.
110 Vtilitatis ſspecie obiecta omnes natura etiam ad pia & honeſsta, magis accẽdimuraccendimur.
111 Bella ſsuſscipere pro terris, aut rebus inutilibus operæpretium non eſsſse, Herodotus ſscribit.
112 Laborem nemo ſsuſscipit, ſsi utilitatis, & commodi alicuius ſspem non habeat.
113 Epigramma de Novo Orbe Hiſspaniæ Regibus à Deo meritiſsſsimè oblato.

ETsi unicuiq;unicuique

^† propria patria maior, & pręſtãtiorpræſtantior alijs videri ſsoleat, ut ait text. & gloſsſsa in l. fin. C. ſsi ſservus export. vęneatvæneat. Barbac. inter cõſiliaconſilia Alex. cõſconſ. fin. n. 6. lib. 4. Chaſsſsane. in Catal. glor. mund. par. 11. cõſidconſid. 24. Nimirum

^† quia dulcis eſst eius amor, & omni ratione valentior, ut canit Ovid. lib. 1. de Ponto, eleg. 4. adeò ut amori parentum, & liberorum præferri debeat, teſste Cicer. lib. 1. & 3. Offic. & lib. 1. & 6. de Repub. Valer. Max. lib. 5. cap. 6. in princip. cum alijs, quæ latè tradit Stobæus ſserm. 37. Fortun. Garcia in l. veluti, D. de iuſstit. & iure, Camill. Borrell. de præſstant. Reg. Cathol. capit. 32. numer. 92. Petr. Cened. collect. 20. ad Decretum, num. 4. & ego in meo tractat. de crimine parricidij, lib. 2. cap. 4. §. 123. & cap. 6. pag. 129. & noviſssimè Cardin. Tuſschus pract. concluſs. iur. litter. P. concluſs. 133. & Valençuela conſs. 36.

Parum tamen

^† vereor, ne quis teſstimonium meũmeum in noſstra glorioſsiſssima Hiſspania extollenda & prædicanda, ut domeſsticum, & pro patria latũlatum reijciat, cùm exteri quoque auctores eam paſssim illuſstrent, &

^† omnibus cœli, & ſsoli donis, incolarũq́ueincolarumq́ue virtute, induſstriâ, & laborum conſstantiâ beatiſſimãbeatiſſimam prædicent, eiq́ue primum locum inter alias Orbis nationes concedant, ut conſstabit ex ijs, quos plenè retulimus ſsup. cap. 7. num. 21. Camill. Borrell. de præſtãtpræſtant. Reg. Cathol. cap. 68. ex num. 64. & cap. 82. ex num. 15. & ex noviſssimo Ioan. Bapt. Valençuela in diſscurſs. ſstatus & belli. 2. par. conſsid. 18. ex num. 54.

^† ut alia deficerent, hæc Novi huius Orbis detectio, cõverſioconverſio & ſsubiugatio, de qua in ſsuperioribus egimus per ſse ſsola ſsufficere poſsſset, ut ſsempiternis ad memoriam titulis, & monumẽtismonumentis conſsignari debeant nomina Catholicorum Regum Ferdinandi & Eliſsabeth, Caroli V. Imperatoris Optim. Max. & Philippi Secundi, Tertij & Quarti, ſsub quibus res tanta fœliciter incœpta, fœliciſssimè continuatur, & adeò eximiũeximium incrementũincrementum quotidie habêre dignoſscitur: ſsimulq́ue ipſsa Alma noſstra Parens Hiſspania, quæ tot præclaros duces, milites, nautas, & religioſsos viros produxit, qui ſse tantis laboribus, & periculis exponentes, hoc ingens, & incõparabileincomparabile facinus operati ſsunt, & alterũalterum prope terrarum Orbem ipſsi Orbi communicarunt, & in veri Dei lucem, & cognitionem adduxerunt.

Rebus

^† quippe arduis, & ſstrenuè geſstis, perpetuum & immortale nomẽnomen debetur, ut doctè oſstendit Alciat. Emblem. 131. & 135. ubi Brocenſs. & Minoës alia notarunt, nullãq́uenullamq́ue

^† virtus aliam mercedem laborum, periculo|

p. 209

rumq́ue deſsiderat, pręterpræter hanc laudis, & gloriæ, iuxta ſsententiam Ciceron. in orat. pro Archia Poëta, Senec. epiſst. 79. ibi: Gloria umbra virtutis eſst, etiam invitos comitabitur. Et alia, quæ adduximus ſsup. cap. 5. num. 1.

Et ita hanc tantæ detectionis laudem

^† multis nominibus extollunt, & omnibus encomijs maiorem eſsſse fatentur Paulus Iovius libro 12. hiſstor. Genebrard. libro 4. Chronic. anno. 1492. Laurentius Surius in commentar. ab anno 1500. Adrian. Turneb. libro 20. adverſsar. capit. 11. Natalis Comes in hiſstor. ſsui tempor. lib. 1. folio 8. & libro 21. anno 1570. folio 445. Alanus Coppus omnino legendus Dialog. 6. capit. 36. pagina. 951. & 952. Hieronym. Oſsſsor. lib. 4. de gloria, Alphonſsus Vargas de iuriſsdict. Epiſscop. confirmat. 10. Fr. Luiſsius Legionenſs. in commentar. ſsup. Abdiam capit. unico, ex pag. 662. Anaſstaſs. Germon. de ſsacr. immunitat. lib. 3. cap. 13. num. 30. Camillus Borrellus de præſstan. Reg. Catholic. capit. 46. ex num. 217. & cap. 79. ex numero 34. latè, & ſsæpè Thomas Bozius Eugub. in tractat. Imperia pendere à virtutibus adverſsus Machiavel. capit. 13. in fine, & capit. 14. de ſstatu italiæ libro 3. capite. 5. & de ruinis gentium libro 8. capit. 5. & ſsignis Eccleſs. Dei, libro 4. capit. 3. & 5. libro 6. capit. 6. & 7. libro 8. capit. 1. libro 17. capit 4. pag. 212. lib. 21. cap. 3. lib. 23. cap. 14. pag. 554. & 557. & in prætermiſsſs. pag. 633. Zurita lib. 1. hiſstor. Reg. Cathol. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hiſspan. Monarch. cap. 6. fol. 44. & capit. 9. fol. 67. & ſsequent. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hiſspa. cap. 12. num. 6. & cap. 19. num. 52. cum ſsequentib. Marian. de reb. Hiſspan. lib. 26. capit. 3. Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 16. in fine, Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 4. in fine, & Fr. Baſsil. Pontius Legionenſs. 1. part. variar. diſsput. quæſst. 8. expoſsit. capit. 2. & plurimi alij, quos retulimus ſsup. cap. 5. num. 49. & capit. 11. num. 2. & ſsequentib.

Quibus addere licet

^† Ioan. Boërthuſsium in Phœnice Auguſsta, pagina 21. ſsic loquentem: Occidentem porro, Mexicumq́ue, & auri divites Antipodum tot inſsulas, quas Cæſsaris ter Maximi virtus aperuit, quas fauſsta, fœliciq́ue velificatione monſstrorum domitrix Hiſspania recluſsit, orbis totius celeberrimi Scriptores, aut undante ſsolutæ vocis eloquio, aut immortali Muſsarum cantu illuſstrabunt.

Vervm ut ſspecialiùs aliqua ex multis expendamus, quæ hoc ſsingulare, & inſsigne facinus æterniati commẽdantcommendant: merito imprimìs admirari debemus

^† navigationes, & peregrinationes, quas Regum Hiſspaniæ claſsſses, & gentes, multoties numero paucæ, per adeò vaſsta, & impervia maria, & per inſsulas, ac regiones adeò incognitas, & remotas fœlicibus eventis fecerunt, & quotidie novis auſsibus facere tentant. Antiquum nimirum morem eiuſsdem

^† Hiſspanæ nationis proſsequentes, cuius homines armis, & novis rebus inveſstigandis naturâ ipſsâ aſsſsueti, nunquam otioſsi eſsſse potuerunt; quin potiùs ſsemper huiuſscemodi curis, navigationibus, & laboribus inſsudarunt, & ut conſstat ex verbis Titi Livij libro 22. cap. 21. Plin. libro 2. capit. 27. Agellij libro 1. noct. Atticar. capit. 22. Strab. lib. 1. & 3. Geograph. Iuſstini libro 44. & ex plurimis alijs antiquorum, & recentiorum Scriptorum teſstimonijs, quæ refert Nonius in Hiſspan. capite 9. P. Pineda de reb. Salom. libro 4. capit. 14. §. 5. pagina 193. Bernard. Aldrete libro 1. de origin. ling. Caſstellanæ capit. 3. & 15. & de antiquit. Hiſspan. libro 3. capite 27. pag. 443. Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. libro 3. capit. 3. pag. 19. & capit. 15. pag. 98. & 99. & capit. 17. & 18. ex pag. 116. & Valençuela in dict. diſscurſsu ſstatus & belli confiderat. 18. num. 78. & ſsequentib.

p. 210

Et quamvis aliquæ gentes

^† huiuſsmodi navigationes, & peregrinationes odio habuerint, & ſsuis finibus cõtentæcontentæ, novas res inquirere, mariáve traijcere, ſsuis civibus non permitterent,

^† ut de Locrenſsibus tradit Plutarch. lib. de curioſsit. & Balduin. in §. ſsed naturalia, num. 25. inſstitut. de iur. natur. De Indis Orientalibus Strabo lib. 15. & Cœl. Rhodig. lib. 18. lection. antiquar. cap. 31. De Ægyptijs,

^† qui hac de cauſsa nautas alloquio non dignantur, Plutarch. in quæſst. convival. & Theat. vitæ human. volumin. 20. libro 1. pag. 3640. De

^† Laconibus, Seris, ſsive Sinis, Tartaris & Moſscobitis idem Plutarch. in Laconi. Solin. capit. 53. Maffæius lib. 6. hiſstor. Ind. Boterus in relation. univerſs. 1. part. libro 1. pag. 198. & part. 2. lib. 2. in princip. & par. 3. pag. 154. & 239. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 10. & 12. pag. 137. Freitas de Imper. Aſsiat. capit. 2. num. 8. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 3. capit. 3. §. 4. pag. 22. Vbi inquit, apud Anglos eandem conſsuetudinem viguiſsſse. Et de

^† incolis Regni Var in partibus Orientalibus M. Paulus Venetus lib. 3. de region. Orient. capit. 25. Vbi ait, apud eos in iudicio pro teſstimonio ferendo repelli, qui in mari navibus ſse committere auſsi fuerint: nam aiunt homines illos deſsperati animi eſsſse.

Quibus convenit

^† illud Alexis apud Stobæum ſserm. 19: Quiſsquis navigat, aut inſsanire, aut mori cupere, aut mendicum eſsſse, & Plauti in Ruden. Qui homo ſseſse miſserum, & mendicum dolet, Neptuno credat ſseſse atque ætatem ſsuam: & alia, quæ eleganter in deteſstationem

^† navigationis, vetitum nefas eam appellans, tradit Horat. 1. Carm. 3. Senec. in Medæa, act. 2. Propert. lib. 3. Eleg. 5. Claudian. in præfatio. 1. de rapt. Proſserp. & graviter, & Philoſsophicê Franciſse. Petrarcha de remed. utr. fortu. Dialog. 54. & Menchaca lib. 1. controverſs. IlluſtriũIlluſtrium, c. 20. num 11. unde D. Ambroſs. in lib. de Elia, & ieiunio cap. 19. relatus à Gregorio Lopez in l. 24. tit. 9. part. 2. verb. Andar por ella, dicit,

^† quòd mare non fecit Deus ad navigandum: Sed propter elementi pulchritudinem pelagi fudit æquora, certè ut freto includeret terras, ne longiùs tu vagus exul errares. Et Maiolus 1. tom. dier. Canicul. colloq. 10. pag. 267. dicit,

^† quòd Deus poſsuit pericula in mari, ne homines navigarent.

Longè tamen utilior,

^† & laudabilior videri debet Hiſspaniæ noſstræ, & aliarum nationum conditio, quæ novarum rerum cognoſscendarum, & experiendarum deſsiderio tenentur, & ut id opere compleant, navigationibus, & peregrinationibus uti ſsolent. Sic enim legimus veteres

^† Heroas, ac ſsapientes ſsolo ſscientiæ, & Philoſsophiæ ſstudio omnem Orbem circuiſsſse, ut tradit D. Hieronym. in epiſstol. ad Paulin. & Strabo libro 1. dum inquit: Poëtæ Heroas illos ſsingulari præditos ſsapientia fuiſsſse declarant, qui ad multa peregrinantes loca, longis vagabantur erroribus. Inter quos, eodem Strabo. lib. 3. teſstante, cognoſscimus,

^† Homerum in Hiſspaniam hac de cauſsa perveniſsſse, qui lib. 1. Odyſsſseæ

^† ob id Vlyſsſsem extollit:

Quòd mores hominum multorum vidit, & urbes.

Et eadem ratio inter alias in cauſsa fuit, ut Deus Geneſs. 12.

^† Abrahamum patriâ extorrem, & per varias nationes peregrinum eſsſse voluerit, ut eleganter tradit Pererius ibîdem tomo 3. in princip. plura

^† alia de utilitate peregrinationum adducens, & Rutilius Benzonius lib. 6. de anno Iubilæi ferè per totum, & Petr. Andr. Canonherius in comment. Politic. ad aphor. Hippocr. pagina 347. & 528. Neque hoc latuit

^† Athenienſses, qui, ut refert Bladuin. in prolegom. ad tit. inſst. de curator. non aliter minoribus rerum ſsuarum adminiſstrationem accipere permittebant, quàm ſsi biennio |

p. 211

vicinas regiones perambulaſsſsent, quia ſsecundùm Philoſstrat. libro 1. de vita Apollonij cap. 13: Maximè adoleſscenti convenit non ſsecùs ac ſsi patria pulſsus eſsſset, quam longiſssimè peregrinari.

Quod Aurel. Caſssiodor. non minus eleganter ſscripſsit lib. 1. var. epiſstol. 39. Concludens, Vlyſssis exemplo,

^† expedire interdum, patriam negligere, ut ſsapientiam quis poſssit adquirere, & illos ſsemper ſsapientiores habitos eſsſse, qui multorum hominum converſsationibus probantur eruditi. Natura ſiquidẽſiquidem humana ſsicut duris inſstruitur, ita per otia torpentia fatuatur: quem imitatus Iuſstus Lipſs. in Cent. Miſscell. epiſst. 88. Peregrinatio, inquit, inſstrumentum eſst uſsui rerum, & prudentiæ, & in Cent. 1. epiſst. 22: Humiles & plebeiæ animæ domi reſsident, & adfixæ ſsunt terræ, illa divinior eſst, quæ cœlum imitatur, & gaudet motu. Atque

^† ea propter Antiſsthenes, ut refert Diog. Laërt. lib. 6. in princip. Athenienſsibus, quòd indigenæ eſsſsent, gloriantibus, exprobrans, dicebat, illos brucis, & cochleis nihilo nobiliores, quæ in eiſsdem, quibus naſscuntur, domibus commoriuntur.

Neque omittendum eſst, quod tradit M. Varro, relatus à Pierio Valeriano lib. 1. Hierogl. pag. 13. ideò ſscilicet Romanos finxiſsſse currum

^† MagnęMagnæ Deæ, quam Cybelem, ſsive Terram vocabant, à leonibus domitis trahi, quia leo utique terræ ſsymbolum ſsit, & cùm id animalium genus in longinquis, & à nobis remotis regionibus inveniatur, ſsignificare volebant, nullam eſsſse terræ partem tam remotam, quàm coli, ſsubigiq́ue non oporteat.

Navigationum

^† verò uſsus, quàm ſsit utilis, & neceſsſsarius, & quot bona ex eo conſsequantur, ipſsa rerum experientia ſsatis oſstendit, & latè diximus ſsup. cap. 8. num. 8. & ſsequentib. & noviſssimè tangit Seraph. Freitas de iuſsto Imper. Aſsiat. cap. 11. num. 32. In quibus navigationibus tam ad Orientales, quàm ad Occidentales Indos ſsuſsceptis,

^† Hiſspanos noſstros Herculis, Bacchi, Oſssiris, Alexandri & aliorum omnium, qui uſsquam navales expeditiones fecerunt, gloriam, induſstriam, & labores ſsuperaſsſse, multis probavimus ſsup. cap. 3. ex num. 4. & paſssim cõmemoratcommemorat Thomas Bozius. d. lib. 6. de ſsign. Eccleſs. Dei, cap. 6. & 7. & in reliquis locis ſsup. num. 8. relatis, Freitas ubi ſsup. cap. 8. ex num. 3. & alij plures auctores, quorum ibîdem fecimus mentionem.

Quibus

^† addo carmina Iani Iacobi Boiſsſsardi, quæ extant in princip. 4. part. hiſst. Amer. qui de eiſsdem navigationibus Ioquens, ſsic canit:

Gloria prima tibi hæc debetur, magne Colvmbe,
Fama Magellano deinde ſsecunda venit.
Ac tibi, qui invento feciſsti nomina mundo
Vespvsi Hetruſsce laus celebrata plagæ,
Hi primi curvis pelago ſse puppibus auſsi
Credere, & Occidui ferre pericla maris.
Ignotam tentare Tethim, nec cognita cœli
Antipodum adverſsis aſstra ſsubire polis.
QuãQuam ſsæpè undiſsonis bærentes fluctibus ipſsa
Exemit fida Doris amica manu!
Exanimi quoties videre immania Cete
Cæteraq́;Cæteraq́ue æquorei mõſtramonſtra pavẽdapavenda freti.
Proteaq́ue, & rauca ſsquamoſsum clangere concha
Tritonem invita ſsuſstinuere mora.
Incolumes redijſsſse, ſsali ſsoliq́ue pericla
Iuvit, & emenſsas tot ſsuperaſsſse vias
Intrepidis poſst hæc verret vada cærula tonſsis,
Et claſsſse aſsſsuetum nauta parabit iter.

Secvnda verò ratio, quæ non ſsolùm impellit, ſsed cogit, ut immenſsa gloria Hiſspanis debeatur ob prædictas navigationes & peregrinationes, ad detegendum & ſsubigendum hunc Novum Orbem adhibitas, ex eo ſsumi

^† poteſst, quòd nullum unquam Regnum ab Orbis conſstitutione reperiatur, quod ſsuis auſspicijs tot regiones priùs incognitas, & inauditas hominibus aperuerit, |

p. 212

& omnino exploratas, & pervias reddiderit, ad inſstituenda ſsocietatis humanæ commercia, ſsimulq́ue inde aditum patefecerit, ad exploranda immenſsa alia terrarum ſspatia, longiſssimoſsq́ue tractus perluſstrandos, quos explorari, & perluſstrari quotidie videmus. Quam conſsiderationem piè & graviter proſequũturproſequuntur omnes ferè auctores. d. num. relati, & præcipuè Thomas Bozius. d. lib. 6. cap. 6. pag. 236. & cap. 7. pagina 240. & lib. 21. cap. 3. pag. 377. Pro cuius confirmatione & illuſstratione perpẽdoperpendo,

^† quòd ſsi iuxta doctrinam Ariſstotel. lib. 1. Ethic. cap. 10. pręclarèpræclarè nobiſscum agitur, ſsi quod uni ſsoli ſsit utile, reperire poſssimus, lõgèlongè profectò id pulchrius, ac divinius cenſseri debet, quod omnibus gentibus, & civitatibus uſsui eſst, quale ingens hoc beneficium fuiſsſse conſstat, & reliqua, quæ illud inſsequuta diſspiciuntur.

Quòd ſsi olim

^† ſsecundùm ſententiãſententiam Ciceron. lib. 1. de nat. Deor. fructuoſsa ſsolertia alicuius præclari inventi divinitatem quibuſsdam mortalibus communi gentium conſsenſsione adſscripſsiſsſse perhibetur, qualis contigit Cereri dum frumentum, & leges prima monſstravit, Herculi apud Eleos, quòd primus albas ulmos in GręciamGræciam induxit, Pixidoro paſstori, quòd fortuitò in agro Epheſsino marmorem album invenit, & aliquibus Regibus, qui utiles quaſsdam, & ſsalutares herbas mundo communicarunt, de quibus agũtagunt Plin. lib. 35. cap. 7. Pauſsan. libro 1. Eliacor. Lactant. Firmian. lib. 1. divin. inſst. cap. 15. Dioſscorid. lib. 3. capit. 3. Vitruvius lib. 10. capit. 7. Polid. Virgil. de invent. rer. in princ. Forcat. de Gallor. Imp. & philoſsoph. lib. 4. fol. 284. & plures referens Tiraquel. de nobilit. capit. 31. per totum, & Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 23. & eleganter Franc. Petrarca lib. 1. de vita ſsolit. capit. 6. his verbis: Inventores artium quarundãquarundam poſst mortem, Divinitatis honore cultos, audivimus, gratè quidem potiùs quàm piè. Nulla eſst enim pietas hominis, qua Deus offenditur; ſsed erga memoriam de humano genere benè meritorum inconſsulta gratitudo mortalium, humanis honoribus non cõtentacontenta, uſsque ad ſsacrilegas proceſsſsit ineptias, hinc Apollinem cithara, hinc eundem ipſsum atq;atque Æſsculapium medicina, Saturnum, Liberũq́ueLiberumq́ue, & Cererem agricultura, Vulcanum fabrica Deos facit. Hinc Ægyptus Oſssirim, Athenæ docta urbs MinervãMinervam coluere, quòd ille lini, hæc olei uſsum, artemq́ue lanificij reperiſsſse fertur. Longum eſst ſsingula proſsequi, quòd apud veteres huiuſsmodi vanitatum nullus eſst modus.

Quantò maiorem

^† gloriam & laudem Hiſspaniæ noſstræ deberi neceſsſse eſst, ſsub cuius vexillis repertæ & detectæ ſsunt tot provinciæ, tot gentes, tot maria & flumina, tot divitiæ, tot herbæ & fruges, & innumera alia bona ad vitam & ſsalutem hominum valdè proficua, ut in proprijs terminis argumentatur Thom. Bozius ſsup. Gregor. Lop. Madera. d. tract. de excellent. Hiſspan. Monarch. cap. 9. fol. 69. & ante omnes Petr. Martyr Angleira in ſsuis Decad. Novi Orb. decad. 1. in princ. ubi ita elegãtereleganter ſscribit:

^† Solebat grata vetuſstas pro Dijs habere viros, quorum induſstria, & animi magnitudine ignotæ maioribus eorum terræ panderẽturpanderentur. Nobis autem, qui Deum habemus unicum ſsub triplici perſsona, quem colamus, reſstat, ut huiuſscemodi genus hominum ſsi non coluerimus, admiremur tamen. Reges verò obſservemus, quorum ductu, & auſspicijs datum eſst illis cogitata perficere; utroſsque etiam extollamus, & pro viribus illuſstremus iure merito.

Idem quoque non minus eleganter obſservat Fr. Luiſs. LegionẽſLegionenſ. ſsup. AbdiãAbdiam pag. 662. ubi ait:

^† Quamvis ſsuperioris ævi omnem hiſstoriam evolvamus, tamẽtamen nos reperturos non eſsſse aliquid, quod vel magis ſsit, vel magis præter omnium opinionem & expectationem acciderit, quàm id quod patrum noſstrorum ætate accidit, cùm novus, & hoc Romano non minor, ſsed latior fortaſsſse, atque maior Orbis ab Hiſspanis, vaſstiſsſsimo navigato Oceano, repertus eſst. Alias |

p. 213

enim terras eſsſse, præter eas, quas colebamus, nemo putabat, & ut ſsuſspiceretur aliquis, tamen incoli eas, & frequentari ab hominibus poſsſse, nemo credebat.

His addendum eſst, hoc tantæ detectionis beneficium, cùm nobis magnũmagnum fuerit, ex ipſsorum

^† quidem Indorum parte longè maius reputari debêre, quibus præter Fidei lucem, de qua ſstatim agemus, tot, & tam ingẽtiaingentia bona, ex noſstro Orbe traducta, communicavimus, & cùm omnes, ut plurimùm, diris, & efferatis moribus uterentur, & diſsperſsam, & incultam vitæ formam tranſsigerent, ad humanitatem, atque omnem civilem cultum noſstrâ curâ perduximus, latiſssima loca prius horrentia exornare, terras excolere, oppida condere docuimus, & barbaros, & omnis diſsciplinæ, litteraturæq́ue ignaros, bonis artibus inſstructos reddidimus. In quo nullam fuiſsſse gentem, quæ tantum laboraverit, tantumq́ue de humano genere merêri debuerit, apertè fatetur Thomas Bozius lib. 7. cap. 4. per totũtotum, & d. lib. 21. cap. 3. pag. 337. & cap. 4. pag. 384. & lib. 22. c. 10. pag. 500. & in prætermiſsſs. pag. 633.

Atqui hæc, imò & alia leviora tantæ fœlicitatis ab antiquis habita fuerũtfuerunt,

^† ut ob ea quoque divinitatis gloriam multis communicaverint, ut teſstatur Horat. ita ſscribens ad Auguſst. lib. 2. epiſst. in princip.

Romulus, & Liber pater, & cum Caſstore Pollux,
Poſst ingentia facta, Deorum in templa recepti,
Dum terras hominumq́ue colunt genus: aſspera bella
CõponuntComponunt, agros adſsignant, oppida condũtcondunt.

Et in Arte Poëtica:

Sylveſstres homines ſsacer, interpreſq́;interpreſq́ue Deorum,
Cædibus, & victu fœdo deterruit Orpheus:
Dictus ob hoc lenire tigres, rapidoſsq́ue leones,
Dictus & Amphion Thebanæ conditor arcis
Saxa movere ſsono teſstudinis, & prece blanda
Ducere quò vellet. fuit hæc ſsapientia quondam
Publica privatis ſse cernere, ſsacra profanis
Concubitu prohibere vago: dare iura maritis:
Oppida moliri: leges incidere ligno:
Sic honor, & nomen divinis vatibus, atque
Carminibus venit.

Et lib. 1. Carm. Od. 10:

Mercuri facunde nepos Atlantis,
Qui feros cultus hominum recentum
Voce formaſsti catus, & decoræ
More palæſstræ:
Te canam magni Iovis, & Deorum
Nuntium, &c.

Tertia verò ratio, quæ eandem Hiſspanorum Regum & RegnorũRegnorum gloriãgloriam, de qua agimus, mirum in modum auget,

^† ex inſsigni maieſstate, & potentiâ deſscendit, quam ob inventionẽinventionem, & ſsubiugationem huius Novi Orbis ſsibi compararunt. Nam cùm anteà in Europa tot regna, & ſstatus obtinêrent, & AfricęAfricæ quoque magnam partem occuparent, & in Aſsia Indijs Orientalibus dominarẽturdominarentur, adiectâ poſsteà hâc quartâ totius Mundi parte, quæ una reliquas fermè omnes magnitudine, ubertate, & divitijs ſsuperat, ut latè oſtẽdimusoſtendimus ſsup. cap. 4. ex num. 52. & cap. 6. & 7. per totum, & noviſssimè oſtẽditoſtendit IoãIoan. Bapt. Valençuela conſsil. 82. num. 69. pag. 603. & in diſscurſs. ſstat. & belli part. 1. conſsid. 1. n. 22. & 29. manifeſtũmanifeſtum fit, nullum

^† unquam Regnum, aut Imperium ab Orbe condito extitiſsſse, quod cum Hiſspano ullo modo conferri poſsſsit, & adeò longè, ac latè ſsua confinia protulerit, tot gentes tam remotas, & inter ſse diſsſsentientes, in ſsuam poteſtatẽpoteſtatem adduxerit, & tot denique locis auro, argento, metallis omnibus, ac gemmis quibus libet abundantibus, potitũpotitum fuerit. Quæ omnia iure optimo

^† expendunt, & exaggerant auctores ſsuprà relati, & præcipuè Laurent. Surius in comment. anno 1558. Alanus Copus |

p. 214

Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. & ſsequent. Tho. Bozius. d. lib. 21. cap. 3. pag. 377. & lib. 8. cap. 1. pag. 292. & capit. 7. ex pag. 325. Abrah. Ortel. in Theat. Orb. tabulâ de Hiſspan. Iacob. Mainold. in tract. de titulis Reg. Philippi, Garibai, lib. 10. hiſst. Hiſsp. capit. 11. & 21. Menchaca in pręfatpræfat. quęſtquæſt. illuſst. per tot. Camil. Borrel. de præſstan. Reg. Cathol. c. 43. 45. 76. 78. & ſsequentib. Madera de excellen. Hiſsp. Monarch. cap. 9. fol. 63. & 70. Valdes de dignit. Reg. Hiſsp. cap. 12. num. 7. & Fr. Ioan. à Ponte de conven. utr. Monarch. lib. 1. c. 2. §. 2. & 4. & cap. 9. pag. 54. & ſseqq. Ioan. Bapt. à Coſsta conſs. 44. num. 22. Maſstrillus de magiſstrat. lib. 1. cap. 4. num. 18. & noviſssimè Fr. Ioan. de Salazar in Politica Hiſspan. propoſsit. 1. per totam.

Vnde multi ex prædictis auctoribus concludunt,

^† Potentiſssimis, & clariſsſsimis Hiſspaniæ Regibus, ac Dominis noſstris, vel hac de cauſsa inter reliquos totius Mundi Reges primũprimum locũlocum deberi, cùm plures provincias, imò & regna poſssideant, quàm alij civitates, & oppida, ex celebri doctrina Baldi in l. 1. D. de offic. præfect. Prætor. & in l. ſsed etſsi milites, D. de excuſsat. tut. Quæ

^† fulcîtur illo Proverb. cap. 4: In multitudine populi dignitas Regis, & in parcitate plebis ignominia Principis, & auctoritate D. Thom. lib. 2. de regim. Princip. cap. fin. Salluſst. D. Gregor. & aliorum, quos refert Chaſsſsan. in Catalog. glor. mund. 5. part. conſsider. 37. & Alvar. Pelag. de planct. Eccleſs. art. 62. concl. 6. Quibus addo

^† Franc. Petrarch. lib. 3. Africæ, ubi Scipionem Africanum inducit, Syphacem Numidiæ Regum alijs ob prædictos titulos pręferentempræferentem:

— Nomen fortaſsſse Syphacis
Audiſsti, cunctos illum præcedere Reges
Fama refert opibus, nec avorum ſsanguine quiſsquam
Altior incedit, populis, vel ubere Regno.

Et idem poteſst cõfirmariconfirmari ex multis alijs, quæ de præcedentia, & excellentia eorundem RegũRegum agentes,

^† tradũttradunt etiam Thom. Gram. in conſs. civil. 169. num. 10. Mar. Ant. Natta in conſs. 638. 19. in fin. vol. 3. Philipp. Portius conſs. 167. num. 85. Ioan. Bolognet. Conſs. 1. num. 209. in fin. qui dicit ob hoc RegẽRegem Catholicum eſsſse maiorem RegẽRegem fortè, qui ſsit in mũdomundo, & idem dicit, & proſsequitur Pet. Lindebergius, rerũrerum Europ. memorab. lib. 2. Marzarius conſsil. 26. Fulvius Pacian. de probat. lib. 2. capit. 35. & 38. Simon Maiol. in dieb. Canic. 4. tom. colloq. 5. ex pag. 324. & noviſsſsimè Hieron. Zevallos in tract. de las Fuerças 1. par. gloſs. 18. num. 2. Neque hoc

^† inficiari potuit Chaſsſsaneus in 5. part. conſsid. 27. & 37. licèt Galliæ partes defenderet, & de hoc Americano Imperio mentionem non fecerit. Eliſsabetha

^† quoque impia illa Angliæ Regina in edicto quodam anni 1591. de Philippo II. Prudentiſssimo & invictiſs. Hiſspaniæ noſstræ Rege ſsermonem effundens, apertè profeſsſsa fuit, plures eum coronas, plura Regna, & nationes, plures etiam divitias poſssidêre, quàm ullus unquam Chriſstianus Princeps habuerit, ut refert Camillus Borrellus. d. cap. 45. num. 8.

^† qui pleniorem notitiam RegnorũRegnorum, quæ Hiſspaniæ Reges in utroque Orbe poſsidẽtpoſsident, habêre voluerit, adeat Boter. in relat. univerſs. par. 2. lib. 2. Borrellum. d. cap. 46. MaluendãMaluendam. d. lib. 3. de Antichriſst. cap. 15. in fin. Bernard. de Aldret. de antiq. Hiſspan. lib. 3. cap. 27. in princ. & Bozium lib. 8. de ſsign. Eccleſs. Dei, cap. 1. pag. 291. & cap. 7. pag. 325. & de ruinis GẽtiumGentium lib. 8. cap. 5. & de robore belli cap. 4. pag. 272. CaſtellũCaſtellum de Bobadilla in Polit. lib. 3. cap. 5. num. 2. Anton. Cervera in lib. de obitu Reg. Philip. II. diſscurſs. 2. capit. 20. & noviſssimè Fr. Ioan. à Salazar in Politica Hiſspana per tot. præcipuè propoſsit. 1. §. 5.

^† Vbi eos conferũtconferunt cum Sinenſsibus, probantq́ue potẽtiâpotentiâ, & maieſstate imperij præſstare, maximè poſstquàm illis hic Novus Orbis acceſssit, & cum Romanis,

^† quorũquorum Monarchia |

p. 215

fuit omnium, quæ unquam extiterunt, ampliſssima, ut habetur Daniel. 2. & apud Dionyſs. Halicarnaſs. & Polyb. lib. 1. in princip. & concludunt, viginti ac pluribus etiam partibus ab Hiſspana ſsuperari. Nam

^† circundat, ac planè cingit univerſsum ipſsum terrarum Orbem, & ab Oriente ad Occidentem diffunditur, ita ut poſssit quis totum Orbem circumnavigare Hiſspani ſsemper Imperij terras pertingens.

Et cum per modũmodum hyperboles

^† in Sacra Scriptura, & in profanis auctoribus Solis Orientis & Occidentis termini proponantur, vel cœli à terra diſstantia, cùm ingens aliquod intervallum deſsignare intendunt ut patet ex Pſsalm. 5. & 122. Senec. in Hercul. furen.

Patrem probavit inde qua lucem premit
Aperitq́ue Thetis.

Virgil. 6. Æneid.

QuantũQuantum ad Ætherium cœli ſsuſspectus Olympum.

cum alijs traditis ab Eraſsmo in adagio, Ingens intervallum, & Mart. Delrio in adag. ſsacris 2. tom. adag. 112. & 113. pag. 101. hoc tamen

^† non ſsolùm hyperbolicè, ſsed verè de diffuſsa Monarchia; Hiſspani Imperij affirmare poſsſsumus: nam naſscentis, & Occidentis Solis terminos, ut diximus, perſstringit, & conſsequenter longè etiam maior eſst, quàm cœli à terra diſstantia. Etenim, ut rectè notat Eugubinus ſsup. d. Pſsal. 5. longiùs diſstat

^† Ortus ab Occaſsu, quàm cœlum à terra: nam à cœlo ad terram eſst hemiſsphærium, ac dimidiũdimidium diametri, ab Ortu ad Occaſsum tota diametros.

Quòd ſsi

^† PerſarũPerſarum Reges pro gloria ducebant, omnium fluviorum aquam, & omnium provinciarum glebam aliquam penes ſse habêre, ut ſsic oſstenderent, ſse omnem terram, & mare imperio poſssidêre, veluti ex parte totum quærentes, ut prodit Plutarch. in vita Alexand. D. Cyrill. ſsup. Iſsaiam cap. 14. Gaſspar Sanctius ibîdem, num. 18. pag.

170. & Briſsſsonius de Imper. Perſsarum lib. 1. pag. 61. Quantò

^† veriùs, & præſstantiùs Catholici noſstri Reges gloriari poſsſsunt, qui non glebas tantùm, & vaſscula aquæ, ſsed integras provincias, & regna in omnibus ferè mundi partibus ſsuo imperio poſssident, atque coërcent.

Et ita

^† de Hiſspania noſstra non ſsolùm illud prędicariprædicari poteſst, quod de Roma olim Virgil. hyperbolicè dixit:

Imperium Oceano, famam qui terminet aſstris,

Sed illud etiam encomium, quod Claudian. in 4. panęgyrpanægyr. de Conſsul. Honor. licèt in alium ſsenſsum ſscripſsit:

Subdidit OceanũOceanum ſsceptris, & margine cœli Clauſsit opes.

Vel illud

^† Paulini Epiſscopi in epiſstol. 3. ad Auſson. Gallum, inter ipſsius Auſsonij opera, dum eandem HiſpaniãHiſpaniam celebrans, veluti propheticê dixit:

Qua geminum fœlix Hispania tendit in æquor
Lataq́ue diſstantis pelagi divortia complet
Orbe ſsuo, fines ponens in limite mundi.

Non enim, ut anteà, Oceani tantùm & Mediterranei maris limitibus clauditur, ad quos Paulinus reſspexit, ſsed imò ipſsum quoque Oceanum, & tot in eo repertas inſsulas poſssidet, & ultra illum, hũchunc Novum Orbem, adeò latè patentem & novum etiam æquor Oceano anteà cognito longè maius, quod mare del Svr appellatur, ut alibi diximus.

Qua de cauſsa ſsi Reges noſstri hac in parte aliorum ducum exempla ſsequerentur, quorum

^† antiquus mos fuit, à gentibus, & provincijs ſsubactis nomina mutuari, ut conſstat ex princip. inſst. Iuſstinian. ubi Balduin. Hotmanus, Pichard. & alij, & ex latè traditis ab Alexan. ab Alexand. & eius additionat. Tiraq. lib. 2. dier. geni. cap. 11. Thom. Bozio de ſsign. Eccleſs. lib. 11. capit. 2. pag. 439. Vbi

^† ſsuperbos aliquos titulos adducit, quos ſsibi Gentiles Reges adſscribunt, & Simon Maiol. d. 4. tom. |

p. 216

Canicul. colloq. 5. pag. 337. & 338. Vbi de vanis Turcarum Imperatorum titulis loquitur, plures

^† profectò paginæ in illis ſspecialiter numerandis implendæ eſsſsent. Quis enim recenſseat, ut verba Poëtæ detorquam:

— Victas longo ordine gentes
Quàm varias linguis, habitu tam veſstis, & armis,
Aut genus Occiduum, & diſcinctosdiſtinctos numeret Indos.

Vel ut alter non minus verè, & poëticè dixit:

Oceani ingentes terras, vaſsta æquora, linguas
Hactenus ignotas, atq;atque aurea ſsæcula noſsces,
Et gentes nudas expertes ſseminis atri
Mortiferi nũminummi, populiſq;populiſque auroq́ue feracẽferacem
TorrentẽTorrentem ZonãZonam. Parcat venerãdaveneranda vetuſstas.

Quod cernens

^† invictiſs. ille Rom. Imper. & Rex noſster Hiſspanus Carolus V. ſsatis habuit inſsignibus ſsuis adijcere Herculis columnas cum nobili illa inſscriptione Plus ultra, circa cuius expoſsitionem & illuſstrationem, plura congeſssimus ſsup. cap. 4. ex num. 43. ad 51. & Alanus Copus Dialog. 6. capit. 34. pag. 942. addit, inter reliqua illa clariſssima, atque ornatiſssima eiuſsdem CęſarisCæſaris trophæa, quæ in honoratiſssimis illis Bruxellenſsibus exequijs memorięmemoriæ eius poſsita ſsunt, meritò primum locum illud obtinuiſsſse, quod Novum Orbi noſstro Orbem patefecerit, exteris gentibus Chriſstiano nomini additis, & multis Regnis, provincijſsq́ue aucto Hiſspano Imperio.

Et in idem reſspicit

^† ſsymbolum aliud, quod in Ticinnenſsi Academia Regi Catholico Philippo 11. aptè appoſsitum fuiſsſse ſscribit Camillus Gallinius lib. 10. de verb, ſsignificat. cap. 35. num. 18. & poſst eum Didac. Valdeſsius de dignit. Reg. Hiſspan. cap. 12. globus videlicet inferioris Orbis terrarum, à ſstellari octavæ ſsphæræ cœlo ęquinoctialiæquinoctiali circulo diſstinctus, hâc litterâ, ſsive inſscriptione adiecta, Cum Iove, ut ſsignificaret, quòd quemadmodum de Auguſsto Cæſsare aſsſsentatoriè à Virgilio dictum fuit, diviſsum Imperium cum Iove habuiſsſse, in illo diſsticho, quod vulgariter circumfertur:

Nocte pluit tota, redeunt ſspectacula mane
Diviſsum Imperium cum Iove Cæſsar habet.

Ita Deum, cuius omnia ſsunt, & per quem Reges regnant, cœlum quidem ſsibi ſsumpſsiſsſse, Philippo verò, ut eius Vicario, totius Orbis temporalem gubernationem tribuiſsſse, poſstquàm eum ultra alia, quæ poſssidebat, his Occidentalibus Regnis, & Provincijs pręfecitpræfecit.

Quod

^† non minùs egregiè Vlyſssiponæ expreſsſsum legimus in coronatione Deſsideratiſssimi Philippi III. anno 1619. dum Cybeles, & Neptuni effigies in triumphali arcu collocatæ fuerunt, Solis & Lunæ radijs inſsignitæ cum hac inſscriptione:

Telluris, mariſsq́ue ſsimul, cui numina parẽtparent
Lunaq́ue, Solq́ue ſsimul, lex eſst, famulentur ut illi
Quem colimus tuus eſst Sol quando illuminat Orbem
Antipodas (gens iſsta tua eſst) illuminat illa.

Et poſst hæc ſscripta, ad meas manus pervenit liber, cui titulus: Theatro de las GrãdezasGrandezas de Madrid, Auctore Mag. Ægidio GõçalezGonçalez Davila Regio Chroniſstâ, ſsive Chronographo, viro ob morum probitatem, & omnigenæ litteraturæ, ac præcipuè hiſstoriarum cognitionem, quavis laude digniſssimo. Qui in præfatione hũchunc articulũarticulum, relato dũtaxatduntaxat Bocio Eugubino, breviter pũgitpungit, & carmina illa Naſsonis lib. 1. Faſstor.

Iupiter arce ſsua cùm totũtotum ſspectet in OrbẽOrbem,
Nil niſsi Romanum, quod tueatur habet.

Veriùs & Propriùs de Hiſspana Monarchia, paucis mutatis, ita Chriſstianè proferri poſsſse eleganter animadvertit:

Cùm Deus ex alto totũtotum proſspectet in OrbẽOrbem
Vix niſsi Iberiacum, quod tueatur habet.

Qvarta denique ratio,

^† quæ pręcipuèpræcipuè Hiſspanorum Regum, & Regnorum gloriam in hac tanti Orbis detectione commendat, inde peti poteſst, quòd videamus, eorum iugi curâ, & nũ| p. 217quamnunquam intermiſsſsâ pietate effectum eſsſse, ut tot, ac tales provinciæ, quot, & quales ſsuprà commemoravimus, in unam veri Dei religionem diviniq́ue cultus conſsenſsionem adducerentur, & coniungerentur; ita ut ex omnibus mundi partibus legati cum donis, ad obedientiam Romanæ Eccleſsiæ præſstandam, advenerint, &

^† noſtrorũnoſtrorum diligentiâ, poſsteriori hoc ſsæculo, plures Chriſsto nationes dederit, quàm ſsuperiora ferè omnia ſsimul, ut paſssim conſsiderat & oſstendit Thomas Bozius in tract. Imper. pend. à virt. cap. 13. in fin. & cap. ſseq. & de Ital. ſstat. lib. 3. capit. 5. & in ſsæpè citato tract. de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 4. capit. 3. in princ. pag. 131. & cap. 4. pag. 137. & capit. 6. pag. 140. & lib. 7. cap. 6. pag. 282. & lib. 8. capit. 1. pag. 292. & lib. 17. capit. 4. pag. 212. & lib. 20. cap. 6. Pag. 333. & 334. & libro 21. cap. 3. pag. 377. Alan. Copus

^† Dialog. 6. cap. 34. pag. 943. qui hanc religionis Novi Orbis immutationem his elegantiſssimis verbis ſsublimat: Huius verò in Orbe Novo detegendo, & ad rectãrectam Fidem traducendo, divini beneficij magnitudo tanta eſst, ut ſsecundùm illud, quo mundi opifex atque ædificator Deus hunc condidit, & Incarnati Chriſsti beneficium, nullum vel profanæ, vel ſsacræ litteræ illuſstrius complecti videantur.

Ianus

^† etiam Iacobus Boiſsſsardus, nõnon inelegãterineleganter eiuſdẽeiuſdem cõverſionisconverſionis magnitudinẽmagnitudinem ſsatetur, & laudat, ſsic canens:

Inter quos terra illa Notis Zephyriſsq́ue ſsubacta, Quæ toto à nobis diſsſsidet Oceno;
Cui nunquam conſspecta Helice ſseptemq́ue Triones, Aut inſstat gelidis, quæ Cynoſsura rotis.
Gens Ogyge ſsata antiquo, Ianiq́ue nepotũnepotum Progenies, duris edita ſsyderibus.
GẽsGens patribus priſscis incognita, ſuetaq́;ſuetaq́ue duri Sub Dio quovis tempore corporibus.
Nunc Chriſsto aſsſsertam maiore ex parte videmus Puraq́;Puraq́ue thuri cremis dona adolere focis,
Nunc paſsſsim ingenijs melioribus eſsſse politãpolitam Cernimus, & mores erudijſsſse feros
Artes, & cultum verſsatæ diſscere terræ, & Martia cõſultaconſulta Pallade bella ſsequi, &c.

Et idem tractant,

^† & extollunt Paul. Iovius lib. 12. ſsuæ hiſstor. zurita lib. 1. hiſst. Reg. Cathol. cap. 13. & 19. Camil. Borrell. de præſstan. Reg. Cath. cap. 43. ex num. 58. Anaſstaſs. Germon. lib. 3. de ſsacr. immunit. cap. 13. num. 30. Didac. valdes de dign. Reg. Hiſspan. cap. 19. num. 52. Dom. Greg. Lop. Madera de excellen. Hiſspa. Monarch. c. 6. fol. 44. Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gẽtgent. ſsalute lib. 2. 1. par. capit. 8. & alijs, quos adducimus inſsrà, lib. 2. cap. 4. num. 25. Balthaſs Chavaſsius de notis Eccleſs. lib. 3. cap. 3. pag. 738. & ſseq. Vbi ait, ſsic impletum fuiſsſse illud: A Solis Ortu uſsque ad Occaſsum laudabile nomen Domini. Et ſsic Eccleſsiæ

^† filios in circuitu menſsæ Domini, per quatuor Orbis partes expanſsæ, & præparatæ, ſsedentes, Sacrorum SacramentorũSacramentorum, Catholicæq́;Catholicæq́ue doctrinędoctrinæ ſsructibus oppiparè, ac dulciſssimè perfrui. Et ſsic denique EccleſiãEccleſiam RomanãRomanam ſsicuti abundantẽabundantem vitim, omnibus in lateribus domus, ideſst, in univerſsis terrarũterrarum angulis, radices & ramos extẽdiſſeextendiſſe.

Quibus

^† adijci poteſst aliud, quod nõnon minori veritate, quàm pietate notavit Bozius lib. 9. de ſsign. Eccleſs. Dei, ſsigno 37. cap. 11. pag. 376. Videlicet mediãtemediante HiſpanorũHiſpanorum curâ, hodie effici, ut ſsemper & in omni loco Deo piè preces ſsundantur, & quòd omnibus horis laudẽtlaudent eũeum omnes populi, ſacrarũſacrarum MiſſarũMiſſarum ſolẽniaſolemnia celebrent, & illũillum verſiculũverſiculum canant: Gloria Patri & Filio & Spiritui ſsancto, ſsuppoſsito, quòd ubi in una parte Orbis Sol illuceſscit Catholicis, & prima vocatur, alibi occidit, vel eſst Solis hora Tertia, aut Sexta, aut Nona, Veſsperi, aut Matutini, & preces iſstis horis aſssignatæ recitantur. Quo in ſsenſsu

^† accipit, & impleri dicit illud Pſsalmographi: Dies diei eructat verbum, nox nocti indicat ſscientiam: &: Laudate Dominum omnes gentes, laudate eum omnes populi, & Habacuc: Laudis eius ple|

p. 218

na eſst terra, & Iſsai. cap. 6: Plena eſst omnis terra gloria eius, & Malach. 1: Ab Ortu Solis uſsque ad Occaſsum magnum eſst nomen meum in gentibus, & in omni loco ſsacrificatur, & offertur nomini meo oblatio munda.

Genebrard.

^† quoque eandem noſstrorum Regum curam, & diligentiam in Chriſsti Fide extendenda, & diſsſseminanda, multis nominibus laudat libro 4. Chronic. anno 1492. Vbi rectè inter alia conſsiderat, quo anno bellum Hiſspanum perfectum eſst contra Mauros, initium habuiſsſse

^† expeditionem ad Indos Occidentales: Quaſsi Hiſspanorum opus ſsit, expugnare Infideles & Paganos. Quod etiam, ut peculiari animadverſsione dignum, notavit Antonius de Herrera in hiſsto. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. c. 3. pag. 51. & Alan. Copus. d. Dialog. 6. cap. 36. pag. 952. Vbi cùm Regum HiſpanięHiſpaniæ admirabilem in Fide conſstantiam commendaſsſset, & quòd Mauros tandem prorſsus totâ Hiſspaniâ Granatenſsi bello fortiſssimè exegerint, ſsubdit:

^† Qui glorioſsus finis, initium fuit Novi Orbis perveſstigandi, ita ut in eos nova Deus in dies beneficia veteribus accumularit, & in perfidos Mauros, licèt ſseram, iuſstiſsſsimam tamen vindictam rependerit.

Sed non minùs in eodem articulo expendenda, & attendenda eſst alia conſsideratio

^† eiuſsdem Alani Copi. dicto Dialog. 6. capit. 34. pag 945. & cap. 39. pag. 969. & 970. Thomæ Bozij dicto libro 4. de ſsignis Eccleſs. Dei, capit. 4. pag. 135. & ſseq. Anton. Poſsſsevini 1. tom. Bibliothec. libro 1. cap. 7. pag. 5. in fin. Fr. Anton. de San Roman in hiſstor. Ind. Oriental. lib. 1. capit. 1. Fr. Thomæ à Iesv in prolog. ad librũlibrum de procur. omn. gent. ſsalu. pag. 2. & Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Indian. in prologo 3. tomi, & in libr. 18. cap. 2. Qui advertunt, hanc Fidei propagationem, & per adeò remotas & Barbaras nationes prædicationem eo tempore factam fuiſsſse, quo maiores adverſsus ſsanctam Dei Eccleſsiam per hæreticos, & alios eius hoſstes tempeſstates concitatæ ſsunt, & quo plures ex antiquis eius aſsſseclis à Fide ſsemel ei data deſsciverant. Idq́ue ad ſsumma Catholicorum

^† HiſpanięHiſpaniæ, Portugalliæq́ue Regum ornamenta, egregiamq́ue laudem referendum eſsſse, per quos Deus Novum quendam Orbem oſtẽderitoſtenderit, non tam fœlicem gemmarum, & auri, quibus abundat, copiâ, quàm quòd idolis excuſssis, verum Chriſsti Evangelium magna ex parte ſsuſsceperit, eòq́ue beatiorem, quò longiùs maximo maris, & terrarum tractu ab iſstis ſsectis divulſsus eſst. Vt

^† ſsic divina oracula impleantur, quæ pollicentur, Eccleſsiam nunquam deſsuturam, & in locum eorum, qui ei perfidè oblatrant, & reſsiſstunt, alios, atque alios colonos, & agricolas èex Gentibus Deum evocaturum, quibus vinea ipſsius, ſsacrarum cilicèt rerum obſservatio, adminiſstratio, & cultus commendetur, ut habetur in Pſsalm. 2. & apud Iſsaiam cap. 6. & Matth. cap. 21.

Eſst

^† enim in hoc, ut in reliquis, Dei providentia ſsummè admirabilis, & quemadmodum in rebus naturalibus nihil interit, ut non aliud generetur, ſsic in Chriſstiana religione, iam inde à fœlici ipſsius ortu, uſsu veniſsſse obſservatum eſst, ut nunquam alicubi interverſsa ſsit Catholica Fides, quin alibi fœliciter ſsuccreſscat, quod illam deceſssionem reſsarciat, ut plurimis exemplis oſstendunt auctores ſsuprà citati, præcipuè Thomas Bozius. d. capit. 4. per totum, & de ruinis Gentium lib. 6. cap. 9. Genebrard. lib. 4. Chronic. anno 1297. & 1521. & elegantiſssim. Fr. Ioan. Marquez in Gubernato. Chriſstian. lib. 2. capit. 24. in fine. Vbi inter alia obſservant,

^† glorioſsiſssimæ AuſtriacęAuſtriacæ familięfamiliæ trophæa eo tempore in OccidẽteOccidente augêri cœpiſsſse, quo in OriẽteOriente Turcarum ImperiũImperium radices agebat, & ubi Lutherus diram tot hæreſsium labem per Germanians evomuit,

^† Bea|

p. 219

tiſssimum Hiſspaniæ decus Ignatium à Loyola ſsuæ Societatis inſstituta, & milites pręparaſſepræparaſſe, qui adverſsus perfidum illum Hæreſsiarcham, & eius ſsequaces, & verbo, & ſscriptis, ut faciunt, & fecerunt ſsemper, acriter & fœliciter decertarent. Et hoc eſst, quod ante omnes monuiſsſse videtur

^† D. Hilarius, dum inquit: Eccleſsia, dum perſsequitur, floret; dũdum opprimitur, creſscit; dum contemnitur, proficit; dum læditur, vincit; dum arguitur, intelligit; tum denique ſstat, cùm ſsuperari videtur.

Idem etiam Genebrar. ſsup. Pſsal. 67. verſs. 37. mirabiliter oſstendit,

^† Antichriſsto obviam iri per hanc Fidei in Orientalibus & OccidẽtalibusOccidentalibus Indijs dilatationem, illumq́ue ab earum Regibus, & incolis eſsſse conficiẽdumconficiendum: Cui myſsterio (inquit) Portugallenſses & Hiſspani in ſsuis ad illos populos navigationibus, & converſsionibus iam ab anno M.D. inſserviunt, Genebrardum refert & ſsequitur Maluenda lib. 5 de Antichriſst. cap. 18. pag. 299. & lib. 4. cap. 16. pag. 432. ubi adducens verba Caietani ſsup. Lucam cap. 18. dicentis, ſsuo iudicio, Antichriſstum propè eſsſse, cùm exiguus verè fidelium numerus iam apparêre videretur, & magna mundi pars Mahumetana eſsſset, & parva Chriſstianis relicta, tot Hæreſsibus & Schiſsmatibus, ac pravis uſsibus repleta eſsſset, ſsubdit Maluenda: Sed ut minus eius (Caietani ſscilicet) ceu vaticinium pertimeſscamus, facit ampliſsſsima per Novum Orbem Fidei propagatio, & quæ etiam hoc tempore paratur Sinarum converſsio, plantato iam Evangelio in Iaponijs, Philippinis & innumeris novis, tum inſsulis, tum regionibus, atque etiãetiam noſstris temporibus Eccleſsiarum Ægypti, & Æthiopiæ, at que Ruthenorum ad EccleſiãEccleſiam mira Dei benignitate facta aggregatio.

Sed ſsubijcere libet

^† duo ad eãdemeandem rem ſspectantia incertorum auctorum Epigrammata, quęquæ extant apud Iacob. GretſerũGretſerum in hortu S. Crucis, part. 5. pag. 289. & 291. & primum ſsic habet:

Poſst ſse Sol tenebras linquit, qua cedit ab ora Vmbris opacans hanc tegit caligine.
Hinc ſsyncera fides retrahit ſsua lumina, quare Incumbit errorum gravis nox Ocyius.
Partibus èex noſstris ſsenſsim demigrat ad Indos Gloria Crucis, dum furit, & ardet hæreſsis
Antipodas ſsed adit, qui grato pectore lucem hanc CaptãtCaptant, honorãthonorant mẽtemente pura, & ſsimplice.

Secundum verò ſsic:

Hæreſsis heu pridem convicta eſst argumẽtisargumentis Impia, mirandis, Prodigijſsq́ue Crucis.
Et quia de templis inſsignia ſsancta ſsalutis Suſstulit, & peſsſsum, quà potis illa dedit:
En ex Orbe Novo mittit natura peregrè Noſstro Orbi ſsobolem, munera rara ſuãſuam.

Hæc cùm ita ſse habeant, mirum videri non debet, Devm Opt. Max.

^† HiſpanorũHiſpanorum Regum Maieſstatem, & potentiam extuliſsſse, cùm ipſsi Divinum eius nomen, numen, & cultum tot ſsumptibus, & laboribus inter has incultas & ignoratas nationes ex tolli & propagari curaverint. Quod rectè & piè conſsiderant Bozius & Thom. à Iesv in locis ſsuprà relatis, idem thom. Bozius de ruinis Gent. lib. 2. per totum, ValẽçuelaValençuela in monit. contra Venetos, 5. par. num. 207. Camill. Borrell. de præſstan. Reg. Cathol. cap. 43. num. 60. idem Bozius lib. 20. de ſsign. Eccleſs. Dei, ſsigno 32. capit. 1. & de ruinis Gentium lib. 2. per totum, & magis in terminis lib. 7. cap. 4. pag. 636. & ſseq. Ant. Poſsſsevin. in Biblioth. 2. tom. lib. 16. cap. 9. pag. 270. Torquemada. d. lib. 18. capit. 2. P. Marquez in d. Gubernat. Chriſstian. lib. 2. cap. 30. & latè & elegãtereleganter P. Balthaſs. Chavaſsius de notis veræ religio. lib. 4. cap. 4. Vbi vel hoc exẽploexemplo

^† nefandum Machiavelli & Bodini dogma convincunt, qui religionis Chriſstianæ curam, & fidelem obſservationem inter præcipuas cauſsas proponere auſsi ſsunt, quæ multa Regna, atq;atque imperia everterũteverterunt. CõtraContra expreſsſsas divini Spiritus promiſssiones,

^† qui ſse eos honorificaturũhonorificaturum, |

p. 220

& glorijs, victorijs, atque Imperijs aucturũaucturum, ſępèſæpè pollicetur, qui Dei gloriãgloriam, & honorẽhonorem quæſsierint, & eius Fidei, ac nominis defenſionẽdefenſionem, & dilatationẽdilatationem ſsuſsceperint, de quibus agitur 1. Reg. 2. Proverb. 1. Levit. 26. & ad Hebræ. 11. verſs. 32. 33. & 34. & dicam infrà lib. 2. cap. 16. num. 41. & 59. & cap. 22. num. 33.

Neque

^† hoc ipſsos etiam Ethnicos latuit, quorum veteres, ſsi Athenæo credimus lib. 12. ita vaticinati fuerunt:

Semper eris fœlix, venerans gens numina Divum,
Donec plus ſsuperis fueris venerata virum quem
Intima ſseditio tunc, & tibi prælia ſurgẽtſurgent.

Et Poëta alter diſsſsertiſssimus,

^† imperiũimperium ſsine religionis cura nõnon magis ſstare, vel augêri poſsſse, quàm humanũhumanum genus ſsine uxorũuxorum conſsortio. Atque ob hanc cauſsam

^† Auſstriacam domũdomum tot incrementa habuiſsſse, & pro armorum inſsignibus albam faſsciam in campo ſsanguineo geſstaſsſse, ſsic elegantiſssimè oſtẽditoſtendit:

HumanũHumanum cũcum Plaſsta genus ſsibi cõderetconderet unũunum,
NõNon vidit ſsatis eſsſse hominẽhominem, niſsi iũgeretiungeret illi
ConſortẽConſortem, ſsine qua nequeat cõſiſtereconſiſtere RegnũRegnum,
Quod Medus, quod Perſsa habuit, quod Græcus, & inde Romanus, genuit Mavors ſsine cõiugeconiuge prolẽprolem.
At Medus ſsic Perſsa ruit ſsic Græcus, & ipſse
Romanus, Deus imperium ſsine fine daturus
Connubio Marti coniunxit Religionem;
Auſstriacamq́ue habitare domum per ſsæcula iuſsſsit,
Et ſspargat cum Sole ſsimul ſsua ſsceptra per Orbem.
Candida Religio eſst, rubet alter ſsanguine coniux,
Auſstriacæ hinc inſsigne domus cum ſsanguine candor.

Sed cùm invidia

^† ſsemper virtutis, & gloriæ comes eſsſse ſsoleat, & præclara aliorũaliorum geſsta inſsectetur, teſste Cicer. lib. 4. ad Heren. & lib. 2. de orat. Ammian. Marcellin. lib. 30. hiſst. Iuſst. Lipſs. in cẽtcent. 1. ad Belgas epiſst. 14. & in oper. crit. lib. 5. epiſst. 14. Auct. pictæ poëſsis, pag. 41. & alijs, quorũquorum dicta copiosè refert IoãIoan. Bapt. Valençuela in diſscurſs. ſstatus, & belli, par. 2. conſsid. 18. ex num. 42. non defuerunt

^†aliqui Scriptores parũparum Regibus, & gẽtibusgentibus noſstris affecti, qui eorũeorum gloriãgloriam inde evacuare conãturconantur, quòd magis auri, & argẽtiargenti cupiditate, quàm religionis zelo in prædicto opere laboraverint. In quo præſsertim nimis nos inſsectatur

^† Hieron. BẽzoBenzo in toto ſsua hiſst. Novi Orbis, quãquam videtur ad Hiſspani nominis odiũodium excitandum, dũtaxatduntaxat ſscripſsiſsſse. Quapropter

^† hæretici eãeam feſstivè arripiẽtesarripientes quibuſdãquibuſdam proœmijs carminibus, & additionibus, quæ ſsimiles, & maiores alias Hiſspanorum iniurias continent, locupletarũtlocupletarunt, & Latino ſsermone donatãdonatam, typis, & iconibus excuſſerũtexcuſſerunt in 4. 5. & 6. part. hiſst. AmericęAmericæ. In octava etiãetiam parte repoſsuerunt relationẽrelationem quandãquandam ſecundęſecundæ navigationis factęfactæ à BritãnisBritannis in regionem Guianam ſsub Gualthero Ralegh ann. 1596. ubi pag. 90. alia in eandem rem procaciſssima verba reperiuntur. Quæ omnia meritò expurgari iuſsſsa ſsunt in ultimo indice librorum prohibitorum anno 1613. ut & ſsuprà cap. 5. num. 48. monuimus.

IdẽIdem odium non obſscurè detegit Traianus Bocalinus in ſsuis nũtijsnuntijs Parnaſsi cent. 2. cap. 90. dũdum futilibus quibuſdãquibuſdam rationibus motus, tãtitanti Orbis detectionẽdetectionem, & detectores imprudentiſssimè (ne dicam impudentiſssimè)notat, & damnoſsam potiùs, quàm utilem hominibus fuiſsſse oſstendere nititur.

Honoratus

^† quoque Faſsitellus epigram. ad ScipionẽScipionem Capycium, 1. tom. deliciarum Italorum poëtarum, pag. 959. eiuſsdem avaritiæ crimen his carminibus Hiſspanis impingit:

O ego quid ceſsſso? populiq́ue, urbeſq́;urbeſq́ue valete, Et quæcunque levis cõpitacompita vulgus amat
Vulgus, in extremis quæſsita Themiſstita terris Cui placet, incertis, & Calicuta vijs.
Neſscio quæ Calicuta novo ſsub Sole repoſsta Æternum Hiſspanæ munus avaritiæ
NẽpeNempe parũparum fuerat, noſstris diteſscere regnis, Et verſsare avida faſsq́ue nefaſsq́ue manu.

p. 221

Intactos niſsi claſsſse nova penetraſsſset ad Indos, Intentata rudis Tethyos ad ſspatia,
Scilicet à curvo miles digreſsſsus aratro Præceps trãstrans terras, & maria alta ruit;
Iamq́ue ſsuper solis curſsuſsq́ue æſstuſsq́ue perennes, Audet in ignotum tendere vela ſsalum.
Sic alius nobis alio micat Orbe Bootes Merſaq́;Merſaq́ue ſsub ſstygio gurgite terra patet,
Quid facis ah demens? gemmas, aurumq́ue reconde, Muneribus perdis teq́ue, tuoſsq́ue tuis.

Alter etiam Poëta non minùs acutè, circa idem argumentum ſsibi luſsiſsſse viſsus eſst, dum ſscripſsit:

Celtiber Indorum ſsitiens (ut fama) ſalutẽſalutem, Et Chriſsto multas quærere certus oves:
It, redit, ædificat, templis imponit honorẽhonorem, Corporaq́ue infuſsis Barbara luſstrat aquis,
Nec labor incaſsſsum, & quid ni converteret Indos Voce, manu montes vertere qui potuit?

Verùm huic

^† calumniæ facilè reſsponderi poteſst, quòd etſsi plures vulgaris conditionis homines, qui in has olim regiones transfretarunt, divitiarũdivitiarum deſsiderio potiſssimè ducerẽturducerentur, atque eis conquirendis intenti, plura mala miſseris Indis irrogaverint,

100

^† Glorioſsiſssimi tamen & Pijſssimi Reges, & Domini noſstri, haudquaquam hũchunc ſsibi ſscopum præpoſsuerunt; ſsed Divini nominis honorem, & Fidei exaltationem, ac propagationem imprimìs exoptantes, reliqua temporalia emolumenta acceſsſsoria eſsſse iudicarunt: ad quod indeſsinenti curâ, & nunquam intermiſsſsâ pietate, innumera mandata, inſstructiones, ordinationes, & leges ab initio huius conquiſsitionis ediderunt, de quibus alio in loco ſspecialiùs agemus, & adverſsus duces & milites, qui earum tranſsgreſsſsores fuiſsſse probati ſsunt, ſseveriſssimè animadverti iuſsſserunt.

Cuius pietatis, zeli, & mandati memor

101

^† inſsignis ille Dux Chriſstophorus Columbus, ſsimul atque excẽditexcendit in terram illius parvæ inſsulæ Guanahani, in genua procidit, atque ſsublatis ad cœlum manibus, fuſsiſsq́ue præ gaudio lacrymis, hanc ad Deum orationem habuit, ut narrat Petr. Martyr in decad. 1. Novi Orbis, & additionator BẽzonisBenzonis lib. 4. capit. 8. pag. 34: Domine Deus æterne, & omnipotens; ſsacro tuo Verbo cœlum, terram, & mare creaſsti. Benedicatur & glorificetur nomen tuum; laudetur tua maieſstas, quæ dignata eſst, per humilem ſservum ſsuum procurare, ut eius ſsacrum nomen agnoſscatur, & publicetur in hac altera mundi parte.

Eandemq́ue

102

^† proteſstationem, ac profeſssionem reliqui ſsequentes Duces & Archiguberni in ſsuis detectionibus eorundem Regum Catholicorum nomine feciſsſse reperiuntur, prout Anton. de Herrera in libris hiſstor. gener. Ind. Occident. paſssim oſstendit.

Quòd ſsi

103

^† hi ad divitias, & theſsauros Indiæ mentis aciem duntaxat intenderent, intra proprios Hiſspaniæ limites alios profectò non minores invenire poſsſsent, iuxta ea, quęquæ de uberrimis, & ditiſssimis eius auri & argenti fodinis latè tradit Pineda lib. 4. de reb. Salom. ferè per totũtotum, & nos alijs in locis opportuniùs diximus, & dicemus.

Regnum igitur

104

^† Chriſsti & EccleſięEccleſiæ magis quàm propriũproprium ampliſsicare pręcipuèpræcipuè conati ſsunt, & non avaritia, ſsed religionis ardentiſssimus zelus, tantos animos occupavit, eximijs ſsemper votis optantes, ut ſsuo labore, ſsumptibus & induſstriâ veri Dei cultus ubi coaluit, altas radices mitteret, utq́;utq́ue eò protenderetur, quò antea nunquãnunquam pertigerat, & ut candidiſssimum Fidei Catholicæ lumen ad eos tranſsitum faceret, qui in tenebris, atque in umbra mortis per tot ſsæcula iacuiſsſse, comperti ſsunt.

Quam certam & veriſssimam

105

^† aſsſsertionem adverſsus malè feriatos nebulones illos, quorum ſsuprà meminimus, optimè tuentur reliqui doctiſsſsimi & graviſssimi Auctores ſsup. numero 69. 72. & 84. relati, & gnaviter pro |

p. 222

ea pugnat Greg. Lopez Madera de excellen. Hiſsp. Monarch. capit. 6. fol. 44. & cap. 9. fol. 74. Bartholom. Leonard. 2. pag. 84. & 85. & noviſssimè Regius Chronographus Ludovic. Cabrera in vita Philippi 11. lib. 7. cap. 8. pag. 419. & pag. 424.

106

^† Vbi huius Regis pijſssimum dictum enarrant, qui cùm Philippinis inſsulis detectis, & plurimis indigenis aquâ baptiſsmali luſstratis, de eis deſserendis ob terręterræ inopiam, & plures Regij ætarij ſsumptus rogaretur, reſspondit, ſse pro unius tantùm ſsacelli, aut Chriſstiani conſservatione, non ſsolùm Indiarum proventus, verùm & Hiſspaniæ reditus omnes, ſsi illi non ſsufficerent, libentiſssimè expenſsurum. Neque ullo pacto abſsque EvãgelijEvangelij luce quaſslibet provincias, quantumvis inopes & incultas, derelicturum, cùm Apoſstolici muneris vices ſsibi, & ſsuis in hac prædicatione iniunctas agnoſsceret, quod re ipſsâ completum tam in his inſsulis, quàm in alijs provincijs, & plurimis Regijs ſschedulis cautum videmus, quarum alio in loco meminimus.

Poteſstque ex ipſso opere, quod per actum eſst, ſsatis evidenter oſstendi. Etenim

107

^† Deus ad facinora ita præclara nõnon tam eos eligere & iuvare ſsolet, qui divitiarum cupiditate, & Regni proprij amplificandi ardore ducuntur, quàm qui Religionem totis nervis defendere & extendere conantur, iniurias propellunt, & divinum amorem, & timorem mentibus & animis ſsubditorum incutiunt, ut probavimus ſsup. n. 89. & ſseq. & appere docemur Deuteron. cap. 7. verſs. 7. & auctoritate D. Proſsper. in lib. Sent. ex Auguſst. c. 295. ubi inquit: Fortitudinem Gentilium mundana cupiditas, fortitudinem Chriſstianorum Dei charitas facit. Quibus alia adijcit P. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 2. cap. 30. & 31.

Præterquam quòd eo tempore, quo Catholici Reges Ferdinand.

108

^† & Eliſsabeth, ColũboColumbo ductore, navales illas expenditiones cœperunt, divitiarum cumulos, qui in his regionibus latebant, penitus ignorabant, atque ita nihil de eorum gloria, & pietate

109

^† detrahere poteſst, quod illos poſstea ſsorte oblatos acciperent, & in ſsuſscepto propagandępropagandæ Fidei voto huiiſsmodi veluti illecebris, aut retinaculis diligentiùs, & alacriùs perſseverarent, cum Deus forſsitan hoc etiam fine tales, divitias præparaſsſse vidêri poſssit, ut notavimus ſsup. cap. prox. num. 40. 41. & 58. Et

110

^† omnes homines eâ naturâ ſsimus, ut etiam ad res pias & honeſstas magis accendamur, cùm aliqua ſsimul ſspecies utilitatis obijcitur, ut præclarè docet M. Tullius lib. 3. offic. Ovid. lib. 2. de PõtoPonto, Eleg. 3:

Nec facilè invenies, multis in millibus unũunum Virtutem pretium, qui putet eſsſse ſsui.
Ipſse decor recti facti ſsi præmia deſsint, NõNon movet, & gratis pœnitet eſsſse probũprobum.

Et de bellicarum

111

^† expeditionum materia loquens Herodot. lib. 5. inquit: Operæpretium nõnon eſst, ſsuſscipere prælia pro terra, neque multa, neque ita feraci, & pro exiguis finibus, adverſsus eos, quibus nihil eſst, neque auri, neque argenti, quarum rerũrerum cupiditate quis inducitur ad mortem periclitandum, & Lactantius Firmianus lib. 7. cap. 4. de præm. Divin. ita ait: Quis eſst,

112

^† vel tam ineptus, vel tam otioſsus, ut aggrediatur facere aliquid fruſstra, ex quo nullam utilitatẽutilitatem, nullum commodũcommodum ſsperet?

Maneat ergo gloria & maieſstas Regum & Regni noſstri adverſsus invidorum calumnias Dei providentiâ, directione, protectione, & tanti Orbis cõverſioneconverſione, & acceſssione ſsuffulta, & ut virulentis illis poëmatijs, num. 99. relatis, alio priori, &

113

^† veriori, ſsatisfiat, caput, & librum iſstum, ſsic Regem, & Hispaniam noſstam alloquentes claudamus:

Magnus Alexander, quem fruſstra optaverat Orbem Æqualem meritis Dì tribuere tuis.
Quem vincas, quem pace regas, cui ſsydera monſstres, Æterno doceas ſsacrificare Deo.

back | | continue

Solórzano P...: De Indiarum Iure

p. 1 IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA

DE INDIARVM IVRE, SIVE De iuſsta indiarum Occidentalium inquiſsitione, acquiſsitione & retentione

LIBER PRIMVS.

In quo, quæ ad inquiſsitionem pertinent ſspecialiter pertractantur.

CAPVT PRIMVM. Quid propriè Indiarum nomine veniat? Vbilatè de OriẽtaliumOrientalium ſsitu, & diviſsione tractatur, & de antiqua Orbis partitione.

SVMMARIVM CAPITIS PRIMI.

CAPVT II. De earundem Indiarum OriẽtaliumOrientalium dignitate, & excellentijs; & an, & quatenus ab antiquis cognitæ, & luſstratæ fuerint?

SVMMARIVM Capitis II.

CAPVT III De eiſsdem Indijs Orientalibus, & fœliciſssimis Luſsitanorum in illis inquirendis, ſsubigendis, & Chriſsti fide illuſstrandis expeditionibus.

SVMMARIVM Capitis III.

Chorvs Trivmphalis.

CAPVT IV. De Occidentalibus, & Meridionalibus Novi huius (ut vocant) Orbis regionibus, & cur Indiæ, & America dictæ?

SVMMARIVM Capitis IV.

CAPVT V. De initio, & progreſsſsu detectionis Novi Orbis, & ijs, qui in hoc magis meruiſsſse videntur.

SVMMARIVM Captitis V.

CAPVT VI. De ſsitu, & deſscriptione Novi Orbis, & de linea Meridionali, qua Alexand. VI. Roman. Pontif. Caſstellanorum, & Luſsitanorum navigationes diviſsìt.

SVMMARIVM Capitis VI.

CAPVT VII. De natura, & excellentijs Novi Orbis: & aliqua de terræmotibus, montibus ignivomis, & eorum cauſsis.

SVMMARIVM Capitis VII.

CAPVT IIX. De Oceano, quo Novus Orbis undique cingitur, & eius utilitatibus, & nominibus & naturali Atlantici & Auſstralis per fretum Magallanicum communicatione, & an hominũhominum induſstria Iſsthmus aliquis perforari poſssit, quo hæc duo maria faciliùs, & commodiùs iungantur, & adeantur?

SVMMARIVM Capitis IIX.

CAPVT IX De origine gentium in Novi Orbis Regionibus repertarũrepertarum, & quomodo ad eas trãſiretranſire potuerint?

SVMMARIVM Capitis IX.

CAPVT X. De eadem IndorũIndorum origine, & quòd veroſsimilius videatur, terreſstri, aut brevi navali itinere per has regiones diſsſseminatos fuiſsſse. Et an à poſsteris Chami deſscendant? & aliqua de colore eorum, & Gigantibus, qui in aliquibus locis reperti dicuntur.

p. 122 SVMMARIVM Capitis X.

CAPVT XI. De Auctoribus & argumentis, quibus probatur, Hiſspanos, omnium primos hunc Novum Orbem detexiſsſse, & alijs ante eos prorſsus incognitum, & certè nec leviter adumbratum

SVMMARIVM Capitis XI.

CAPVT XII. In quo latè auctores & argumenta contrariæ ſsententiæ referuntur, & refelluntur: & nullis ante Hiſspanos hũchunc Novum Orbem cognitum fuiſsſse magis oſstenditur.

SVMMARIVM Capitis XII.

CAPVT XIII. De regione Ophira, cuius frequens eſst in ſsacris Litteris mentio, & an ea huic Orbi Novo reſspondeat, & appellationi Regni Pirù originẽoriginem dederit?

SVMMARIVM Capitis XIII.

CAPVT XIV. An in Novo hoc Orbe ante Hiſspanorum adventũadventum ullibi EvãgeliumEvangelium prædicatum fuerit?

SVMMARIVM Capitis XIV.

CAPVT XV. De locis ſsacræ Scripturæ, quæ huius Novi Orbis detectionem & converſsionem prænuntiare, & Hiſspanis reſservare videntur.

SVMMARIVM Capitis XV.

CAPVT XVI. De ingenti gloria & maieſstate, quæ Hiſspaniæ Regibus & gentibus ob inventionẽinventionem, luſstrationem & converſsionem huius Novi Orbis acceſssit.

SVMMARIVM Capitis XVI.

p. 1
IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA

p. 122
SVMMARIVM Capitis X.