Solórzano Pereira: De Indiarum Iure - The School of Salamanca

preceding text ...

back | | continue

IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA

p. 643
IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA

DE INDIARVM IVRE, SIVE De iuſsta Indiarum Occidentalium inquiſsitione, acquiſsitione & retentione

LIBER TERTIVS.

In quo tituli, qui ad retentionem pertinent, peculiari obſservatione diſscutiuntur & illuſstrantur.

CAPVT PRIMVM. De iustitia retentionis Novi Orbis, & an verum sit, quod Bodinus tradit, Catholicos scilicet Hispaniae Reges ob illius concessionem effectos fuisse sanctae Romanae Sedis vassallos, & feudatarios? & obiter nonnulla de feudis Ecclesiae.

CAPVT PRIMVM. De iuſstitia retentionis Novi Orbis, & an verũverum ſsit, quod Bodinus tradit, Catholicos ſscilicet Hiſspaniæ Reges ob illius conceſssionem effectos fuiſsſse ſsanctæ Romanæ Sedis vaſsſsallos, & feudatarios? & obiter nonnulla de feudis Eccleſsiæ.

SVMMARIVM CAPITIS PRIMI.

1 Acquiſsitio Novi Orbis ſsi iuſsta eſst, iuſstior erit retentio.
2 Facilius aliquid retinetur, quàm de novo inducitur. Et num. 7. Fieri multa prohibentur, quæ facta tenent, ibidem.
3 Lex patre furioſso, & aliæ ſsimiles illuſstrantur.
4 Actionem cui damus, multo magis exceptionem.
5 Ius quæſsitum difficilius tollitur, quàm quærendum.
6 Retentionis, & conſservationis cauſsa favorabilis eſst.
8 Facilius aliquid prorogatur, quàm de novo conceditur.
9 Continuatio, & conſservatio alicuius rei, eſst magis naturalis, quàm nova acquiſsitio.
10 Statutum quod prohibet acquiſsitionem, non prohibet acquiſsitorum retentionnem.
11 Statutum loquens contra ingredientem poſsſseſssionem, non habet locum cõtracontra retinentem. Et quare?
12 Dubijs in cauſsis, vel opinionibus, poſst factum, quæ poſsſseſssioni favet, ſsequenda eſst, ibidem.
13 Alex. VI. R. P. Regibus Caſstellæ, & eorum ſsucceſsſsoribus retentionem Novi Orbis donavit.
14 Regibus noſstris Catholicis non ſsolùm cura converſsionis Indorum, ſsed plena eorum dominatio ab Alexandro VI. conceſsſsa fuit.
15 Prædicationis EvãgelicæEvangelicæ munus per ſse habet annexam curam, & protectionem IndorũIndorum, abſq;abſque alia cõceſsioneconceſsione Pontificis.
16 Romanus Pontifex benè poteſst concedere plenum ius ad terras infidelium.
17 Petr. Malferitus ſsecurè defendit Rom. Pont. poſsſse pleno iure Chriſstianis concedere terras infidelium.
18 Chiapenſsis Epiſscopus reprehenditur à Petro Malferito.
19 Marquardus de Suſsanis plenam do|
p. 644
minationem Indiarum noſstris Regibus tribuit.
20 Rutilius Benzonius, & alij referũturreferuntur, qui plenum dominium Novi Orbis agnoſscunt.
21 Dominium plenum Indiarum virtute conceſssionis Alex. VI. ſsemper ſsibi Hiſspaniæ Reges tribui cenſsuerunt.
22 Tituli à primordio poſsterior formatur eventus.
23 Titulus præcedens talis præſsumitur, qualem præſsens poſsſseſssio demonſstrat.
24 Poſsſseſssio ſsubſsequens eſst titulorum interpretativa, & declarat, quid venit in conceſssione.
25 Maioratus inſstitutio dubia ex conſsuetudine, & modo ſsuccedendi in eo, recipit interpretationem.
26 Conſsuetudo decennalis eſst interpretativa legũlegum, privilegiorũprivilegiorum, ac ſscripturarum. Obſservantia interpretativa legum aut privilegiorum magnãmagnam vim habet, ibidem.
27 Alex. VI. conceſssio, neceſsſsariò cum omnimoda iuriſsdictione, & dominatione intelligi debuit.
28 Eccleſsiaſstica diſsciplina, & Religio non poteſst ſsecura eſsſse inter Indos, ſsine ſsæculari dominatione.
29 Status ſspiritualis non poteſst benè conſservari ſsine temporali.
30 Monarchia quælibet conſstat ex Divino cultu ſsapientia Theologica, & potentia ſsæculari.
31 Sermo idem ubi duas ſsententias exprimit, ea ſsumitur, quæ rei gerendæ aptior eſst.
32 Lex quoties 67. D. de reg. iur. explicatur, & illuſstratur.
33 Actus ut magis valeat, quàm pereat interpretatio ſsumenda eſst.
34 Intellectus rei gerendæ aptior ille dicitur, qui magis conducit ad meliorẽmeliorem & faciliorẽfaciliorem executionẽexecutionem rei, de qua agitur.
35 Conceſsſso aliquo negotio, non ſsolùm neceſsſsaria, & præciſsa concedi videntur, ſsed & quæ ad illud commodius, vel facilius exequendum conducunt.
36 Mandatum qui habet ad quæcunq;quæcunque neceſsſsaria, ad utilia etiam habere videtur.
37 Populi, qui ſse alicui principi ſsuperiori in clientelam, vel protectionem dant, liberi eſsſse non deſsinunt: niſsi aliter convenerint.
38 Protectio in Regibus ſsignificat, ſsive importat iuriſsdictionem.
39 Ioan. Bodinus agnoſscit plenum dominium Indiarum Occidentalium ab Alex. VI. Regibus Hiſspaniæ conceſsſsum.
40 Reges Hiſspaniæ quoad IndiarũIndiarum Occid. Regna eſsſse feudatarios Eccleſsiæ, Bodinus, & Marta teſtãturteſtantur: qui reprobãturreprobantur.
41 IoãIoan. Bodinus pluribus Regibus ſsine cauſsa ſsupremam dominationẽdominationem negare ſsolet.
42 Bullæ Alex. VI. verba nihil Sedi Apoſstolicæ in provincijs Novi Orbis nomine feudi, vel alio reſservant.
43 Feudum non inducitur, ubi donationis, & conceſssionis principalis verba abſsoluta ſsunt, & illud non reſservant.
44 Donatio in dubio potius præſsumitur, quàm feudum.
45 Hiſspanis ſscriptoribus falsò imponit Bodinus, quòd dixerint, Reges noſstros ratione IndiarũIndiarum eſsſse feudatarios Eccleſsiæ.
46 Regnum, vel provincia, quæ acceſsſsoriè alteri unitur, & incorporatur, eiſsdem iuribus, & privilegijs gaudet, eiſdemq́;eiſdemq́ue legibus gubernatur.
47 Reges Hiſspaniæ nunquam ullum feudũfeudum Eccleſsiæ, ratione IndiarũIndiarum, perſolverũtperſolverunt, neque Eccleſsia illud exegit.
48 Lis inter Luſsitaniæ, & Caſstellæ Reges orta ſsuper terminis Indiarum à Rom. Pont. ex eorum compromiſsſso ſsedata fuit.
49 Prædicationis munus iniũgereiniungere, & provincias ad illud obeundũobeundum aſssignare, propriè ad Romanum Pontif. pertinent.
50 Reges Hiſspaniæ cur Sedis Apoſstolicæ benedictionẽbenedictionem, aut conceſssionem ad NovũNovum Orbem conquirendum expoſstulaverint?
51 Infidelium provincias à quovis Principe Chriſstiano, etiam ſsine licentia Pontificis converti, & ſsubiugari poſsſse, multi tradunt.
52 Fruſstra precibus impetrat quis, quod proprio iure habet.
53 Reges Hiſspaniæ non præiudicarunt |
p. 645
iuri ſsuo, Pontificem adeundo.
54 Cap. veniens, de præſscrip. & lex ſsi mulier, §. fin. de eo quod met. cauſs. cum ſsimilibus explicantur. Et num. 61.
55 Actum ſsi quis propria auctoritate poſsſsit expedire, & iudicem adeat, an ſsibi præiudicet, & ad viam facti redire prohibeatur? Et num. 63.
56 Ius proprium, & gratia, ac privilegiũprivilegium quando ad idem tendunt, benè poſsſsunt concurrere, & cumulari.
57 Cap. poſst electionem de conceſsſs. præben. explicatur.
58 Lex forma, §. fin. de cenſsib. & aliæ ſsimiles explicantur.
59 Inducta ad augmentum non debent operari diminutionem.
60 Abundans cautela non ſsolet nocere.
61 Titulos plures cumulare, ad ius ſsuum magis ac magis confirmandum, nemo prohibetur:
63 Petitio ſsola gratiæ, aut privilegij non inducit proprij iuris renuntiationem.
65 Pluribus remedijs, defenſsionibus, aut actionibus quando quis uti poſssit?
66 Lex nemo 43. de reg. iur. & ſsimiles explicantur.
67 Andreæ de Iſsernia de Siciliæ Regno loquentis Doctrina diſscutitur.
68 Siciliæ in Regno quod ius hodie habeant Romani Pontifices, ſsecundùm Iſserniam.
69 Regnum Siciliæ olim fuit de patrimonio Eccleſsiæ, & poſsteà varijs Principibus in feudum dari cœpit.
70 Argumentum ſsumi non poteſst de iuribus conceſssionis Regni Siciliæ, ad conceſssionem Novi Orbis.
71 Siciliæ Reges nullum in temporalibus ſsuperiorem agnoſscunt.
72 Feudum, quod perſsolvitur Eccleſsiæ pro Regno Siciliæ, Neapolis, & Corſsicæ, nihil officit eorumdem Regnorum Monarchiæ, & ſsupremæ dominationi.
73 Papæ ſsubeſsſse non minuit ius ſsuperioritatis, & ipſse omnem, quam habet Eccleſsia, transfert in Regnis, quæ in feudum concedit.
74 Monarchiam Siculam in temporalibus, & ſspiritualibus qui aſsſserant?
75 Reges Siciliæ ex conceſssione Pontificis ſspiritualium cognitionem, tanquam Legatos Sedis Apoſstolicæ ſse habere prætendunt.
76 Cardin. Baronius Monarchiam ſspiritualem Regum Siciliæ vehementer execratur.
77 Cardinalis Baronij ſscriptis contra Monarchiam Siculam plures ſsatisfaciunt, & Regijs edictis intercipi iuſsſsa ſsunt.
78 Excellentiſsſs. Dominus ac DñsDominus Ioannes de Mendoça & Luna Montium-Clarorum Marchio laudatur.
79 Feuda omnia remiſssivè narrantur, quæ Hiſspaniæ Reges & alij totius Orbis, Eccleſsiæ perſsolvunt.
80 Hiſspaniæ Regnum ab antiquis Gothis Eccleſsiæ Romanæ quoad dominium directum conceſsſsum fuiſsſse, aliqui tradunt.
81 Eccleſsia Romana, ſsi quod olim ius habuit in Regna Hiſspaniæ, iam illud amiſsit, & quare?
82 Aragoniæ quidam Reges feudum olim Eccleſsiæ pietatis ergò promiſserunt, & qualiter illud ſsublatum fuerit?
83 Alphonſsus Aragonum Rex cur de manu Pont. Romani Regni coronam accipere noluerit?
84 Luſsitaniæ Regnum Eccleſsiæ feudatarium eſsſse, plures affirmant, & quare?
85 Hiſspaniæ Reges dempta fidei cauſsa, PõtificemPontificem in temporalibus ſsuperiorem non recognoſscunt.
86 Reges Hiſspaniæ, & alij, qui liberi dicuntur, minus dependent ab Eccleſsia, quàm Imperator.
87 Imperatores coronantur à Rom. Pontifice. Et ei peculiare iuramentum præſstare tenentur.
88 Imperator, qui Eccleſsiæ Romanæ non præſstat auxilium, eſst periurus, & ſschiſsmaticus.
89 Reges Hiſspanie non tenentur præſstare ſspeciale fidelitatis iuramentum Romano Pontifici, licèt tempore coronationis iurent, ſse Eccleſsiam pro virili defenſsuros.
90 Reges Hiſspaniæ per legatos obedien|
p. 646
tiam piè præſstare ſsolent PõtificibusPontificibus noviter creatis.
91 Reges Hiſspaniæ ſsi (quod abſsit) hæretici fuerint, ex lege in Concilio Toletano lata, deponi iubentur.
92 Ferdinandus V. Hiſspaniæ Rex, cognomento Catholicus, Tribunal Inquiſsitionis inſstituit, & ei, ipſsos etiam Hiſspaniæ Reges, ſsubiectos eſsſse voluit.

QVÆ

^† ſsuperioribus libris de iuribus, ac titulis, qui Novi Orbis inquiſsitionem, & acquiſsitionem iuſstam, & legitimãlegitimam reddere poſsſsunt, adeò lato ſsermone diſscuſssimus, præiudicio quodam oſstendunt, longè iuſstiorem, & tutiorem eiuſsdem retentionẽretentionem, & poſsſseſssionem iudicari debêre. Conſstat namque

^† facilius aliquid retinêri, quàm de novo induci, & multa ab initio fieri prohiberi, quæ tamen facta tenêre, ac tolerari ſsolent, l. patre furioſso 8. D. de ijs qui ſsunt ſsui, l. 1. & quãvisquamvis autem, D. de poſstul. l. favor. D. de ſsponſsalib. l. ult. de ritu nuptiar. l. 1. C. de uſsu, & habit. cap. ad Apoſstolicam de Regular. Cap. quemadmodum de iureiuran. cap. ſsi vir. diſstin. 23. cap. nec illud 30. quæſst. 5. cap. unico in fine de voto lib. 6. ubi in hãchanc ſsententiam citatur illud Ovidij lib. 5. de Triſstib. eleg. 7.

Turpius eijcitur, quàm non admittitur hoſspes.

^† quorum adagiorum, ſsive brocardicorum conſsirmationem, & illuſstrationem plura alia adducit Iaſson omnino videndus in dict. 1. patre furioſso ex num. 8. ad 39. Alexan. in 1 ſsæpè, col. 13. D. de re iud. Socin. Iunior cõſconſ. 1. num. 57. lib. I. Pariſsius conſs. 28. numer. 11. lib.1. Tiraquel. de iure conſsti. limit. 7. num. 43. Ludov. Gomecius in cap. 1. num. 88. de iudicijs lib. 6. Damaſsus reg. 99. & Claud. Pratus Gneſsèòn general. iur. lib. 4. tit. 8. cap. 4. pag. 165. & ſseq. Rebuff. 3. tom. ad leg Gallic. tract. de mater. poſsſseſsſsor. art. 2. gloſs. 2. num 40. & in praxi benef. verb. Necnon iuris patron. num. 27. noviſssimè Ioan. Bap. Valençuela conſs. 51. ex numer. 31. Et Nos tetigimus ſsuprà lib. 2. cap. 17. num. 40. & 41. de parvulis infidelium tractantes, qui licèt invitis parentibus baptizandi non ſsint, baptizati tamẽtamen de facto, baptiſsmus tenet, nec amplius illis tradendi ſsunt.

Quibus

^† ſsimile eſst, quod ab Vlpiano pro regula conſstituitur in l. invitus 156. §. cui damus, D. de regul. iur. & in l. 1. §. is autem, D. de ſsuperficieb. eum ſscilicet, cui rem non habenti damus actionem, eidem poſssidenti exceptionem multò magis competere: circa quam plura congerunt Decius Maynericus, Cagnol. Ferrarius, Pet. Faber, & RęvardRævard. ibîdem.

Et ex

^† eodem principio deſscendit, ut faciliùs toleretur ius quæſsitum, quàm acquirendum, l. 2. §. ex his, l. pluribus, §. ult. D. de verb. obligat. l. ut pomum, §. 1. D. de ſservit. Quemadmodum ex diverſso facilius impeditur ius competiturum, quam extinguatur acquiſsitum, l. Papinianus, §. ſsi conditioni, & ibi gloſs. D. de inoff. teſstam. Eſst

^† enim retentionis, & conſservationis cauſsa favorabilior, quàm acquiſsitionis, l. purè D. de doli except. l. militis codicillis, §. veteranus, D. de milit. teſstam.

^† Et ideò faciliùs cõcediturconceditur retentio, quàm |

p. 647

nova acquiſsitio, l. ſsi repetendi, C. de cõdictcondict. ob cauſs. l. per retentionem, C. de uſsuris, l. Paulus, D. de doli except. notat Baldus in l. licèt, num. 2. D. de acquir. poſsſs. dicens, quòd iura promptiora ſsunt in retinendo, quàm in acquirẽdoacquirendo, Cephal. conſs. 68. n. 20. to. 1. & cõſconſ. 151. n. 7. & conſs. 289. n. 5. to. 2. Ruyn. conſs. 66. n. 17. lib. 1. Craveta cõſconſ. 6. n. 98. Pet. Surdus conſs. 551. n. 21. Rota Roman. ſsacri Palacij deciſs. 295. n. 2. part. 2. Menoch. de retinen. poſsſseſsſs. remed. 3. n. 979. Georg. Acatius lib. 2. de privileg. iur. civil. cap. 5. num. 79.

Vnde etiam ſsimiliter

^† faciliùs aliquid prorogatur, quàm de novo conceditur, cap. cùm olim Abbas de offic. delegati, Cravera de antiq. temp. 5. p. n. 15. Rebuffus in tract. de cauſs. poſsſseſsſsor. benef. art. 6. gloſs. 1. num. 15. Boër. deciſs. 283. num. II. & deciſs. 294. num. 18. Cæſsar. de Graſsſs. deciſs. 46. num. 22. Qui etiam huius rationis rationẽrationem ſsubiungunt,

^† quòd continuatio eſst naturalis, non verò nova acquiſsitio, ut tradit Abb. in cap. cùm veniſsſsent, num. 7. de reſstit. ſspol. Ripa in l. 1. num. 36. D. de acquir. poſsſs. Atque ita ſsaciliùs aliquid cõtinuaturcontinuatur, & conſservatur in eſsſse, quàm amiſsſsum, aut extinctum recuperetur, d. l. 1. §. cauſsam, D. de poſsula. l. uſsu retinetur, D. quemadmo. ſservit, amitt. l. ſsicut, §. ſsin. D. quod cuiuſq;cuiuſque univerſsit. cum alijs traditis à Cravera d. conſs. 6. & 299. num. 12.

Et ideò

^† rectè docuiſsſse videtur Abbas in c. IudęiIudæi n. 2. de Iudæis, quem refert, & ſsequitur Valençuela conſs. 4. n. 36. ſstatutum, quod prohibit acquiſsitionem, non prohibere acquiſsitorum retentionẽretentionem, & Alexander conſs. 83. incip. Viſsa facti narratione, num. 4. lib. 2. Vbi ait,

^† quòd ſtatutũſtatutum loquens cõtracontra ingredientẽingredientem poſſeſsionẽpoſſeſsionem, non habet locũlocum in retinente ipſsam anteà ſsibi traditam; nam ingredi eſst, quando ab initio ingreditur, l. clàm poſssidere in princ. l. ſsi id quod, §. I. D. de acqui. poſsſs. & qui nõnon apprehendit de novo, ſsed cõtinuatcontinuat poſsſseſssionem, non dicitur eam ingredi, ſsed retinêre, ut in d. l. ſsi id quod, & in l. 1. C. commun. de legatis, & in cap. ex litteris de deſsponſs. impuber. c. MonachũMonachum 2. q. I. gloſs. verb. Innovare, in Clemen. 2. ut lite penden. Ioan. Andre. in rub. eod. tit. & BertrãdBertrand. cõſconſ. 253. incip. Teſstes, n. 1. vol. 2. ¶ His addere

^† poſsſsumus, quod licèt vera, & vulgaris ſsit illa iuris regula, quâ docemur, in dubijs, quæ vel ex facto, vel ex iure proficiſscuntur, tutiorẽtutiorem partẽpartem ſequendãſequendam eſsſse, cap. illud de Cleric. excomm. c. ad audientiãaudientiam, &c. ſsignificafti el 2. de homicid. cũcum alijs. Hæc tamen ante factũfactum intelligi debet, nimirũnimirum, ut nõnon poſssit quis facere id, de quo eſst dubiũdubium an ſsit prohibitũprohibitum? Sed debeat abſstinêre. NãNam poſst factum quis in dubio ſspoliari, aut re poſsſseſssâ privari non debet, vel facere actũactum poſitivũpoſitivum de cuius obligatione nõnon conſstat. Quin potiùs tunc alia regula iuris ſsuccedit, quòd in dubio, & pari cauſsâ melior eſst conditio poſssidentis, c. in pari de regul. iur. lib. 6. QuęQuæ procedit non folùm in materia iuſstitiæ, ſsed etiam aliarũaliarum virtutũvirtutum, ut pluribus relatis reſsolvit Thom. Sanchez de matri. lib. 2. diſsp. 41. q. 3. & Nicolaus Garcia de beneficijs 7. p. cap. 2. n. II. & ſseqq. ubi aliqua huius doctrinæ exẽplaexempla proſsequitur, & Dom. Covar. in Clem. ſsi furioſsus in princ. 1. part. n. 9. Salzedo in praxi cap. 14. litt. C. Avila de cenſsuris 7. part. diſsp. 3. dub. 9. & Salas de legib. tract. 8. diſsput. unica, ſsect. 20. & ſseqq. Et idem conſsuluit in modo in practicandi duas opiniones contrarias Hoſstienſsis, & Innocentij Ægid. Bellamera in cap. ex conquæſstione, num. 12. de reſstit. ſspoliat. quem refert Pacianus de probation. lib. 1. cap. 69. num. 21.

QuęQuæ omnia in retẽtioneretentione huius Novi Orbis, de qua ſermonẽſermonem habemus, lõgèlongè planius, & ſsecurius procedunt: cũcum ipſse idem

^† Pontifex Alexander VI. Qui illius conquiſitionẽconquiſitionem Regibus Catholicis aſssignavit, eiuſdẽeiuſdem etiãetiam retentionẽretentionem, & poſsſseſssionem ipſsis, & eorũeorum poſsteris |

p. 648

in perpetuum conceſsſserit, ut ex tota Bullæ ſserie maniſseftè colligitur, cuius verba ſsuprà lib. 2. cap. 24. retulimus, & præſsertim ex illis: Omnes inſsulas, & terras firmas inventas, & inveniendas, detectas, & detegandasdetegendas, &c. Cum omnibus illarum dominijs, civitatibus, caſstris, locis, & villis, iuribuſsq́ue, & iuriſsdictionibus, ac pertinentijs univerſsis, vobis, hæredibuſq;hæredibuſque & ſsucceſsſsoribus veftris (Caſstella, & Legionis Regibus) in perpetuũperpetuum tenore præſsentium donamus, concedimus, & aſssignamus: voſsq́ue, & hæredes ac ſsucceſsſsores præfatos illarum Dominos cum plena, libera, & omnimoda poteſstate, auctoritate, & iuriſsdictione facimus, cõſtituimusconſtituimus, & deputamus.

Quibus

^† verbis, eorum opinio apertè convincitur, qui, ut ſsup. d. lib. 2. cap. 23. ex num. 5. ad 14. animadvertimus, ſsolam curam converſsionis infidelium Regibus noſstris conceſsſsam exiſstimarunt, & nudam protectionem, adminiſstrationem, ſsive ſsuperintendentiam, quæ ad id commodius exequendum conduceret. Hoc

^† namque ipſsummet Apoſstolicum prædicandi munus ſsuapte naturâ præſsefert, quod ſsecundùm doctrinam Bellarmini lib. 1. de Rom. Pontif. cap 23. annexam habet quondam ampliſssimam, atque à Deo ipſso delegatam iuriſsdictionem. Imò & omnem poteſstatem, & auctoritatem faciẽdifaciendi omnes ſspirituales functiones, & regendi, ac gubernandi animas in ſspiritualibus, cæteriſsq́ue omnibus, quæ ad ſsalutem earum pertineãtpertineant, ut optimè tradit D. Thom. in l. ad Corinth. cap. 12. & alijs relatis Rutil. Benzonius de anno Iubilæi lib. 2. cap. 24. pag. 154. Pontifex autem, ut prædicta verba declarant ulterius progredi voluit, cùm non ſsolùm prædicationis curam Regibus noſstris iniunxerit, ſsed ut eos ad hanc provinciam ſuſcipiẽdamſuſcipiendam, & exequendam magis promptos, idoneos, atque alacres redderet pleniſssimum dominium, & omnimodam in temporalibus utilitatem, poteſstatem, ac iuriſsdictionem enixis, & geminatis clauſsulis ſse illis, & eorum ſsucceſsſsoribus concedere voluiſsſse profiteatur. Quod iuxta

^† iuris regulas, & ſsanctæ Romanæ Sedis uſsum, & conſsuetudinem rectè ſsacere potuit, ut reſsolvunt Palac. Rub. Sepulveda, Franc. Vargas, Gregor. Lopez, Anaſstaſs. Germon. Thom. Bozius, Doct. Marta, Rebellus, & alij, quos in eod. cap. 23. ex num. 63. citavimus, & iterum cap. 24. ex num. 19.

Inter quos

^† Pet. Malſsetitus apud Mandellum conſs. 769. num. ult. vol. 4. poſstquam toto illo conſsilio iuſstitiam huius conquiſsitionis pluribus argumentis oſtẽdereoſtendere, & ab impugnationibus Epiſscopi Chiapenſsis tueri curavit, & quòd mediante prædictâ Alexandri VI. conceſssione magis ſsecurè procedat, ita concludit: Ex quibus omnibus conſstat, MaieſtatẽMaieſtatem ſsuam licitè nõnon ſsolum quod ius Fori ſsed quoad ius Poli, & nõnon ſsolùm quoad iudiciũiudicium Eccleſsiæ ſsed quoad iudiciũiudicium animæ, feciſsſse has terras ſsuæ ditionis, & fore verum Regem iſstorum, pium, & iuſstum, & non tyrannum, &

^† dictum Epiſscopum falsò & non abſsque ſscandalo dixiſsſse, quæ dixit: & licitè, & iuſstè eos, qui habuerunt ex RegũRegum conceſssione bona, magiſstratus, & dominatus in præmium ſsuorum laborum, poſssidere quæ poſssident.

Cui adſsentiens

^† Marquardus de Suſsanis in tract. de Iudæ. & Infidel. l. part. cap. 14. ſsimiliter reſsolvit: Quòd virtute dictæ conceſssionis Alex. Sexti, iuſstè bella mota fuerunt Indis noviter repertis per gentes Hiſspanorum, ut nomen Salvatoris Domini noſstri Ieſsu Chriſsti in terris, & inſsulis prædictis facile induceretur, quod non poterat prædicari, niſsi prius ſsuperatis gẽtibusgentibus illis, natura barbaris, quod rei exitus demonſstravit: nam poſstquàm fuerunt debellatæ, nomen Chriſsti, & eius Evangelium receperunt, & ita iure iuſsti belli legitimè poſsſseſsſsæ ſsunt, & poſssidentur per Hiſspanos.

Hoc idem

^† non minus apertè poſst Sanderum, & Boterum, quos refert, ſscriptum reliquit Rutilius Benzonius |

p. 649

de anno Iubilæi lib. 1. cap. 10. pag. 53. ſsic inquiens: Hanc Novi Orbis converſsionem inprimis complexus eſst Alexander VI. qui, ut cognovit illius notitiam in dies excreſscere, & Hiſspaniarum Reges eo animo eſsſse, ut non minus temporale ipſorũipſorum Regnum, quàm, imò præcipuè Regnum Dei amplificarent, hoc illis demandavit, eoſsq́ue adſstrinxit, ut maxima, qua poſsſsent, diligentia, in illorum populorum converſsionem incumberent, quod ut fortiùs exequerentur, ipſsis, quidquid acquirerent, omni meliori modo conceſssit, &c.

Et reverâ,

^† hoc plenum Novi Orbis dominium, quod hodie noſstri Reges obtinent, & exercent, illis ab initio conceſsſsum fuiſsſse, vel ex eo colligi poteſst, quòd ſsemper ita Alexandri VI. donationem acceperint, & eius virtute atque auctoritate ſsubnixi, has provincias per centum & triginta annorum diſscurſsum cum omnimoda poteſstate, & iuriſsdictione poſsſsederint.

Nam

^† quemadmodum à primordio tituli poſsterior formatur eventus, l. 1. circa fin. C. de impon. lucrat. deſscrip. cum alijs, quæ congerit Bartol. conſs. 243. fuit quidam, n. 2. lib. 1. Alexand. conſs. 90. in fine lib. 3. Craveta conſs. 158. In fine, Card. Tuſschus pract. concluſs. iur. verb. Titulus, concluſs. 314. & tetigimus ſsup. lib. 2. cap. 24. num. 86. ita

^† ex poſst facto talis pręſumiturpræſumitur titulus, qualẽqualem præſsens, & præterita poſsſseſssio demonſstrat, cap. cùm dilectus de conſsuetud. ubi egregiè notant Abbas, Anton. & Imola, cap cùm veniſsſsent, ubi DD. de inſstitutionibus, l. quædam mulier, D. de rei vend. l. ſsicut, §. ſsupervacuum, D. quib. mod. pign. vel hyp. ſsol. l. 4. titul. 33. part. 7. Bald. conſs. 130. volum. 1. & in cap. 1. colum. 2. de Capitan. qui Curiam vendid. Vbi dicit,

^† quòd poſsſseſssio ſsubſsequens, eſst titulorum interpretativa, idem Baldus conſs. 420. vol. 1. & conſs. 352. lib. 3. Ubi tradit, quòd poſsſseſssio, vel uſsus declarat, quid venerit in conceſssione, quem ſsequitur alia congerens Paulus Caſstrenſs. conſs. 347. volum. 1. Craveta conſs. 192. Socinus conſs. 3. num. 5. vol. 1. & conſs. 58. vol. 3. Curtius conſs. 162. col. 3. Aretinus conſs. II. num. 6. Alciat. conſs. 112. num. II. lib. 4. Bald. Iaſs. Decius, & cæteri cõmunitercommuniter ſscribentes in l. ſsi certis annis, C. de pactis, idem Decius conſs. 156. in ſsine, LaurẽtLaurent. Sylvanus conſs. 66. n. 20. & alios allegans Bertazolus in cõſconſ. civili 97. num. 23. vol. 1. & Pariſsius conſs. 140. num. 25. vol. 1. & conſs. 3. num. 10. vol. 4. Matth. de Afflictis deciſs. Neapol. 2. Camill. Borrellus de præſstant. Reg. Cathol. cap. 53 n. 37. ¶ Et in materia

^† utili noſstrorum maioratuũmaioratuum Hiſspaniæ ad interpretationem l. 41. Tauri, quod verba dubia ſscripturæ inſstitutionis maioratus, illum in perpetuum inducant, ſsi concurrat conſsuetudo, ſsaltem per decennium obſservata, ut in bonis in ea contentis iure primogenituræ ſsuccedatur, optimè reſsolvunt Roder. Suarez in. l. quoniam in prioribus, ampliat. 10. à num. II. Didac. Perez in l. fin. tit. 13. lib. 3. ordin. verb. Cien años, verſs. Vtrum ius primogenituræ, Mieres de maiorat. 4. par. quæſst. 20. à num. 56. latè Burgos de Paz conſs. 9. num. 3. Molina de Hiſspan. Primogen. lib. 2. cap. 6. num. 58. & 59. Alter Molina de maiorat. diſsput. 596. ubi ex prædictis, & alijs iuribus, & auctoribus probant, conſsuetudinem

^† eſsſse interpretativãinterpretativam legum, privilegiorum, & ſcripturarũſcripturarum, quæ ex decennij lapſsu interpretantur atq;atque declarantur. ¶ Et quòd non requiratur, quòd ſsit præſscripta, ſsed ſsufficiat ſspatio quantumcunque brevi illius uſsum invaluiſsſse, Tiber. Decia. conſs. 44. per totum, maximè num. 6. volum. 2. Surd. conſs. 335. num. 26. & 27. vol. 3. Menochius conſs. 163. num. 8. vol. 2. Burgos de Paz conſs. 23 num. 5. ubi addit, quòd talis obſervãtiaobſervantia declarativa extenditur etiãetiam ad caſsus nõnon expreſsſsos, quãvisquamvis non reſspondeant proprietati verborũverborum, ſsed aliquantulum naturali eorũeorum ſsignificationi adverſsetur. Et etiãetiam in |

p. 650

odioſsis, & ubi ius commune reſsiſstit, ut latè per Ioſseph. Ludovic. de conſsuet. concluſs. unica, illat. 13. 36. 40. 154. cũcum pluribus alijs. Et quamvis mala appareat, ut cõſtatconſtat ex Rota Romana apud Nicol. Garc. de benefic. 5. p. c. 1. n. 137. & ſseq. & tradit alia Seraph. deciſs. 454. n. 3. Tiber. Dec. conſs. 31. à n. 151. vol. 1. Maſscar. de probat. concl. 145. Card. Tuſsch. tom. 2. concl. 878. & Nos ſsup. lib. 2. cap. 24. num. 86. & ſseqq.

Maximè,

^† cũcum in caſsu, de quo loquimur, hanc interpretationem, etſsi verba ita clara non eſsſsent, neceſssitas rei, quæ gerenda erat, extorquere debuiſsſset. Quis enim nõnon videt, parum ſecurãſecuram eſsſse poſsſse

^† EccleſiaſticãEccleſiaſticam diſsciplinam, quam inter iſstas barbaras nationes ſseminare conabantur, ſsi eam ſsæcularis potentia, & dominatio non comitaretur? Status

^† quippe ſspiritualis conſservari non poteſst ſsine temporali, ut pluribus oſstendit Fr. Ioan. à Ponte in cõvenconven. utr. Monarch. lib. 1. cap. 7. pag. 37. & 38. & hiſstoriarum monumentis docemur,

^† quòd in qualibet Monarchia, ab initio ſsæculi, tria ſse invicẽinvicem per ordinem comitata ſsunt, Divinus cultus, ſsapientia ſscholaſstica (id eſst Theologica) & ſsæcularis potentia, ut præclarè tradit D. Thom. lib. 2. de regim. Princip. cap. 16.

Vnde ſsuccedit

^† alia regula iuris, quęquæ habet, quoties idem ſsermo duas ſsententias exprimit, eam potiſssimùm accipi debere, quæ rei gerendæ aptior ſsit, l. quoties 67. D. de reg. iur. Quò

^† loci Dec. Mayner. Cagnol. Ferrar. Petr. Faber, & Rævardus ſsic IulianũIulianum exponunt, quaſsi docêre voluerit, verba dubia iuxta ſsubiectam materiãmateriam explicanda eſsſse. Vel

^† ut magis actus valeat, quàm pereat: reſsque, de qua agitur, in tuto ſsit, l. quoties, & l. ubi eſst verborũverborum in fine, D. de rebus dubijs, l. quoties in ſstipulationibus, D. de verb. obligat. l. non puto, D. fam. erciſscundæ, l. ſsi uno, D. locati, l. inſsulam, de præſscrip. verb. cum alijs, quęquæ adducit Stepha. de Federicis in tract. de interpr. leg. part. 3. & Simon de Prætis de interpret. ult. volunt. lib. 2. fol. 176. ſsolut. 2. num. 17. Ego verò ſsic etiam exponi poſsſse arbitror,

^† ut intellectus rei gerendæ aptior a. 1. C. Ille dicatur, qui rei, de qua agitur, magis reſspondet, & ad eam magis promovendãpromovendam, commodiuſsq́ue exequendam dirigitur. Nam

^† cũcum aliquid alicui conceditur, non ſsolùm quod ad illud expediendum, neceſsſsarium eft, cõceſſumconceſſum videtur, l. 2. cum vulgatis, D. de iuriſsd. omn. iud. Sed & quod maiorem eiuſsdem negotij commoditatem, & facilitate reſspicit, ex text. eleganti in cap. prætereà 5. de offic. delegati, 1. penult. D. de uſsufruct. l. 1. §. ſsi ei quẽquem, verſs. fin. D. de inſstitor. l. 1. §. fin. D. de uſsufruct. legato, l. veteres in princ. D. de itinere actuq́ue privat. cap. fin. de dolo, & contumac. per quem notat ibi Baldus,

^† quòd qui habet mandatum ad quæcunque neceſsſsaria, videtur etiam habere ad ea, quæ utilia ſsunt, Franc. de Aretio in cap. de teſstibus, col. 3. de teſstib. Vbi tenet,

^† quod in diſspoſsitione hominis uno conceſsso, veniunt non ſsolùm ea, ſsine quibus actus explicari non poſsſset; ſsed etiam ea, cum quibus facilius, & commodius expeditur, quem laudat, & ſsequitur Iaſson in dict. 1. 2. de iuriſsd. omn. iud. num. 11. verſs. Iſstam regulam, ubi reprobat opinionem Geminiani, aliter ſsentientis contra Dom. de Rota, deciſs. 379.

Quibus addere poſsſsumus,

^† quòd licèt regulariter populi, qui ſse alicuius ſsuperioris poteſstati, & protectioni iure fœderis, vel clientelæ pro pacis medijs, vel aliâ ratione, committunt, liberi eſsſse non deſsinant, nec ſsibi aliquam ſsubiectionem imponant, ut tradunt communiter Bartol. & DD. per text. ibi in l. Non dubito 7. §. liber autem, D. de capt. & poſstlimin. reverſs. Felin. in cap. cùm non liceat num. 9. & ſseq. de præſscrip. Ioan. de Platea in l. 1. C. de excuſsat. lib. 10. Ioan. |

p. 651

Cephalus conſs. 328. Modeſstin. Piſstorius conſs. 43. num. 30. deciſs. Cameræ Imper. 1. tom. part. 2. voto 27. num. 10. fol. 159. Ioan. Bodin. in tract. de Repub. lib. 5. cap. 6. Renat. Choppin. de demanio Franciæ lib. 3. tit. 18. num. 7. Pet. Gregor. lib. 20. Syntag. cap. 5. & plurimi alij relati ab Henric. Roſsenthal. In epitome. feud. part. 1. cap. 4. concluſs. 14. fol. 124. Vbi tamẽtamen verba conceſssionis, vel conventionis ulterius progrediuntur, ſsæpè ſsolet ex illis ſsuperioritatis, & dominationis ius induci, & acquiri, ut ijdemmet Auctores obſservant, & Everard. conſs. 3. num. 9. Goden. conſs. 32. num. 3. & Fulvius Pacianus de probat. lib. 2. cap. 43. num. 16. Præſsertim

^† quãdoquando Regibus talis cliẽtelaclientela conceditur, in quibus protectio ſsignificat iuriſsdictionem, cap. ad audiẽtiamaudientiam de appellation. ubi DD. & alij, quos refert, & ſsequitur Guido Papæ deciſs. 151. num. 9. verſs. Venio ad ſextũſextum, Auguſst. Veroius conſs. 65. num. 119. vol. 1. & Didac. Perez in l. 3. tit. 3. lib. 1. ordinam. col. 2.

Et hanc

^† plenam Novi Orbis donationem AlexãdrumAlexandrum VI. Regibus Hiſspaniæ feciſsſse, ultra ſsuprà dictos auctores, apertè etiam fatetur Ioan. Bodinus lib. 1. de Repub. Cap. 9. cuius verba refert Mag. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 1. c. 27. pag. 163. Addit verò

^† Bodinus, eiuſsdem conceſssionis virtute potentiſssimos Reges noſstros effectos fuiſsſse Romanæ sedis vaſsſsallos, & feudatarios ligios, quoad inſsulas maris Oceani, Regnum Peruanum, & reliqua, quæ in utraque India ex Pontificum conceſssione acquiſsierunt, & in poſsterum acquiſsierint: quoniãquoniam hoc, inquit, inter ipſsos pactum fuit, ut vel ipſsi Hiſspani ſscriptores affirmãtaffirmant. Quod etiam admittere videtur Marta de iuriſsdict. l. part. cap. 26. num. 55. Sed falſsum utique eſst, & nullo iure, ratione, vel auctoritate probatur, ſsed ſsolâ Bodini calumniâ,

^† qui frequenter pluribus Regibus ſsine cauſsa ſsupremam dominationem adimere ſsolet, ut benè advertit Dom. Gregor. Lopez Madera in Monarch. Hiſspan. cap. 2. fol. 12.

Inprimis namque

^† Bullæ Pontificiæ verba (ut ex illorum ſserie manifeſstè conſstabit) nullam prorſsus huiuſsmodi feudi mentionem directè, aut indirectè fecerunt, neque aliquid Sedi Apoſstolicæ in his Novi Orbis provincijs ullo pacto reſservarunt; ſsed totum ius, dominium, & iuriſsdictionem earum plenè, & liberè cum ſsolo onere prædicationis & converſsionis Indorum Regibus Catholicis conceſsſserunt. Vnde ſsuccedit communis omnium Doctorum opinio, quęquæ

^† habet, quòd quando Princeps, vel Imperator nihil ſsibi reſservat, ſsed utitur verbo, Donamus, largimur, concedimus, & alijs ſsimilibus, non inducitur feudum, neque aliqua feudi reſservatio, ſsed pura & abſsoluta donatio, ut egregiè probat, & proſsequitur Oldrad. conſs. 159. Angelus conſs. 242. incip. Super puncto, in fine, Decius conſs. 32. & 498. col. 2 num. 11. Mandellus Albanus multum in noſstris terminis loquens, conſs. 64. num. 29. & ſsequent. & num. 64. lib. 1. idem lib. 1. ubi rectè concludit,

^† in dubio potiùs pręſumipræſumi, & induci donationem, quàm feudum: quod etiam ſsequitur, & communiter receptum eſsſse teſstatur Socinus Iunior conſs. 102. incip. Non ſsum, n. 9. & ſseqq. vol. 2. Decius conſs. 85. col. 3. & coſs. 193. col. I & cõſconſ. 208. col. 2. & cõſconſ. 269. col. 2. & plures alij relati per Iulium Clar. & eius addition. Baiardum in §. feudũfeudum, q. 17. & Henricum Roſsenthalium de feudis l. part. cap. 6. cõcluſconcluſ. 26. num. 2. & ſseqq. ubi innumeros citat litt. B. &c. & hoc pugnâ carêre inquit. ¶ Et magis in terminis, quòd Papa dum RegnũRegnum cõfertconfert, dat omnem poteſstatis plenitudinem, & aliquem inveſstiens omnia Regalia liberè concedere videtur, pluribus, poſst alios, probat Barthol. Cæpola de ſservit. Urb. præd. cap. de portu, |

p. 652

colum. 1. & Camil. Borrell. de præſstant. Reg. Cathol. cap. 48. num. 12. & 16. pag. 352.

Secvndò,

^† quia pariter falſsum eſst, quod idem Bodinus noſstris Scriptoribus, rerumq́ue Indicarum Hiſstoricis imponit: nam illi potius docent, quòd quemadmodum quoad Caſstellæ, & Legionis Regna, Reges noſstri nullum ſuperiorẽſuperiorem in temporalibus recognoſscunt, ut late probavimus ſsuprà lib. 2. cap. 21. ex num. 70. ita & in provincijs Novi Orbis, quæ illis adiectæ ſsunt, eandem omnino exemptionem conſservant, ut expreſssè præter alios advertit Domin. Sotus de iuſst. & iure, lib. 4. quæ. 4. art. 2. & Camill. Borrel. de pręſtanpræſtan. Reg. Cath. cap. 46. ex num. 217. & cap. 47. ex n. 6. 7. & 14. ¶ Vulgaris quippe doctrina eſst,

^† provincias de novo quęſitasquæſitas, & alicui Regno acceſsſsoriè unitas, & auctas, atque (ut ita loquar) incorporatas, unum & idẽidem Regnum cenſseri, eiſsdemq́ue legibus, iuribus & privilegijs gubernari, & gaudere debere, ut pluribus oſstendunt Bartol. Bald. Caſstrenſs. & alij per text. ibi in l. ſsi convenerit la 2. §. ſsi nuda, D. de pignorat. act. idem Bald. in l. cunctos populos, num. 1. ad medium, C. de ſsumma Trinit. idem Bartol. in l. damni, §. ſsi is, qui ædes, D. de damno infecto, & in tract. Tiberiadis, Rub. de inſsula, col. 2. Ioan. de Platea in l. neminem, C. de Decurion. lib. 10. in fine, Angel. in l. de quibus, col. penult. D. de legibus, Barbacia in cap. Rodulphus num. 7. de reſscriptis, Guido Pap. conſs. 134. & deciſs. 265. ubi eius additio, Iaſson in § in perſsonam, num. 10. cum ſseqq. inſst. de action. Gregor. Lopez per text. ibi in l. 4. titul. 12. & in l. 27. tit 7. part. 1. & in l. 7. tit. 20. part. 3. gloſs. 3. & plures alji, quos refert & ſsequitur Matthæ. de Affictis in tit. quæ ſsint Regalia, verb. Portus, num. 15. in uſsib. feud. Avilès omnino videndus in cap. PrętorũPrætorum in proœmio, verb. Islas. ex num. 2. ad 14. & in cap. 6. verb. I ſsu tierra, bum. 5. Mieres de maiorat. 2. part. quæ ſst. 5. à num. 11. Hierony. GõçalezGonçalez in reg. 8. Cancellar. gloſs. 5. §. 7. à num. 119. Fran. de Clapperijs deciſsionum cauſs. fiſscal. cauſsa 1. quæſst. unica num. 14. & ſseqq. Lanarius conſs. 76. num. 13. Vincent. de Franchis deciſs. Neapol. 506. num. 11. & in terminis de provincijs Novi Orbis agens Laſsarte de decima empt. & vend. in præfat. num. 20. in addition. & noviſssimè Ioan. Bap. Valençuela conſs. 82. num. 70. & conſs. 79. num. 39. Quod ſsecus eſst, quando æquè principaliter uniuntur, nam unumquodque retinet, & cõſervatconſervat iura & privilegia ſsua, ut tradũttradunt ijdem Auctores ſsuprà relati, & ultra eos de Regno AragonięAragoniæ loquens Seſsſse deciſs. 113. num. 20. part. 2. de Neapolitano, & Siculo Gizarel deciſs. Neapol. 43. n. 23. 29. & Fran. Milanen. deciſs. 2. Borrel. in compend. deciſs. tom. 1. tit. 43. num. 158. de Regno Valentiæ, Leo. deciſs. 2. num. 34. 1. part. Portugalliæ, Aguirre in Apologia 4. part. à num. 55. Gabr. Pereira deciſs. Luſsit. 2. à num. 2. & Did. à Brito in cauſsa maior. Reg. Coronæ, quæſst. 1. num. 13. & 20. & de Mediolani Ducatu Lancellot. Gallia ad conſsuet. Alexan. in præfat. num. 94.

Deniqve

^† contra Bodinum facit, quia nullibi legitur, quòd Reges noſstri ob prędictamprædictam Alexandri Sexti conceſssionem ſse in temporalibus EccleſięEccleſiæ iuriſsdictioni quoad iſstas provincias ſsubiecerint, vel quòd ullo tempore Romani Pontifices hoc iure, & poteſstate in illis uſsi fuerint, imò neque uti voluerint. Nam quod Bodinus, & Marta conſsiderant,

[48a]

^† de lite inter LuſitanięLuſitaniæ, & Caſstellæ Reges ortâ, & ab Alexandro VI. terminorum diviſsione, & lineæ deductione compoſsitâ, de qua plura diximus ſsup. lib. 1. cap. 6. ex num. 69. & lib. 2. cap. 24. num. 18. ex communi ipſsorum Regum conſsenſsu, ad vitandas, & ſsedandas diſscordias proceſssit, ut egregiè tradit Thom. Bo|

p. 653

zius de ſsign. Eccl. Dei lib. 17. cap. 4. verſs. Ioanni primo, & noviſssimè Seraph. Freitas de iuſsto Imp. Aſsiat. cap. 7. num. 5. Et quia cùm eo

^† tempore de prędicationisprædicationis, & converſsionis munere præcipuè tractaretur, eius deſscriptio, & aſssignatio cum primis ad Sedem Apoſstolicam pertinebat, ut benè obſservat. Pat. Fran. Suarez in tract. de Fide, diſspu. 18. ſsect. 1. num. 7. & Nos ſsuprà lib. 2. cap. 24. num. 18. reſsolvimus.

Quod etiam,

^† & eximia pietas, & Religio, quâ noſstri Catholici Reges Romanam Eccleſsiam ſsemper proſsequuti, & venerati ſsunt, eoſsdem induxit ad Pontificis conceſssionem, benedictionem, aut beneplacitum expoſstulandum, ut melius, & fœlicius detectionem, & conquiſsitionem Novi Orbis, quam præmanibus habebant, exequerentur. Quamvis

^† non deficiant plures doctiſssimi viri, qui & nunc cenſsent, & eâ tẽpeſtatetempeſtate cenſsuerunt, Chriſstianos Principes etiam abſsque aliqua Pontificis licentia, & cõceſsioneconceſsione, quorumlibet Infidelium provincias cõvertereconvertere, & ſsibi ſsubijcere poſsſse, ut tetigi ſsup. lib. 2. cap. 13. num. 6. & alibi paſsſsim, & cõſtatconſtat ex traditis a Petro Malferito d. conſs. 769. apud Mandellum, vol. 2. Marquard. d. tract. de Iudæ. & infidel. 1. par. cap. 14. Fr. Anton. à Corduba in quæſstionario, lib. 1. quæſst. 57. dub. 5. Ant. de Herrera, qui rem, uti geſsta fuit, ex hiſstoriæ monumentis recenſset in hiſstor. gener. Ind. Occid. decad. 1. lib. 2. cap. 4. & Ægid. Benedict. in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iure, cap. 3. num. 21.

Quod nõnon eâ mente dictũdictum quiſspiam exiſstimet, ut Pontificiæ conceſssionis vigorem, & effectum aliquatenus infringere velim, de cuius ſsuprema, hac in parte poteſstate, & auctoritate, ita lato ſsermone in ſsuperioribus egi. Sed ut planiùs appareat, ſsi prædictorum Auctorum ſsententiam admitimus, nullam fuiſsſse cauſsam prædicti feudi inducendi, & recognoſscendi, cùm Pontifex

^† nihil de ſsuo conceſsſserit, & Reges noſstri id quod poſstulabant, iure proprio conſsequi poſsſsent, arg. l. Titia Seio in princip. de legat. 2. l. 1. C. de re iudicata. §. ſsi res aliena, inſst. de legatis. Vbi non videtur quis legitimè petere id, quod iam apud ſse habet, l. 1. in fine, D. ad municipal. l. quæ ſsub conditione, §. fin. D. de condit. inſstit. l. unica, C. de theſsaur. lib. 10. ibi: Vt ſsuperfluum ſsit hoc precibus poſstulare, quod iam lege permiſsſsum eſst, cum alijs, quęquæ tradit Greg. Lopez in l. 6. gloſs. 4. tit. 11. part. 6. gloſs. verb. Componedum, in cap. nuper de decimis, Surdus cõſconſ. 215. num. 21. & in tract. de aliment. tit. 9. quæſst. 35. num. 25. Menoch. de adipiſscenda poſsſseſsſs. remed. 4. num. 179. Hippolyt. Riminald. in l. qui ſse patris, num. 217. C. unde liberi, Navarr. conſs. 1. num. 4. ſsub titul. de poſstulat. Prlat. & Valençuela conſs. 69. num. 88. & 89. & conſs. 74. num. 65.

Neque his obſstat,

^† ſsi replicetur, quòd quamvis dicta conquiſsitio, ſsolâ, & propriâ Regum noſstrorum auctoritate fieri potuiſsſset, ex eo tamen, quòd Pontificem adierunt, & eius interventionem, licentiam, & conceſssionem neceſsſsariam eſsſse exiſstimarunt, iam amplius, & hoc totum ius, quod habent Apoſstolicæ conceſssioni & liberalitati acceptum ferre debent:

^† argum. cap. veniens de præſscrip. l. ſsi mulier, §. ſsin. de eo quod met. cauſs. l. ſsi cui, ubi gloſsſsa verb. Mutandæ, D. de ſservit. l. de pupillo, §. meminiſsſse, D. de novi oper. nuntiat. & aliorum, quæ in ſsimili ad varios caſsus notari ſsolent de eo, qui poteſst

^† actum expedire propriâ auctoritate, quod ſsibi præiudicat adeundo iudicem, nec ad viam facti redire poteſst, ſsed debet expectari iudicis auctoritas, ut tradit Bald. in l. ædem. n. 21. C. de locato, Gregor. Lopez in l. 6. glof. 1. verſs. Si temen iudex, tit. 8. par. 5. |

p. 654

Oſsaſscus deciſs. Pedemont. 164. num. 16. in fine, & num. 17. Valaſscus conſsultat. 88. à num. 7. lib. 1. & Lancellot. in tract. de attentat. cap. 4. in præfat. à num. 419. & ampliat. 1. per totam. Nam

^† verior reſsolutio eſst, quòd prædicta iura loquuntur, quando gratia, vel privilegium, quod petitur, & impetratur, omnino contrarium, & repugnans eſst iuri, quod alias precator habebat; tunc enim ab eo recedere, eiq́ue renuntiare velle videtur. Atverò quãdoquando hæc contrarietas, vel repugnantia non adeſst, etiam ſsi quis gratiam aut privilegium impetret, ad id quod ſsemoto eo fecere poſsſset, non inducitur proprij iuris renuntiatio, immutatio, diminutio, aut confuſsio. Sed. potius unum

^† ius alterum confirmat, ac iuvat, & electivum manet, aur etiam ſsimultaneum, ſsi ſse invicem non impediant, cap. poſst electionem de conceſs. præbend. ubi Abb. num. 4. & in d. cap. veniens, num. 18. cap. auditis de præſscription. cap. cùm perſsonæ, §. Quod ſsi tales de privileg. lib. 6. cap. cùm dilectus de conſsuetud.

^† optimus text. in l. forma, §. fin. D. de cenſsib. ibi: Si quis veniam petierit, ut cenſsum ſsibi emendare permittatur, deinde poſst hoc impetratum cognoverit, ſse non debuiſsſse hoc petere, quia res emendationem non deſsiderabat: nullum ei præiudicium ex eo quod petijt, ut cenſsum emendaret, fore, ſsæpiſssimè reſscriptum eſst, ubi gloſs. verb. Reſscriptum, alios concordãtesconcordantes allegat, l. fin. C. de repud. hæred. per quam ſsolam, de cæteris oblitus, ſsic in pulchra ſspecie, poſst Bald. Alex. & alios, quos refert, docet Molina de Hiſspan. primogen. lib. 2. cap. 10. num. 75. ibi: Nam quoties concurrunt quod aliquid ius commune, & privilegium, non confunduntur, ſsed poteſst quis quoad id uti iure communi, & etiam privilegio.

Vnde

^† Regibus noſstris nocêre nõnon debuit, quòd ad maiorem ſsui iuris ſsecuritatem, & corroborationem Pontificis aſsſsenſsum, & beneplacitum requiſsierint, arg. l. legata inutiliter, D. de legat. 1. & de adimen. legat.

^† abundans quippe cautela non ſsolet eſsſse nociva, l. non ſsolent 94. D. de regul. iur. l. teſtamentũteſtamentum 17. cum vulgatis, C. de teſstam. quod eſsſse veluti proverbium inter Iurisperitos tradit D. Auguſstin. lib. 4. de Civit. Dei cap. 27.

^† nemo prohibetur plura iura, & titulos cumulare, tam ad ſsui iuris confirmationẽconfirmationem, cum de eo certus eft, quàm ad maiorem cautelam, quando de eo dubitat, l. 4. D. ad leg. Falci. cap. ſsacrorum 12. quæſst. 2. d. cap. poſst. electionem, cum alijs, quæ plenè notat Felinus in cap. in noſstra, num. 2. de reſscript. Ludovic. Roma. conſs. 350. num. 13. Paul. Caſstrenſs. in l. quidam, §. ſsed cùm veteres, num. 2. C. de neceſsſs. ſserv. hæred. inſstit. Zaſs. in l. 3. §. ex pluribus, num. 34. D. de acquir. poſst. Lofredus conſs. 17. num 57. Cavallinus milleloq. 773. num 1. Molina d. lib. 2. cap. 2. num. 11. in fine, & num. 14. & cap. 7. n. 70. Menochius lib. 4. præſsumpt. 4. per totam, & Cervantes in l. 3. Tauri, num. 66. & 72. qui ita rectè

^† reſspondet ad text. in d. cap. veniens. In cuius ſspecie meritò advertit Abbas ibîdem, num. 19. ſsolam gratiæ impetrationẽimpetrationem nocêre, etiam ſsi quis eâ uſsus non fuerit. Cæterùm

^† quando obtenta, & impetrata non fuit, ſsed duntaxat petita, non inducitur renuntiatio iuris communis anteà competentis, & impetrans poterit ad illud redire, argum. celebris text. in l. ſsi verò nõnon habuit effectum petitio. 8. D. de bonis legat. præſstand. & aliorum, quæ in ſspecie ſsubtiliter expendit Oldradus cõſconſ. 313. num. 5.

Et idem

^† reſsponderi, & notari poteſst circa illam doctrinam ſsuprà relatam; quod qui ſsemel iudicem adijt, ad viam facti redire non poteſst. Præterquàm quòd in hoc plures alij contrarium defendunt, ex d. l. forma, de cenſsibus & ſsimilibus, & ut plurimùm, in iudicialibus tantùm procedere tradunt, |

p. 655

ad obviandum rixis, & ne iudiciorum auctoritas contemnatur, in quibus variare non licet: ſsecus autem in actibus extraiudicialibus, ubi non requiritur ſsine figura iudicij, ut conſstat ex Lancelloto, & Valaſsco ubi ſsup. Alexan, conſs. 105. num. 27. lib. 3. Menoch. d. remed. 4. de adipiſscend. num. 425. & plenius ex ferè omnes utriuſsque opinionis rationes, & ſsequaces adducũtadducunt. A quibus

^† non multum diſstat vulgaris regula iuris, quæ docet, neminem prohiberi pluribus remedijs, & defenſsionibus uti, ſsi ad eundem finem tendant, & dirigantur, de qua in l. nemo, & l. is. qui dicit, D. de exception. l. nemo ex his 43. D. de regul. iur. & in cap. nullus pluribus, eodem titul. lib. 6. ubi Petr. Faber, & Petr. Pechius alia plurima congerunt. Quod licèt in actionibus regulariter prohibeatur,

^† ut dicitur in eâdem l. nemo, & in l. quod in hæredem, §. eligere, D. de tributor. actio. l. cùm filius 76. §. varijs, de legat. 2. cum mille alijs adductis gloſsſsa, & Doct. ibîdem, & Dueñas reg. 14. adhuc tamen permitti videmus, quando invicem contrariæ non ſsunt, neque electione tolluntur, aut abſsolutoria lata in una, parit exceptionem rei iudicatęiudicatæ in alia, ut optimè poſst Plateam, & alios, obſservat. Ioann. Oinotomus in §. ſsi minus, num. 17. & 18. inſstit. de action. Vel quando quis incertus eſst, quæ potius actio teneat, vel de iure ſsuo dubitat: tunc enim poteſst plures actiones non ſsolùm habêre, ſsed etiam ad maiorem iuris ſsui comprobationem, & conſsequutionem ſsimul eas in iudicium deducere, ut ex altera victus, alteram exequatur, ex alia videlicet cauſsa, ut benè notavit Ioan. apud Accurſs. in d. §. eligere, Petrus Faber in d. l. nemo ex his, pag. mihi 192. in fine, & in optimis caſsibus inſsinuatur in l. 1. §. quia autem in fine, D. quod legat. l. contra maiores, C. de inoffic. teſstam.

Rvrsvs

^† non oberit, ſsi quis pro Bodini ſsententia perpendat doctrinam Andreæ de Iſsernia in cap. 1. §. præterea, verſs. Ratione peccati, num. 53. de prohib. feud. alienat. & in §. nec Dominus, verſs. Hoc caſsu, num. 45. quẽquem refert, & ſsequitur Hieron. de Monte in tract. de fin. regund. cap. 29. num. ult. Quatenus inquit,

^† Romanum Pontificem in Regno Siciliæ, quia ex eius conceſssione poſssidetur, proprietatis dominum manſsiſsſse, atque adeò in illo etiam in temporalibus iudicare poſsſse, & declarare quòd Rex non alienet, quia intereſst eius ius proprietatis conſservare, & ut afflicti ſsubditi à gravaminibus releventur. Nam ut hanc ſsententiam veram eſsſse concedamus, parum quidem ex ea ſsupremæ Orbis Novi dominationi præiudicabitur. Etenim,

^† ut idem Andreas de Iſsernia ibîdem, apertè ſsupponit, & colligitur ex cap. ad Apoſstolicæ de re iud. lib. 6. Clement. Paſstoralis eodem, Siciliæ Regnum olim tam in ſspiritualibus, quàm in temporalibus ad Eccleſsiæ RomanęRomanæ patrimonium pertinebat ex antiqua illa Conſstantini donatione, & ab ea in feudum conceſsſsum fuit diverſsis Comitibus, ac Regibus, ſsub varijs pactionibus, & vectigalibus, ut refert Raphaël Volaterranus lib. 5. cõmentcomment. cap. Siciliæ, pag. 2. & lib. 2. Geograph. cap. 2. Facellus, Bernard. Corius, & Ioſseph. Carnevalius in hiſstor. Reg. Sicil. per totam, Forcatul. de Gallor. Imper. & Philoſsoph. lib. 2. pag. 118. Carolus Sigonius de Regno Italiæ lib. 5. 6. & 7. & plurimi alij; quos late recenſset Borrellus de præſstan. Reg. Cathol. cap. 46. & cap. 47. ex num. 1313. Marta de iuriſsdict. 1. part. car. 5. num. 8. & cap. 26. ex num. 6. ad 34. Scaccia de appellat. quæſst. 7. num. 76. & ſseqq. & quæſst. 8. num. 110. Thom. Bozius de ſsign. Ecclef. Dei lib. 17. c. 4. & Marinus Freccia, qui omniũomnium |

p. 656

Regum, & inveſstiturarum nomenclaturam, inchoando à Conſstantini donatione ordinate recenſset, in tract. de ſsubfeudis rub. de antiq. ſstat. Reg. num. 51. & rub. de offic. Mag. Cancel. num. 25. Vnde

^† mirũmirum non eſst, quòd Summi Pontifices in eo Regno ſsuprà dicto iure aliquando uſsi fuerint, quod ad has provincias IndiarũIndiarum OccidentaliũOccidentalium trãſferritranſferri non poteſst, nec debet, in quibus (ut diximus) nulla eiuſsmodi feudi reſservatio invenitur, & id quod ab Eccleſsia conceſsſsum fuit, ab ea antea non poſssidebatur; ſsed Regum noſstrorum curâ, & expenſsis detectum, & acquiſsitum fuit.

Vt interim taceamus,

^† etiam in Regno Siciliæ omnimodam exemptionem ab Imperio agnoſscere eũdemeundem Iſserniam, & alios, quos refert, & ſsequitur Camill. Borrellus dict. cap. 47. num 5. & 13. & noviſssimè Ioſseph. de Ruſsticis in cõmentcomment. ad leg. cùm avus, de condit. & demonſstr. lib. 5. cap. 10. num. 32. Et feudum,

^† quod pro eodem Regno, & Neapolitano, Corſsico, & alijs à noſstris Hiſspaniæ Regibus Eccleſsiæ Romanæ perſsolvitur, nequaquam efficere, quin ipſsi Reges omnino liberi. & Monarchæ in eiſsdem, & alijs, & omnia Regnis eſsſse, & appellari poſsſsint, & omnia Regalia habêre, & exercêre. Quia

^† Papæ ſsubeſsſse nihil de iure huius ſsuperioritatis imminuit, ut benè concludit Borrellus ſsuprà, cap. 48. num. 12. & ipſse, dum prædicta Regna in feudum concedit, omnem Regiæ poteſstatis plenitudinem cum eiſsdem prærogativis, Regalijs, & ſsuperioritatibus confert, quæ erat apud Eccleſsiam Romanam, ut poſst alios docet Cepola de ſservit. urban. præd. cap. de portu, col. 1. Paris de Puteo in tract. de ſsyndicatu, verb. Sententia, cap an ſsi dictum capitulum, in fine, Ioan. VincẽtiusVincentius de Anna in rep. Conſst. conſstitutionem divinæ memoriæ, num 7. Menoch. conſs. 92. num. 92. & ſseqq. vol. 1. Et plurimi alij,

^† quos ad eandẽeandem Monarchiam Siciliæ in temporalibus aſsſserendam, congeſssit Marinus Freccia d. rub. de antiq. ſstat. Reg. num 58. verſs. Hodie tamen, ubi docet, quòd Eccleſsia hodie in Regno SicilęSiciliæ nihil obtinet præter annuum cenſsum, omnibus alijs iuribus in RegẽRegem, & eius hæredes trãslatistranslatis, & Camill. Borrelus d. cap. 48. per totum. Qui poſsteà cap. 53. & cap. 71. num. 7. latiſssimè probat, non ſsolùm in temporalibus, verùmetiam in ſspiritualibus Reges noſstros quoad illud RegnũRegnum Monarchas appellari poſsſse;

^† quoniãquoniam in eo Legati de latere Sedis Apoſstolicæ cum pleniſssima ſsuper omnes Prælatos Eccleſsticos eiuſsdem Regni poteſstate, ac iuriſsdictione conſstituti ſsunt, ex cõceſsioneconceſsione Vrbani II. R. P. Rogerio Nortmanno, tunc Comiti Siciliæ & Calabriæ, eiuſsque filijs, hęredibushæredibus, & ſsucceſsſsoribus in perpetuũperpetuum factâ, anno Domini 1099. tertio Nonas Iulij, cuius verba ibi ad litteram refert, & extant etiam apud Thom. FacellũFacellum rer. Sicul. decad. 2. lib. 7. cap. 1. Marianam de rebus HiſpanięHiſpaniæ lib. 10. cap. 5. Gaufredum Monachum de rebus à Nortmannis in Italia geſstis, lib. 4. cap. 29. Ioſseph. Carneval. Siculum lib. 1. de hiſstor. Sicil. Ioan. Lucam Barberium in capit. Brevium Sicil. Hieronym. Zurita lib. 3. Annal. Aragon. cap. 68. Franciſs. Maurolicum in compend. rer. Sicanicar. lib. 3. fol. 98. Cuius Bullæ vitute, ut ijdem Auctores recenſsent, Reges Sicilæ ex eo tempore ibi Tribunal tenẽttenent, quod Monarchiæ appellatur, in quo introducũturintroducuntur appellationes ab eius Regni Prælatis, & ad ſsuos Regios Magiſstratus devol vuntur, ibiq́ue uti à Legatis de latere cauſsæ deciduntur. Et idem noviſssimè tradit Marius Muta ad cap. 3. Regis Ferdin. num. 25. fol. 378. tom. 3. ſsup. cap. Reg. Sicil. inquiens, quòd Siciliæ Reges, per intermediam perſsonam Comitis Rogerij, ferunt à Summo Pontifice inveſstiti de ſspiritualibus.

Eodemque modo in Regnis Valen|

p. 657

tiæ, & Aragoniæ Regem habere ius cognoſscendi etiam ſsuper Prælatos exemptos, antiquiſssimâ, & immemorabili conſsuetudine, atque ita praxi ſservari, reſsert, & teſstatur petrus Belluga in ſspeculo Principum, rubrica 11. §. videndum, ubi idem Borrellus in addition verb. Probamus, plura in huius iuris, ac conſsuetudinis confirmationem, & defenſsionem adducit, poſst Doctores in cap. decernimus de iudicijs, & in cap. cùm contingat, de arbitris, gloſsſsam in cap. 1. 93. diſstinctione, & in cap. Mennam 2. quæſstion. 4. Paulum Borgaſsium in tractatu de irregularitate, regula 7. numero 3. & 4. Beroium quæſstion. 7. Num. 6. & 7. Gregorium Lopez in l. 13. titul. 13. partita 2. verb Coſstumbre, Rolandum a Valle conſs. 12. num. 58. lib. 4. Menochium de retinenda Poſsſseſsſs. remedio 3. num. 400. & Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 18. num. 42.

Quæ omnia,

^† eo magis notare, & repetere volui, quoniam his temporibus maximé hic articulus Monarchiæ Siculæ in ſspiritualibus diſsputatus, & exagitatus eſst, ob id, quòd Illuſstriſssim. Cardinal. Cæſsar Baron. in ſsuis Annal. Eccleſsiaſst. tom. undecimo ann. Chriſsti 1097. num 18. cum multis ſequẽtibusſequentibus, ſsupra dictis Auctoribus, aut non viſsis, aut inſsuper habitis, eam ſseriò improbat, & rigidis, atque aſsperis verbis Pijſssimos Reges noſstros, eâ utentes, ſsuccenſset, Bullamque Vrbani II. commentitiam, vel nimis adulteratam eſsſse oſstendere nititur. Contra

^† quem tamen plures docti viri peculiares apologias ſscripſserunt, & præcipuè Illuſstriſssimus, & Reverendiſssimus Dominus don Ioannes Beltranus à Guevara Archiepiſscopus Compoſstellanus, quęquæ iam typis vulgata licèt ſsine Auctoris nomine, circumfertur. Quapropter Regijs edictis, & ſschedulis liber ille Baronij intercipi iuſsſsus eſst, ut tradit Iacobus Gordonus in ſsua Chronograph. anno 1610. pag. 495. quarum quædam ad has Peruani Regni provincias expedita fuit, dar. en el Pardo 5. Ianuar. ann 1611. Cuius me executorem fecit

^† Excellentiſsſs. Dominus D. Ioannes de Mendoça & Luna Montium Clarorum Marchio, eiuſdẽeiuſdem Regni eâ tempeſstate digniſssimus Prorex, & vigilantiſssimus Gubernator: de cuius quidem eximijs laudibus plura dicere poſsſsem, niſsi iam utrique Orbi notiſssimæ eſsſsent.

De ſseudis

^† autem, quæ ab Hiſspaniæ Regibus ob aliqua Regna, & Provincias, quas poſssident, & ab alijs totius mundi Romanæ Eccleſsiæ recognoſscuntur, plura tradit Camillus Borrellus dicto tractatu de præſstantia Regis Catholici, cap. 46. & 47. Thomas Bozius de ſsignis Eccleſsiæ lib. 17. cap. 4. Ioannes Azorius 2. part. Inſstitutionum Moralium, lib II. Cap. 2. Verſs. Secundò quæritur, Ioan. Bapt. Lupus in tract. de illegitimis, commen. 3. §. 3. num. 18. cũcum ſseqq. & lib. 4. cap. 34. pag. 512. & latiſssimè Marta dict. tractat. de iuriſsdict. l. par. cap. 5. & cap. 18. ex num. 11. & cap. 20. ex num. 17. & cap. 26. & ſsequentibus. Et potuit

^† allegare Gregorij Septimi Romani Pontificis epiſstolas lib. 1. epiſstol. 7. & lib. 4. epiſstol. tom. 3. epiſst. Rom. Pontif. quas refert Baron. tom. 8. annal. Eccleſsiaſstic. anno 701. num. 16. & Fr. Ioan à Ponte in conven. utriuſq;utriuſque Monarchiæ lib. 1. cap. 6. §. 4. quibus Hiſspaniæ Regnum ab antiquis Gothorum Regibus Romanæ EccleſięEccleſiæ quoad dominium directum conceſsſsum fuiſsſse, oſstendit, & certâ annui tributi præſstatione gravatum.

Sed hoc

^† ut verum fuiſsſse admittamus, ex ſsola pietate, & veneratione, quam erga Apoſstolicam SedẽSedem Reges illi oſstendere voluerunt, proceſssit. poſsteà autẽautem Hiſspaniâ Maurorum invaſsione occupatâ, & deinceps ab antiquis incolis abſq;abſque ullo imperij, vel PõtificũPontificum |

p. 658

auxilio recuperata, priſstinam libertatem accepit, & Eccleſsia ius illud, quod habere potuit, amiſsit, iuxta tradita à gloſsſsa in cap. Adrianus 63. diſstinct. Chaſsſsaneo in Catalogo gloriæ mund. par. 5. conſsider. 27. & Zamalloa lib. 11. c. 7. Et ita

^† licèt in Aragoniæ Regno Ramirus Primus, & poſst eum Petrus Secundus antiquum illud feudum agnoverint, & quo maiori honore Christi Vicarium proſsequerentur, faſsces maieſstatis Romano Pontiſsici ſsubmittentes, eius clientes, beneficiarios, ſseu feudatarios eſsſse profeſssi fuerint, ut tradunt Marta, Bozius, & Azorius ubi ſsuprà Zurita lib. 2. annal. cap. 5. à num 1204. Mariana de reb. Hiſspan. lib. 6. cap. 7. & noviſssimè Ioan. Bricius Martinez in hiſstoria S. Ioan. de la Peña lib. 4. cap. 20. ex pag. 677. & pag. 525. Poſsteà tamen, cùm id factum (licèt ob piam mentem laudandum) Regni Proceres, & milites ægrè tuliſsſsent, Iacobus Rex eiuſsdem Petri filius, quamvis à Romano Pontifice Gregorio X. requiſsitus, cenſsum à patre conſstitutum ſsolvere renuit, aſsſserens, illud invalidè, & illegitimè factum, Regnorumq́ue ſsuorum rationem, quæ ſsuo, & maiorum robore, ac viribus, à faucibus Saracenorum fuerunt erepta, neminem in temporalibus debere in ſsuperiorem agnoſscere, ut refert idem Zurita lib. 3. annal. cap. 87. Anno 1274. & lib. 4. cap. 37. anno 1283. Gregor. Lopez Madera in Monarch. Hiſspan. cap. 2. fol. 12. Caliſstus Remirez in tract. de lege Regia Aragoniæ, §. 2. num. 37. & 38. Molinus de pact. nupt. lib. 1. cap. 2. num 18. & Ioan. Bricius Martinez ubi ſsuprà, ubi addit, Alfonſsum

^† Aragoniæ RegẽRegem de Pontificis manu Regni ſsui coronam accipere noluiſsſse, ne in temporalibus ſse ei ullo modo ſsubiectum eſsſse crederetur.

Regnum

^† verò Portugalliæ, ſsive Luſsitaniæ Romanæ Eccleſsiæ feudum agnoſscere abſsque aliqua hæſsitatione affirmat idem Marta dict. cap. 26. ex num. 95. argument. text. in cap. grandi de ſsupplen. neglig. Prælat. Paramus de origine, & progreſsſs. Inquiſsit. lib. 3. quæſst. 1. opin. 3. num. 113. & apertius probat Rodericus Archiep. Toletan. de reb. Hiſsp. lib. 7. cap. 7. ubi de Alphonſso Henricio eiuſsdem provinciæ Comite loquens, ait: Hic primus in Portugallia ſsibi impoſsuit nomẽnomen Regis, & ab Eugenio III. cui nomen ſsuum conſstituit cenſsuale, multa privilegia, & indulgentias impetravit. Idem etiam memorat Genebrard. in ſsua Chronogr. citans Garibaium part. 4. lib. 34. cap. 16. niſsi quòd pro Eugenio Alexandri nomen repoſsuit, inquiens: Alexander III Alphonſsum Portugallenſsium novo, & primo Regi coronam per Albertum Cardinalem tradit, ea lege, ut quotannis Portugallenſses Reges duas auri libras Eccleſsiæ Romanæ perſsolverent.

Est autem

^† adeò verum, Reges Hiſspaniæ, abſsolutè loquendo, Eccleſsiæ feudatarios non eſsſse, & demptâ, Fidei & Religionis Causâ, Summum Pontificem in temporalibus ſsuperiorem non recognoſscere, iuxta ea quæ diximus ſsup. lib. 2. cap. 22. num. 49. ut meritò dicere potuerit Pet. Gregor. lib. 26. de Repub. cap 5. num. 7.

^† magis independẽtesindependentes ab ea eſsſse, quàm Imperatores. Imperatores namque

^† recipiunt diadema à Summo Pontifice, & ei ſspeciale iuramentum fidelitatis præſstant, de quo in cap. tibi Domino 63. diſstinctio. clement. 1. de iur. iurand. iunctis alijs, quęquæ late congerit Marta dict. 1. part. cap. 5. per totum, Paramus dict. opin. 3. num. 80. & Camillus Borrellus in ſsumm. deciſs. 1. part. titul. 57. titul. 68. & in tract. de magiſstrat. edict. lib. 1. cap. 14. numer. 77. ita

^† ut Imperator, qui Eccleſsiæ non præſstat auxilium contra ſschiſsmaticos, periurus ſsit, ut probat Palacius Rubeus in tract. de Reg. Navar. 4. par. §. 3. in ſsine. Atverò

^† Reges Hiſspa|

p. 659

niæ, Galliæ, & alij, qui liberi ſsunt, hoc ſspeciali iuramento non adiguntur, licét verum ſsit, quòd pro eximia pietate, & religione, quâ pollent, tempore quo coronantur, iuramentum de Eccleſsia pro virili defendenda præſstare ſsolent, ut tradit idem Palacius ubi ſsuprà, 5. part. §. 1. Ioſseph. Steph. in tract. de oſsculat. ped Summ. Pontifi. c. 14 Ribadeneira de Principe Chriſstiano lib. 2. cap. 17 & plura congerens Ioan. Bapt. Valençuela in monit. contra Venet. 7. part. num. 96. & ſseqq. Et

^† per legatos ſsuos eidem Romano Pontifici obedientiam præſstare ſsolent, cum noviter Reges creãturcreantur, vel pro Regnis, aut provincijs, quas ſsibi de novo ſsubijciunt, ut benè oſstendit Tho. Bozius de ſsign. Eccl. Dei lib. 17. cap. 5. ad finem. vbi etiam obſservat,

^† Catholicos Hiſspaniæ Reges iam inde à temporibus Concilij Toletani Sexti, eam ſsibi legem impoſsuiſsſse, ut Rex, qui inciderit in hæreſsim, ſsit excommunicatus, & exterminandus. Quam

^† Ferdinandus V. renovavit anno 1492. eodem nimirum, quo Indiæ Occidentales ſsunt detectaæ, inſstituitq́ue ſseveriſssimum Inquiſsitionis Tribunal, cui Reges etiam ſsubiectos eſsſse, ob dictum Canonem, ſsancivit. Quod VaſęusVaſæus etiam teſstatur in Chronic. Hiſspan. & Marta dict. cap. 26. num. 94. his verbis: Item Rex Caſstellæ antequàm Rex fiat, iuramento speciali ſsubijcit ſse, & totum ſsuum dominium Sanctiſssimo severiſssimæ Inquiſsitionis Tribunali.

CAPVT II. De alio titulo, qui eiusdem Novi Orbis retentionem magis iustam, & legitimam reddit: Nempe, quod Reges Catholici illius acquisitionem magno, & maturo consilio habito, ac probabili opinione ducti tentaverint: & quae semel rite discussa sunt, vel legitime praescripta non debeant iterum in examen vocari.

CAPVT II. De alio titulo, qui eiuſsdem Novi Orbis retentionem magis iuſstam, & legitimãlegitimam reddit: Nempe, quòd Reges Catholici illius acquiſsitionem magno, & maturo conſsilio habito, ac probabili opinione ducti tẽtaverinttentaverint: & quæ ſsemel ritè diſscuſsſsa ſsunt, vel legitimè præſscripta non debeant iterum in examen vocari.

SVMMARIVM Capitis II.

1 Orbis Novi conquiſsitio multis, ac magnis conſsilijs præcedentibus inita fuit.
2 Reges Hiſspaniæ res arduas non niſsi maximo conſsilio adhibito aggrediuntur.
3 Reges Hiſspaniæ, licèt eis ſsubiaceat omne, quod volunt, voluntatem tamen ſuãſuam ſsemper legi, & rationi ſsubmittunt.
4 Conſsilium peritiorum in omni re gravi, & dubia ſsumendum eſsſse, multis iuribus comprobatur.
5 Conſsilia, & Conſsiliarij Principum, & plura de eorũeorum neceſssitate, utilitate, dignitate, & qualitate remiſssivè.
6 Dom. D. Laurentius Ramirez de Prado, Regij Conſsilij Indiarum Senator, laudatur.
7 Conſsilia, & Conſsiliarij Regum Hiſspaniæ alia totius orbis excedunt.
8 Reges Hiſspaniæ omnes alios in ſsuis CõſiliarijsConſiliarijs exhibendis, & remunerandis excedunt.
9 Dom. Licentiat. Ioannes Ortizius Cervantes in conventu Novi Regni GranatẽſisGranatenſis primùm Fiſsci Patronus deinde Senator, librum peculiarem de ſsupremis Conſsilijs Regum Hiſspaniæ edere parat.
10 Conſsilij utilitas maxima.
11 Aſsſsuerus laudatur in ſsacra pagina propter conſsiliarios, quos ſsemper ſsecum habebat.
12 Perſsarum Reges nihil ſsine conſsilio ſsapientium faciebant.
13 Reſspublica quælibet benè conſstituta debet omnia cum conſsilio ſsapientium expedire.
14 Romani qualiter conſsilia exquirerent, & Deum Conſsum, ſsive Conſsiliarum celebrarent?
13 Afri, ſsive Carthaginenſses AſtartẽAſtartem DeãDeam, ideſst, Conſsiliariam, valdè colebant.
16 Marcus Antonin. Imp. qualiter conſsilia peteret, & admitteret? ex Iulio Capitol.
17 Reges Hiſspaniæ in bellis ineundis, & rebus religionis tractandis, maximo cõſilioconſilio ducuntur. Et num 20.
18 Proverb. locus de conſsilijs bellorum exponitur.
19 Bella nonniſsi cum magno conſsilio indicẽdaindicenda, vel ineunda eſsſse, multis probatur.
21 Reges Hiſspaniæ propria auctoritate poſsſsunt bellum indicere, ſsed rarò id faciunt inconſsulto Romano Pontifice.
22 Reges Hiſspaniæ in bellis, quæ gerunt, à Deo iuvantur. Et quare?
p. 660
23 Belli cauſsa ubi iuſsta eſst, pugnæ exitus malus eſsſse non poterit.
24 Reges noſstri ad conquiſsitionem Indiarum faciendam, Summum Pontificem conſsuluerunt.
25 Lege veteri in dubijs cauſsis Summorum Sacerdotum iudicium exquirebatur.
26 Cap. per venerabilem, qui filij ſsint legit. expenditur.
27 Cardinalium prudentia, & in omni ſscientia peritia, commendatur.
28 Cardinales unde ita dicti? & alia de eorum origine & dignitate, remiſsſsivè.
29 Reges noſstri abſsque ullo ſscrupulo retinent provincias Novi Orbis, cùm ad eas conquirendas tot conſsilia exquiſsierint.
30 Lex ult. C. de fideicom. Lex hac conſsultiſssima, C. de teſstam. expenduntur.
31 Integrum eſst iudicium, quod plurimorum ſsententijs confirmatur.
32 Sapientum conſsilia qui inquirit, & ſsequitur, in utroque foro excuſsatur.
33 Maioratus poſsſseſsſsor, qui rem eius alienavit de conſsilio ſsapientis, excuſsatur, & an alienatio valeat?
34 Viro gravi, & fidedigno qui credit, ſsecurus eſst.
35 Princeps non peccat, qui ſsequutus conſiliũconſilium ſsapientium, aliquid facit, lege humana prohibitum, vel etiam iniuſstum.
36 Papa, & Collegium Cardinalium etiãetiam in ijs, quæ ad mores pertinẽtpertinent, errare poſsſse non videntur.
37 Papa etiam ubi ſsolus aliquid ſstatuit in genere morum pro univerſsa Eccleſsia errare non poteſst.
38 Opinionum diverſsitas ubi adeſst, ſsecurè quis probabiliorem ſsequi poteſst, imò & probabilem, ut multi opinantur.
39 Opinio communis Doctorum ab Eccleſsia ſsequuta, ſsufficit ad dandam iuriſsdictionem, licèt falſsa ſsit.
40 Rex, qui ſsemel iuſstitiam belli exactè diſscuſssit, iuſstè retinet, quæ in eo cepit.
41 Conſsilio maturo legitimè facta, poſsteà in dubium vocari non debent, quia ex eo reſsultat veluti exceptio rei iudicatæ.
42 Belli iuſstam cauſsam ab initio diſscuſsſsam eſsſse ſsufficit, etiam ſsi poſsteà aliqua dubia emergant.
43 Indiarum Occidentalium ſsuper iuſsta retentione amplius iam diſsputare non licet.
44 Regnorum antiquorum tituli, & initia repeti non debent.
45 Lex dubia, quæ à conſsuetudine aliquãaliquam interpretationem accepit, ita ſservanda eſst, licèt poſsteà conſstet, alium eius ſsenſsum fuiſsſse. Conſsuetudo, quæ recepit aliquam opinionem, licèt minus communem, ſservanda & ſsequenda eſst, ibidem.
46 Opinio antiqua, & generalis habetur pro veritate.
47 Ignorantia iuris dubij excuſsat, ubi diligens, & ſstudioſsa eius inquiſsitio præceſssit.
48 Bello publicè indicto parta, an & quãdoquando reſstitui debeant, ſsi illud iniuſstum fuiſsſse conſstiterit?
49 Alienum ſsi quis bona fide accipiat à non domino, illud tenetur vero domino reſstituere, ſsi poſstea ſsciat alienum eſsſse.
50 Præſscriptio longi, vel longiſssimi temporis bona fide perfecta omnem repetitionem excludit. Et num. 53.
51 Præſscriptio quando, & quatenus impium præſsidium, & improba temporis allegatio vocetur.
52 Titulum nullum allegare melius eſst, quàm invalidum, aut defectuoſsum.
53 Mala fides ſsuperveniens poſst præſscriptionem legitimè completam non nocet.
54 Præſscriptione completa, res præſscripta amplius aliena dici non poteſst.
55 Iuſstè poſssidet, qui auctoritate iuris aliquid poſssidet.
56 Lex magis domina eſst rerum noſtrarũnoſtrarum, quàm nos ipſsi.
57 Ceſsſsante cauſsa non ceſsſsat effectus, quando diſspoſsitio effectum ſsuum iam ſsortita fuit.
58 Actus perfecti, & abſsoluti per impedi|
p. 661
mentum ſsuperveniens non vitiantur.
59 Reges noſstri ſsemper bonam Fidem habuerunt in Novi Orbis acquiſsitione, etiam ſsi aliqui eius cauſsas poſsteà in dubium vocaverint.
60 Iudicium proprium conſsiderandum eſst, non alienum, in ijs quæ ad bonam FidẽFidem pertinent.
61 Credulitas probabilis habet vim tituli.
62 Præſscriptio triginta, vel quadraginta annorum titulum non requirit.
63 Titulus quilibet putativus, & illegitimus ſsufficit in præſscriptione longiſssimi temporis, quamvis poſsteà de eius errore conſstet.

EAdem porrò

^† huius Novi Orbis retentio, de qua nunc ſermonẽſermonem habemus, ex eo etiam iuſstior, & ſsecurior efficitur, quòd notiſssimum ſsit, Catholicos Reges FerdinãdumFerdinandum & Eliſsabeth, & poſsteà Carolum V. Imp. Opt. Max. illorum hæredem, ubi eius inquiſsitionem, & conquiſsitionem facere, ac proſsequi deſstinarunt, peritiſssimos quoq;quoque illius ætatis viros de iuſstitia huius debellationis conſsuluiſsſse, & nihil planè prætermiſsſsſse, quod neceſſariũneceſſarium videretur, ut res tanta bonâ fide procederet, & ſsecurâ conſscientiâ ſsubnixâ, quàm tutiſssimo loco eſsſset, ut aliàs dicitur in l. ubi eſst verborũverborum in fine, D. de reb. dubijs, & teſtãturteſtantur Petr. Malferitus in conſs. 769. apud Mandellum, vol. 4. Mag. Victoria in 1. relect. de Indis inſsul. in princ. Anton. de Herrera in hiſst. gener. Indiar. decad. 1. lib. 2. c. 4. & alibi paſssim, & eruditiſsſs. Senator Dom. Gregor. Lop. Madera de excellent. Hiſspaniæ cap. 8. fol. 66.

Semper

^† quippè pijſssimi, & potentiſssimi Hiſspaniæ noſstræ Reges in more habuerũthabuerunt, res omnes, præſsertim graves, & arduas, cum ſapientiũſapientium cõſilioconſilio facere & expedire, & voluntatem ſsuam de ratione, & præſscripto legũlegum metiri, licèt

^† eis favente Deo ſsubiaceat omne quod volũtvolunt, iuxta l. Divi fratres, ubi Bart. D. de iure patro. l. ex imperfecto, C. de teſstam. l. humanum, l. digna vox, C. de legib. l. 1. tit. 21. p. 3. l. 2. tit. 9. p. 2. ibi: Onde ſsi todo ome debe trabajar de aver cõſejerosconſejeros, mucho mas lo debe fazer el Rey, Caſssiodor. lib. 1. variar. epiſst. 12. lib. 6. epiſst. 19. & lib. 8. epiſst. 9. D. Greg. lib. 11. epiſst. 29. quæ habetur in c. 1. diſst. 84. cap. ult. diſstin. 20. cap. excellentiſsſsimus 11. q. 3. cap. viſsis 16. q. 2.

Quibus

^† conveniunt quatuor textus, quos benè obſservat Anton. Mornacius in notis ad leg. illud 40. D. de petit. hæred. ad probãdumprobandum in qualibet re dubia, vel ubi lis inſstituenda eſst, cõſulendosconſulendos ſsemper eſsſse peritiores. Primus eſst in l. ſsi aviam 3. C. de ingen. manum. ibi: Si cum peritioribus tractatum habuiſsſses, facilè cognoſsceres. Alter in l. 2. §. fin. D. quis ord. in bon. poſsſs. ſserv. ibi: Scilicèt conſsulendo prudentiores, ut diligentem patrem familias conſsulere dignum ſsit. Tertius eſst in l. 5. C. de ijs, qui accuſsare poſsſsunt. Et quartus in vulgar. l. regula, D. de iuris & fact. ignoran. circa quæ iura videnda ſsunt, quæ copiosè notat Tiraquel. de pœn. temper. cauſs. 11. num. 21. Pax ab Scala in tractat. de conſsil. ſsapient. |

p. 662

lib. 1. cap. 10. Lud. Schrader. conſs. 2. 1. part. Menoch. de arbitr. lib. 1. q. 23. & Bobadilla in Polit. 2. cap. 6. num. 7.

Et magis in terminis plura alia, quęquæ de

^† Principum CõſilioConſilio, & Conſsiliarijs, eorumq́ue neceſssitate, utilitate, dignitate, & qualitate tradit Bart. in tract. de conſsilijs habendis in 3. tom. tract. DD. part. 1. fol. 330. Boërius in tract. de auctor. mag. Conſs. Martin. Garatus Laudenſsis in tract. de cõſiliarconſiliar. Princ. in. tom. 16. tract. DD. fol. 212. Barthol. Philip. in tract. de Conſsilio, & Conſsiliarijs, diſscurſs. 1. & ſseqq. Cælius Mancinus lib. 8. de iurib. Principat. cap. 6. Ceriolanus in tract. de Conſs. Princip. cap. 1. Hippolyt. à Collibus ibîdem, & cap. 31. Petr. Magnus in tract. de cõſilioconſilio cap. 1. & 2. Paleot. de ſsacr. Conſsiſst. conſsult. 1. part. 1. q. 1. & 2. Marcus Mantua in Enchirid. rer. ſsingul. lib. 10. cap. 243. Petr. Gregor. de Repub. Lib. 24. cap. 1. cum ſseqq. Pet. Faber lib. 3. Semeſstr. cap. 18. ad ſsinem, Simancas de Repub. lib. 9. cap. 2. Auctor Politiæ de Regno contra Machiavel. Lib. 1. De Princip. Conſsil. pag. 47. Ioan. Cochier in theſsaur. aphoriſs. Polit. lib. 3. & 4. quem vulgari linguâ, ſsed non vulgari quidem eruditione tranſscripſsit, & aureis notis, atq;atque additionibus illuſstravit

^† Dom. D. Laurent. Ramirez à Prado, Regij Conſsilij Indiarum Senator digniſssimus, & ob præclaros mores, & omnigenam eruditionem omnibus commendatus, Adam Chellerius lib. 2. de offic. iurid. Polit. cap. 1. Bobadilla d. lib. 2. cap. 6. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 5. de aul. & caula, pag. 405. & ſseqq. Pat. Mag. Marquez in Guberna. Chriſst. lib. 2. cap. 18. Pat. Ribadeneira de Princ. Chriſst. lib. 2. c. 24. Fr. Ioan. à ſsancta Maria de Repub. & Polit. Chriſstia. c. 6. 7. ſseqq. Petr. Andreas Canonherius in Aphor. Politi. 1. tom. pag. 374. & 469. Maſstrillus de Magiſstrat. lib. 2. cap. 1. num. 27. & cap. 3. ex num. 56. Caliſstus Remirez de lege RegiaRegia Aragon. §. 4. ex num. 9. §. 10. per tot. Patr. Ioan. Pineda de reb. Salom. lib. 5. cap. 13. pag. 388. ubi CõſiliariosConſiliarios oculos, atque aures PrincipũPrincipum eſsſse probat, & noviſssimè, & latiſssimè D. IoãIoan. Bapt. Valençuela in monit. cõtracontra Venetos p. 7. num. 128. & in diſscurſs. ſstat. & belli p. 2. conſsid. 20 per totam.

Et omnino videndus Camill. Borrellus, quem ipſse nõnon refert, de præſstan. Reg. Cathol. Cap. 66. & de Magiſstratuum edictis lib. 1. cap. 8. ubi peculiariter de Conſsilijs RegũRegum Hiſspaniæ tractavit,

^† & apertè fatetur, eos in hoc excedere non ſsolùm Chriſstiani Orbis, ſsed totius, ac varijs Tribunalibus, & magiſstratuum conventibus, quos habent, ſspectatiſssimos Principes, viroſsq́ue doctiſssimos ſsemper exiſstere, quorum iudicijs, ac virtutibus totus Orbis poſsſset recto tramite gubernari,

^† plureq́ue ſstipendia, ſsalaria, & alia donativa in illis exhibendis, & remunerandis Reges noſstros expendere, quàm ullus alius Regum totius mundi hucuſsque impendiſsſse legatur. Et idem noviſssimè tradit & illuſstrat. Petr. Fern. Navarrete in diſscurſsibus Politicis de conſservat. Monar. diſscurſs. 1. ubi plura congerit de utilitate conſsilij, & diſscurſsu 3. ubi optimè agit de auctoritate, & excellentia ſsupremi CõſilijConſilij Caſstellæ, referens inter alia verba Paleoti Cardinalis in tractatu de conſsult. ſsacri Conſsiſstorij. Et latiùs

^† dicere, & proſsequi parat D. Ioannes Ortizius à Cervantes, meritiſssimus nunc in Prætorio Novi Regni Granatenſsis Auditor, in peculiari tractatu de ſsupremis Regis Hiſspaniarum CõſilijsConſilijs, cuius methodum, & elenchum mihi per litteras inſsinuavit.

Quod

^† quantum probari, & commendari debeat, nemo non videt. NãNam ut habetur in ſsacra pagina Proverb. 11. 14. Ibi ſsalus, ubi multa conſsilia, & Eſsther. 1. 13. Aſsſsuerus

^† nimis laudatur, quia, Interrogavit ſsapientes, qui ex more Regio |

p. 663

ſsemper ei aderant, & illorum faciebat cũctacuncta conſsilio. Quod

^† reliquis Perſsarum Regibus ſsolemne fuiſsſse, ex eodem loco colligitur, & ex alijs, quæ erudite obſservat Briſsſsonius lib. 1. de Imperio Perſsarum, pag. 115. cum ſseqq. & iam olim,

^† cuilibet benè conſstitutæ Reipublicæ nimis expedire, oſstendit Ariſstoteles lib. 1. Ethicorum, Heſsiodi carmina citans, quæ ſsic habent:

Atqui ex ſse neſscit, cuiquam neque porrigit aures, Vt bona percipiat, demens & inutilis ille eſst.

Et Titus Livius lib. 23. in princ. dum Pacuvium Calabium laudat, quòd Nullam Rempublicam incolumem, orbatam publico conſsilio, crederet.

Et apud

^† Romanos ita obſservabatur, ut peculiarem Deum haberent, Conſsum appellatum, qui conſsiliorum Deus putabatur, cui templum ſsub tecto circo conſstituerunt, ut oſstenderent, tectum eſsſse debêre conſsilium, & annua feſsta, quæ Conſsualia dicebantur, ut tradit Livius lib. 1. Plutarch. in Romulo. Quibus ſsimiles

^† Aſsri, ſsive Carthaginenſses Aſstartem Deam inter alia nomina βούλαι αρθεον hoc eſst, Conſsiliariam appellitabant, numen ei Minervæ forſsitan tribuentes, iuxta ſentẽtiãſententiam Apulei, & Appiani, quos refert Pet. Faber d. lib. 3. Semeſst. cap. 2. pag. 25.

Et hâc petendi, & ſsequendi conſsilij virtute ita uti ſsolebat

^† Marcus ille Antoninus, Magnus & Imperator, & Philoſsophus, ut de eo ſscribat Iul. Capitol. Semper ſsanè cum optimatibus non ſsolùm bellicas res, ſsed etiam civiles priuſsquàm faceret aliquid, contulit, denique ſsententia illius præcipua ſsemper hææc fuit: Æquius eſst, ut ego, tot, & talium amicorũamicorum conſsilium ſsequar, quàm ut tot tales amici meam unius voluntatem ſsequantur.

Quod veriſssimè, & congruentiſssimè

^† Regibus noſstris applicare poſsſsumus: qui cùm in cęteriscæteris rebus, tum maximè in ijs, quæ ad bella ineũdaineunda, & Religionem defendendam, & extendendam ſspectant, ſsemper magno conſsilio reguntur, memores illius doctrinæ D. Ambroſs. lib. 5. epiſst. ubi ad Theodoſs. Imperat. ſscribens, ſsic. ait: Si de cauſsis pecuniarijs comites tuos conſsulis, quanto magis in cauſsa Religionis Sacerdotes Domini æquum eſst cõſulasconſulas? Et alterius,

^† quæ habetur Proverb. 20. 18. & 246: Cogitationes conſsilijs roborantur, & gubernaculis tractanda ſsunt bella, quia cum diſspoſsitione initur bellũbellum: & erit ſsalus ubi multa conſsilia ſsunt.

Et quòd ſsemper

^† tam in indicendis, quàm in ineundis bellis magna, & matura conſsultatio, & deliberatio deſsideretur, necnon ut eorum cauſsa, & iuſstitia per viros prudentiſssimos ventiletur, rectè tradit Salluſst. in Catil. Nam prius quàm incipias, cõſultoconſulto, & ubi conſsulueris mature, opus eſst facto. Et Claudian. qui eo nomine laudat HonoriũHonorium Imp. quòd, Spectarent Aquilæ decreta Senatus, & pluribus probant Petrus Gregor. dict. lib. 24. de Repub. cap. 1. num. 1. Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. de bellor. event. Marq. dict. cap. 18. Valençuela dict. conſsid. 20. num. 37. & ſseqq. & in monit. contr. Venet. 7. par. num. 115. & ſseqq. Lancello. Conradus in temp. omn. iud. lib. 1. §. 3. verb. Bella, Petrus Navarra de reſstit. ablat. lib. 2. cap. 3. num. 258. par. 1. & remiſssivè plures alios allegans Petr. Cenedus in collect. ad DecretũDecretum, cap. 50. num. 1. Camill. Borrellus de præſstan. Reg. Cathol. cap. 32. ex num. 88. Sotus lib. 4. de iuſst. & iure, quæſst. 5. Covarr. in. reg. poſsſseſsſsor. 2. part. §. 7. Victoria in relect. de bello, Gregor. de Valentia 3. tom. diſsp. 3. q. 16. punct. 2. col. 711. Lorca in 2. 2. ſsect. 3. diſsp. 53. num. 1. & 5. Suarez in tract. de charitat. diſsp. 13. ſsect. 6. ex num. 1. noviſssimè poſst hæc ſscripta Michaël Mauclerus de Monarchia, part. 3. lib. 5. cap. 8. & ſseqq. & tetigimus ſsup. lib. 2. cap. 6. num. 51.

In quo

^† Reges Hiſspaniæ multũmultum excellere, benè obſservat idẽidem Borre. in c. 67. |

p. 664

Nam

^† licét ius belli propriâ auctoritate indicendi habeant, quia nullum in temporalibus ſuperiorẽſuperiorem agnoſcũtagnoſcunt, ut concludit Oldrad. conſs. 70 incip. An princeps, Bartol. in l. hoſstes, num. 9. & 16. D. de captivis, Fulgoſs. in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iure, Panormit. in cap. ſsicut el 3. num. 8. de iureiuran. Thom. Grammat. deciſs. Neapol. 65. num. 74 Covar. in reg. peceatum 2. part. & 9. num. 2. & 9. Soto de iuſst. & iure, lib. 5. quæſst. 3. art. 5. Sebaſstian. Medicis in ſsum. decreti 23. quæſst. 2. & Borrel. dict. cap. 32. num. 6. & num. 100. & d. cap. 67. per totum: adhuc tamen, ut ibîdem ſsubdit num. 12. & 13. hac perpetuâ obſservantiâ uti ſsolent, ut non ſsolùm apud ſse, & ſsuos Conſsiliarios bellorũbellorum, quæ gerere tentant, occaſsiones, & cauſsas examinant; ſsed etiãetiam prius quàm bella moveant, coram Romano Pontifice, & omnium Cardinalium Collegio eaſsdem cauſsas perorari, ac referri faciant, & omnes debitas monitiones, & ſsolemnitates præmittant. Et ob id

^† Dei optimi Maximi beneſsicio ſsemper fœliciſssimé omnia eis cedere ſsolent: quia

^† ubi bona ſsuerit, & legitimé diſscuſsſsa cauſsa pugnandi, pugnæ exitus malus eſsſse non poterit, ut cum D. Bernardo, & alijs probavimus ſsuprá lib. 2. cap. 4. num. 42. & oſstendit Lucan. lib. 7. Pharſsal. dum ait:

Cauſsa iubet ſsuperos melior ſsperare ſsecundos.

Propert. lib. 4. eleg. 6:

Frangit, & attollit vires in milite cauſsa, Quæ niſsi iuſsta ſsubeſst, excutit arma pudor.

Euripides: Iniqua bellans bella ſsalvus haud redit, & Tit. Livius lib. 21: Plerumque eventus belli, velut æquus iudex, unde ius ſstabat, ei victoriam dedit: quamvis iuſsitia belli non ab exitu, ſsed à cauſsa venanda eſst, cum alijs, quæ congerit Ioan. Boterus lib. 3. de ratione ſstatus, cap. de iuſstitia cauſsæ, Simancas lib. 9. de Repub. cap. 15. & 17. Iuſst. Lipſs. lib. 5. Politi. cap. 3. Laurea Salmantina certam. 10. ſscholaſstico, num. 101. pag. 576. & late Valençuela d. monit. 7. part. num. 115. & in dict. diſscurſs. 2. par. conſsid. 22. ex num. 16. quibus de iure noſstro cõvenitconvenit text. in. l. 2. tit. 23 part. 2.

Quæ omnia in detectione, & conquiſsitione Orbis Novi, de qua agimus, uberrimè intervenerunt,

^† cùm Reges noſstri non ſsolùm prudentiſssimos, & eruditiſssimos Regnorum ſsuorum viros conſsulerint, ſsed etiam ipſsam Apoſstolicam Sedem, iuxta

^† id, quod in veteri TeſtamẽtoTeſtamento Deuteron. 17. præcipiebatur, & refertur

^† in cap. per venerabilem, verſs. Rationibus, qui filij ſsint legitimi: Si difficile, & ambiguũambiguum apud te iudicium eſsſse perſspexeris inter ſsanguinem & ſsanguinem, cauſsam & cauſsam, lepram & lepram, & iudicium inter portas videris variari, venies ad Sacerdotes Levitici generis, & ad iudicem, qui fuerit illo tempore: qui iudicabunt tibi iudicij veritatem: & facies quæcunque dixerint, qui præſsunt loco, quem elegerit Dominus Deus tuus, ſsequeriſsq́ue eorum ſsententiam, neq́ue declinabis ad dextram, neque ad ſsiniſstram, &c. Quæ Apoſstolica Sedes eãdemeandem expeditionem probavit, & ut ſsuprà latiſssimè diximus, omnes has Occidentales, & Auſstrales provincias, detectas, & detegendas eiſsdem Regibus cum conſsilio, & communi aſsſsenſsu omnium Cardinalium conceſssit, & aſssignavit.

Quorum

^† quanta ſsit, & eſsſse ſsoleat ſsacræ Theologiæ, & utriuſsque Iurisperitia, & in rebus arduis agnoſscendis, & decidendis dexteritas, & prudẽtiaprudentia, fusè etiam animadvertimus ſsuprà lib. 2. cap. 24. ex. num. 92. & ipſsorum nomen

^† oſstendit, cùm Cardinales dicantur, quaſsi in quibus totius Militantis Eccleſsiæ cardo conſsiſstat, cuius etiam columnæ eſsſse dicuntur, cap. accuſsatio 15. 2. quæſst. 7. cum alijs traditis à Tiber. Deciano conſs. 14. num. 127. vol. 3. & Pontificis Maximi, ſsupremi |

p. 665

eius Rectoris partes, quæ ad puram identitatem cum ipſsius perſsona reducuntur, cap. fœlicis de pœn. lib. 6. cum multis, quæ benè, & copioſsè obſservat Turrecremata in ſsumma Eccleſs. lib. 1. c. 80. Alvar. Pelagius lib. 2. de planct. Eccleſs. art. 16. Auguſst. de Ancona in ſsum. de poteſst. Eccleſs. quæſst. 102. Vvaldenſs. lib. 2. doctrinal. fidei, art. 3. cap. 54. D. Antonin. 3. part. titul. 220. Ioan. Anton. Delphinus lib. 2. de Eccleſs. Iſsidor. Moſscovius de poteſst. Militant. Eccleſs. Iacobatius. 1. de Concilijs, Andreas, Barbacius, Martin. Laudenſsis, Hierony. Albanus, Gundiſsalvus Villadiego, & Auguſstin. Valerius in tractatibus, quos de Cardinalibus ſscripſserunt, Monachus in cap. 1. de Schiſsmat. lib. 6. Roman. conſs. 498. n. 10. Decius conſs. 150. col. 1, Anton. de Butrio in cap. antiqua num. 9. de privileg. Ioan. Azorius tom. 2. inſstit. moral. lib. 4. Rebuff. in concord. tit. de collation. §. ſsi quis verò, Bolognet. in tract. de. indulgen. num. 31. Pet. Gregor. lib. 15. Syntagm. cap. 4. Lancellot. Conrad. in templ. iudic. lib. 2. cap. 2. §. 1. cum ſseqq. Octavian. Veſstrius, & Gravatius in addition. ad eum, in praxi Curiæ Romanæ, lib. 1. cap. 1. Quintil. Mandoſs. ad regul. Cancellar. reg. 32. Cardin. Tuſschus pract. cõcluſconcluſ. iur. litt. C. concluſs. 95. & ſseqq. Hieron. GõçalezGonçalez in reg. 8. Cancellar. gloſs. 24. per totam, Camill. Borrellus in ſsum. deciſs. 1. part. tit. 5. Cardin. Bellarmin. in Apolog. contra Reg. Angl. cap. 4. Molina de Medrano in allegatione Proregis extranei Regni Arago. num. 73. & ſseqq. Fr. Ioan. à Ponte in convenien. utr. Monarch. lib. 1. cap. 3. §. 2. pag. 97. & noviſssimè poſst hæ ſscripta Michaël Mauclerus de Monarch. Eccleſs. 2. part. lib. 4. cap. 11. & 12. & alij, quos retulimus ſsuprà lib. 2. c. 24. num. 92. ubi plurima de Cardinalium officijs, præſstantia, & dignitate notarunt, & hoc munus non inventione humanâ, ut Rex Angliæ malè putavit, ſsed inſstitutione Divinâ, & ad Eccleſsiæ regimen neceſsſsaria, inductum eſsſse demonſstrant.

Qvibvs ita ſsuppoſsitis,

^† meritò affirmare debemus, nullum ſscrupulum in conquiſsitione, & retentione huius Novi Orbis ex parte Regum noſtrorũnoſtrorum cõſiderariconſiderari poſsſse, cùm putare nõnon debuerint id ſsalſsum eſsſse, quod omnes, aut complures ſsenſserunt, dixerunt, & conſsuluerunt, ut docet Ariſstotel. lib. de divinat. per ſsomnia cap. 1. Cui adijcere poſsſsumus

^† verba Imp. in. 1. ult. C. de ſsideicom. ibi: Vt per ampliores homines perfectiſssima veritas reveletur, & in l. hac conſsultiſssimâ 8. C. qui teſstam. facere poſsſs. ibi: Sed ne locum quidem ullum relinquat inſsidijs, tot oculis ſspectata, tot insinuata ſsenſsibus, tot inſsuper in tuto locata manibus. Integrum

^† quippe iudicium eſst, quod plurimorum ſsententijs confirmatur, cap. prudentiam 21. de offic. delegati, cap. licét cauſsam de probat. cap. extra conſscientiam, 64. diſst. & quod à pluribus ſsapientibus quæritur, facilius invenitur, cap. de quibus 20. diſstinct.

Vnde tritum eſst, ac certum in iure noſstro proverbium,

^† ſsapientium, doctorumq́ue hominum ſsententias, & opiniones ſsequendas eſsſse, & ab omni culpa excuſsare tam in foro interiori quàm exteriori, etiam ſsi quis fortè eas ſsequutus erraverit, ut ex dict. 1. ſsi aviam, C. de ingen. manum. d. l. 2. D. quis ordo in bon. poſsſs. ſser. dict. l. regula. & ſsed iuris ignorantiam, D. de iur. & fact. ignor. cum alijs, notat Bartol. per text. ibi in l. in bonorum, D. de bon. poſsſs Alex. in 1. 2. D. quod quiſsque iuris, Baldus, & alij in l. iuris ignorantia, C. qui admitti Ancharran. & alij in Clemen. ne Romanæ, de elect. Pax ab Scala d. tract. de conſsilio ſsapient. feré per totum Sylveſster in ſsumma, verb Dubium, num. 4. & verb Ignorantia, num. 5. Navarr. in Manuali Latino cap. 27. num 289. Cardin. Toletus in ſsumma lib. 5. c. 26. in ſsine, Saa verb. |

p. 666

Dubium, num. 3. Suarez de cenſsur. diſsput. 4. ſsect. 8. num. 18. & latiſssimè Tiraquel. de pœn. temper. cauſs. 51. n. 26. Menoch. de arbitr. d. lib. 1. q. 23. & centur. 2. caſsu 177. num. 5. & in tract. de præſsumpt. lib. 2. præſsumpt. 71. & de recuperan. remed. 13. num. 34. & remed. 9. à num. 130. Alciat. reg. 3. præſsumpt. 5. num. 1. & emblem. 16. & lib. 4. Parerg. cap. 8. & Ioan. Aurpachius ſsingul. alleg. cap. 49.

Atque ita in pulchro caſsu conſsuluit AlexãdAlexand. conſs. 184. nu. 7. lib. 2. Securum

^† eſsſse poſsſseſsſsorem maioratus, qui ex conſsilio alicuius inſsignis Iuriſsperiti alienavit res fideicommiſsſso ſsubiectas, & alienationem irrevocabiliter tenêre: quod licèt ibi eius additionator reprehendat, & Menoch. ſsuprà, duos ſsapientes requirat: confirmari tamen poteſst ex alia doctrina, quæ habet,

^† ſsecurum eſsſse, & excuſsandum eum, qui alicui viro gravi, notabili, & fidedigno crediderit, & ab eo de ſsuo iure, vel facto certior effectus fuerit, cap. de capitulis, ubi notat Dominic. diſstinct. 10. gloſs. in extravag. inter nõnullosnonnullos, de verb. ſsignif. §. 1. verb. Deinceps, & latiùs proſsequitur Iaſs. in. l. 1. in fine, D. de eo per quem fact. erit, Tiraq. d. cauſs. 51. ferè per totam, Corduba lib. 2. quęſtquæſt. 1. verſs. Quod ſsi homo, & Sylva Nuptial. quęquæ latiſssimè loquitur lib. 4. ex num. 55

Principem

^† quoque non peccare, qui aliquid lege humanâ prohibitum fecerit, imò & iniuſstum, dum non ſsit contra legem Divinam, & naturalem, ſsequutus conſsilium virorum doctorũdoctorum, apertè probat gloſs. per text. ibi in cap. Capellanus de ferijs, ubi Panormitan. num. 6. Innocent. in cap. per tuas el 2. de ſsimonia, Felinus in cap. 1. de re iudic. num. 15. limitat. 7. Archiep. Florentin. in ſsum. 1. part. tit. 3. cap. 10. col. 6. Navarr. in Manuali, cap. 27. num. 284. & 288. & plura tradens Pat. Ribadeneira in Princip. Chriſst. lib. 2. cap. 24.

Quod magis certum erit, ubi non ſsolùm uni, aut alteri, ſsed plurimis, & graviſssimis creditur. Et

^† præſsertim PapęPapæ, & Collegio Cardinalium, qui non ſsolùm in rebus, quæ Fidem concernunt, verùm & in alijs, quæ ad mores pertinent, & ut pia, & probabilia ſsequuntur, errare poſsſse non videntur, ut reſsolvit Suarez in tract. de Fide, diſsput. 5. ſsect. 6. num. 8. & Thom. Bozius de ſsignis Eccleſsiæ lib. 16. cap. 8. & lib. 18. cap. 6. Idem Suarez eâd. diſsput. ſsect. 8. num. 7. ubi etiam docet, ipſsum

^† Pontificem, etiam ubi ſsolus aliquid decernit in præceptis, ſseu rebus moralibus, quas tradit, vel approbat pro univerſsa Eccleſsia, errare non poſsſse, nec approbare turpia pro honeſstis, vel èex converſso damnare honeſsta tanquam iniqua; quia hoc repugnat veritati, & ſsanctitati Eccleſsiæ, & ideò in his etiam non poteſst errare Pontifex, ut probat, & de ſside eſsſse docet Antonin. 3. part. tit. 12. cap. 8. §. 2. quem cum aliqua moderatione ſsequuntur Canus lib. 5. de locis Theolog. cap. 5. Molina de iuſst. & iure, diſsp. 325. Bellarmin. Lib. 4. de Romano Pontif. cap. 5. Mauclerus ubi ſsuprà part. 2. lib. 4. cap. 6. cum alijs, quæ adduximus ſsup. lib. 2. cap. 24. num. 62.

Quinimò

^† etiam ſsi concederemus aliqua dubia in prædicta Novi Orbis debellatione legitimãdalegitimanda interveniſsſse, & auctores de ea conſsultos, diverſsas opiniones habuiſsſse, ex eo tamen, quòd plures illam, quęquæ debellationi favebat, ut veriorem, & probabiliorem propoſsuerunt, iuſstè, & legitimè ſsequi à noſstris Regibus potuit, etiam ubi de invadendis alienis provincijs agebatur, ex communi omnium Doctorum ſsententia, quos ſsuprà num. 31. retulimus, præcipue Victoria in d. relect. de iure belli, Caietan. & Sylveſster in ſsumma verb. Bellum, 1. quæſst. 1. Navar. in Manuali cap. 15. num. 15. & cap. 25. num. 4. Valentia d. diſsput. 3. 9. 16. punct. 2. col. 714. Bañez in 2. 2. quæſst. 40. art. 1. dub. 5. ex col. 1183. Balthaſs. Ayala de |

p. 667

iure, & offic. belli lib. 1. cap. 2. num. 31. Lorca d. diſsput. 53. num. 4. Suarez d. diſsput. 13. ſsect. 6. ex num. 2. Molina de iuſst. & iure, tract. 2. diſsp. 103. vel 113. & plures alij, quos refert, & ſsequitur eruditiſsſs. P. Mag. Fr. Anton. Perez in Laurea SalmãtinaSalmantina certamin. 10. Scholaſst. num. 104. & ſseqq. pag. 576.

Vt interim omittamus aliorum ſsententiam, qui in hoc, ut in alijs, exiſstimant, ſsecuros eſsſse, qui opiniones duntaxat probabiles amplexantur, etiam ſsi aliæ tutiores, & probabiliores exiſstant, præſsertim ubi non de facto, ſsed de iure dubio, & eius interpretatione, aut intelligentia tractatur, de quo videnda ſsunt, quæ latè & eruditè tradũttradunt Theologi recentiores poſst D. Thom. in 2. 2. quæſst. 63. art. 4. & quodlibeto 8. art. 3. D. Antonin. 1. part. tit. 3. cap. 10. §. 10. circa finem, ubi citat Albertum Magnum, & alios, Anton. à Corduba in quæſstionar. lib. 1. q. 39. Petr. Navarra de reſstitut. cap. 1. num. 277. Medina in 1. 2. q. 9. art. 6. pag. 307. & ſseqq. Armilla verb. Opinio Navar. in Manuali cap. 27. num. 277. Sotomayor, Mantius, Orellana, Bañez, & alij Salmanticenſses Primarij, & Salon in d. 2. 2. quæſst. 63. art. 4. cõtroverſcontroverſ. 2. Laurea Salmantina d. certam. 10. cap. 5. cum multis ſsequentibus, & latiſssimè Nicol. Garcia de beneficijs, 7. par. cap. 2. num. 24. & part. 11. cap. 5. à n. 361.

Quibus

^† mirum in modum favet alia aliorum doctrina, qui tradunt, cõmunemcommunem opinionem Doctorum efficere, ut Eccleſsia det iuriſsdictionem in multis caſsibus, etiam ſsi fortè opinio illa ſsit falſsa; cùm enim (inquiunt) licitum ſsit operari ex opinione probabili, ſsi omnia illa eſsſsent irrita, graviſssima incommoda ſsequerentur, de quo pluribus agit Enriquez de pœniten. lib. 2. cap. 14. num. 3. & 4. Thom. Sanchez de matrim. lib. 3. diſsput. 20. num. 2. & Leonard. Leſssius de iuſst. & iure lib. 2. cap. 29. num. 68.

Vnde & illud deſscendit, quod huic quæſstioni, de qua tractamus, maximè congruit,

^† Reges ſscilicèt noſstros iuſstè, & ſsecurè poſsſse retinêre provincias, quas pręvijsprævijs iſstis conſsultationibus debellarunt, & acquiſsierunt, etiam ſsi fortè ex poſst facto dubitari poſsſset, prædictas conſsultationes minus iuridicas, & legitimas fuiſsſse. Nam

^† ubi Princeps de conſsilio ſsuorum procerũprocerum, ac ſsapientum aliquid facit, omnia legitimè acta pręſumunturpræſumuntur, & cum iuſsta cauſsa, ita ut poſsteà impugnari, vel in dubium revocari non poſssit, obſstante nimirum exceptione ſsententiæ, & rei iudicatęiudicatæ, quæ ex eiuſsmodi conſsultationibus, aſsſsertionibus, & diligentijs orîtur, ut in pulchris caſsibus latè docent, & probant Socinus Iunior conſs. 95. num. 9. & 10. vol. 1. Matthæ. de Afflictis in cap. Domino Guerram. 2. notab ex num. 5. & 10. hîc finitur lex Feder. Thom. Grammat. deciſs. Neap. 65. num. 62. & 63. Tiber. Decia. conſs. 41. num. 29. & 62. vol. 2. Roland. conſs. 1. ex n. 86. ad 94. vol. 2. Ludolph. Schrader. conſs. 21. lib. 2. num. 111. Anton. Natta conſs. 487. ex num. 43. ad 47. vol. 3. fol. 24. Menoch. conſs. 100. num. 26. & 27. & Proſspe. Farinac. de delict. q. 63. cap. 3. num. 181. Et de cõſultationeconſultatione

^† bellorũbellorum in cõmunicommuni agentes, quòd ſsufficiat iuſstam cauſsam belli ab initio eſsſse diſscuſsſsam, tradunt Valencia, Bañez, & alij ex ſsuprà citatis.

Et in ipſsis terminis noſstræ quæſstionis debellationis Indorum, Victoria d. relect. 1. de Indis, num. 3. ubi poſstquàm reſsolvit, Principem dubium in bellis, vel alijs rebus gerẽdisgerendis, ut ſsit tutus in cõſciẽtiaconſcientia, debêre cõſulereconſulere illos, ad quos ſspectat, hæc docêre, cõcluditconcludit: Quòd ſsi poſst conſsultationem rei dubiæ diffinitum ſsit à ſsapientibus illud eſsſse licitum, qui ſsequitur illorum ſsententiam eſst tutus, etiam ſsi aliàs ſsit illicitum. A quo non diſsſsentit

^† elegantiſssimus P. Ioſseph. Acoſsta de procur. Ind. ſsal. lib. 2. cap. 11. & lib. 3. cap. 3. ubi concludit, nõnon opor|

p. 668

tere in hac cauſsa amplius diſsceptare, ſsed veluti præſscriptum iam ſsit, optimâ fide agi debêre. Et quod in communi

^† de non repetendis antiquis Regnorum titulis, & initijs cum Balduino, & alijs tradidimus ſsuprà lib. 2. cap. 6. num. 46.

Ponderari etiam poteſst celebris doctrina

^† Abbatis in cap. cùm dilectus de conſsuetudine, quam refert, & ſsequitur Roder. XuarezSuarez in proœm. legum fori num. 19. & Burgos de Paz in l. 1. Tauri à num. 214. cum multis ſsequentibus: qui reſsolvunt, legem dubiam ita à conſsuetudine interpretari, ut à tali conſsuetudine non ſsit recedendum, licèt poſsteà appareat, legum id non ſsenſsiſsſse, Quò etiam reſspicit alia doctrina Panorm. conſs. 25. quæſst quæ ad pręſenspræſens vertitur, col. fin. vol. 2. quæ habet, conſsuetudinem efficere, ut ex duabus vel tribus opinionibus Doctorum inter ſse pugnantibus, illa magis ſequẽdaſequenda ſsit, cui conſsuetudo ſsuffragatur, licèt contraria ſsit communior; quam doctrinam repetit idem Panorm. in cap. at ſsi clerici, in prin. num. 25. de iudicijs, ubi Decius col. 13. ex num. 166. in edit. Romana, Gregor. Lopez in l. 53. gloſs. 1. in fine, tit. 6. part. 1. Ioan. Nevizan. in Sylva nupt. lib. 5. num. 64. & Parlad. lib. 1. rer. quotid. cap. 1. §. 11. num. 40. Opinio

^† quippe generalis ab antiquo derivata, & convenientibus rationibus ſsuffulta, habetur pro veritate, ut egregiè docet Bald. in l. conventicula, C. de Epiſscop. & Cleric. Cepola conſs. civili 38. num. 11. & Menoch. conſs. 152. num. 14. vol. 6.

Et ubi

^† in conſsultatione, & intellectu iuris obſscuri, aut controverſsi ſstudioſsa inquiſsitio, & diligens electio præcedit, omnes fatentur eius ignorantiam à culpa excuſsare, & iuſstam uſucapiẽdiuſucapiendi cauſsam præbere, ut notat Innocent. per text. ibi in cap. cùm dilectus de conſsuetud. Ant. Butr. Imola & Panormit. ibîdem, Baldus in proœmio Digeſst. verſs. Sed contrà videtur, Lud. Rom. conſs. 123. verſs. In caſsu propoſsito, Barthol. Socinus conſs. 47. num. 11. vol. 2. Cardinalis in Clement. fin. quæſst. 4. de regular. & in Clem. 1. de rebus Eccleſs. quæſst. 25. & in Clem. 1. §. ſsanè, de uſsuris in 4. oppoſsit. Felin. in proœm. Decretal. verſs. Et ideò ignorantia iuris, & in cap. de quarta de præſscrip. num. 27. laſs. in l. iuris ignorantia, C. qui admitti, & plures referens D. Covar. in reg. poſsſseſsſs. 2. p. §. 7. n. 12. Pet. Gilken. de pręſcriptpræſcript. 2. par. mem. 1. cap. 3. num. 2. & 7. Ioan. Garcia de nobilit. in initio, num. 17. Barthol. Medina in 1. 2. quæſst. 74. art. 5. & quęſtquæſt. 76. art. 2. & quæſst. 94. art. 2. Scho. in 2. diſst. 22. Valencia diſsput. 2. quæſst. 3. punct. 6. & q. 5. & Mart. Delr. in diſsquiſsit. mag. lib. 4. c. 4. q. 5. ſsect. 2. pag. 334.

Quibus conveniunt, quæ tradit, & latè probat Menchac. lib. 1. controverſs. illuſst. cap. 9. num. 19. & cap. 10. num. 2.

^† docens, ex bello etiam iniuſsto, ſsi publicè indictum ſsit, dominiũdominium non ſsolùm captivorum, ſsed etiam reliquarum rerum Prinicipibus quæri. Et quamvis poſsteà ſsubdat, id omne plenè reſstituendum eſsſse, ſsi perperam acquiſsitum fuerit, quod etiam amplecti videtur Sylveſst. verb. Bellum, quæſst. 9. & 10. Caietan. in 2. 2. quæſst. 16. art. 1. Victoria in relect. de iure belli, num. 33. Sotus lib. 4. de iuſst. & iure, quæſst. 7. art. 2. Valencia 3. tom. diſsput. 3. quæſst. 16. punct. 2. in fine, col. 718. & Mag. Lorca in 2. 2. ſsect. 7. diſsput. 55. ex num. 1. cum ſseqq. tenentes, quòd ſsi bellum fuerit per ſse quidem iniuſstum, per accidens autem iuſstum ob invencibilem ignorantiam, tunc poſsteà cognitâ veritate, ea ſsolùm reſstituenda erunt, quæ ſsuperſsunt adhuc ſsalva, aut in quibus ſsit factus quis ditior: non autem ea, quæ bonâ fide deſstructa, aut conſsumpta ſsunt, de quibus etiam latè noviſssimè agit Ægid. Bened. in l. ex hoc iure, 1. tom. cap. 1. ex n. 9. Et

^† conducit, quod in ſsimili tradit Petr. Navarra de reſstit. lib. 3. cap. 4. à num. 181. |

p. 669

cum ſseqq. ubi plures Theologos allegans, concludit, quòd accipiens alienum bonâ fide, & titulo habili à non domino, ſsi poſsteà comperiat, rem eſsſse alienam, efficitur malęmalæ fidei poſsſseſsſsor in foro conſscientiæ, & peccat mortaliter detinendo, & tenetur ad reſstitutionem, quem ex noſstris refert & ſsequitur Blaſsius Flores de Mena lib. un. pract. qq. q. 6. §. 2. n. 15. fol. 57. Hæc tamen

^† in noſstro caſsu non procedũtprocedunt, qui valdè diſssimilis eſst, cùm eo prædicta bona fides tot conſsilijs innixa, & tot iuris utriuſsque titulis ac rationibus fulta, inconcuſssè per longum, & longiſssimum tempus perſseveraverit, imò iam centenariam præſcriptionẽpræſcriptionem exceſsſserit, poſstquàm omne vitium elui, & omnem prorſsus actionem, vel repetitionẽrepetitionem ſsopiri, apertè docent Impp. in. l. ſsicut, & l. omnes, C. de præſscript. trig. vel quadr. ann. & Romani Pontifices in cap. de quarta, cap. ad aures de præſscription. cap. 1. A & 2. dilecto 15. quæſst. 3. Etenim

^† licèt præſscriptionem impium præſsidium, & improbam temporis allegationem appellet Iuſstin. Imp. in Novell. conſstit. 9. §. 1. quam citat Petr. Gilkenius in tract. de præſscrip. 1. part. cap. 1. num. 5. & Everard. Broncorſst. cent. 4. antinomiar. aſsſsert. 2. Et regulariter

^† melius ſsit nullum titulum allegare, quàm invalidum, aut defectuoſsum, ex his, quæ latè adducit Ægid. Bellamera deciſs. 50. & deciſs. 113. & clariùs deciſs. 287. & 393. Felinus in cap. cùm ordinem de reſscript. col. 2. Oſsaſscus deciſs. Pedem. 101. num. 31. & alij relati à Cardinali Tuſscho pract. concluſs. iur. verb. Titulus, concluſs. 312. Id quidem ubi mala ſsides & titulus omnino iniuſstus, aut ineptus intervenit, intelligi debet. Vbi tamen præſscriptio bonâ fide, & iuſstis initijs inchoata, & perfecta eſst, nihil amplius ad legitimam rei poſsſseſsſsæ retentionem deſsideratur, ita ut

^† etiam ſsi mala fides poſst completam præſscriptionem ſsuperveniat, res præſscripta reſstitui non debeat, ſsive iuris civilis, ſsive Canonici regulas attendamus, ut cum magis vera, & communi Opinione decidit gloſsſsa in cap. vigilanti, & in cap. ult verb. Temporis, de præſscrip. ubi Innocent. Hoſstienſs. Abb. Baldus, Felinus, Butrius, Collectarius, & alij, Dynus, Ioan. Andre. Ancharr. Philip. Francus, & Pet. Pechius in reg. poſsſseſsſsor de reg. iur. in 6. Didac. Covar. ibîdem 3. part. §. 2. num. 1. Bart. in Extravag. ad reprimendum, verb. Denuntiationem, Angel. in l. 1. C. de iudicijs, numer. 59. Iaſs. in l. diviſsionem, C. de iur. & facti ignor. & innumeri alij, quos referunt & ſsequuntur Tiraquel. in tract. ceſsſsante cauſsâ limit. 12. num. 16. Mencha. lib. 2. controverſs. illuſst. cap. 74. num. 1. Franc. Balbus de pręſcrippræſcrip. 2. part. 3. part. princip. quæſst. 9. num. 1. Everard. Broncorſst. antinom. cent. 4. aſsſsert. 7. Hieron. Zevallos cõmuncommun. contra comm. quæſst. 657. per totam, & quæſst. 729. num. 20. Ioan. Garcia de nobilit. gloſs. 6. num. 5. & noviſssimè ac latiſssimè Pet. Gilkenius, qui utriuſsque opinionis Auctores, & argumenta recenſset in eod. tract. 2. p. memb. 2. c. 8. per totum. Et ex Theologis idem probant, & defendunt D. Thom. quodlibeto 12 articul. 24. Scotus, Paludanus, & Maior. in 4. Senten. diſst. 15. quęſtquæſt. 11. Domin. Sotus lib. 4. de iuſst. & iure, quæſst. 5. art. 4. Angel. in ſsumma verbi Præſscriptio, § 26. & Sylveſster eodem verbo num. 13.

Qui inter alias rationes eas præcipuè conſsiderant, quòd

^† cùm mala fides ſsit ſscientia rei alienęalienæ, hæc poſst cõpletamcompletam præſscriptionem nocêre non poteſst, cùm iam ex iuris diſspoſsitione res effecta fuerit, quæ ab eo amplius avocari non poteſst; cùm is,

^† qui auctoritate iuris quid poſssidet, iuſstè, & benè poſssideat ſsecundùm D. Auguſst. in c. quid dicam 14. q. 4. l. iuſstè poſssidet, D. de acquir. poſsſs. l. 14. §. 1. D. de religioſs. & ſsumpt. fun. ibi: Quia bonæ fi|

p. 670

dei poſsſseſsſsor eſst, & dominium iuſstum habet, qui auctore iudice comparavit. Vnde ſsumpta eſst regula iuris, quæ habetur in l. qui auctore 137. D. de regul. iuris, ubi Pet. Fab. Rævard. & alij plura notarunt. Lex

^† namque magis noſstrarum rerum domina cẽſeturcenſetur, quàm nos ipſsi, vel ulli privati domini, cùm ſsit omnium Regina, l. 2. D. de legib.

Et quamvis in multis caſsibus iuris regula militer, quâ docemur, quòd ceſsſsante cauſsâ ceſsſsat effectus:

^† illa tamẽtamen non obtinet, cùm diſspoſsitio ſsuum effectum ſsortita eſst, l. ſsancimus, C. de ad min. tut. ibi: Non enim debet, quod ſsecundùm leges factum eſst, ex alio eventu retractari. Quia

^† actus perfecti, & abſsoluti per impedimentum ſuperveniẽsſuperveniens minimè vitiantur, l. inter ſstipulantem 83. §. ſsacram, ubi Iaſs. & cæteri de verbor. oblig. l. in ambiguis 186. §. non eſst novum, D. de regul. iur. ubi Decius, Maynerius, Cagnol. Rævard. & Petr. Faber. cap. factum legitimè, de regul. iur. in 6. cum innumeris alijs congeſstis a Petr. Pechio ibîdem, Corraſsio in l. pro parte, num. 10. D. de ſservit. & Anton. Gomez lib. 2. var. cap. 10. num. 21. Tiraquel. ubi ſsup. limit. 12. Claud. Prato Gnoſseon general. iur. lib. 6. tit 7. cap. 3.

Quibus non adverſsatur,

^† quod aliqui forſsitan antiquis, vel modernis tẽporibustemporibus hanc Indiarum conquiſsitionem in dubium vocaverint. Nam cùm Reges noſstri ſsuprà dictis conſsultationibus ducti, ſsemper bonam fidem habuerint, ea duntaxat cõſiderandaconſideranda eſst, quia

^† in his, quæ ad bonam fidem & animi ſsententiam pertinent, propriũproprium iudicium ſspectandum eſst, non alienũalienum, & magis facti quæſstio, quàm iuris verſsatur, ut docet text. egregius in l. 1. §. Iulianus, D. de itinere, actuq́ue priva. & in l. bonæ fidei 48. §. per contrarium, D. de acquir. rer. dom. ubi id tanquam ſsingulare notant Alber. num. 1. & Bart. num. fin. & idem Bart. & Salicet. per text. ibi in l. penult. C. de eviction. cum alijs, quæ tradit Ioan. Garcia de nobilit. in intio, num. 15. & 16. Et

^† credulitas probabilis habet vim tituli ut notanter docet Aretin. conſs. 42. in fine, Alex. conſs. 24. num. 19. & ſseqq. vol. 5. Mandellus conſs. 64. num. 57. & ſseqq. vol. 1.

Præſsertim ubi in præſscriptione triginta, aut quadraginta annorum verſsamur,

^† in qua, cùm titulus neceſsſsariò non requiratur, d. l. ſsicut, & dict. l. omnes, l. cùm notiſssimi, & l. penult. §. 1. C. de pręſcrippræſcrip. trig. vel. quadr. dict. c. de quarta, & cap. ad aures de præſscrip. cap. cùm Eccleſsia Sutrina de cauſs. poſsſs. cap. pervenit, de empt. & vend. ubi Iacob. Butrius, & Imola, cum multis alijs, quæ latè adducunt Paul. de Caſstro conſs. 152. Roman. conſs. 123. Craveta conſs. 165. num. 13. & in tract de antiq. § materia, num. 7. & Petr. Gilkenius de præſscript. 2. par. memb. 1. cap. 3. ex num. 8.

^† Quilibet etiam putativus, & illegitimus ſsufficit, & bonam fidem inducit, quamvis poſsteà invalidari poſssit, aut per errorem iniuſstum obrepſsiſsſse dicatur, ut benè poſst longam diſsputationem reſsolvunt Abbas in cap. auditis, num. 8. de præſscrip. Felinus in dict. cap. de quarta, num. 27. & ſseqq. eod. tit. Balbus in tract. de præſscrip. 2. part. 3. part. princip. & in repet. l. Celſsus, num. 12. D. de uſsucap. quam in calce eiuſsdem tractatus adiecit Mencha. lib. 2. controver. illuſst. cap. 77. à num. 14. Covar. in reg. poſsſseſsſsor. 2. part. §. 7. ex num. 5. verſs. Secunda concluſsio, Burgos de Paz conſs. 41. num. 13. Molina de primog. lib. 2. cap. 6. à num. 68. Oſsaſscus deciſs. Pedemon. 160. num. 10. & deciſs. 101. numer. 31. Sarmient. lib. 1. ſselect. cap. 6. num. 3. Menoch. conſs. 2. num. 341. & plures alij relati à Franc. Vivio 1. tom. commun. opin. verb. Præſscriptio, & verb. Titulus, Pinelo, & eius additionatore in auth. niſsi tricennale, num 12. C. de bon. mater. & Petr. Gilkenius ubi ſsuprà, & noviſssimus Ægidius |

p. 671

Benedictus, qui cùm hæc typis darem ad meas manus pervenit, in l. ex hoc iure, D. de iuſstitia & iure, 1. p. c. 3. num. 23. & 24. Quinimo, ſsi titulus probabilis, & tolerabilis ſsit, & per errorem iuris, aut etiãetiam facti dubij cõflatusconflatus, in quacunq;quacunque præſscriptione etiãetiam ordinaria, & quæ titulũtitulum deſsiderat, ſsufficere poterit, ut per tex. in c. cùm dilectus de cõſuetudconſuetud. probant communiter omnes ſscribentes ibîdem, & in dict. cap. de quarta de præſscrip. poſst gloſs. ibi verbo, Se poſsſse tueri, & reſsolvit Covar. vbi ſsup. n. 9. Molina n. 69. Menoch. num. 305. Vivius pag. 280. Pinel. d. num. 12. verſs. In iurisperito, & in l. 2. C. de reſscind. 2. p. cap. 4. num. 40. & Gilkenius, qui plurimos refert ubi ſsuprà num. 2. & 3.

CAPVT III. In quo specialius de eodem praescriptionis titulo agitur, eiusque virtute etiam maris tractus, & littora quaeri, & aliorum in illis navigationes, & negotiationes prohiberi posse, probatur.

CAPVT III. In quo ſspecialius de eodẽeodem præſscriptionis titulo agitur, eiuſsq́ue virtute etiam maris tractus, & littora quæri, & aliorum in illis navigationes, & negotiationes prohiberi poſsſse, probatur.

SVMMARIVM Capitis III.

1 Præſscriptio aliquando ſsumitur pro uſsucapione, & acquiſsitione.
2 Præſscriptionis frequentior acceptio, exceptionem, & retentionem ſsignificat.
3 Præſscriptionis variæ definitiones, remiſssivè.
4 Vſsucapio à Cicer. & I. C. appellatur finis litium.
5 L. 1. D. de uſsucap. & l. ult. D. pro ſsuo illuſstrantur.
6 Præſscriptio non eſst contra æquitatem naturalem.
7 Lites minui, & finiri maximè expedit Reip. propter earũearum damna & diſpẽdiadiſpendia.
8 L. 4. verſs. Non tamen, & aliæ quæ de litium execratione agunt, referuntur, & exornantur.
9 Themiſstoclis notabile dictum circa litium deteſstationem.
10 PræſcriptionẽPræſcriptionem de iure civili eſsſse, & ideò inter ſsupremos Principes locum habere non poſsſse, opinatur Menchaca, qui reprobatur.
11 Principes ſsupremi nõnon ligãturligantur iure civili, ſsed tantùm naturali, aut gentium.
12 Incognitus Auctor Maris liberi, argumento Menchacæ nimis exultat.
13 Glorioſsum victoriæ genus videtur, quod ex teſstimonio adverſsariorum elicitur, ex Claud. Mamertino.
14 Præſscriptio iuris gentiũgentium hodie dici poteſst, cùm omnes nationes ea utantur. Et num. 17.
15 Iuri gentium ea tribui poſsſsunt, quæ etiãetiam iure civili inducta ab alijs gentibus cõmunitercommuniter recepta fuerunt.
16 Præſscriptio attenta materia iuris gentium eſst, & ideò ius per eam quæſitũquæſitum à Principe tolli nõnon poteſst, ex Ant. Petra.
17 Petrus Gilkenius Menchacæ opinionẽopinionem ex profeſsſso impugnat, & damnat.
18 PræſcriptionẽPræſcriptionem cõtracontra, & inter ſsupremos Principes & Reſspublicas liberas dari, & practicari debere plura iura teſtãturteſtantur.
19 Principes ſsuis pactis ligantur, & eorũeorum contractus habent vim legis.
20 Præſscriptio habet vim pacti, & conſstituti, & habetur pro veritate.
21 Præſscriptionis iura & effectus inter nullos magis obſservari convenit quàm inter ſsupremos Principes. Et quare?
22 Regna omnia, & imperia ſsola antiquitatis tuitione ſsubſsiſstunt.
23 Præſscriptionem ſsi quis inter Principes tollat, bella graviſsſsima in mũdũmundum inijciet.
24 Bellorum damna multa ſsunt, & graviora, quàm quæ ex litibus privatorũprivatorum oriri poſsſsunt.
25 BellũBellum dicitur per antiphraſsim quaſsi minimè bellum, & alia eius etymologia ex Caſssiodoro.
26 Principes melius faciũtfaciunt ubi ratione potius & iure, quàm armis & bellis ſsuas lites componunt, & Caſssiodori verba hoc graviter ſsuadentia.
27 Incognitus quibus rationibus impugnet ius navigationis maris Indici, quod noſstri Reges ſsibi præſsumunt.
28 Mare & littora maris gentium iure communia omnium eſsſse dicuntur.
29 D. Ambroſs. locus refertur, eos notantis qui maris ſsinus ſsibi applicare, aut acquirere cupiunt.
30 Ægid. Bened. & Seraph. Freitas Luſsitani, qualiter noviſssimè reſspondeant argumentis Incogniti.
p. 672
31 Maris ut terræ ius, cũcum prohibitione navigationis exterorum per Pontificem noſstris Regibus concedi potuit.
32 Papa fecit, ergo potuit, valet cõſequẽtiaconſequentia
33 Pontifex Romanus repræſsentat perſonãperſonam Noë, & Chriſsti, qui habuerũthabuerunt poſsſseſssionem, & dominium maris.
34 VenetorũVenetorum Reſspublica habet ius maris Adriatici ex donatione Alex. III. R. PõtPont. & plenè de eius hiſstoria, & an certa ſsit?
35 Maris & littorũlittorum proprietas licèt in univerſsum à nemine occupari, vel acquiri poſsſsit, eorũeorum tamen protectio pertinet ad Principies, quorum territorijs adiacent. Principes ſsupremi poſsũtpoſsunt exercere imperiũimperium collectas, & vectigalia imponere in mari, & portubus ſsui territorij, ibidem.
36 Maris varios ſsinus vel tractus proprio iure ſsibi vendicant plures Principes & Reſspublicæ liberæ, qui referuntur.
37 Mare venit ſsub nomine territorij.
38 Mare ſsæpè ſsumit nomẽnomen à terris finitimis & in eo ſsummè oportet delicta cohibere.
39 NautarũNautarum & maritimorũmaritimorum hominũhominum fera & improba natura eſst, & quare?
40 Princeps conceſsſso caſstro, concedere videtur ius quod habet in mari, & in aquis ex doctrina Innocentij.
41 Maris iuriſsdictio an etiam ad loca remota extendatur?
42 Maris ſsicut & aridæ confines aſsſsignari poſsſsunt, & an proprius pertinentiæ vocentur?
43 Aëris elementum eſst cõmunecommune omniũomnium, & nihilominus habemus ius in cœlo, quod eſst ſsupra domus noſstras vel fundos.
44 Immunitate Eccleſsiaſstica gaudet qui in aere ſsupra cœmeteriũcœmeterium ex feneſstra pẽdẽspendens apprehenſsus fuit.
45 Tributa pro aere & umbra aliqui Imperatores exegerunt.
46 Lex deprecatio ad l. Rhod. de iact. in illis verb. Lex autem maris, exponitur.
47 Leges ut quis in aliquo loco dare poſssit, eius Imperium habere debet.
48 Maris dominiũdominium nõnon pertinere ad ImperatorẽImperatorem ridiculũridiculum eſst ſsecundùm Alciatum.
49 Leges Rhodiæ, & aliæ de mari, & rebus ad mare & navigationes pertinentes à diverſsis Principibus latæ arguunt eos in ipſso mari imperium habere.
50 Mare, & maris littora hodie ex communi totius Orbis uſsu, in dominio & iure Principum eſsſse videntur.
51 Maris Imperium in Romanis agnoſscit Virg. Claud. & alij.
52 Ezechiel locus exponitur, ubi inſsulam Tyri, dominam maris eſsſse dicit.
53 Tyria maria adagium unde natum?
54 Maris primũprimum dominum Minoëm facit Strabo, & Diodor. NeptunũNeptunum, & quare?
55 Navium inventores primi qui fuerint?
56 Reges Hiſspaniæ iuſstius quàm Neptunus ſse maris Oceani dominos vocare poſsſsunt, & quare?
57 Maris & littorũlittorum uſsus omnibus cõpetitcompetit.
58 CõmuniaCommunia quæ ſsunt, præoccupãtipræoccupanti cedũtcedunt.
59 Procuratores vel executores ſsi duo aut plures in ſsolidum fuerint nominati, qui præoccupaverit, ſsolus aget.
60 Iuriſsdictionem qualiter quis acquirat, eam exercens in loco, quem non conſstat eſsſse de alterius iuriſsdictione?
61 Præoccupatio loci cõmuniscommunis per Principem facta, ei dominium tribuit.
62 Præſscriptio longi tẽporistemporis ſsufficiens videtur ad obtinenda loca iure gentium publica vel communia.
63 L. ſsi quiſsquam de diverſs. & temp. præſscrip. & l. ſsanè ſsi maris, D. de iniurijs expenduntur & illuſstrantur.
64 Principes ſsupremi interdictis non indigent ad iura ſsua retinenda vel recuperanda, cùm ipſsi ſsibi ius dicant.
65 L. fin. D. de uſsucap. explicatur, & conciliatur cum d. l. ſsi quiſsquam.
66 Ius in mari vel alio loco publico longa poſsſseſssione quæſitũquæſitum, interim durat, dum quis eo uti non deſsinit.
67 Maris vel alterius loci publici poſsſseſssioni, longo tẽporetempore præſscriptæ, qui inſsiſstit, alterum eodem iure uti prohibet.
68 Piſscandi & venandi ius an, & qualiter licitè in locis iure gentiũgentium communibus, quæri poſssit, & alijs prohiberi?
69 L. 1. & 2. & aliæ tit. 8. lib. 7. recop. quæ de piſscatione agunt, declarantur.
70 Navigatio maris Indici iuſstè à noſstris |
p. 673
Regibus alijs nationibus prohibetur.
71 Præſscriptio 30. vel 40. annorum cum titulo conceſssionis Pontificiæ ſsufficit ad quærendum ius maris Indici.
72 Præſscriptio Imperij & navigationis IndiarũIndiarum non ſsolùm eſst quadragenaria, ſsed plus quàm centenaria & immemorialis.
73 Centenaria præſscriptio eſst potentior quàm immemorialis.
74 Præſscriptio immemorialis eſst ſsufficiens ad aequirendum non ſsolùm uſsum ſsed & dominium maris, & littorum publicorum.
75 Veneti præſscriptione immemorabili defendunt dominium, & gabellas maris Adriatici.
76 Præſscriptio immemorialis habet vim tituli & privilegij, & operatur plures alios effectus.
77 Præſscriptio immemorabilis nunquam cenſsetur excluſsa.
78 Bona fides requiritur etiãetiam in præſscriptione immemorabili.
79 Reges noſstri ſsemper bonam fidem habuerunt in conquiſsitione & retentione Imperij Indiarum.
80 Bonæ fidei poſsſseſsſsor eſst etiam ille, qui habet conſscientiam dubiam.
81 Poſsſseſsſsor in dubio potius debet ſsibi ipſsi favere, quàm diſsſsuadere, ex notabili doctrina Baldi.

SEd quando de vi, & effectu pręſcriptionispræſcriptionis circa hanc Indiarum retentionem, de qua loquimur, agere cœpimus, operepretium erit eundem titulum ſspecialius, adhuc, & diligentius examinare, & à vanis quibuſsdam Novatorum calumnijs defendere. Eſst enim

^† tum ad acquirendum uſsitatiſssimus, quatenus præſscriptio ſsumi ſsolet pro uſsucapione, ſsive modo acquiſsitionis, qui ex longa poſsſseſssione procedit, ut in l. ei a quo 21. & l. fin. D. de uſsucap. l. ſsi duo 23. §. 1. D. de iur. iurand. l. 3. D. de requit. reis, l. qui alienam 54. D. de evict. l. quinque pedum, C. fin. regund. cum alijs traditis à Connano lib. 3. comment. cap. 11. numer. 2. Prateio, Briſsſson. & Calino de verbor. ſsign. verb. Præſscriptio, Cuiac. & Hotman. in principio inſstitution. de uſsucap. ubi etiam Vulteius numer. 6. & 10.

Tum

^† verò, maximè efficax ad retinendum, cùm præſscriptio propriùs, & frequentiùs pro exceptione ſsumatur, quęquæ ex definito tempore ſsubſstantiam capiens, poſsſseſsſsorem dominum efficit, & plenam ei in poſsterum ſsecuritatem indulget, ut conſstare poterit ex l. 1. D. de uſsucap. l. ult. D. pro ſsuo, l. cùm notiſssimi, C. de pręſcriptpræſcript. 30. vel 40. an. l. 1. C. de commun. rerum alien. cap. vigilanti, de præſscript. Et

^† ex varijs ipſsius præſscriptionis definitionibus, quas tradit gloſsſs. in cap. in ſsumma 4. quæſst. 3. Panormit. Felin. Alciat. & alij in rub. de præſscrip. Dom. Covarruvias in regul. poſsſseſsſsor. 1. part. relect. cap. un. numer. 4. Connan. Briſsſson. & alij ubi ſsuprà. Parlador. lib. 1. quotid. §. 1. Donel. lib. 5. comment. cap. 4. & lib. 22. cap. 1. ubi Oſsuald. qui alios adducit, & Petr. Gilken. in tractat. de præſscription. 1. par. cap. 2. num. 21. & ſsequentibus.

Vnde

^† meritò Cicero in Orat. pro Cecina uſsucapionem appellat finẽfinem ſsolicitudinis à periculo litium, & I. C. in dict. l. 1. D. de uſsucapion. l. ultim. D. pro ſsuo, princ. inſst. de uſsucap. bono publico inductam eſsſse teſstantur, ne rerum dominia ſsint in incerto, & ut ali|

p. 674

quis litium finis eſsſset, quęquæ loca

^† latè exornant DD. præcipuè Alciat. & Beroius in dicta rubrica de præſscription. Theologi omnes in 4. distinct. 5. Summiſstæ, verb. præſscriptio, Fortun. Garſsia in l. 1. De. de iuſstitia & iure, Balbus in tractat. de præſscript. 1. part. quæſst. 5. Covarruvias ubi ſsupr. 3. part. in princip. Pinel. in authent. niſsi tricennale num. 39. C. de bon. matern. Menoch. de arbitrar. quæſst. 49. Petr. Gregor. lib. 40. Syntag. cap. ultim. Rævard. ad leg. Scribon. capit. 3. Donel. dict. lib. 5. cap. 3. Angel. Matthæacius de via & ratione iuris, lib. 1. cap. 11. num. 10. Everar. Broncorſst. cent. 4. antinom. cap. 2. & plures alij relati à Gilken. ubi ſsupr. 1. part. cap. 1. ubi oſstendunt, præſscriptionis

^† beneficium non eſsſse contra æquitatem naturalem, reprobatâ Accurſs. ſsententiâ, qui ſsecus exiſstimavit in dict. l. 1. D de uſsucap. cùm ex ea, inter alia, prędictumprædictum commodũcommodum finiendarum, vel minuendarum litium reſsultet.

Quod vel ad oſstendendam eius uti

*litatem & neceſssitatem ſsufficeret, cùm nihil magis providi quique Legislatores, & Rerumpublicarum gubernatores curare debeant, & ſsoleant, quàm ut litibus finis imponatur, propter dãnadamna, incommoda & diſspendia, quæ ex illis reſsultant, & generantur, ut

^† conſstat ex text. in l. 4. verſsic. Non tamen, D. de alienat. iud. l. 3. §. tametſsi, D. de recep. arb. l. ſservus 19. verſsic. Sed ſsi, D. de obligat. & action. l. 1. C. de novo Cod. faci. cap. finem litibus, de dolo & contum. Clement. diſspendioſsam, de iudicijs, cum alijs latè congeſstis à Luca de Penna in l. litibus, C. de agricol. & cẽſitcenſit. Cattel. Cota in memor. verb. Lites citò, Sylva nupt. lib. 6. num. 8. cum ſequẽtiſequenti, Tiraquel. de retract. lignag. §. 8. gloſsſs. 7. ex num. 20. Tiber. Decian. reſsponſs. 70. numer. 39. vol. 3. Hiſstor. fori Roman. lib. 5. cap. 17. Balduin. in prolegom. ad tit. inſst. de action. Briſsſson. verb. Litibus teri, Radulphus Fornet.

lib. 3. rer. quotid. cap. 1. Gilken. dict. cap. 1. num. 38. & Cardin. Tuſscho practic. concluſs. iur. litt. L. concluſs. 383. & 384.

Quibus addo

^† ThemiſtoclẽThemiſtoclem, qui, ut refert Ælianus lib. 9. de var. hiſst. pag. mihi 152. dicere ſsolebat, quòd ſsi duæ ſsibi monſstrarentur viæ, una quæ ad tribunal, altera, quæ ad inferos tenderet, libentiùs multò hanc, quàm illam ingrederetur. Quamvis hoc dictũdictum Demoſstheni tribuat Pet. Nannius in Polyanthea, verb. Regnum, ad finem, pag. mihi 714.

Neque

^† his aliquid officiet, aut tituli, de quo agimus, vires & auctoritatem comminuet, nova opinio Ferdin. Menchacæ lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 55. num. 28. & cap. 89. num. 32. ubi probare intendit, præſscriptionem inter Supremos Principes locum habere non poſsſse, eò quòd iure civili inventa dicatur, dict. princ. inſst. de uſsu cap. quo

^† eiuſsmodi Principes non ligantur, l. Princeps, D. de legib. ſsed tantùm naturali, aut gentium, ſsecundùm doctrinam Baldi in l. 1. D. de conſst. Princip. Alex. conſs. ult. lib. 4. col. 7. & Anton. de Butrio in cap. quæ in Eccleſsiarum, col. penult. de conſstit.

Nam

^† licèt hic argumento nimis exultet Incognitus in tractat. Mare liberum, ut refert Seraph. Freit. de Imper. Aſsiat. cap. 13. numer. 2. quaſsi, qui nos auctoritate Hiſspani Doctoris cõvincatconvincat, ut enim dixit

^† Claud. Mamertinus lib. 11. cap. 10. relatus à Iuſsto Lipſsio adverſs. Dialogiſst. cap. 22: Glorioſsum victoriæ genus eſst, ab eo cum quo decertem, arma capere, quæſsitumq́ue adverſsario teſstem, illinc ſstare & iſsthinc dicere. Facilè tamen ei reſspondetur ab eodem Freitas cap. 14. numer. 1. præſscriptionem

^† etſsi fortè civili Romanorum iure originem, & temporis pręfinitionempræfinitionem acceperit, cùm tamen ab aliquibus nationibus, anteà etiam cognita fuiſsſset, & poſsteà ab omnibus cõmunicommuni conſsenſsu recepta reperiatur, iu|

p. 675

ris gentium reputari debere, ex

^† latè traditis à Iaſs. in l. ex hoc iure, num. 46. & ſsequentib. D. de iuſst. & iure, Dom. Covarr. in d. reg. poſsſseſsſsor. 1. par. §. 1. num. ult. & lib. 1. var. cap. 5. ad. fin. Pinel. in rubr. C. de reſscind. vend. 1. part. cap. 1. Alvar. Valaſsc. de iure emphyt. q. 3. num. 2. D. Ant. Pichard. in rubr. inſst. de empt. & vend. num. 19. & noviſssimè Ægid. Bened. in d. l. ex hoc iure, cap. 8. à num. 6.

Vltra quos

^† eandem ſsententiam tenet Pet. Ant. Petra in tract. de poteſst. Princip. cap. 25. num. 34. ubi adverſsus Rebuf. defendit, præſcriptionẽpræſcriptionem, attentâ materiâ iuris gentium eſsſse, argum. l. adeò, §. prætereà, verſs. Planè ſsi lõgiorilongiori tempore, D. de acq. rer. dom. atque adeò ius per eam quæſsitum, per Principem tolli non poſsſse.

Et magis in

^† noſstris terminis Petr. Gilken. d. tract. de. præſscript. 3. p. c. 11. ubi ex profeſsſsò contra prędictãprædictam MenchacęMenchacæ opinionẽopinionem ſscribens, ac diſputãsdiſputans, rectè concludit, nullam ſsub toto Chriſstiano nomine regionem eſsſse, quæ uſsucapionis, vel præſscriptionis iura, ſaltẽſaltem propriâ lege, aut conſsuetudine nõnon admiſserit. Et nedum

^† unam, verũverum infinitas penè leges extare, quibus edocemur, contra Principes, præſscriptionis vires locum habere, ſsive ius Civile, ſsive ius CanonicũCanonicum intueamur, ſsive ſspectemus perſsonam Imperatoris, ſsive Romani Pontificis, ut conſstat ex l. in omnibus, l. intra quatuor, D. de diverſs. & tempor. præſscript. l. 2. C. de vectigal. & commiſs. l. querelam, D. de falſsis, l. fin. C. de fund. patrimon. lib. 11. cap. cum nobis, capit. ad audientiam, capit. diligenti, de præſscription. iunctis alijs, quæ latè congerit Abbas cõſilconſil. 82. lib. 1. & conſs. 62. lib. 2. Socin. regul. 28. & Cardinal. Tuſschus littera P. concluſs. 534. num. 13. & ſsequentibus. Hocq́ue admitti etiãetiam, & probari debere, ubi inter Reges, civitates, aut provincias liberas, contentio aliqua orta ſsit, quæ immemorabilis temporis ſsuffragio ſsublata dicatur, ſsive lis ſsit de rebus privatis, ſsive de publicis, aut Regalibus, vel confinibus.

Etenim ſsi

^† pactum, aut contractus Principes obligat, l. Cæſsar, D. de publican. cap. 1. de probat. imò & vim legis habere dicitur, l. donationes, quas Divus 26. C. de donat. inter. cum innumeris, quæ refert ipſse idem MẽchacaMenchaca lib. 3. De ſsucceſsſs. creat. §. 26. ex num. 2. Cened. in collect. 167. Ad Decretal. ſsup. dict. cap. 1. de probation. DD. in l. 1. & in l. conventionum, D. de pact. ubi Duarenus, & Ioan. Horozcus, & elegantiſssimus Ferdin. MẽdoçaMendoça, 1. part. cap. 5. Pinel. in rubrica, C. de reſscind. 1. par. cap. 2. Dom. Greg. Lopez Madera lib. ſsingul. animadverſs. iur. civil. c. 35. Morla in empor. iur. ſsuper titul. de pactis, quæſst. 1. ex numer. 67. Everard. Bronc. antinom. centur. 1. cap. 11. & Vincent. Cabotius lib. 2. variar. diſsput. cap. 10. Cur non dicemus antiquitatis prærogativam, utrique populo, vel Principi competere? Cùm

^† vetuſstas habeat vim pacti, & conſstituti & legis, l. hoc iure, §. ductus aquæ, D. de aqua quotidiana, & æſstiva, l. in ſsumma, in principio, & §. 1. & l. ultima, D. de aqua pluvia arcenda, l. quominus, D. de fluminib. ubi Bartolus numero 99. Antonius Gabriel commun. opinion. titulo de præſscription. conſsluſs. 1. numer. 76. & plurimi alij, quos refert & ſsequitur Brunorus à Sole in locis communib. verbo, Præſscriptio, pagina 874. Imò & pro veritate habeatur, ſsecundùm gloſsſs. in l. 1. C. de ſservit. & aqua, l. ſsi pupillus, §. fin. de adm. tut. Bald. in l. cùm cauſsam, numer. 5. de probat. Felin. in rubrica de præſscription. num. 3. verſs. Fallit, & in cap. cùm acceſssiſsſsent, num. 48. de conſstit. Pariſs. conſs. 27. num. 33. vol. 1. Bald. conſsil. 13. lib. 4. Socin. conſsil. 86. num. 12. lib. 1. & 166. num. 12. lib. 2. & Peregr. de iure fiſsci, lib. 8. num. 12.

Quibus

^† ( & ſsanè nõnon minus efficaciter) addere poſsſsumus tãtũtantum abeſsſse ut iu|

p. 676

ris civilis regulis, hoc eſst boni & æqui rationibus adverſsetur, quòd inter ſsupremos Principes præſscriptionum iura ſserventur, ut potius inter nullos alios magis cuſstodiri & obſservari debeant. Nam ſsi ratio excuſsandarum vel minuendarum litium inter privatos præſscriptionem induxit, ut ſsuprà retulimus, longè fortius ad Principum cauſsas eandem porrigere convenit: cùm omnes

^† ipſsorum ditiones, hac ſsolâ, ut plurimum, antiquitatis tuitione ſsubſsiſstant, ut diximus ſsup. lib. 2. cap. 6. n. 43. & ſseq. & cum Bellarm. Molina, & alijs probabimus infr. cap. ſseq. ex n. 36. & de Indijs noſstris loquens Ioſseph. Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsal. cap. 11. & lib. 3. cap. 3. & Seraph. Freit. de Imp. Aſsiat. c. 14. n. 1. 6. & 7. ¶ Cuius

^† vim, & effectũeffectum ſsi quis temerariâ doctrinæ novitate convellat, nihil aliud quàm bellorum ſsemina, quibus totus mundus ardeat, in Orbem inijciet, quorũquorum

^† quãtaquanta ſsint damna, & quàm exitialia, privatorumq́ue litibus graviora, latè, aliud agentes, proſsequimur infr. hoc lib. cap. 6. num. 42. & ſseqq. & noviſssimè oſstendit Balth. Chavaſs. lib. 2. de perfect. pruden. cap. 8. §. 1. pag. 365. ubi proinde bellum ſsolis inexpertis dulce appellari, inquit:

^† ita vocatum eſsſse per antiphraſsim, quòd minimè Bellum ſsit; ſsicut Parcæ, quòd minimè parcant, & lucus, quòd minimè luceat, & montes quòd minimè moveãturmoveantur, quãquam etymologiam, licèt inter alias probet Ioan. Funger. in etymolog. Græco Latino, verb. Bellum, Caſssiodor. tamen lib. 1. variar. epiſstol. 30. à Belo Aſsſsyriorum Rege dictum exiſstimat, quòd is primus ferreum gladium produxerit, cùm anteà, inter ipſsos quoque adverſsarios, non eſsſsent armata certamina: ſsed pugnis ſsed laceſsſserent, unde & pugna nomen accepit; atque eapropter ſstatim bellum vocat: Conſsilium atrox, crudele præſsidium, ferinam certationem. Et

^† longè melius pios Principes facturos inquit, ſsi per legitimos tramites perſsequantur, quæ ad ſse pertinêre contendunt: Quid enim diſscrepat à peccante, qui ſse per exceſsſsum nititur vindicare? Impœnitenda eſst ultio, quæ de legibus venit, & excellenter videtur depulſsato triumphaſsſse, qui victor pronuntiatur à iudice. Et lib. 7. epiſstol. 3. In cauſsa poſsſsint iura non brachia, nam cur eligãteligant quærere violenta, qui præſsentia probantur habere indicia.

Sed adhuc (ut audio) Incognitus urget, &

^† eiuſdẽeiuſdem Menchacæ veſstigijs inſsiſstens, probare contendit, neq;neque PõtificięPontificiæ conceſssionis, neque occupationis vel præſscriptionis titulos noſstris Regibus proficere poſsſse, ſsaltem quoad acquirendum, vel retinendũretinendum maris, & littorum maris dominium, quod in his Occidentalibus regionibus ſsibi vendicant, & multo minus ad navigationes, & commercia extraneorum ad illas, & in illis interdicendas & impediendas. Eò quòd, ut ipſsi inquiunt, hæc omnia

^† iure gentium cõmuniacommunia ſsint, & ſsine eius violatione, ac tranſsgreſssione à nemine concedi, occupari, præſscribi, vel alijs prohiberi poſssint, iuxta text. in l. nemo igitur, D. de rer. diviſs. l. venditor, D. commun. præd. l. uſsucapionem 9. & l. fin. D. de uſsucap. l. quod in littore, D. de acquit. rerum domin. l. littora 51. D. de contrah. empt. l. 2. §. ſsi quis in mari, & l. littora 3. D. ne quid in loco pub. l. iniuriarum 13. §. ſsi quis me prohibeat, D. de iniurijs, §. & quidem, inſstit. de rer. diviſs. l. 7. tit. 29. part. 3. ibi: No lo pueda ningum ome ganar por tiempo, cum alijs, quæ ex Cicerone, Virgilio, Ovid. Plin. & alijs retulimus ſsup. lib. 2. cap. 20. num. 34. & ſsequentibus, & cap. 25. ex num. 37. uſsque ad finem. Quibus

^† arridens D. Ambroſsius lib. 5. Hexam. cap. 10. nimiãnimiam hãchanc ſuperbiãſuperbiam, ſsive cupiditatem aliquorum PrincipũPrincipum, qui etiãetiam ad maris ſspatia ſsuæ dominationis terminos extendere volunt, his verbis notare videtur: Spatia maris ſsibi vindicant iure mancipij, piſsciumq́ue iura, ſsicut vernacularum, conditione ſservi|

p. 677

tij ſsibi ſsubiecta commemorant: Iſste, inquit, Sinus maris meus eſst, ille alterius. Dividunt elementa ſsibi potentes. Et de Nabuthe cap. 3: Inducis mare intra prædia tua, ne deſsint belluæ, producis finem terræ, ne poſsſsis habere finitimum. Et eòdem reſspicit Balduin. in dict. §. & ſsiquidem, numer. 3. inquiens: Quo nunc ergo iure noſstri Principes, quod natura voluit eſsſse liberum & commune, ſservum propriumq́ue faciunt? Quo iure Venetis mare Adriæticum, Genenſsibus Liguſsticum ſservit?

Verùm

^† his argumẽtisargumentis plenè, poſstquam hęchæc ſscripſseram, reſspondiſsſse reperio Ægid. Bened. in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iure, 1. par. cap. 3. ex num. 13. & plenius Seraph. Freit. de Imp. Aſsiat. ex cap. 10. ad 15. dũdum LuſitanorũLuſitanorum navigationes ad Indiam Orientalem defendere curant, Luſsitani ambo, ambo quidem eruditione florentes, & ut cum Virgil. loquar Æneid. 6:

Et cantare pares, & reſspondere parati.

Sed nos, qui de Occidentalibus agimus, ut circa eas aliquid etiam præſstitiſsſse videamur, ultra ea, quęquæ ab illis tradita ſsunt, breviter reſpõdemusreſpondemus. Primò non

^† facilè concedendũconcedendum eſsſse Incognito, quòd Romani Pontificis donatio Hiſspaniæ Regibus facta, hoc ius Indici maris, & navigationum, ac littorum eius, etiam cum prohibitione aliorum concedere nõnon potuerit. Nam etſsi hoc admittat Seraph. ubi ſsup. cap. 12. Nos tamen pluribus hãchanc Romanæ ſsedis tẽporalemtemporalem in totum OrbẽOrbem poteſtatẽpoteſtatem adſstruximus ſsup. lib. 2. cap. 23. 24. 25. ubi ipſsas etiam Alex. VI. Calixti III. Nicolai V. & aliorum R. Pont. Bullas retulimus, quibus expreſssis verbis, maria quoque Indiarum, & ius aliorum navigationes in eiſsdem prohibendi, Caſstellæ & Luſsitaniæ Regibus conceſsſsa videmus. Vnde ut ibîdem ſsæpè probavimus, amplius apud Catholicos inquirendũinquirendum non eſst, cùm valeat conſsequentia, Papa

^† fecit, ergo potuit, de quo etiãetiam plenè agit Redoanus in tract. de ſspolijs Eccleſs. q. 7. §. occurrit, n. 51. & ſseqq. & Ant. Petra de poteſst. Princip. cap. 3. q. 4. n. 8. Et in ſspecie, quòd ad maris etiãetiam dominiũdominium concedendũconcedendum extẽdaturextendatur, probat Marta de iuriſsd. 1. par. cap. 26. num. 55. & magis expreſssè ac diſsſsertè Camill. Borrell. de præſst. Reg. Cathol. cap. 46. num. 230. & ſseqq. docens

^† Romanum PontificẽPontificem Noë, & Christi Domini perſonãperſonam repræſsentare, quorũquorum ille per arcãarcam, hic per lignũlignum Crucis mundũmundum ſservavit, & ex inveſstitura ſsibi à Deo ſsacta, maris dominium, ac corporalẽcorporalem poſſeſsionẽpoſſeſsionem accepit, iuxta illud Matth. 8. & Marc. 5: Quis eſst hic, quia venti, & mare obediũtobediunt ei? Et Lucæ 8. Hinc ſsurgens imperavit ventis, & mari, & facta eſst trenquillitas magna, & ambulavit ſsupra mare.

Neque hoc

^† novũnovum videri debet, vel ſsolo exemplo donationis Alex. VI. aut Caliſsti III. ſsubſsiſstere, cùm Sereniſssima Venetorum Reſspublica, ex ſsimili alia alterius Pontificis Alex. III. cõceſsioneconceſsione, & longa quaſsi poſsſseſssione, Adriatici maris dominium ſsibi præſsumat, & in eo iuriſdictionẽiuriſdictionem exerceat, & vectigaliũvectigalium cõmodacommoda exigat. Iniquiunt enim eiuſdẽeiuſdem Reipublicæ hiſstorici, & alij, qui ab ipſsis acceperunt, quòd cum prædictus PõtifexPontifex, furorem irati Friderici Aenobarbi Imperatoris ſsugiens, ſseſse Venetias contuliſsſset, ibi Sebaſstiano Zanæ Duci XL. à bello, quod in favorẽfavorem PõtificisPontificis contra ImperatorẽImperatorem geſsſserat, victori reverſso, victoriãvictoriam gratulatus, annulũannulum aureũaureum porrexit: Accipe (inquiens) Ciane, me Auctorem ipſsum mare hoc tibi pignore obnoxium reddito, quod tu, tuiq́ue ſsucceſsores quot annis ſstatuto die ſservabitis, ut omnis poſsteritas intelligat maris poſſeſſionẽpoſſeſſionem iure belli veſtrãveſtram eſsſse quandoque factam, atq;atque uti uxorẽuxorem viro, ita illud veſstro ſsubiacere imperio. Cuius tam memorãdimemorandi facinoris ſolẽniaſolemnia à Principe Venetorum, à Senatu, & univerſso Magiſstratuum ordine, purpurâ & oſstro induto, maximâ pompâ ſsolemniq́ue apparatu, ingenti civium, ac multarum cymbarum frequentiâ, apud littora |

p. 678

maris ſsingulis annis Aſscenionis Dominicæ die peraguntur, & aureo annulo Neptunum, marève ipſsum, ut uxorem viro ſsibi deſspondent, & ſsubarrhant, ut latè recenſsent Anton. Sabell. decad. 1. hiſstor. lib. 7. Villamontius lib. 1. ſsuæ peregrinat. cap. 34. Pet. Iuſstin. & Gabr. Simeon lib. 2. hiſst. Venet. Gaſspar Contaren. lib. 1. de rep. Venet. Nicol. Dolionus in compend. hiſstor. par. 3. Vannoz. 3. par. Politic. numero 8090. Ludov. Grotus Cæcus Adriæ, oratione 7. fol. 38. pagina 2. Martin. Delrius diſsquiſsit. Magic. lib. 4. cap. 2. quæſst. 6. ſsect. 3. & noviſssimè eum trãſcribẽstranſcribens Balth. Chavaſs. de perfect. prud. lib. 1. cap. 9. pag. 211. Qui tamen tres ultimi Auctores conceſssionis verba paulò aliter referunt, & ImperatorẽImperatorem, Pontifici adverſsum, non Fridericum, ſsed Othonem eius filium fuiſsſse perperãperperam tradunt. ¶ Et ex noſstris iuris Interpretibus, eiuſsdem donationis mentionem faciunt Petr. Gregor. lib. 3. Syntag. cap. 3. numer. 1. Marc. Mantua in Enchirid. rer. ſsingul. cap. 104. Angel. Matthæacius de via & ratione iur. cap. 36. num. 18. fol. 72. ThadęusThadæus Piſso Toacius in §. & ſsiquidem inſst. de rer. diviſs. qui allegat gloſsſs. in l. uſsum aquæ, C. de aquæ ductu, lib. 11. & latiùs Camill. Borrell. dict. cap. 46. num. 233. Peregrinus de iure fiſsci lib. 8. numer. 18. & ſseq. Ioan. Bapt. Lupus in tract. de illegit. comment. 3. §. 63. numer. 12. Seraphin. dict. cap. 10. numer. 32. Cardin. Tuſsch. practic. concluſs. iur. rom. 8. verb. Venetiarum, concluſs. 78. & ſseq. & melius Ioan. Franc. à Ponte in tract. de poteſst. Proreg. tit. de triremib. numer. 41. & ſseqq. & eruditiſssimus & nunquam ſsatis laudatus dom. Regens Ioan. Bapt. Valenç. Velazquez conſs. 100. num. 56. ubi benè advertunt, & notant, mirum videri, quòd huius cõceſsionisconceſsionis, nec à Romoaldo, Othone Friſsingenſsi, Gothifrid. Viterbienſsi illius tẽporistemporis ſscriptoribus, neque à Platina in vita dicti Alex. III. aut à recẽtioribusrecentioribus Chronologis mentio aliqua facta fuerit. Et ego addo, apud Illuſstr. etiam Cardin. Baron. nullatenus reperiri, quamvis totum ferè duodecimum tomum Annal. Eccleſs. in vita & geſstis huius Alexand. III. conſsumat, & anno 1177. §. 6. & §. 18. de eius fuga in Venetias agat, & de Roſsa aurea, & alijs gratijs & indulgentijs Sebaſstiano ZãcoZanco, & Reip. Venetorum ab eodem PõtificePontifice conceſssis.

Secundò reſspondeo,

^† regulariter quidem verum eſsſse, quod Incognitus tradit, mare nimirum & maris littora, & navigationem, ac commerciorum iura omnibus communia eſsſse, nullumq́ue ſsibi harum rerum dominium, vel proprietatem uſsurpare, vel occupare poſsſse. Neque enim tam latum & immenſsum æquor integram poſsſseſssionem, vel occupationem privatorum admittit, ut benè obſservat Vveſsemb. in §. 1. numer. 4. inſstit. de rerum diviſs. Hoc tamen non impedire, quin Imperatores, Reges & alij ſsupremi Principes, protectionem & iuriſsdictionem marium & littorum, ſsuis imperijs adiacentium, habeant, & cum inhibitione etiam aſsiorum exerceant, inibiq́ue leges ſstatuant, vectigaliaq́ue & portagia, prout ſsibi iuſstum viſsum fuerit, imponant & exigant. Quo reſspectu, nihil magis frequens, aut vulgare inter utriuſsque iuris Doctores eſsſse videtur, quam ut maris imperium, ad illum ſsupremum Principem pertineat, qui in continenti proxima imperat, ut etiam tetigi dict. lib. 2. cap. 6. num. 22. ubi plures ad hoc Auctores adduxi, & ultra eos, idẽidem graviter & doctè proſsequitur Baldus conſsil. 51: quæritur an Florentini? num. 2. lib. 4. probans mare dici de diſstrictu illius civitatis, vel loci, qui confinat cum mari, in quantum ſse extendit territorium terræ prope mare. Et hoc etiam proſsequitur idem Bald. in l. cùm proponas, de nautico fœnore, ubi de collectis & vectigalibus loquitur. Et abſsque dubio in mari |

p. 679

Mediterraneo procedere docẽtdocent gloſsſsa & Bartol. in l. ſsanè ſsi maris, D. de iniurijs, Iaſs. in dict. l. ex hoc iure, num. 27. ubi loquitur de Gulpho Venetorum, Hippolyt. de Marſsilijs in l. fin. de iuriſsdict. omn. iud. num. 183. Matthæ. de Afflict. in titul. quæ ſsint Regalia, verb. Vectigalia, numer. 101. Belluga in Speculo Princip. rubric. 30. Anton. Corſsetus ſsingul. 154. verbo Iuriſsdictio, Ioannes Garcia de expenſs. cap. 21. num. 34. & 35. Cancer. 1. part. variar. cap. 13. num. 236. Raudenſs. deciſs. 8. num. 2. Vveſsemb. in §. inſsula, inſstit. de rerum diuiſs. Sixtinus Regnerus de Regalib. lib. 2. cap. 4. Cabedus deciſs. Luſsitan. 2. part. deciſs. 46. & 47. Caliſstus Remirez de leg. Reg. Aragon. §. 30. num. 21. & 22. Peregrin. dict. lib. 8. de iure fiſsci, num. 4. & ſseqq Valençuela plures alios recenſsens dict. conſs. 100. num. 55. & latè Oſsaſscus deciſs. Pedemont. 155. ubi loquitur de Duce SabaudięSabaudiæ, qui impoſsuit pedagia, & vectigalia in ſsuo mari, & cum prohibitione aliorũaliorum ibîdem iuriſdictionẽiuriſdictionem exercet. ¶ Prout

^† & faciũtfaciunt, & facere poſsſsunt, iuxta ſsententiam eorundem auctorũauctorum Veneti, in mari Adriatico, Genuenſses in Ligurico, Romani in Tyrrheno, GręciGræci in Ionio & Ægeo, Galli in Narbonenſsi, & Hiſspani in Indico OriẽtaliOrientali & OccidẽtaliOccidentali: quia

^† mare & aquæ veniũtveniunt ſsub nomine territorij, arg. tex. in l. venditor, D. com. præd. l. inſsulæ ItalięItaliæ, cum ibi notatis, D. de iudicijs, l. inter eos cũcum ſseqq. D. de acq. rer. dom. l. notionem, §. 1. & l. portus, D. de verb. ſsign. l. 1. §. ſstatio, D. de flumin. l. 1. §. fin. D. de rer. diviſs. cap. licèt ubi gloſs. & Bald. num. 2. de ferijs, cap. unic. quæ ſsint Rega. in uſsib. feud. & eorum quęquæ tradit gloſs. verb. Territorium, & poſst eam Geminian. & alij in cap. ubi periculum, de elect. lib. 6. cap. ex litteris, ad finem, de probat. cap. accedens el 2. ad fin. ubi etiam Bald. in fin. ut lite non conteſst. Felinus in cap. Rodulphus num. 12. & ſseq. de reſscrip. Decius in d. l. fin. de iuriſsd. num. 9. Bald. in l. beneficium col. 2. de conſstit. Princip. Ruinus conſs. 18. num. 16. lib. 1. Roder. XuarezSuarez allegat. 17. per totam, Anton. Vacca in l. 2. D. de rerum diviſs. Menchaca lib. 2. controverſs. illuſst. cap. 9. Marin. Freccia de ſsubfeud. lib. 2. tit. quis dicatur Dux vel March. num. 4. & 5. fol. 119. Camill. Borrel. de præſst. Reg. Cathol. cap. 9. ex num. 45. & cap. 46. ex n. 227. & in ſsum. deciſs. tit. 41. de iuriſsd. omn. iud. num. 125. fol. 158. Benvenut. Stracca de navigat. num 6. Ponte ubi ſsup. num. 41. & ſseqq. Sixtin. Cabedus, & Valençuela ubi ſsup. Bobad. in Politic. lib. 4. cap. 2. num. 69. & cap. 5. num. 6. Matthæac. dict. cap. 36. num. 11. & 14. & latiſssimè Peregrin. d. tit. 8. num. 9. cũcum ſseqq. Ægid. Bened. & Seraph. Freitas in locis ſsuprà relatis, & Pet. Greg. omnino videndus lib. 9. de Repub. c. 1. n. 27. & lib. 1. Syntag. cap. 3. n. 5. & lib. 3. cap. 14. num. 7. ubi huius rei elegantes rationes adducit, &

^† mari ſsemper a vicinis locis nomina tribui probat, & nulla in parte oportere ſseverius & accuratius legũlegum aculeis delinquẽtiumdelinquentium peccata compeſscere, quàm in mari, & maritimis regionibus, propter

^† gravia & frequẽtiafrequentia nautarum, & incolentium facinora, & inhumanam ac feram eorum naturam, quæ veluti ex ſsalſsuginoſso humore cõtractacontracta, quà in illis dominatur, mentem obnubilat, atque ad noxia quæq;quæque impellit, prout etiãetiam animadvertit Levin. Lemnius lib. 5. de occul. nat. mirac. c. 16. ¶ Quibus

^† mirè convenit Innoc. in cap. cùm ad ſsedem, de reſstit. ſspol. cuius doctrinãdoctrinam refert & ſsequitur Tiber. Decia. reſsponſs. 123. num. 25. vol. 3 ubi ait, quòd ſsi Princeps cõceditconcedit caſstrum, intelligitur concedere & territorium, & omnia emolumẽtaemolumenta, quæ ex eis quoquomodo capere poterat, tãtam in terra, quàm in mari, & in aquis.

Et hoc

^† nõnon ſsolùm ad propinquam maris regionem, vel intra cẽtumcentum milliaria contrahendum eſst, ut ſsentire vi|

p. 680

detur Bartol. in tract. de inſsula, §. nullius, num. 1. Paul. Caſstrenſs. in l. Cæſsar de publi. & vectiga. & Hieron. de MõteMonte in tract. de fin. regund. c. 9. n. 3. quos ſsequitur Gomez de Leon alleg. 12. n. 2. verumetiam ad valdè remotam, ſsi tamen nulli alij propinquior ſsit, ut benè oſtẽditoſtendit Roder. Xuar. d. allegat. 17. col. 2. & Cabed. d. deciſs. 47. num. 3. argum. text. in l. unica, C. de claſssicis lib. 11. quam non eſsſse alibi inquit Bart. ibîd. & eius notanter meminit Angel. in d. l. ſsanè ſsi maris, D. de iniurijs, idem Bartol. in d. l. Cæſsar, de vectig. & Cepola in tract. de ſservit. tit. de mari, cap. 26. Qui

^† inde ſsubinferunt, non ſsolùm in arida, ſsed etiam in mari fines reperiri, & terminos aſssignari poſsſse, iuxta doctrinam Bald. in l. ultima in fine, C. de inſstit. & ſsubſst. & aliorum quos refert Ægid. in d. l. ex hoc iure, 1. part. cap. 5. num. 9. Quamvis Corneus conſs. 273. num. 22. vol. 1. quem ſsequitur Hieron. de Monte in d. tract. de finib. cap. 39. num. 2. in mari non eſsſse confines, ſsed pertinentias doceat, quia aqua cõmunitercommuniter uniformis eſst, & quid pertinẽtiarumpertinentiarum nomine veniat, latius exponat, c. 80. per tot. & cap. 90. num. ult.

Poſsſsumuſsq́ue in prædictorum confirmationem, optimum aliud exemplũexemplum adducere

^† ex aëris elemento petitũpetitum, quod licèt naturali etiam iure commune omnium eſsſse dicatur, in §. & ſsiquidem, inſstit. de rerum diviſs. cum ſsimilibus, unde Ovid. lib. 6. Metam, inquit:

Nec Solem proprium natura, nec aëra fecit.

Et alibi:

Omnia ſsi teneat, non poſsſsidet aëra Minos.

Nihilominus tamen omne cœlũcœlum quod eſst ſsupra noſstras domus, vel fundos, quaſsi occupatione noſstrum quoque eſsſse cenſsetur, l. fin. D. de ſservitutib. l. altius, C. eodem, l. penult. & l. fin. §. penult. D. quod vi aut clàm, & ideò prohibere poſsſsumus eos, qui nos huiuſsmodi iure uti impediũtimpediunt, vel in agros noſstros, etiam ſspatiandi, aut aëris capiendi gratiâ, ingredi volunt, l. per agrum 11. C. de ſservit. & aqua, l. ut pomum, D. eod. & poſst Connan. quem refert, obſservat Oſsuald. in notis ad Donel. lib. 4. cap. 2. litt. C. & Freitas dict. cap. 10. num. 44. & 45. ubi hinc

^† notabiliter infert, iuſstè Neapoli deciſsum fuiſsſse, Eccleſsiaſsticâ immunitate quendam delinquentem gaudêre debêre, qui in aëre ex feneſstra pendens, quæ ſsupra Eccleſsiæ cœmeterium erat, cõprehenſuscomprehenſus fuit. Ac proinde legimus, aliquos

^† Imperatores pro aëre etiam & pro umbra tributa à ſsubditis exegiſsſse, ut tradit Cuiac. lib. 10. obſservat. cap. 7. & Petr. Greg. d. lib. 3. Syntag. cap. 10. num. fin.

Et in hunc ſsenſsum accipi poteſst, quod Imperator Antoninus

^† ſscripſsit in l. deprecatio, D. ad leg. Rhod. de iactu, dum ſse mundi Dominum, & maris legem appellat, ad quam ferendam, certum

^† eſst iuriſsdictionem & imperium loci, cui promulgatur, deſsiderari, ut poſst alios docent Suarez de legib. lib. 1. cap. 8. & Salas diſsput. 7. ſsect. 1. Quod docte advertens Alciat. lib. 2. diſspunct. cap. 5.

^† perridiculum eſsſse inquit, quod ibîdem aliqui ex antiquioribus tradiderunt, nempè maris imperium non ſspectare ad Imperatorem. Et Petr. Gregor. dict. lib. 1. Syntag. cap. 3. num. 5.

^† Vltra leges antiquas de mari & navigatione à Rhodijs latas, qui maximè freta ſsulcabant, de quibus ibi loquitur Anton. & Divus Iſsidor. in cap. Rhodiæ leges, 2. diſstinctione, poſsteà & has approbatas, & alias plures de naufragio, & rebus maritimis à Romanis Nomothetis promulgatas, oſstendit in l. quo naufragium 3. D. de incend. ruin. naufrag. l. fin. C. de furt. & in titulis C. de nauſsrag. de navicular. de nautis Tiberinis, de claſssicis, & alibi paſssim.

Et hac

^† propter, iam ex communi totius Orbis obſservatione, mare, & |

p. 681

littora maris, quodammodo in dominio & iure Principum & MagiſtratuũMagiſtratuum haberi cœpiſsſse, optimè advertit Hubert. Giphanius in l. 50. num. 4. D. de acquir. rer. dom. Ioan. Bodin. lib. 1. de Repub. cap. 12. pag. 267. Rebuff. in l. littus 96. D. de verb. ſsignif. Pet. Gregor. dict. lib. 3. Syntag. cap. 14. num. 7. Oſsuald. ad Donel. lib. 4. cap. 2. litt. E. & Peregrinus omnino videndus dict. lib. 8. n. 2. & ſsequent. & n. 11. & 16. ubi probat, quòd mare poſssidet, qui in eo iuriſsdictionem & imperium habet, ut per Bartol. in tract. de alveo, in §. publicæ, Cepol. in tract. de ſservit. cap. de mari, num. 9. & Iacobin. de feud. verb. Et cum fluminibus, n. 10. Et quòd in mari poteſst dari imperium, & iuriſsdictio ſsicut in terra, cùm fundatum ſsit in ſsuo alveo, & ideò in terra, cùm terra ſsit inferior Sphærâ, ut tradit Bald. in dict. rub. de rer. diviſs. num. 2.

Quod antiquitus

^† etiam invaluiſsſse ſsatis oſstendit D. Ambroſs. in loco ſsup. num. 29. relato, dum inquit: Dividunt elementa ſsibi potentes. Neque abeſst Virgil. lib. 1. Æneid. ubi Romanos maris imperium habituros, his verbis vaticinatur:

Certè hinc Romanos olim volventibus annis,
Hinc fore ductores, revocato à ſsanguine Theucri, Qui mare, qui terras omni ditione tenerent.

Et Auguſsto Cæſsari blandiens 1. Georgicor.

— Tua nautæ
Numina ſsola colant: tibi ſserviat ultima Thule,
Teq́ue ſsibi generum Thetis emat omnibus undis.

Cui ſsimilis eſst Claudia. in 4. panęgyrpanægyr. de Conſsulatu Honorij, cuius, & aliorũaliorum mentionem fecimus ſsup. lib. 1. cap. 6. num. 6.

Subdidit OceanũOceanum ſsceptris, & margine cœli
Clauſsit opes.

Et his certior,

^† & antiquior teſstis Ezechiel. c. 27. verſs. 4. ubi de Tyro inſsula loquens, eam in maris corde ſsitam inquit, & quòd ſse eiuſsdem maris dominãdominam eſsſse gloriabatur. Vnde &

^† adagium natum eſst: Tyria maria, quod explicãsexplicans Feſst. Pompeius lib. 19. de verb. ſsignif. inde deductum eſsſse ait. Quòd Tyro oriũdioriundi Pœni, adeò potentes maris fuerunt, ut omnibus mortalibus navigatio eſsſset periculoſsa. Refert etiam

^† Strabo lib. 10. Geograph. primũprimum mari imperaſsſse Minoëm. Quod Diod. Sicul. lib. 6. Neptuno tribuit, quem, ob id ſsolùm, quòd primus navigãdinavigandi arte inventâ, per mare claſsſsem induxit, eius Dominum, & Imperatorem fuiſsſse antiquitas fabulatur, prout etiam adnotat Servius in illud Virg. 1. Æneid.

Non illi imperium pelagi, ſsævumq́ue tridentem,
Sed mihi ſsorte datum.

Et Silius Italic. lib. 7.

Talibus alloquitur Regem maris,

Quamquam alij aliter ſsentiant,

^† & navium inventionẽinventionem, quibuſsdam Noacho iunioribus tribuant, ut refert Polyd. Virgil. lib. 3. de invent. rer. cap. 15. & Petr. Gregor. dict. lib. 1. cap. 3. num. 5. Quæ omnia

^† cùm in alijs Principibus ita ſse habeant, longè planius & ſsecurius in Catholicis noſstris Regibus admitti & probari debebũtdebebunt, ut benè obſservat Camill. Borrell. dicto cap. 46. num. 227. cum ſsolido illo Pontificiæ conceſssionis iure nitantur, de quo ſsæpè loquuti ſsumus, & ob primas, & antiquis ignoratas, continuiſsq́ue claſssibus repetitas per vaſstum Oceani æquor navigationes, eius Domini, & Imperatores, melius quàm Neptunus, appellari potuerunt, de quo etiam diximus alia dicto lib. 1. cap. 16. & lib. 2. cap. 4. ex num. 30.

Tertiò reſspondeo, quòd licèt demus mare, & littora maris quoad proprietatẽproprietatem in nullius bonis eſsſse, neq;neque eſsſse poſsſse, ut cõcludũtconcludunt iura pro contraria parte citata, uſsus

^† tamen eorũeorum omnibus |

p. 682

hominibus communis eſst, ut inquit I. C. in l. 4. D. ne quid in loco publ. Iuſst. in §. 1. inſst. de rer. diviſs. latè Cepola d. tract. de ſservit. ruſst. cap. 26. & 27. & Rebuff. in dict. l. littus 96. D. de verbor. ſsign. verſs. 3.

Ea autem

^† quæ ſsunt communia, prævenienti, & præoccupanti cedunt, reg. qui prior, de regul. iur. in 6. ubi Petr. Pech. §. flumina, inſstit. de rerum diviſs. cum alijs. Vnde cùm Reges noſstri hanc Oceani Indici navigationem, & in ipſsis Indorum regionibus prædicationem, & negotiationem primi occupaverint, & tot ſsumptibus, ac per tot annorum curricula, privativè, atque etiam cum inhibitione aliorum Principum exercuerint, meritò in eâdem tuendi, & præferẽdipræferendi ſsunt, ut diximus ſsuprà lib. 2. cap. 25. num. 63. & ſsequentibus, & pluribus proſsequitur Lud. Roman. conſs. 47. viſsis neceſsſsarijs, ubi probat in bonis ad quæ plures ius ęqualeæquale habent, eum qui pręvenitprævenit, vel præoccupavit præferri. Et idem

^† in duobus, vel pluribus procuratoribus, vel executoribus teſstamenti inſsolidum datis, quòd is, qui præoccupat, ius ſsibi quærat, & cæteris excluſsis ſsolus agere poſssit, latè etiam tradit Federic. de Senis conſs. 124. in fine, & conſs. 130. in princip. quos refert & ſsequitur Cardin. Tuſschus littera P. verb. Præoccupatio, concluſs. 517. Et poteſst non minus aptè ſsubiungi celebris, ad fin. de offic. Archidia. cuius in terminis noſstræ quæſstionis meminit Ægid. Bened. dict. cap. 3. num. 15. Qui docet,

^† ex eo ſsolo, quòd quis ſsolitus fuerit aliqua iura exercere in loco, quem non conſstet eſsſse de alterius iuriſsdictione, videri acquirere locum, ut ſsit eius iuriſsdictionis, & ut ibi omnia iura acquirat de cætero.

Quod

^† certius eſsſse, ubi præoccupatio fit per ſsupremum aliquem Principem, benè obſservat Donel. lib. 4. comment. cap. 2. Vveſsemb. & Claudius Cantiuncula in dict. §. 1. & §. flumina inſst. de rer. diviſs. quos refert & ſsequitur Freitas dict. cap. 11. num. 5. & urgenter comprobat textus in l. littora, D. ne quid in loco public. ibi: Littora maris, in quo Populus Romanus imperium habet, Populi Romani eſsſse arbitror, ponderando genitivum, qui ex ſsui natura dominium, & proprietatem arguit, ex plenè traditis à Doct. in rub. D. de novi oper. nuntiat.

Et multo magis certum ubi præſscriptio

^† longi temporis poſst eandem occupationem acceſssit, cùm hæc etiam in privatis ad uſsum in aliquibus ipſsius maris partibus acquirendum, & alios prohibendos ſsufficiat, eſsto quòd totum ob ſsui immenſsitatem poſssideri & occupari nõnon poſsſsit, & ijdemmet Auctores advertunt, & expreſssè oſstendit Marcian.

^† I. C. in l. ſsi quiſsquam 7. D. de diverſs. & temp. pręſcrippræſcrip. ſsic inquiens: Si quiſsquam in fluminis publici diverticulo ſsolus pluribus annis piſscatus ſsit, alterum eodem iure uti prohibet, & Paul. in l. ſsanè ſsi maris 14. D. de iniurijs, ubi ſsic ait: Sanè ſsi maris proprium ius ad aliquem pertineat, uti poſsſsidetis interdictum ei competit, ſsi prohibetur ius ſsuum exercere: ubi gloſsſsa explicans illud verbum, Pertineat, inquit, Per privilegium, vel per longam conſsuetudinem; & allegat dict. l. ſsi quiſsquam. Et idem obſservat Bartol. ibîdem, Balbus de præſscript. 4. part. 5. principal. quęſtquæſt. 6. numer. 6. Gregor. in l. 2. titul. 7. part. 3. gloſs. 2. & in l. 11. titul. 18. part. 5. gloſs. 4. Covarruvias dict. reg. peccatum, 2. parte, §. 8. num. 10. Mantua lib. 1. locorum cap. 19. & Freitas dict. cap. 10. ex numer. 21. ubi num. 29. rectè notavit,

^† illo interdicto, de quo loquitur Paulus, quoad Principes eiuſsmodi iure occupantes, & pręſcribentespræſcribentes opus non eſsſse, cùm ipſsi ius ſsibi in proprijs cauſsis dicere ſsoleant, ex traditis à Molina de iuſst. & iur. tract. 2. diſsput. 103. verſs. Quare.

p. 683

Quibus non obſstat

^† difficile, & ex diametro oppoſsitum Papiniani reſsponſsum in l. ultim. D. de uſsucap. quâ maximè Incognitus pugnat, dũdum inquit: Præſscriptio longæ poſsſseſsſsionis ad obtinenda loca iure gentium publica concedi non ſsolet, &c.

Nam inter varias ſsolutiones, quas pro hac antinomia componenda refert Curtius Brugenſs. lib. 1. coniect. cap. 54. Conan. lib. 3. comment. capit. 15. numer. 1. Ioan. Robert. lib. 1. recep. ſsentent. cap. 17. Charondas lib. 1. veroſsim. cap. 21. Fachin. lib. 11. controverſs. cap. 1. Dom. Anton. Pichard. in §. flumina, inſstit. de rer. diviſs. & in §. ſsed aliquando, inſst. de uſsucapion. Genoa Paſsſsera in conciliat. leg. pag. 303. & ſsequentibus, noviſssimè Seraphin. Freitas ubi ſsuprà, cap. 11. num. 16. & capit. 13. ex numer. 15. & 37. & Nos SalmanticęSalmanticæ viginti quatuor, & plus abhinc annis in frequentiſssimo & florẽtiſsimoflorentiſsimo Gymnaſsio dictavimus. ReſpõderiReſponderi poteſst, Papinianum

^† ibi eo in caſsu accipiendum eſsſse, quo quis, quæſsitum ſsemel longâ poſsſseſssione ius, & exercitium piſscandi, illud iterum non utendo amiſsit. Nam id nullâ actione recuperare poterit, quia poſstquàm eo iure uti, & piſscari in mari vel in flumine deſsijt, locus ad cauſsam publicam redijt, & rurſsus occupantis fieri cœpit, iuxta l. quod in littore 14. D. de acquit. rerum dominio, & in l. in tantũtantum, D. de rer. diviſs. Quod apud Marcian. in

^† dict. l. ſsi quiſquãquiſquam, contra ſse habet, cùm de eo loquatur, qui & pluribus retrò annis piſscatus erat, & in actu & poſsſseſssione piſscandi non interrupta morabatur. Hic enim propter naturalem, & permiſsſsam iure gentium occupationem loci, iuxta dictũdictum §. flumina, & iura ſsimilis, alios rectè prohibere poterit. Quam interpretationem ex Ioanne refert, & probat Accuſs. in dict. iuribus, Bartol. in l. quominus, numer. 30. Iaſs. 99. Ripa 101. D. de flumin. Cepola de ſservitut. ruſst. capite 42. numer. 4. Balbus de præſscript. 4. part. 5. part. princip. quæſstion. 6. Decius conſsil. 271. numer. 11. Ægid. Bellamer. conſsil. 7. per totum, Roderic. XuarSuar. allegat. 16. & 17. Coſstanus quæſst. iur. cap. 17. numer. 36. Cuiac. & Gothofred. in dict. l. final. Zaſs. in 2. part. antinom. Theodorus Straitman. antin. 3. Craveta de antiquit. tempor. par. 4. cap. 5. numer. 80. Avendañ. de exequend. mand. cap. 12. numer. 16. Dom. Covarruvias in regula peccatum, §. 8. numer. 10. Everard. Broncorſst. cent. 4. antinom. 30. & Genoa ubi ſsupr. numer. 34. Qui omnes

^† latè pertractant, an hæc piſscandi poſsſseſssio, facti, & actualis eſsſse debeat? An verò quaſsi poſsſseſssio aliqua huius iuris conſstituatur? & quo tempore, & quibus actibus ius alterum prohibendi acquiratur? Et docent iuſstiſssimam eſsſse

^† legem primam, ſsecundam, & ſsimiles, titul. 8. lib. 7. novęnovæ Recopil. quæ propter bonum publicum certis caſsibus venationem, aut piſscationem prohibent. Et ſsimiliter pacto, aut privilegio Principis poſsſse prohibitionem induci, iuxta dictam l. venditor 14. D. comm. prædior. gloſsſs. receptam in dict. l. ſsi quiſsquam, & indicta l. ſsanè ſsi maris. De quibus eſst etiam videndus Zoanetus in tractat. de duplici venat. ex numer. 36. Sotus lib. 4. de iuſstitia & iure, quęſtquæſt. 6. artic. 5. Tuſschus practic. concluſs. iur. littera V. concluſs. 41. & littera P. verb. Piſscandi ius, concluſs. 358. & verb. Princeps, concluſs. 678. Andr. Gail. lib. 2. practic. obſserv. cap. 68. & latè Peregrin. dict. lib. 8. de iure fiſsci, verſsic. Piſscationes, numer. 34. & ſsequentibus, Tiraquel. de nobilitate, cap. 37. num. 150. Petr. Heig. miſscellan. quęſtquæſt. 1. par. quæſst. 15. numer. 44. & 45. Roſsenthal. in tractat. de feud. 1. par. concluſs. 24. cap. 4. Menoch. conſsil. 498. num. 30. vol. 4.

Iuxta

^† quæ omnia pariter concludendum videtur, non eſsſse mirũmirum ſsi Prin|

p. 684

ceps poſssit huius Indici maris navigationes & negotiationes exteris prohibere, cùm privati, ſsimilia iura, longâ ſsibi poſsſseſssione quæſsita, interdictis, & alijs actionibus defendere poſssint, de quo alia diximus ſsup. lib. 2. cap. 25. & obiter probat Caliſstus Remirez de lege Regia Aragon. §. 30. numer. 21. & Freitas dict. cap. 13. & in ſsimili Peregrin. dict. lib. 8. num. 14. ubi loquens de iure maris Adriatici Venetis pari pręſcriptionepræſcriptione quæſsito, inquit, quòd ratione ſsuperioritatis, & iuriſsdictionis, quam ibi habent, poteſst Princeps Venetus navigantibus per mare Adriaticum indicere gabellas, leges præſscribere, navigationes permittere, & prohibere, & ſsi adverſsus pręſcriptapræſcripta factũfactum fuerit, merces confiſscare, ex doctrina Rainerij, & Angeli in dict. l. ſsanè ſsi maris, & latiùs eiuſsdem Angeli conſsil. 289. Bald. in dicta rubrica de rerum diviſs. numer. 2. Angel. Aretin. in §. 1. inſstit. eodem, Cepol. dict. titul. de mari, numer. 10. Iaſs. in 1 ex hoc iure, num. 27. de iuſstitia & iure, & in l. quominus, num. 41. de flumin. Quâ etiam ratione Salicet. in l. 3. C. de naut. fœnore, eleganter dixit valêre decretum Venetorum quòd navigantes per mare Adriaticum præſsentare debeant Venetijs merces, & ibi ſsolvere datia, quem ſsequitur Bertachin. in tract. de Gabellis, 1. pat. num. 20. & Ripa in l. ſsi inſulãinſulam numer. 22. D. de verb. eâ nimirum ratione utentes, quia ſsunt Domini maris.

Qvartò & ultimò reſpõdeoreſpondeo, quòd licèt ſsuperiora deficerent, non poſsſset, nec deberet hic Regum noſstrorum titulus amplius in dubium vocari, cùm ad hoc ius, de quo agimus, ſsibi quęrendumquærendum non tantùm longi, aut longiſssimi triginta, vel quadriginta annorũannorum præſscriptionem allegare poſsſsent, quæ ſsola eis

^† ſsufficere poſsſset, præſsertim tiutlo Pontificiæ conceſssionis innixa, etiam in caſsibus in quibus ius reſsiſstit, iuxta tex. in cap. 1. ubi gloſs. de pręſcriptionpræſcription. lib. 6. iunctis alijs, quæ congerit Balb. in dict. tractat. de præſscription. 4. par. 5. princip. quæſst. 6. numer. 6. & Molina de primogen. lin. 2. cap. 6. numer. 52. Sed

^† per ſspatium plus quàm centum & triginta annorum, in continua, & indeſsinenti quaſsipoſsſseſssione & conſsuetudine eſsſse reperiantur, ut ſsoli per hæc maria ad Regiones utriuſsque IndięIndiæ navigarent, & exteros ad earum portus accedere volentes, arcerent. Centenaria

^† quippè præſscriptio eſst potentior, quàm immemorabilis, ex communiori opinione, quam refert & ſsequitur Covarruvias dicta regula poſsſseſsſsor, 2. parte, §. 3. numer. 7. Anton. Gabriel in titul. de præſscription. concluſs. 1. num. 71. & 73. Gregor. Lopez in l. 15. titul. 31. par. 3. verb. Puede, Molina ubi ſsuprà, numer. 44. Maſscard. de probat. concluſs. 429. & Craveta de antiquitate tempor. 4. parte, §. abſsolutis, num. 1. ¶ Porrò, per immemorabilem non

^† ſsolùm uſsum, verùm & dominium, maris, & littorum publicorum acquiri, & præſscribi poſsſse, communis etiam eſst Doctorum opinio per text. & gloſsſs. in l. diligenter, & in l. uſsum aquæ, C. de aquæ duct. lib. 11. & in dict. l. final. D. de uſsucap. & in. l. hoc iure, §. ductus aquæ, D. de aqua quotid. cap. ſsuper quibuſsdam, §. præterea, de verbor. ſsignif. quam poſst alios ſsequitur Bartol. in l. filijs, D. de Decurionib. Balbus dicta quęſtquæſt. 6. Paulus Fuſscus in ſsingul. utriuſsque iur. littera A. num. 81. ſsol. 24. FrãcFranc. Marcus deciſs. Delph. 2. par. quæſst. 110. numer. 12. & Ioan. Oinotomus in dict. §. 1. inſst. de rerum diviſs. ubi ait

^† Venetos in mari Adriatico iuriſsdictionem huiuſsmodi præſscriptione conſsequutos fuiſsſse, unde & novas gabellas tranſseuntibus per eorum mare imponere poſsſsunt, ſecundũſecundum Bartol. & Angel. in dict. l. iniuriarum, §. ſsi quis, D. de iniurijs, & quod ita etiãetiam in Boruſssia non licet omnibus legere ſuccinũſuccinum in littore maris, ſsed ſsoli Principi, & idem reſsolvit Peregrin. dict. lib. |

p. 685

8. num. 10. inquiens, quòd ubi datur inveterata iam, & immemorialis eiuſsdem maris libera poſsſseſssio, ex hac ſsola concedunt Auctores Iuriſsprudentes, ſsuperioritatem, & iuriſsdictionem in mari, & littoribus maris à Principibus liberis acquiri poſsſse, iuxta gloſsſsam celebrem in d. l. ſsanè ſsi maris, D. de iniurijs, ex qua Ruinus, Bartolus & Angel. ſspeciatim notarunt, quòd Domini Veneti per inveteratam conſsuetudinem ſsibi quęſieruntquæſierunt poteſstatem, ſsuperioritatem, & iuriſsdictionem maris Adriatici. Quibus conveniunt alia, quęquæ ipſse idem Peregrinus anteà tradiderat lib. 1. tit. 1. num. 17. & 18. & quæ poſsteà magis notabiliter ſsubdit d. lib. 8. num. 23. ubi in quæſstionem vertens, an Principes poſssidendo per inveterata tempora mare in univerſsum, acquirant ſsibi proprietatem maris, tandem concludit: Quòd licèt verum dominium, vel poſsſseſssio maris, per viam naturalem dari non poſssit, quia materia eſst liquida fluxibilis, & refluxibilis. Quia autem in mari duo occurrunt, quæ humano uſsui ſserviunt, navigationes & piſscationes, quorum reſspectu conſsiderari poſsſsunt iuriſsdictionalia & Regalia, quæ in terrenis exercentur, veluti creare Magiſstratus, ius dicere, belligerare, vetare, permittere, gabellas indicere, pœnas inobedientibus infligere, & alia huiuſsmodi: hæc quidem omnia Principes in mari ſsuperioritatem habentes, exercent, & per immemoriale tempus, etiam, privativè ad alios quærere poſsſsunt.

Habet enim

^† præſscriptio immemorialis vim tituli, & ſspecialis privilegij, ut in d. §. ductus aquęaquæ, & in. l. 2. §. idem Labeo, D. de aqua pluvia, & ideò in illa non requiri tituli oſstenſsionem, nec probationem quaſsipoſsſseſssionis, aut ſscientiæ & patientiæ adverſsarij, probat latiſssimè Iaſs. cõſconſ. 208. & 209. Decius conſs. 85. num. 2. Roland. conſs. 66. num. 43. vol. 1. Anton. Gabr. d. concl. 1. n. 5. & 62. Balb. d. tract. de præſscripti. 2. par. 3. princip. q. 6. nu. 25. & 26. Peregri. ubi ſsup. n. 12. & innumeri alij, quos refert Paul. Fuſscus in ſsing. verb. Tempus, n. 3. fol. 341 Ludolph. Schrad. conſs. 3. n. 222. Camil. Borrel. conſs. 3. num. 29. & Brun. a Sole in locis communib. verb. Præſscriptio, n. 5. col. 874.

Et hęchæc

^† præſscriptio immemorabilis, vel centum annorum, nunquãnunquam cenſsetur excluſsa, aut remota, quamvis lex vel ſstatutum per verba univerſsalia negativa loquatur, & caveat, quòd nulla currat præſscriptio, ut benè docet Angel. per tex. & gloſs. ibi, verb. Præſscriptio, in authent. ut de cætero cõmutatcommutat. non fiant, Alexand. in l. nemo poteſst, col. ult. de legat. 1. Felin. in rubr. de pręſcriptipræſcripti. col. fin. Decius conſs. 271. & conſs. 496. Abbas conſs. 26. lib. 2. & Brunor. ubi ſsupr. num. 4.

Quibus

^† non obſstabit alia oppoſsitio, quam facit Incognitus, dicens, in noſstris Regibus bonam ſsidem deſsuiſsſse, quęquæ de iure Canonico in omni præſscriptione etiam centenaria, aut immemoriali ſsecundùm magis communem opinionem deſsideratur, cap. vigilanti, & cap. ult. de præſscript. d. regula poſsſseſsſsor, de regul. iur. in 6. cum latè traditis a Craveta de antiq. tempor. §. materia, num. 19. Covar. in d. reg. poſsſseſsſsor, 2. p. relect. §. 8. n. 5. Fachin. lib. 8. controverſs. cap. 26. & 33. Maſscard. de probation. lib. 3. concl. 1213. n. 46. & Pet. Gilken. d. tract. de præſscript. 2. p. memb. 2. cap. 1. n. 6. Nam non deſsunt plures Auctores haud contemnendęcontemnendæ eruditionis & nominis, qui in eiuſsmodi pręſcriptionepræſcriptione illam minimè requiri conſstituunt, ut conſstat ex Saliceto in l. 2. C. de ſservit. & aqua n. 8. Bald. conſs. 352. col. 2. Deci. conſs. 46. n. 5. & in l. traditionibus n. 12. C. de pact. Nicol. Boer. deciſs. 39. n. 7. cum alijs relatis ab Anton. Gabr. lib. 5. commun. opin. tit. de præſscript. concl. 1.

Ac prætereà

^† negamus, prædictos Reges ac Dominos noſstros, ullo tempore malam fidem habuiſsſse, cùm contrarium certius & evidentius ſsit, ex titulis & rationibus, quas totâ hac tra|

p. 686

ctatione diſscuſssimus, & in eiſsdem noſstris terminis probãtprobant & proſsequuntur Ægid. Bened. d. cap. 3. n. 25. & ſseq. & Seraph. Freit. d. cap. 13. ex n. 43. & cap. 14. ex n. 38. ¶ Quæ rationes ut etiãetiam ſsuprà tetigimus in fine capitis pręcedẽtespræcedentes, licèt uſsque adeò certęcertæ, & ſsecuræ non eſsſsent ſsufficere tamen poſsſsent, ad hoc ut ex illis bona fides induceretur, argum. text. in l. igitur, D. de liberali cauſsa, ibi: Iuſstis rationibus ductus, vel nõnon iuſstis, & eorum quæ notat Bartol. in l. Celſsus, num. 13. D. de uſsucap. Menoc. de recuper. poſsſs. rem. 13. numer. 34. & Maſscard. concluſs. 224. num. 17. Maximè cùm bona fides ſsemper intervenire præſsumatur, cap. ſsi diligenti, & cap. ultim. de præſscript. Covarr. d. §. 8. num. 2. Petr. Surdus conſs. 73. num. 50. lib. 1. pręſertimpræſertim concurrente præſscriptione immemoriali, quæ efficit, ut de tali bona fide amplius diſsputari non poſssit, nec probatio in contrariũcontrarium admittatur, ex Salicet. ubi ſsup. & Gabr. num. 50. Burgos de Paz conſs. 15. num. 33. Burſsat. conſsil. 48. num. 8. Menoch. de præſsumpt. lib. 3. pręſumppræſump. 131. num. 50. & Gilken. dict. cap. 1. num. 11. & ſseqq. qui ita in concordiam cõtrariascontrarias Doctorum opiniones adducit.

Quibus

^† adijcio, quòd etiãetiam ſsi dubiãdubiam conſscientiam haberent, adhuc bonæ fidei poſsſseſsſsores iudicandi eſsſsent, ex his, quæ poſst longam diſsputationem reſsolvit idem Gilken. d. 2. par. memb. 2. cap. 2. ex num. 132. & ultra relatos ab eo magiſstraliter Baldus conſs. 298. vol. 1. ubi

^† ait: Quòd conſscientia dubia non dicitur conſscientia, nec producit dolũdolum, quia non habet ubi figat pedem intellectus, & in dubio poſsſseſsſsor potius debet ſsibi ipſsi favere quàm diſsſsuadere. Et ibîdem num. 9. & 10. ſsubiungit: Quòd dubitans ſsemper interpretatur bonæ fidei, ſsi quam habet occaſsionem dubitandi; quoniam æquiparatur ei qui ignorat rem alienam, l. manifeſstiſsſsimi, §. ſsi autem dubium, C. de furtis. Cui ſsimile eſst etiam quod tradit in l. 1. num. 16. C. de falſsa cauſsa adiect. leg. nempè: Quòd error, & titubatio differunt, quia errans figit intellectum ſsuum in falſso, ſsed dubitans eſst æqualis inter contrarias perſsuaſsiones, ut notatur D. de teſstam. l. de ſstatu, & l. fin. C. de condict. indeb. Circa quem articulum aliqua item notat Craveta conſs. 412. num. 7. & Nos infr. cap. 5. num. 29. & ſsequentibus.

Ad alia autem argumenta quæ ab eodem Incognito expendi videntur de leg. ult. D. de uſsucap. & doctrina Paul. Caſstrenſs. ibîd. & de l. 7. titul. 29. par. 3. rectè reſspondet Freitas dict. ap. 14. Et ad illud quod additur, hãchanc præſscriptionem immemorialẽimmemorialem dici nõnon poſsſse, cùm in hiſstorijs extẽtextent, & paſssim legãturlegantur & repetantur initia, & progreſsſsus detectionis, & conquiſsitionis IndiarũIndiarum, ſsatisfacit Ægid. Ben. d. c. 3. n. 25. & ſseq. probans, non requiri ad immemorialẽimmemorialem quòd rei, de qua agitur, non extet memoria, ſsed quod non ſsint homines, qui initij recordari poſssint. Vnde cũcum pauci ſsint, qui ultra centũcentum annos excedãtexcedant, ut in l. an uſsusfructus, D. de uſsufr. & in l. fin. C. de ſsacroſsanct. Eccleſs. iam cõſtatconſtat immemorabilem eſsſse hanc, quæ ut diximus, plus quàm centum & triginta annorum curriculo innititur, cum indeſsinenti quaſsipoſsſseſssione, qua ſsimul præſscriptum eſst, ut alij prohiberi poſsſsint, ut in ſsimili probat Gilken. d. tract. par. 1. cap. 6. num. 122. & in eiſdẽeiſdem noſstris terminis Balbus de pręſcrippræſcrip. par. 5. quæſst. 6. num. 10. inquiens: Quòd prohibere poſsſsumus, ne quis intret locum nobis invitis, unde prohibere poſsſsumus ratione poſsſseſsſsionis navigationem, & piſscationem maris & fluminis, quæ aliàs nobis cõmuniacommunia ſsunt de iure gentiũgentium. Et ad hoc nõnon fuiſsſse neceſſariãneceſſariam peculiarẽpeculiarem aliorum RegũRegum prohibitionẽprohibitionem, ſsed ſsufficere notitiãnotitiam quãquam de titulis & navigationibus HiſpanorũHiſpanorum habuerũthabuerunt, benè etiãetiam obſservat Freitas d. cap. 14. n. 33. ex traditis à Iacobin. de feud. verb. Et cũcum venationibus, n. 2. Dec. cõſconſ. 197. Menoc. caſs. 160. n. 11. & FrãſcFranc. Marc. deciſs. 529. num. 16. par. 1.

CAPVT IV. De alijs titulis, & rationibus, quae eandem retentionem iustiorem efficiunt, & praecipue de bellis contra Indos perduelles, vel apostatantes illatis, vel causa sociorum initis, & de voluntario populorum in Regni translatione consensu.

p. 687
CAPVT IV. De alijs titulis, & rationibus, quæ eandem retentionẽretentionem iuſstiorem efficiunt, & præcipuè de bellis cõtracontra Indos perduelles, vel apoſstatantes illatis, vel cauſsa ſsociorum initis, & de voluntario populorum in Regni translatione conſsenſsu.

SVMMARIVM Capitis IV.

1 IndiarũIndiarum OccidentaliũOccidentalium iuſsta retentio pluribus titulis confirmatur.
2 Indis ob plures cauſsas potuit bellum legitimum irrogari. Et num. 13.
3 Indi rebelles, vel apoſstatæ efficiuntur de dominio Papæ, aut Principis, qui eorũeorum converſsioni intendit.
4 Princeps omnis poteſst, & debet ſsubditos ſsuos defendere.
5 Lex 3. D. de off. Præſsid. expenditur, & illuſstratur.
6 Indis Chiriguanenſsibus legitimè bellum inferri poteſst, ſsecundùm Matienz. Et quare?
7 Chichimeci, Caribes, & Canibales Indi ſsæpè debellari, & ſservi fieri iuſsſsi ſsunt. Luſsitani ob fidem ſsibi fractam, vel iniurias ab Indis Orientalibus illatas, plures eorum regiones debellarunt, ibidem.
8 Chilenſses Indos iuſstè hodie bello comprimi, & ſservos fieri poſsſse, multi opinantur, & quid circa hoc diverſsis temporibus ordinatum fuerit? Et num. 12.
9 R. Patris Ludov. de Valdivia Societatis Iesv zelus, & cura pro Indis Chilenſsibus à bello offenſsivo defendendis.
10 Reges noſstri, & ſsupremum Indiarum Conſsilium ſsemper ea media fovent, & amplexantur, quæ Indis favorabiliora, & mitiora videntur.
11 Indis cum Chilenſsibus nihil per blanditiem profecit Pat. Ludovicus Valdivia.
13 Infideles, apoſstatæ, rebelles, vel Fidem impedientes iuſstè debellari poſsſsunt. Excellentiſsſs. Princeps Eſsquilacenſsis Peruanus Prorex, laudatur, ibidem.
14 Fr. Antonij à Corduba notabilia verba expendũturexpenduntur de caſsibus tractantia, in quibus adverſsus Indos, pugnari legitimè poteſst.
15 Cap. Dominus noſster 23. quæſst. 2. expenditur.
16 Armis & bellis tunc rectè ut poſsſsumus & debemus, ubi aliter iuſstitia, nec ſsecuritas conſsequi poteſst, cum Caſsſsiod. Polyb. Chryſsoſst. & alijs.
17 Ferro abſscindenda ſsunt vulnera, quæ medicinæ fomentum non recipiunt.
18 Hiſspani ab aliquibus Indis contra alios ſsibi infeſstos in auxilium vocati, rectè militare, & belli ſspolijs potiri valuerunt.
19 Bella ſsociorum, & confœderatorum cauſsa inita, legitima ſsunt.
20 Chriſstiani regulariter ſse infidelium actibus, & bellis immiſscere non debent.
21 Franciſscum I. Galliæ Regem multi reprehendunt, quòd Turcam in auxilium vocaverit.
22 Aſsa Rex cur notetur in ſsacra Pagina?
23 Bellum ubi iuſtũiuſtum eſst benè poſsſsunt Chriſstiani, ſscandalo ceſsſsante, cum infidelibus, & pro infidelibus militare.
24 Chriſstiani nullum peccatum committunt, infideles in bello iuſsto adiuvando.
25 Bonum opus ut exercere, ita & iuvare bonum eſst, etiam ſsi quis pro eo mercedem accipiat.
26 Lex metum 9. §. ſsed licèt, D. quod met. cauſs. ponderatur, & illuſstratur.
27 Æquum eſst, ut ſsi habes bonum propter me, ut & ego habeam propter te.
28 Abraham pro vindicando Rege Salem, & alijs ſsuis confœderatis, iuſstè pugnaſsſse dicitur.
29 Ioſsaphat conſsulto Domino pugnavit contra Regem Moab in auxilium Regis Ioram.
30 Machabæi qualiter petierint auxilium à Romanis?
31 Infidelibus quando pacem dare, aut fœdera cum illis inire poſsſsimus, etiam inconſsulto Romano Pontifice.
32 Romani Imperium ſsuum dilatarũtdilatarunt ſsocios & fœderatos iuvando, & alias provincias aliarum vicinarum robore ſsubigendo.
33 Indi voluntate ſsua Regum Hiſspaniæ dominium admiſsiſsſse videntur.
34 Peruani Regni Indi omnes ſse Regum noſstrorum dominationi ſsubiacere |
p. 688
velle publicis inſstrumentis teſstati ſsunt.
35 Conſsenſsus ſsuperveniens purgatmetumpurgamentum, aut tyrannidem præcedentem.
36 Tyranni ex curſsu temporis, & diuturna populorum tolerantia, & conceſsſsione efficiuntur veri & legitimi Reges.
37 Reges Hiſspaniæ, data voluntaria Indorum electione, Indias Occidentales legitimè retinent.
38 Indos hodie gratam & ratam habere Regum Hiſspaniæ dominationem, multis probat Ioan. Matienzus.
39 Indorum proprij, & antiqui domini cũcum hodie non extent, rectè poſsſsunt Reges noſstri, extante præcipuè conceſsſsione PõtificisPontificis, eorum regna poſsſsidere.
40 Initio quod nullum, vel vitioſsum eſst, tractu temporis non firmatur, & quando hoc fallat? num. 43.
41 Originem Regnorum inſspiciendam eſsſse, & vitioſsam ſsemper nocere aliqui dicunt, & qualiter intelligendi ſsint? Et num. 42.
44 Acquiſsitio à principio nulla tanquam facta per forenſsem, ex poſsifacto convalidatur, ſsi forenſsis civis fiat.
45 Iudicium à principio nullum, ex iure ſsuperveniente interdum firmari ſsolet.
46 Alienatio à minore inutiliter facta cõfirmaturconfirmatur, ſsi poſst legitimam ætatem eam ratam habuerit.
47 Cauſsa confirmans ubi ſsupervenit, actus initio nullus, convalidatur.
48 Regni ad legitimam occupationem ſsufficit, quòd plures, vel præcipuæ eius provinciæ iuſsto aliquo titulo occupari poſsſsint.
49 Occaſsio in tempore arrepta, omnia ferè mundi Imperia peperit.
50 Auſstriaca familia varijs occaſsionibus varia Regna, quibus hodie fruitur, coadunavit.
51 Occaſsione diligenter utendum Politici docent, & eam Aquilæ ſimilẽſimilem Nicephor. facit.
52 Carolum V. Imper. totius mũdimundi Imperium conſsequi potuiſsſse, ſsi oblata ſsibi occaſsione uti ſsciret, Campanela teſstatur.

SVnt quoque

^† plures alij tituli, qui eandem retentionẽretentionem confirmãtconfirmant, quos recẽſetrecenſet Mag. Victoria in 2. relect. de Indis ex num. 1. Gregor. Lopez in l. 2. tit. 23. par. 2. Fr. Alfonſs. à Caſstro de iuſsta hæret. punit. lib. 2. cap. 14. & Ioan. Azorius 1. tom. inſstit. Moral. lib. 8. capite 26. verſsic. Septimò quæritur. Sed præcipui eò reducuntur, ut abſsque ulla dubitatione Pijſssimi Reges noſstri eas provincias retineant quarum

^† Indi Fidem ſsibi pacificè, & ſsufficienter annuntiatam, nec recipere, nec audire voluerunt; vel receptam deſseruerunt, blaſsphemarunt, vel impedierunt, aut Hiſspanos ad ſse prædicationis, ac commerciorum cauſsa accedẽtesaccedentes, vel ad alias regiones innoxium tranſsitum poſstulantes, hoſstiliter adorti ſsunt, vel ſsimulato hoſspitio receptos, poſstea perfidis, & ſsubdolis invaſsionibus enecarunt, prout ſsæpè cõtigiſſecontigiſſe narrat Ant. de Herrera in hiſst. gen. Ind. decad. 3. lib. 1. c. 18. pag. 126. & lib. 9. cap. 2. & lib. 7. c. 7. & decad. 4. lib. 6. cap. 11. & Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. par. lib. 3. pag. 63. & 64. Etenim cũcum in his caſsibus iuſstè, ac legitimè adverſsus infideles bellum inferri poſsſsit, iuxta ea, quæ plenè diſsputavimus ſsup. lib. 2. cap. 20. longè iuſstius, eiuſsmodi bello parta, retinebuntur, aut iterũiterum, |

p. 689

ſsi opus fuerit, pro eorum conſservatione, ac retentione bellari poterit, ex regula l. patre furioſso, D. de ijs qui ſsunt ſsui, cum latè traditis ſsup. hoc lib. cap. 1. ex num. 1.

Quam traditionem multis comprobat Epiſscop. ChiapẽſChiapenſ. in tract. domin. Ind. fol. 21. cum ſseqq. docens,

^† quòd ubi prædicta contingunt, infideles efficiuntur de dominio & iuriſsdictione Papæ, vel Principis Chriſstiani, cui eorum convertendorum cura commiſsſsa eſst, ac propterea ab illo puniri poſsũtpoſsunt, & imperio & gubernatione ſuarũſuarum provinciarum propter eius abuſsum privari, iuxta ſsententiam D. Auguſstini lib. 1. de liber. arbitr. cap. 6. & alia, quęquæ cõgeſsimuscongeſsimus ſsup. lib. 2. cap. 10. num. 59. & ſseqq.

Quia

^† omnis Princeps poteſst, & debet ſsubditorum ſsibi hominum perſsonas, bona, & iura defendere, l. nam ſsalutem, D. de officio præfect. vigilum, cap. 2. de ordin. cognit. cap. 1. de reſstitut. ſspol. cap. dilectis, de appellat. ubi Innocent. & Hoſstienſs. cap. Dominus noſster 23. q. 2. cap. ſscire vos oportet 23. q. 8. idẽidem Hoſstienſs. in cap. 1. de treg. & pace, Gregor. Lopez per text. ibi in l. 1. tit. 23. part. 2. & in l. 3. tit. 19. part. 3. And. Gail. lib. 1. de pace publ. cap. 1. & 4. Bobadilla in Politica lib. 2. c. 10. num. 49. Valençuela in monit. contra Venet. par. 7. ex num. 56. Avendan. in cap. 1. Prætor. num. 12. Et exceſsſsus & delicta infidelium efficiunt, ut etiam ſsi extranei ſsint, noſtręnoſtræ iuriſsdictioni ſsubdantur, argum. cap. 1. de offic. delegati, &

^† l. 3. D. de offic. PręſidPræſid. ibi: Habet interdum imperium & adverſsus extraneos homines, ſsi quid malum commiſserint. Nam & in mandatis Principum eſst, ut curet is, qui provinciæ præeſst, malis hominibus purgare provinciam, nec diſstinguitur, unde ſsint. Cuius legis in optima, & ſsimili quęſtionequæſtione meminit Avendan. de exequen. mand. lib. 2. cap. 6. num. 12. & alia circa eam notantes DD. in l. unic. C. ubi de crim. agi oport. Socin. reg. 120. Donel. & Oſsuald. lib. 17. cõmentcomment. iur. cap. 16. Tiber. Decian. in tract. crimin. lib. 4. cap. 16. num. 9. & 17. & Proſsp. Farinac. in praxi crimin. lib. 1. quæſst. 7.

Et ex his rationibus concludit IoãIoan. Matienzus in tract. manu ſscripto de moderamine Regni Peruani lib. 2. c. 9.

^† iuſstè adverſsus Indos ChiriguanẽſesChiriguanenſes bellum indici poſsſse, eò quòd ſsæpius a fide nobis data defecerint, & alias Indorum nationes, quæ Evangelium receperũtreceperunt, vel facilè recepturæ eſsſsent, ſsuis minis, & crudelitatibus terreant, & maximam captivorum partem incredibili voracitate, & ferocitate deglutiant.PRSS

Idemq́ue

^† de Chichimecis Novæ Hiſspaniæ, & Caribibus, ac Canibalibus TerręfirmæTerræfirmæ, & adiacentium inſsularum ſępeſæpe in Supremo Indiarum CõſilioConſilio ſstatutum fuiſsſse, & ut ſservi capientium fierent, paſssim in ſsua hiſstoria generali Indiarum Ant. de Herrera ſscriptum reliquit, & pręcipuèpræcipuè decad. 1. lib. 6. cap. 10. & lib. 8. cap. 12. decad. 2. lib. 1. cap. 8. pag. 15. & cap. 22. pag. 72. & lib. 10. cap. 5. pag. 328. & decad. 4. lib. 7. cap. 6. pag. 169.

Neque abſsunt exempla LuſitanorũLuſitanorum qui eiſsdem de cauſsis plures Indorum Occidentalium ditiones iuſstis bellis imperio ſsuo adiecerunt, ut teſstatur Navar. in cap. novit, notab. 3. num. 158. de iudicijs, Molina de iuſstitia & iure, tract. 2. diſsp. 104. verſs. Sextò, & noviſssimè Seraphi. Freitas de iuſst. Imp. Aſsiat. cap. 9. ex n. 9. ad 15. ubi refert ad idem elegãtiſsimaelegantiſsima verba Hier. Oſsſsorij lib. 3. de reb. Eman. pag. 96. & li. 6. pag. 248.

Quod etiãetiam noſstris hiſsce temporibus de

^† Indis Chilenſsibus multi graves & Religioſsi viri cõſulereconſulere ſsolent, eò quòd hi magna ex parte Chriſsto nomen dederunt, & ab eo deſsciſscentes, ſse poſsteà alijs infidelibus ſsociarunt. Omneſsq́ue, cùm iam ob aſssiduam noſstrorum prædicationem, & communicationem, ſsufficientem Fidei, ac Religionis Chriſstianæ notitiam habuerint, |

p. 690

non ſsolùm eam non amplectantur, ſsed quotidianis potius incurſsibus, & invaſsionibus tum Hiſspanos noſstros, tum maximè alios Indos converſsos, & amicos perimant, & diſsturbent, urbeſsq́ue aliquas, & arces Hiſspanorum ſsatis munitas deleverint, atque egregium illum virum Martinum Garciam à Loyola Calatravenſsis Ordinis equitem, eiuſsdem Regni gubernatorem, per inſsidias interceptum, occiderint.

Quod attendens Rex noſster Pijſssimus Philippus III. ſschedulam quandãquandam expediri mãdavitmandavit, datãdatam Ventoſsillæ 26. Maij an. 1608. quâ iuſssit, ut prędictisprædictis Indis aperto Marte bellũbellum infligeretur, & capti, decennio maiores, in ſservitutem redigerentur. Cuius tamen ſchedulęſchedulæ rigorem poſsteà alijs anni 1610. temperavit, aliquorum Religioſsorum enixis libellis, & atteſstationibus motus,

^† & pręſertimpræſertim Reverendi Patris Ludovici de Valdivia Societatis IeSv, qui Indos illos adhuc nequaquam eam pœnam mereri profitebantur, ſsecuriuſsque, ac commodius ad Fidem Chriſstianam, & clientelam noſstram reduci poſsſse, ſsi nullis bellis offenſsivis per quadriennium impeterentur, & per viros pios ac Religioſsos, alijſsq́ue ſsuavibus, & pacificis medijs, eorum converſsio, & reductio procuraretur. Quibus

^† cùm Rex noſster, & Regium eius Indiarum Conſsilium annuiſsſset, (pro ſsolita nimirum benignitate, & dilectione, quâ ſsemper Indorum cauſsas proſsequi, & moderari conſsuevit) ipſsummet Patrem, & alios eius ſsocios, honeſstiſssimis codicillis donatos, huic expeditioni præfecit. Qui tamen

^† rebelles Chilenſsium provincias ingreſsſsi, non ſsolùm per quadriẽniumquadriennium, verùm nec per decennium quidquam, quod iuſstum & honeſstum eſsſset, ab illis conſsequi potuerunt, & aliquibus a Barbaris trucidatis, re infectâ redierunt: imò & in peius redactâ. Nam Indorum ferocia & protervia ſsuccrevit, dum blanditiem noſstram metum exiſstimarent, & aſssiduis, ut ſsolebant, bellis non laceſssiti, numeroſsiores, & expeditiores ad bella, & alia damna nobis inferenda, reperirentur. De quibus

^† iterum Rex ac dominus noſster Philipvs IV qui nunc piè, & fœliciter regnat, & per multos annos maiori ſsemper pietate, ac fœlicitate, ô utinam regnet, commonefactus, aliam ſschedulam noviſssimè 13. Aprilis anno 1625. expediri præcepit, quâ Excellentiſssimo ſsui Peruani Regni Proregi Marchioni de Guadalcazar ordinat, & iniungit, ut ſsi opportunum factu ſsibi viſsum fuerit, Chilenſsibus Indis, omnibus quibus fieri poſsſset modis, bellum inferatur, ſsive illud defenſivũdefenſivum, ſsive offenſsivum, punitivum, aut vindicativum appelles, & ut captivi ſservi capientium efficiantur. In cuius ſschedulæ conſsultatione, inter plures præſstantiſssimos & prudentiſssimos Viros, ac Proceres nobiliſssimos, quorum ſsententiæ rogatæ ſsunt, unus fuit, qui multorum inſstar eſsſse potuit, Excellentiſss. Dominus Don Franciſscus a Borgia Princeps Eſsquilacenſsis, qui proximè Peruani Proregis munus non minus laudabiliter, quàm fœliciter egerat, & eorundem Indorum mores expertus fuerat De cuius Magni Herois encomijs, egregijſsq́ue animi & corporis dotibus, cum eximia omnium litterarum cognitione coniunctis, plura dicere ſsuperſsedeo, donec per adeò latum campum latiori, vel laxiori calamo diſscurrere poſssim.

Viſsum quippe eſst, nihil amplius expectari debere, ut omnia iura belli in eos Indos exequãturexequantur, qui toties moniti, & benignè tractati, in ſsua rebellione & obſstinatione perſiſtũtperſiſtunt, & Hiſspanos noſstros, atque alios Indos, qui pacem dederunt, & baptizati ſsunt, quietè & ſsecurè vivere non patiuntur, ex

^† cõmunicommuni omnium Theologorum ſsententia, quam præter alios, quos adduximus dict. lib. 2. cap. 20. eruditè probat |

p. 691

Victoria in dict. relect. 2. de Indis numer. 5. & 7. propoſsit. 6. & §. 12. concluſs. 4. & in relect. de iure belli, num. 56. & 59. Bañez 2. 2. quæſst. 40. art. 1. dub. 10. & 11. Molina de iuſstitia & iure, tractat. 2. diſsput. 117. concluſs. 4. Gabriel Vazquez in 1. tom. ſsup. 1. 2. quæſst. 76. art. 2. diſsput. 120. cap. 5. ubi concludit, quòd infideles, qui ſufficiẽterſufficienter ſsibi annuntiatis, & propoſsitis Fidei myſsterijs, eis credere nolunt, infidelitatis peccatum committunt, & eam impedientes, aut ſsuſsceptam deſserentes puniri poſsſsunt, & meliùs Anton. à Corduba in quæſstion. lib 1. q. 57. dub. 6. verſs. Quintum dictum, ubi

^† inquit: Quòd ſsi Chriſstiani veroſsimiliter timeant Barbarorum fraudes ſsive fallacias, & inſstabilitatem in vera Fide, vel Religione ſsemel ſsuſscepta, vel ſsuſscipienda, quodq́ue habita opportunitate in mortem Chriſstianorum moliantur, ita quòd non ſsunt, neq;neque erunt tuti inter eos etiam Chriſstianos effectos, niſsi illis dominentur, & habeant arces, & oppida fortia, ad quæ confugiat tẽporetempore neceſsſsitatis ad ſse, & ſsua omnia, & iãiam converſsos in vera Religione tuendum: tũctunc certè iuſstè poſsſsunt illos bello ſsubijcere, & eis dominari. Ita quod omnibus tentatis, ut ſsuprà dictum eſst ſsi Chriſstiani non poſsſsunt conſsequi ſsecuritatem, neque eſsſse tuti inter Barbaros, prædicando volentibus audire Fidem, vel poſst eius prædicationem, & ſuſceptionẽſuſceptionem, niſsi illos debellãdodebellando, & ſsubijciendo, & civitates eorum occupando, hoc utique iuſstè facere puſsſsunt, & antiquos dominos deponere, & novos inſstituere, & proſsequi iure belli ea omnia, quæ in alijs bellis iuſstis iuſstè, & licitè fieri poſsſsunt, quia finis belli eſst pax & ſsecuritas, ut ait Auguſst. ad Bonifacium. Ergo poſstquàm licitum eſst Chriſstianis bellum ſsuſscipere, & etiam ſsi neceſsſse ſsit inferre, etiam licitum eſst facere neceſsſsaria ad finem belli, ſscilicet ad ſsecuritatem, & pacem obtinendam.

Pro quo etiam ſsacit

^† D. Auguſstini ſsententia ſsuper Ioſsue lib. 6. quęſtionquæſtion. quæſst. 6. relata in dict. cap. Dominus 23. quęſtquæſt. 2. ubi inquit: Iuſsta bella ſsolent definiri, quæ ulciſscuntur iniurias: ſsi qua gens, vel civitas, quæ bello petenda eſst, vel vindicare neglexerit, quod à ſsuis improbè factum eſst, vel reddere, quod per iniurias ablatum eſst. Cui mirè

^† conveniũtconveniunt verba Ariſstotel. lib. 1. Polit. cap. 5. noſstræ legis 1. tit. 23. part. 2. & Caſssiodori lib. 3. var. epiſst. 1. ubi aſsſserit: Vtile tunc eſsſse ad arma concurrere, cùm locum apud adverſsarium iuſstitia nõnon poteſst invenire. Eòdemq́ue reſpiciẽsreſpiciens Polybius lib. 4. hiſst. pag. 351. prudentiſssimè dixit: Ita exiſstimo, fugiendum quidem eſsſse bellum: non tamen ita fugiendum, ut omnia, ne in id incidamus, ſsuſstinere, perpetiq́ue velimus: quid enim vel æquabilitatem in Republica, vel fiduciam, vel libertatis incundiſsſsimum nomen laudaremus, ſsi nihil omnino eſsſset paci antepanendumanteponendum? Pax enim ſsi iuſsta & bona ſsit, res eſst certe omnium pulcherrima, atque optima. Nihil tamen eſst, aut faciendum iniuſstè, aut patiendum turpiter, ut pace frui valeamus Et D. Chryſsoſst. tom. 1. homil. in Pſsalm. 134. ſsic ſscriptum reliquit: A Deo habemus dexteras, ut & nobis ipſsis, & alijs iniuria affectis opem feramus, ut ſscelera de medio tollamus, ut ijs, quibus vis & damnum adfertur, ſsimus portus, & refugium. Et melius homil. 36. in Matth. ex cap. 10. tom. 2. explicans illa verba: Non veni mittere pacem, ſsed gladium, inquiens, Tunc enim pax præſstatur, quando quod tabe, & ſsanie corrruptum eſst, abijcitur, & abſscinditur; quando factioſsa, & improba pars repellitur, aut omnino deſstruitur ſsi enim cœlis terra coniungi poteſst. Num & hoc modo reliquum corpus conſservat medicus facilè, ſsi quod reduci ad ſsanitatem non poteſst, abſsciderit, & proiecerit. Et militiæ Dux ad ſsolvendam conſspirationem, alterũalterum in alterum concitat, &c. Quibus

^† conveniũtconveniunt verba tex. in cap. in Canonibus 16. q. 1. & cap. vergẽtisvergentis, de hæretic. ubi dicitur: Quòd convenit, ut ferro abſcindãturabſcindantur vulnera quæ fomentum non recipiunt diſsciplinæ, Senecæ in Agamemn. act. 2. ſscen. 1.

Et ferrũferrum, & ignis ſsæpè medicinæ loco eſst.

p. 692

Et Sophoclis in Aiace flagellif. act. 2. in fine.

— Haud profecto eſsſse medici
Sapientis arbitror; ubi ſsectionibus
Morbus eget, incantationibus utier.

Cum multis alijs, quæ circa hanc rem cumulant, & exornant Theologi omnes poſst D. Thom. in 2. 2. q. 40. iuris Interpretes in l. ut vim, & in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iure, Did. Covarr. in reg. peccatum, 2. par. relect. §. 9. Alvar. Pelag. lib. 2. de planct. Eccleſs. cap. 46. Paris de Puteo de re militari lib. 1. cap. 14. Petr. Gregor. lib. 11. de Repub. cap. 11. Nicol. Moronus in tract. de fide, tregua, & pace, q. 5. & alij, quos plenè retulimus ſsup. lib. 2. cap. 6. num. 49. & ſsequentibus.

PręſtatPræſtat

^† quoque, ut acquirendi, ita longè magis, & retinendi iuſstiſssimum titulum, quòd Hiſspani noſstri, Fidei propagandępropagandæ cauſsâ, plures BarbarorũBarbarorum provincias adierunt, in quibus ab indigenis benignè ſsuſscepti ſsunt, & in auxilium contra alios convicinos vocati, cum quibus ipſsi ijdem Barbari iuſstis de cauſsis antiqua, & inteſstina bella gerebant, eâ lege, & conditione fœdus, & amicitiam in euntes, ut quidquid ex hoſstilibus provincijs eiuſsmodi expeditionibus caperetur, id Hiſspanorum iuribus, & commodis cederet, ut in Nova Hiſspania per Tlaſscathecas contra Mexicanos factum fuiſsſse paſssim omnes Indiarum Occidentalium hiſstorici narrant, & præcipuè Anton. de Herrera in d. hiſst. gen. Indiar. decad. 2. lib. 6. per totum, & alibi ſsæpè, & Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. par. lib. 2. & 3.

Quod ubi

^† intervenit, Theologi omnes conveniunt, legitimam acquiſsitionem, & retentionem induci, ut in noſstris terminis latè probat Victoria dict. 2. relect. de Indis numer. 17. ubi hunc ſseptimum, & ultimum titulum vocat, quo potuerunt, aut poſsſsent venire Barbari, eorumque provinciæ in poſsſseſssionem, & dominium Hiſspanorum, & Gregor. Lopez eius verba trãſcribenstranſcribens in dict. l. 2. titul. 23. part. 2. gloſsſs. magn. col. 14. Dom. Bañez in 2. 2. quæſst. 40. de bello, art. 1. verſs. Dubitatur 3. col. 1181. Gregor. de Valencia 3. tom. diſsput. 3. quęſtquæſt. 16. de bello, punct. 2. verſsic. Quartò certum eſst, Ioan. Azor. 1. tom. inſstit. moral. lib. 8. cap. 25. quæſst. 13. Pat. Lud. Molina de iuſstit. & iure, tractat. 2. diſsput. 105. ubi ultra exemplum Tlaſscathecarum, alia ſsimilia in India Orientali contigiſsſse commemorat, quibus mediantibus Luſsitani varias occaſsiones habuerũthabuerunt, nonnulla iure belli occupandi, quod etiam noviſssimè tangit Seraphin. Freitas dict. cap. 9. numer. 16. & generaliter reſsolvunt Caietan. & cæteri poſst Div. Thom. in 2. 2. dict. quæſst. 40. art. 1. Sylveſst. verb. Bellum, el 1. quęſtquæſt. 8. concluſs. 3. Ioan. Maior. in 4. diſstinct. 15. quæſst. 15. Alfonſs. â Caſstro de iuſst. hæret. punit. lib. 2. cap. 14. cauſsa 10. verſs. Ecce omnes, Simon Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. pag. 326. & 364. & ſsequentibus, & noviſssimè Pat. Suarez in tract. de charit. diſsp. 13. ſsect. 7. num. 25.

Etenim

^† licèt regulariter Chriſstiani infideliũinfidelium auxilio uti nõnon poſssint, neq;neque ſse eorũeorum actibus, & cõmunicationibuscommunicationibus immiſscere, maximè ubi contra alios Chriſstianos pręliandũpræliandum eſst, niſsi id iuſstitia belli, & præciſsa defenſsionis neceſsſsitas extorqueat, ut præter Auctores ſsuprà relatos tenet Oldrad. cõſconſ. 71. NũquidNumquid Chriſstianus? Ioan. Andr. in addit. ad Specul. in rub. de Iudæ. verſs. CõvertendoConvertendo, Abb. in cap. quod ſsuper, verſs. Vltimò hìc quæritur, de voto, Annania, & Felin. in cap. ad liberandum, de Iudæis, Corſsetus in tract. de poteſst. Regia, 4. par. princip. q. 83. Marquard. de Suſsanis in tract. de Iudæ. & Infidel. par. 1. cap. 6. Tiber. Decian. in tractat. crimin. lib. 5. cap. 10. num. 4. P. Lud. Torres de Fide, diſsp. 51. artic. 9. col. 642. Cardinal. Tuſschus pract. concluſs. iur. verb, Infidelibus, concl. 123. pag. 490. |

p. 693

Camill. Borrellus de pręſtanpræſtan. Reg. Cathol. cap. 32. à num. 88. & 181. Valençuela in monit. adverſsus Venet. 7. par. ex numer. 56. & 65. Oſsaſscus in peculiari diſsputatione huius articuli, quam poſst ſsuas deciſsiones Pedemontanas attexuit, Ioan. Cochier in Theſsaur. Polit. lib. 2. Petr. Binsfeldius de iniurijs & damno dato, cap. 8. quæſst. 1. concluſs. 17. pag. 528. Petr. Heingius in miſscellan. quæſst. 1. par quęſtquæſt. 11. FrãcFranc. Mingon. ad conſsuetud. Andegavenſs. fol. mihi 67. cum multis alijs congeſstis per Iulium Ant. Brancalaſsum in compend. art. Cathol. Regnan. lib. 3. de Religione. pag. 52. & 53. Sandoval. 1. par. hiſstor. Caroli V. lib. 25. §. 48. fol. 242. & Caliſst. Remirez in tract. de lege Regia Aragon. §. 26. num. 65. pag. 264. Quorum

^† plures hac de cauſsa Franciſscum Primum Regem Galliæ notare ſsolent, eò quòd Turcas in ſubſidiũſubſidium cõtracontra Carolum V. Imperatorem vocaverit; ſsicut

^† etiam, ob eandem fortè rationem, 2. Paralipom. 16. reprehenſsus eſst Rex Aſsa, eò quòd accerſsiverit in auxilium exercitum SyrięSyriæ contra Regem Iſsraël. Niſsi fortè ideò potius, quia magis confidit in eo exercitu, quàm in Domino, qui tamen ipſsum paulò antè liberaverat ab exercitu Æthiopum, 2. Paralipom. 14. ut notavit D. Ambroſs. in oratione de obitu Theod. Abulenſs. q. 17. in dict. cap. 16. Bañez, & Valencia ubi ſsuprà.

At verò

^† in bello iuſsto cõtracontra alios infideles, nihil prohibet, Chriſstianos cum infidelibus militare, ſsi ſcandalũſcandalum, & periculum Fidei abſsit, eoſsq́ue iuvare, ac defendere, & in ſsuam tutelam, & clientelam recipere, atque huius auxilij, & confœderationis cauſsâ, hoſtiũhoſtium ſspolijs, ac provincijs, ex pactis conventis, vel ob laboris, & periculi ſsuſscepti remunerationem potiri, ut conſstat ex text. in cap. quid culpatur 23. quęſtquæſt. 1. & cap. Iulianus 11. q. 3. Tiber. Decian. ubi ſsup. num. 3. Mag. Marq. in Gubernatore Chriſst. lib. 2. cap. 25. pag. 311. & ſseqq. & reliqui omnes ſsuprà relati. Qui eâ conſsideratione ducuntur, quòd

^† Chriſstiani, qui eiuſsmodi iuſstis infideliũinfidelium bellis opitulantur, nihil iniuſtũiniuſtum, aut illicitum perpetrant, cũcum nihil aliud faciant, quàm acceptâ auctoritate ab eo, qui illam poteſst conferre, ad bonum cooperari, & ſsocijs, atq;atque amicis, cum quibus pro uno, & eodẽeodem reputantur, contra extraneos, & inimicos malefactores auxilium præſstare. Et ſsicut

^† exercere opus bonũbonum non poteſst niſsi bonum eſsſse, ita etiam adiuvare in bono opere, quale eſst iuſstum bellum, etiãetiam ſsi quis pro hoc labore aliquãaliquam mercedem, & remunerationem accipiat, ut

^† eleganter cum Pomponio ſscribit Vlpian. I. C. in l. metum 9. §. ſsed licèt, D. quodmet. cauſsa, ubi gloſs. verb. Meæ, rectiſssimè addit, æquũæquum

^† eſsſse, ut ſsi habes bonum propter me, ut & ego habeam propter te, ad quod probandum allegat l. idem, §. fin. de cõdictcondict. ob turp. cauſs. l. 2. §. æquiſssimum, ad leg. Rhod. de iactu, l. ſsi pater, §. ſsi quis, D. de donat. & conducunt, quęquæ in ſsimili notat Bart. in l. ut vim, n. 8. D. de iuſst. & iur. Auguſst. in addit. ad Angel. de malefic. verb. Che me hai adulterato, ſsup. num. 64. Beroius in cap. 1. num. 51. de offic. delegati, Matth. de Afflict. deciſs. 149. & alij, quos noviſssimè refert Flores de Mena practic. quæſtionũquæſtionum, quæſst. 18. à num. 14. & P. Suarez in tract. de charit. diſsp. 1. ſsect. 2. ex n. 6. ubi exactè diſsputat, an & qualiter liceat opera bona virtutis operari propter mercedem temporalem?

Quâ ratione

^† Abraham Geneſs. 14. ad vindicandum Regem SalẽSalem, & alios, qui cum eo fœdus percuſsſserant, iuſstè pugnaſsſse dicitur contra quatuor Reges illis regionis, à quibus ipſse nullãnullam iniuriam acceperat, & in gratiam fratris Lot, quem illi ſspoliaverant, & captivum ducebant. Et

^† Ioſsaphat 4. Reg. 3. contra Meſsſsam Regem Moab pro Ioram, quia nolebat ei reddere tributum agnorum, & arietum, quod pẽ| p. 694derependere quot annis debebat ex antiquo fœdere cum Achab patre Ioram, & quidem prius conſsulto Domino. Machabæos

^† quoque à Romanis infidelibus auxiliũauxilium petijſsſse Machab. 1. cap. 8. docemur. Quibus exemplis alia addit Marquard. ubi ſsup. latè concludẽsconcludens, ex

^† iuſstis cauſsis poſsſse fieri pacem, & fœdera cum infidelibus, etiam inconſsulto Summo Pontifice, dũmododummodo contra eum, & Eccleſsiam non fieret, neque eo tẽporetempore, quo ab univerſsis Chriſstianis eiſsdem infidelibus bellum indictum eſsſset.

Ipſsi quoque

^† Romani, quorum iuſstitia, & ImperiũImperium valdè à D. Auguſstin. & alijs laudatur, ut diximus ſsup. lib. 2. cap. 7. num. 72. & ſseqq. nullâ profectò ratione illud maxime dilatarũtdilatarunt, quàm ſsocijs, atque amicis auxiliares copias præſstando, & alias provincias aliarum vicinarum robore ſsubigendo, ut obſservat Victoria ubi ſsup. & conſstat ex Strabone lib. 6. Tacito lib. 5. Annalium, Paulo Oroſsio lib. 5. cap. 8. Ambr. de Morales lib. 7. cap. 14. & lib. 8. cap. 2. & 53. Fr. Ioan. à Ponte in convenien. utriuſsque Monarch. lib. 3. cap. 17. Iulio Cæſs. Bulengero de Roman. Imper. lib. 3. cap. 5. & ex l. poſstliminij 5. l. non dubito 7. D. de capt. & poſstilimin. reverſs. ubi DD. hanc materiam confœderationum pertractant, & Sebaſst. Nævius, qui ibîdem plurimos colligit. Eòq́ue reſspicit Cicero pro lege Manilia, dũdum ait: Propter ſsocios, nulla ipſsi iniuria laceſsſsiti, maiores veſstri cum Antiocho, cum Ætolis, cum Pœnis bella geſsſserunt.

Illud

^† etiam, & quidem urgentius, pro eiuſsdem Novi Orbis legitima retentione perpendi poteſst, quod in omnibus ferè illius provincijs Indi antiquis dominis, & Regulis, varijs bellorum eventibus, & alijs modis carêre cœperunt, & cognitâ Regum noſstrorum Religione, potentiâ, & gubernandi prudentiâ, ac manſsuetudine, ſse eorum imperio, gubernationi, & iuriſsdictioni ſsummâ voluntate, atque alacritate dediderunt, & quotidie dedunt, & devovent, ut de Mexicanis, Peruntinis, & alijs paſssim refert Anton. de Herrera, & alij rerum Indicarum Auctores. Et

^† extant in Archivis huius Regij Limani Conventus quædãquædam publica, & authentica monumenta anno 1562. confecta de mandato excellentiſssimi Proregis Comitis de Nieva, & aliorum, qui cum eo miſssi fuerunt, ut in hoc Regno Peruano de perpetuandis Indorum commendis tractarent. Ex quibus conſstat, quòd cùm hi peritiſssimum, & prudentiſssimum virũvirum Licentiatum Paulum Ondegardum ad omnes ferè eiuſsdem Regni provincias miſsiſsſsent, ut Indorum ea in re voluntatem exquirerent: illi, ſsuis comitijs habitis, & rogatis, ſseriò ſsemper, & unanimiter reſsponderunt, ſse nullum alium dominum univerſsalem, vel particularem habere, neque in poſsterum ſsortiri, aut agnoſscere velle, pręterpræter noſtrũnoſtrum Hiſspaniæ Regem Opt. Max. cui ſse, & ſsua humiliter & hilariter ſsubmittebant. Quo mediante

^† etiam ſsi fortè aliquis exceſsſsus, aut iuſstitiæ defectus in primæ conquiſsitionis exordijs notari potuiſsſset, iam omnino ceſsſsaſsſse, ac purgatus eſsſse videtur.

Communis

^† enim populorum in Regis electione, vel adprobatione cõſenſusconſenſus, ſsive is expreſssè, ſsive paulatim curſsu temporis exhibeatur, etiam tyrannidem in Monarchiam perfectam, & legitimam vertit, ut probat text. in l. ex hoc iure, ibi: Regna condita, D. de iuſst. & iure, l. 1. D. de conſstit. Princip. l. 2. §. noviſssimè, D. de orig. iur. §. ſsed quod Principi, inſstit. de iur. nat. iunct. l. 2. & 4. D. de eo quod met. cauſs. cap. ad id, de ſsponſsalibus, cum alijs, quęquæ latè cumulat Albericus in l. cunctos populos num. 20. C. de ſsumma Trinitat. Navarr. in cap. novit, de iudicijs. notab. num. 158. Molina de iuſstit. & iur. tract. 2. diſsput. 24. in fine, Covarr. in pract. cap. 1. num. 9. Illuſstriſssim. Card. |

p. 695

Bellarm. lib. 3. de laicis cap. 6. in fine, pag. 209. Salas de legib. diſsp. 7. ſsect. 12. n. 67. in fin. Leonard. Leſssius de iuſst. & iure lib. 2. cap. 3. num. 41. & cap. 29. dub. 9. Laurea Salmant. certam. 5. de hominum præfectura. cap. 2. num. 12. Pat. Franc. Suarez omnino videndus in defenſs. Fidei contra ſsect. Anglic. lib. 3. cap. 2. num. 19. Marta de iuriſsdict. 1. par. cap. 8. num. 19. Caliſst. Remirez de lege Regia Aragoniæ, §. 4. num. 8. Freitas ubi ſsuprà, capite 12. in fine, & Bobadilla in Polit. lib. 1. cap. 2. numer. 14. litt. 1. ubi exemplum Romanorum adducit, qui teſste Cicer. lib. 3. Rhetor. cap. 3. partim enſse, partim cõſenſuconſenſu potentiam, & dominationẽdominationem totius ferè Orbis adquiſsierunt.

Et in

^† noſstræ quæſstionis terminis idem probant Victoria in relect. 1. de Indis, num. 40. verſs. Reſstat alius, & ſsecurius in 2. relect. num. 16. verſs. Alius titulus, & eum tranſscribens Greg. Lopez in dict. l. 2. par. col. 11. verſs. Aſsſserit etiam, & col. 14. verſs. Alius titulus, ubi concludunt, omni iure inſspecto certiſssimum eſsſse, per veram, & voluntariam Indorum electionem Reges Hiſspaniæ iuſstè has provincias retinere poſsſse, puta, ſsi omnes ipſsi Barbari, aut maior eorum pars, intelligentes prudentem adminiſstrationem, & humanitatem Hiſspanorum, ultrò vellent accipere in Principem Regem HiſpanięHiſpaniæ, Ioan. etiam Matienz. eandem ſsententiam diſsſsertiſssimè ſsequitur in tractat. manu ſscripto de moderatione Regni Perù, lib. 1. cap. 3. ubi

^† multa beneficia commemorat, quæ Indi ex Regum noſstrorum tuitione acceperunt, & alia argumenta, ex quibus hodie grata, & volũtariavoluntaria eorum ſsubiectio colligi poteſst.

A quibus non abeſst Franc. Vargas in tract. de auctor. PapęPapæ, & Epiſscop. confirm. 10. n. 4. & 5. ubi hunc ipſsum titulum ex eo magis communit, quòd cùm

^† inter Indos nullus iam reperiatur, qui eorum dominatũdominatum iure ſsanguinis petere valeat, meritò poſsſsunt Reges noſstri ex Romani Pontificis conceſssione harum regionum imperium habere, & exercere, ex celebri doctrina Oldrad. conſsil. 69. Ancharran. in reg. peccatum, 3. q. principali, & aliorum, quos refert & ſsequitur Caietan. in 2. 2. q. 10. quibus convenit Bald. in l. unica, C. de iur. deliber. col. 5. relatus ab Epiſscop. Chiapenſs. in tract. cõprobatcomprobat. dom. Ind. fol. 31. ubi tradit, quòd hodie ubicunque iuriſsdictiones vacãtvacant, ut in Regnis infidelium, apud quos nõnon eſst vera, nec naturalis dignitas, & iuriſsdictio, occupanti Catholico conceditur.

Neque

^† his adverſsatur vulgaris iuris regula, quâ docemur, id, quod ab initio nullum, vel vitioſsum eſst, tractu temporis non convaleſscere, l. quod initio, D. de reg. iur. cap. non firmatur, eod. tit. lib. 6. cuius argumento docuiſsſse videtur Ioan. Igneus in quæſst. an Rex FrancięFranciæ recognoſscat ſsuperiorem num. 21. Originem

^† nactæ poſsſseſssionis in iure acquirendorum Regnorum inſspiciendam eſsſse, l. clàm poſssideri, in princip. D. de acquir. poſsſseſsſs. l. nam origo, D. quod vi, aut clàm: & quod ſsi eſst violenta, non poteſst opitulari, l. auctoritatem, C. unde vi, cap. vigilãtivigilanti, & cap. fin. de præſscription. ſsed imò hoc vitiũvitium tranſsit in ſsucceſsſsores, l. an vitium, D. de diverſs. & temp. præſscription. l. Pomponius, in princ. D. de acquir. poſsſseſsſs. l. hæres, D. de uſsucapion. §. fin. inſst. eodem. Nam, ut

^† benè conſsiderat Marta d. 1. part. cap. 8. num. 15. & 16. poſstquàm tale ius, vel præſscriptione legitimâ acquiſsitum, vel voluntario ſsubditorum conſsenſsu confirmatum eſst, iuridicè omnia facta fuiſsſse fingũturfinguntur, arg. l. mulier, §. penult. de condi. inſstit. & eorum, quæ benè notat Alexand. poſst Bald. Cuman. Caſstrenſs. Salicet. & alios in l. extraneum num. 8. C. de hæred. inſstituend.

^† prędictaprædicta regula, quod ab initio, ita accipienda eſst, ut nullum à princi|

p. 696

pio, per ſsolum lapſsum temporis non convaleſscat. Contrà verò probandum ſsit, ſsi præter temporis curſsum, aliæ quoque circunſstantiæ, vel qualitates accedant, ut notant DD. in dictis iuribus, & gloſsſsa celebris, verb. Terminetis, in cap. ex tenore, de foro competent. ¶ Vnde

^† acquiſitionẽacquiſitionem à principio nullam, tanquam factam per forẽſemforenſem, cui acquirere per ſstatutum prohibitum erat, benè recõvaleſcerereconvaleſcere, ſsi poſsteà forenſsis civis fiat, latè & optimè fundat, reſsolvit Andr. Barbacia cõſconſ. 70. lib. 3. col. 2. Et

^† iudicium, quod à principio nullum erat, ex iure ſsupervenient conſsirmari poſsſse, probatur in exẽploexemplo l. ſsi rẽrem alienãalienam, § fin. D. de pignor. act. l. conficiuntur, §. ſsi ei ſservo, D. de iure codicill. l. ſservum filij 46. de legat. 1. iunctis alijs, quęquæ tradit Bart. in l. 1. num. 12. D. de regula Catoniana, Alexand. conſs. 27. viſso libello, col. 2. lib. 1. Felin. in cap. inter dilectos, n. 6. de fide inſstr. ¶ Quod

^† idem in alienatione à minore ſsine decreto facta intercedit. Nam etſsi invalida ſsit, confirmatur tamen ſsuperveniente maiore ætate, l. final. C. ſsi maior factus. Etenim quãdoquando

^† cauſsa confirmans ſsupervenit, convalidatur id, quod à principio nullum eſst, iuxta celebrem doctrinam Dyni in d. cap. non firmatur, l. per fundũfundum, D. de ſservit. ruſstic. & ibi Bart. num. 3. & text. optimi in l. iure noſstro, § ult D. de teſstam. tutela, Clem. 1. ut lite pẽdentependente, & in l. quædam, D. de reb. dub cuius verba ſsunt: Quædam ſsunt, in quibus res dubia eſst, ſsed ex poſstfacto retroducitur, & apparet, quid actum ſsit.

Rurſsus non obſstabit, ſsi quis fortè obijciat, hos titulos, de quibus hoc in capite egimus, iuſtęiuſtæ ſscilicet acquiſsitionis, & retentionis ob defenſionẽdefenſionem Fidei, vel cauſsa ſsociorum, aut voluntariæ electionis in aliquibus huius Novi Orbis provincijs nõnon interveniſsſse, quæ alijs, atque alijs modis in poteſstatem, & dominium Hiſspanorum redactæ comperiuntur. Nam

^† ad iuſstam, & legitimam alicuius Regni occupationẽoccupationem ſsufficit, quò plures, & pręcipuæpræcipuæ eius provincięprovinciæ bello iuſsto, aut alio legitimo modo occupari poſssint, ut reliquæ eâdem formâ debellari, & poſssideri valeant, ut poſst D. Thom. & alios cõcluditconcludit Petr. Arag. in 2. 2. q. 10. art. 1. pag. 312. ver In quo ſsit quarta concluſsio.

Vt omittam

^† mirum, aut novum non fuiſsſse, quòd Reges noſstri labi non paterentur oblatam ſsibi tot vijs, & rationibus regnandi, & imperandi in hoc Novo Orbe occaſsionem (quamvis hoc, ut fæpè diximus, ab eorum mente & pietate alienum fuerit) cùm certum ſsit, eam, omnia ferè mũdimundi Imperia peperiſsſse, ut GręciGræci, Romani, & alij à noſstra ętateætate remoti teſstes eſsſse poſsſsunt, & vel

^† ipſsa familia Auſstriaca, de qua Auctor tractatus de occaſionaoccaſione, relatus à Petr. Andr. Canonher. in Aphor. Polit. Hipo. lib. 1. pag. 249. ſsic ſcriptũſcriptum reliquit: Quæ hodie familia in univerſsa Europa plura Regna plures regiones, ac ditiones poſsſsidet, quàm Auſstriaca? Atqui eorum pleraque connubijs, tutela, & ſsimilibus fortunæ beneficijs ſsunt quæſsita: unus quidem Belgicas provincias ſsuo adiecit imperio, alter Hiſspanias addidit. Tertius ne quid ad ſsummum illuſstriſsſsimæ familiæ dceſsſset faſstigium, Luſstaniam quoque, & immenſsas utriuſsque Indiæ regiones acquiſsivit, imperiumq́ue ſsuum ijſsdem, quibus Solis curſsum finibus terminavit.

Vnde

^† Politici docent occaſsionem rerum gerendarum ſsumma cum diligentia aucupandam eſsſse, quia ſsecundùm Niceph. lib. 16. 12: Celerrima Aquila eſst temporis opportunitas, & occaſsio, quæ ad pedes advolans, capi à quopiam poteſst: ſsin aufugiat in altum aërem, eos, qui ſse perſsequuntur, ridet, neque ut ad eos redeat, in animum inducit. De quo plura alia cumulat Canonherius ubi ſsup. & noviſssimè Ioan. Baptiſst. Valençuela in diſscurſs. ſstat. & belli, 1. par. conſsid. 3. ex numer. 8. Iuſstus Lipſsius lib. 5. civil. doctr. cap. 16. Pat-Ioannes David in lib. de occaſsione arrepta, aut |

p. 697

neglecta per totum, & Fr. Ioan. à Salazar in Polit. Hiſspan. propoſs. 11. §. 5. ubi

^† reſspondet obiectionibus CampanelęCampanelæ, qui invictum illum & magnanimum Imper. CarolũCarolum V. perperãperperam ſsuggillavit, quòd mũdimundi dominus eſsſse deſsierit, quia oblatis ſsibi à fortuna occaſsionibus, opportunè uti noluit, vel neſscijt.

CAPVT V. De ultimo, & efficacissimo eiusdem retentionis titulo, qui ex difficultate, aut verius impossibilitate restitutionis descendit, Indis iam ad Fidem conversis, & eorum, & Hispanorum rebus mutuis inter se nexibus complicatis.

CAPVT V. De ultimo, & efficaciſssimo eiuſsdem retentionis titulo, qui ex difficultate, aut verius impoſssibilitate reſstitutionis deſscendit, Indis iam ad Fidem converſsis, & eorum, & Hiſspanorum rebus mutuis inter ſse nexibus complicatis.

SVMMARIVM Capitis V.

1 Retentio Novi Orbis hodie ſsecundùm omnes ſsine ſscrupulo ac difficultate procedit.
2 Orbis Novi dominatio hodie à noſstris Regibus ſsine peccato deſseri non poterit.
3 Sententiæ Victoriæ, Soti, Gregor. Lop. Matienzi, Bañez, Cordubæ, Acoſstæ, Molinæ, & aliorum circa iuſstam retẽtionemretentionem Novi Orbis, ſsigillatim expenduntur.
4 Indi ſsemel converſsi ſsuæ gubernationi relinqui non debent, & quare?
5 Ignorantes ſsecundùm Platonem & Ariſstotelem ſsequi debent, & prudentes ducere, ac dominari.
6 Stulti ſsecundùm D. Auguſst. melius viverent, ſsi ſsapientium ſservi eſsſsent.
7 Indi ſsi ſsuæ poteſstati, ac gubernationi relinquantur, facilè in apoſstaſsiam, & antiqua crimina prolabentur.
8 Infidelibus ſsemel converſsis, ſsi apoſstaſsiæ crimen timetur, poteſst Papa Principes fideles aſsſsignare.
9 Cap. de Iudæis, verſs. Qui autem, 45. diſst. expenditur.
10 Vxor fidelis quando à viro infideli ſseparari poſsſsit?
11 Cap. quanto, de divortijs expenditur, & illuſstratur.
12 Filij baptizati à patrum infidelium poteſstate liberantur.
13 Matrimonium, quod fieri tractabatur inter Sereniſsſs. MariãMariam Hiſspaniæ Infantem, & Carolum, Regis Angliæ filium, quibus rationibus dilatum fuerit?
14 Matrimonium inter Catholicam, & hæreticum qualiter, & quare prohibitũprohibitum ſsit? Et num. 16.
15 Diſspenſsatio Pontificis neceſsſsaria eſst ad matrimonium inter Catholicam, & hæreticum, & hæc, nõnon niſsi ceſsſsante periculo perverſsionis, & magnis alijs cauſsis intervenientibus concedi ſsolet.
17 Fideli cum infideli nulla poteſst eſsſse ſsocietas.
18 Servus Chriſstianus liberatur à dominio domini Iudæi, vel infidelis.
19 Lex 1. C. ne Chriſstian. mancip. hæreticus, vel Iudæ. &c. cum ſsimilibus explicatur, & illuſstratur.
20 Catholicus eſsſse debet, qui multitudini præficiatur.
21 Papa poteſst Principes apoſtatãtesapoſtatantes privare dominio quod habẽthabent ſsupra fideles.
22 PrincipũPrincipum peccata pernicioſsiſsſsima ſsunt, præſsertim in materia Fidei.
23 Principes, quia gravius, quàm ſsubditi peccant, gravius puniendi ſsunt.
24 Papa, ut bonus Paſstor, debet omnia, quæ impediunt Fidei conſservationem, & progreſsſsum ſsubmovere.
25 Indorum, & Hiſspanorum Reſspublica hodie una eſst, & mutuò ſse iuvat.
26 Regnum unum etiam iniuſstè occupatũoccupatum reſstitui non debet cum notabili aliorum Regnorum, & ſstatuum iactura.
27 Reſstitutionem rerum alienarum quando excuſset neceſsſsitas, vel difficultas?
28 Navarrenſsis Regni reſstitutionem quo argumento excuſset Navarrus?
29 Reges noſstri hodie ex ſsententia multorum non ſsolùm iuſstè retinere poſsſsunt Indias Occidentales, verùm & rebellantes denuò ſsubiugare.
30 Cap. 1. 23. q. 8. & cap. pudenda 24. q. 1. expenduntur.
31 Reſstitutionis in materia multa tolerãturtolerantur, quæ corrigi non poſsſsunt.
32 Æmilij Probi elegans locus pro retentione Indiarum expenditur.
33 Agrariæ legis effectus, quamvis iniuſstos, ob maiora damna vitanda Romanus Popul. toleravit, ex Divo Auguſstino.
34 Commendas Indorum qua ratione cõ| p. 698tinuandascontinuandas cenſsuerit Fr. Alfonſsus à Caſstro.
35 Indiæ Occidentales ſsi hodie à Regibus noſstris relinquerentur, aut reſstituerentur, multa damna, & abſsurda reſsultarent.
36 Bona inferioris ordinis reſstituenda nõnon ſsunt cum iactura ſsuperioris.
37 Religionis conſservandæ ratio multum præponderat.
38 Animarum ſsalus cunctis rebus præfertur.
39 Lex ſsancimus 17. C. de ſsacroſsanct. Eccleſs. expenditur, & illuſstratur.

Sed etſsi, abſsque veritatis præiudicio, concederemus, in huius Novi Orbis cõquiſitioneconquiſitione, & Barbarorum ad Fidem cõverſioneconverſione, aliquid primis illis temporibus interveniſsſse, quòd Regum noſstrorum occupationem & dominationem minus iuſstam, & legitimam redderet. Illud

^† tamen apud omnes exploratum eſsſse videtur, hodie poſst tot in eodem Orbe detegendo, & Catholicis præceptis imbuendo exantlatos labores, & poſstquàm Hiſspanorum, atque Indorum gubernatio & conſservatio tot inter ſse nexibus, ac vinculis copulata conſspicitur, iuſstè, & abſsque ulla peccati labe ab eiſsdem retineri: imò,

^† quod magis eſst, citra grave peccatum deſseri, ac relinqui nõnon poſsſse. Quod benè inſsinuavit Epiſscop. Chiapenſs. in tractat. comprobat. ſsuprem dom. Ind. fol. 2. & ſseqq. & in propoſsit. 19. & in replicat. 12. ad obiect. Sepulvedæ, fol. 54. &

^† ſsignanter, atq;atque eruditè probat Mag. Victoria in 2. relect. de Indis inſsulanis, num. 13. & 14. & in finalibus verbis, ubi ita cõcluditconcludit: Tertiò patet, quòd iam poſstquam ibi facta eſst converſsio multorum Barbarorum, neque expediret, nec liceret Principi omnino dimittere adminiſstrationem illarum provinciarum. Et ſsequuntur, atque illuſstrant Dom. Soto. in 4. diſst. 5. q. 1. art. 10. Gregor. Lopez in dict. l. 2. tit. 23. part. 2. gloſsſs. magn. col. 13. verſs. Alium titulum, Matienzus in tract. manu ſscripto de moderatione Regni Perù lib. 1. cap. 3. in fine, ubi dicit, ſse circa hoc plura alia notaſsſse in ſstylo CancellarięCancellariæ tit. 1. præeminent. 17. caſsu 20. declarat. 9. §. 1. gloſsſs. 1. num. 46. Dom. Bañez in 2. 2. q. 10 art. 10. pag. 536. in fine, ubi concludit, hunc eſsſse potiſssimum titulum, quo Hiſspaniarum Rex gubernat gentem Indorum ad Fidem iam converſsam, Franciſsc. Vargas in tractat. de iuriſsdict. Pontif. & Epiſscop. confirm. 11. num. 13. ubi ait Papam in provincijs infidelium ad Fidem converſsis, Epiſscopatus, cęteraq́uecæteraq́ue munia erigere, & creare ſsecundùm Bald. & Angel. in l. id quod apud hoſstes, de legat. 1. & eam quam putat iuriſsdictionem proſsuturam concedere, Anton. à Corduba in quęſtionarquæſtionar. lib. 1. quæſst. 57. dub. 6. verſs. Quòd ſsi maior, pag. 507. ubi notabiliter inquit: Quod ſsi maior pars Indorum eſsſset iam converſsa, aut converti parata, tunc ſsi ſsine diſspendio, ſsive periculo Papa, vel Princeps aliquis Chriſstianus auctoritate Papæ, etiam per bellum, tollere poſsſset illos dominos infideles, & illis præficere PrincipẽPrincipem, aut Principes Chriſstianos, qui gubernarent iam fideles effectos, aut cõverticonverti paratos, & ipſsos in vera Religione ab infidelium perſsecutione tuerentur, |

p. 699

certè ita fieri licitè poſsſset, atque deberet, ad conſservationem Religionis, & ad tollendũtollendum impedimentum eius, & Fidei, & tyrannidem dominorum infidelium ſsupra Chriſstianos. Et hoc modo Reges Hiſspaniæ dominãturdominantur inſsulanis per ſsuos Hiſspanos expugnatis, Ioſsephus Acoſsta de procur. Ind. ſsalut. lib. 2. cap. 11. ubi eleganter ſscribit. Certè graviter errant quidam ſspecie fortaſsſse pietatis, ius Regium, & adminiſstrationem vocantes in dubium, quærentes interdum, quo titulo, & iure Hiſspani dominentur Indis? NũNum hæreditario iure ad nos devoluti ſsint, an bello iuſsto ſsubiecti? Quæ ſsanè diſsputatio eò pertinet, ut adminiſstrationis Indicæ, vel tollatur, vel certè debilitetur auctoritas, quò ſsemel ſsi gradus fiat, quãtaquanta ſsit futura pernicies, quæ perturbatio rerum omnium cõſequaturconſequatur, dici vix poteſst. Atque ideò illud religiosè, & utiliter moneo, non oportere in hac cauſsa amplius diſsceptare: ſsed veluti præſscriptum iam ſsit, optima Fide agere debere Chriſsti ſservum. Neque aliam ſsubtiliorem cauſsæ evictionẽevictionem petendam eſsſse, quàm quod ut demus, quàm maximè peccatum eſsſse in uſsurpatione dominatus Indici: tamen neque reſstitui iam poteſst, cui enim aut quibus modis, neque ſsi maximè poſsſset Fidei Chriſstianæ ſsemel ſsuſsceptæ evidens iniuria, & periculum id ullo modo pateretur, &c. Et inferiùs: Igitur ſsive iniuria uſsurpatus ſsit dominatus Indicus, ſsive quod magis exiſtimandũexiſtimandum & prædicandum eſst, quantum attinet ad Regum adminiſstrationem iure, & ordine, nequaquam expedit Indorum adminiſstrationem, quæ illis utiliſsſsima eſst, ad ſsalutem æternãæternam, Chriſstianis Principibus derogare. Idem non minus diſsertè probat ipſsemet Auctor lib. 3. cap. 3. ſsic inquiens: Verùm cùm de communi ac certo titulo diſsputatur Eccleſsiæ auctoritatem, Fidei periculum, ipſsorum Barbarorum ſsalutem, Rempublicam Indicanam adminiſstrandi, & æquiſsſsimum ius præbere Principibus Chriſstianis, & illud per ſse abũdareabundare, certo nobis perſsuadet cum ratione valdè experientia ipſsa conſsentiens. QuamobrẽQuamobrem ſsive alij tituli etiam ſsint, ſsive nõnon ſsint, conſstat ad Regum Catholicorum curam maximè pertinere ſsalutem Indorum, cui procurandæ, & Religionis præceptores, & diſsciplinæ civiles ad miniſstros lectiſsſsimos mittãtmittant oportet, ut Deo, atq;atque Eccleſsiæ, iniũctoiniuncto ſsibi munere perfungentes, ut & ipſsos decet, & cauſsa tãtatanta exigit, ſatisfaciãtſatisfaciant. A quibus non multum diſstat, quod in eiſdẽeiſdem terminis reſsolvit P. Lud. Molin. de iuſst. & iur. tract. 2. diſsp. 106. in fin. docens; plerumque uſsu evenire, ut in terris Barbarorum de novo inventis, & ſsubactis, ad eorundem bonũbonum, & innocentium defenſsionem oporteat, ut bellantes integrum dominium earum Regionum aſsſsumant.

Pro cuius ſsententiæ confirmatione, ut prædicti Auctores animadvertunt. Primò

^† ipſsorum Indorum natura, facilitas, & imperitia conſsiderari poteſst, quæ nullo modo permittit, ut ſsuæ poteſstati, & gubernationi relinquantur, maximè poſstquàm Chriſstianæ Religioni nomen dederunt; atque ideò ſsupremo Hiſspanorum imperio regi, & tueri debent, ex ijs, quæ latè congeſssimus ſsup. lib. 2. cap. 9. num. 29 cum ſsequentibus, & eleganter diſsſserit Plato lib. 3. de Repub. dial. 3. col. 9. in fine. Vbi inter

^† alias cauſsas, quibus homines hominibus imperare ſsolent, ſsextam quidem, & omnium maximam eãeam eſsſse inquit, quâ ſsecundùm naturãnaturam ignorantes ſsequi iubentur, prudẽtesprudentes autem ducere, ac dominari. De quo etiãetiam plura tradit Ariſstotel. lib. 1. Polit. cap. 3. & 4. & lib. 7. cap. 14. D. Thom. 1. p. quæſst. 6. art. 4. ubi ait, quòd ſsi unus homo haberet ſsuper alium ſsupereminentiam ſscientiæ, & iuſtitięiuſtitiæ, inconveniẽsinconveniens fuiſsſset, niſsi hoc exequeretur in utilitatem aliorum, & in noſstris terminis docet Victoria dict. relect. 1. de Indis, num. 23. Covar. in reg. peccatum. 2. p. §. 11. num. 5. & Ioan. Matienzus dict. lib. 1. de moderat. Regni Perù cap. 4. ubi ſse remittit ad ea, quæ latiùs dixit in ſstylo Cancellariæ tit. 1. pręeminpræemin. 17 caſsu 20. declar. 9. §. 1. gloſs. 1. num. 39. & 40. Et conducit illud D. Auguſst. in |

p. 700

lib. de utilit. creden. contra Manichæ. cap. 12. dum

^† inquit: Si hominibus nõnon peccare, quàm peccare melius eſst, melius profecto ſstulti omnes viverent, ſsi ſservi poſsſsent eſsſse ſsapientium.

Secvndò

^† conſsiderant, quòd ſsuppoſsitâ eorundem Indorum barbarie, & cęcitatecæcitate, facilè contingere poſsſset, ut amoto Hiſspanorum Imperio, & gubernatione, ſsi ſsub antiquis dominis, ac Regulis relinquerentur, in apoſstaſsiæ crimen, & priſtinępriſtinæ idololatrięidololatriæ conſsuetudinem recidivarent, & Evangelium Fidei, & veritatis, quod inter ipſsos non modò annunciatum eſst, ſsed Dei gratiâ, ut plurimùm, perſsuaſsum, & introductum, oblivioni traderetur, vel blaſsphemijs, & contumelijs illuderetur. Quo

^† periculo interveniente, concors eſst omnium TheologorũTheologorum ſsententia, infideles ſsive iure, ſsive iniuriâ ad Christvm cõverſosconverſos, id eſst, minis, aut terroribus, vel aliàs non ſservatis ſservandis, baptizatos, dummodo veri Chriſstiani ſsint, nullatenus à fidelibus deſserendos eſsſse, & poſsſse Romanum Pontificem in favorem Fidei, ipſsis petentibus, vel non petentibus dare illis Principem Chriſstianum, & auferre alios Principes infideles, ut cum Div. Thom. 2. 2. quæſst. 10. art. 10. eleganter probant, & reſsolvunt Turrecremat. in ſsumma de Eccleſs. lib. 2. cap. 114. circa finem, Victoria, Gregor. Lopez, Corduba, & alij ex ſsuprà relatis, & Domin. Bañez d. art. 10. pag. 536. ubi inquit, meritò Pontificem apud Indos Occidentales hâc poteſstate uti, dando gubernatores fideles Indis ad Fidem cõverſisconverſis, quoniam antiqui Caciques infideles eos abducerent à Fide. Et in eâdem ſsententia generaliter de omnibus infidelibus loquens, & quòd ratione vitãdivitandi periculi apoſtaſięapoſtaſiæ, poſssit eis per Pontificem novus dominus aſssignari, noviſssimè etiam reſsidet eruditiſssimus P. Franc. Suar. omnino legendus in defenſs. Fidei contra ſsect. Anglican. lib. 3. cap. 4. num 7. & latiùs cap. 23. n. 24. ubi refert D. Thom. in addit. 459. & DD. in 4. diſstinct. 39. & idem ſsequitur Bellarm. lib. 5. de Rom. Pontif. cap. 7. Eman. Roder. lib. 3. quæſst. regul. q. 32. artic. 4. & Valençuela in monit. cõtracontra Venet. par. 7. num. 53.

Tertiò, pro eâdem doctrina communienda expendi poteſst, & ſsolet exemplũexemplum

^† celebris text. in cap. de IudęisIudæis verſs. Qui autem, 45. diſstinct. ubi Iudæi in Fide ſsemel, quamvis involuntariè, ſsuſsceptâ, perſseverare coguntur, ne vilis & contemptibilis habeatur, prout latiùs animadvertimus ſsup. lib. 2. cap. 18. num. 53. Cui exemplo ſsimile eſst alterum, quod de filijs parvulis infidelium, invitis parentibus, baptizatis, in eod. lib. cap. 18. propoſsuimus ex n. 23. Et aliud

^† de uxore, quæ licèt tantum, vel plus viro adſstricta ſsit, ſsicut ſsubditus domino, cùm illud vinculum ſsit iuris Divini, hoc autem non, in favorem tamen Fidei liberatur uxor fidelis à viro infideli; ſsi maritus ei Religionis cauſsâ moleſstus eſsſse incipiat, vel aliquod circa eius puritatem, & obſservationem periculum moveat, ut patet ex Apoſst. 1. ad Corinth. 7. & cap.

^† quanto, de divortijs, & ex ipſso Eccleſsiæ uſsu, in qua nunc conſsuetum eſst, ut ipſso facto quod alter coniugum convertitur ad Fidem, ſsit liber ab alio infideli. Quemadmodum

^† ex eâdem ratione filij baptizati à patrum infidelium poteſstate, & conſsortio liberãturliberantur, ne illorum iterum in volvantur erroribus, ut dicitur in Concilio Toletan. 4. cap. 59. & in cap. Iudæorum 28. q. 1. & reſolvũtreſolvunt Victoria, Acoſsta, Bañez, Suarez & alij ubi ſsuprà.

Quo argumento

^† valdè hac tempeſstate in Hiſspania dubitatum eſst, an matrimonium inter SereniſsimãSereniſsimam Mariam Catholici noſstri Regis Philippi Quarti ſsororem & Carolum Stuardum Principem de Gales, Iacobi magnæ Britanniæ Regis filium, & hæredem, licitè & ſsecurè contrahi poſsſset; eò quòd

^† inter Catholicam, & hære|

p. 701

ticum ob Fidei, & cultus diſsparitatem impedimentum irritans intervenire multi cenſsuerunt, poſst gloſsſs. in capit. final. de condit. appoſs. quam Hoſstienſs. & Ancharran. ibîdem ſsequi identurvidentur, & expreſssè probat l. 15. tit. 2. par. 4. & canon 72. ſsextæ Synod. gener. TrullanęTrullanæ. Quod licèt alij magis frequenter reijciant, & non irritans, ſsed dumtaxat impediens eſsſse, cum veriori opinione reſsolvant, ut conſstat ex innumeris Theologis, & Canoniſstis, quos latiſssimè refert, & ſsequitur Thomas Sanchez de matrimon. lib 7. diſsput. 72. num. 2. & Nicolaus Serarius in opuſsculo de CatholicorũCatholicorum cum hæreticis matrimonio, capit. 1. & 2. & noviſssimè Anton. Ricciullus in tractat. de iur. perſs. extra Eccleſs. grem. exiſst. lib. 2. cap. 2. Omnes tamen in eo conveniunt,

^† non niſsi ex diſspenſsatione Pontificis contrahi poſsſse, & periculum, ne Catholicus pervertatur, ceſsſsare debêre, atque alias urgentes, & graves Reipublicæ utilitates attendendas eſsſse, quæ ad id permittendum nimis adſstringant, ut tradit idem Sanchez dict. lib. 7. diſsputat. 71. numer. 10.

^† Alioqui enim eiuſsmodi matrimonia prohibita ſsunt, & difficiles ſsolent exitus generare. Vnde in Conc. Agath. can. 67. quod refertur in capit. non oportet 28. quæſst. 2. apertè monemur, non oportere cum hominibus hæreticis miſscere connubia, & anteà in Concil. Illiberitano, can. 16. ubi habetur: Hæreticis qui errant ab Eccleſsia Catholica, neque ipſsis Catholicas dandas puellas, neque Iudæis placuit, ex quo nulla

^† poſsſsit eſsſse ſsocietas fidelis cum infideli. Et in Concil. Chalcedon. can. 13: Non debet copulari nuptura Hæretico, Iudæo, vel Pagano, niſsi fortè promittat orthodoxam Fidem. Si quis hanc definitionem tranſsgreſsſsus fuerit, correctioni Canonicæ ſsubiacebit. Idem traditur à Div. Ambroſs. lib. 1. de Abraham, cap. 9. relato in cap. cave 28. quæſst. 1. & latè docet Navarrus in Manuali cap. 32. num. 30. Bellarmin. de matrimon. lib. 1. cap. 23. Sotus in 4. diſstinct. 39. art. 2. ad 3. & Sanchez, & Serarius ubi ſsuprà.

Qvartò facit, quia nulli mirum videri debet, quòd Eccleſsia ob Fidei favorem, ſsubditos recentèr ad FidẽFidem converſsos, à poteſstate dominorum infidelium, vel Neophitorum eximat, & Chriſstianis Principibus tribuat: cum eodem favore attento, id, quod longè plus eſst, edicere ſsoleat, nempè

^† ut omnes ſservi Chriſstiani, qui ſsub infidelium dominorum mancipio reperiuntur, ab eorum nexu ſsolvantur, & liberentur, quamvis aliàs legitimi captivi reperiantur, & etiam ſsi poſstquàm capti ſsunt, converſsi fuerint, ut conſstat

^† ex toto titul. C. ne Chriſstianum mancip. Hæreticus, vel IudęIudæ. vel Paganus habeat, vel poſssideat, vel circuncidat, & ex l. ultim. eodem titul. in C. Theodoſs. & cap. cùm ſsit nimis, de Iudæis, ubi nefas eſsſse dicitur, religioſsa mancipia impijſssimorum inquinari dominio, cap. Iudas 17. quęſtquæſt. 4. cap. mancipia 54. diſstinct. cap. multorum, cap. ad hæc, & cap. nulli, de Iudæis, l. final. tit. 21. part. 4. l. 13. tit. 9. part. 6. l. 22. titul. 11. part. 5. l. 10. titul. 24. part. 7. cum alijs, quęquæ latè notant Doctores in eiſsdem iuribus, InnocẽtInnocent. in cap. quod ſsuper, de voto, D. Thom. & Theologi omnes in 2. 2. quæſst. 10. artic. 10. Marquard. de Suſsanis in tractat. de Iudæ. & Infidel. 2. parte, cap. 5. numer. 19. Molina dict. tractat. 2. diſsput. 110. col. 437. Pat. Suarez, & alij in locis ſsup. relatis, Michaël Vlcurrunus in tractat. de regim. mundi, 2. quæſst. princip. numer. 82. ubi generaliter concludit, eum, qui

^† præeſsſse habet multitudini Chriſstianorum, debêre eſsſse Catholicum, & membrum utile corporis myſstici fidelium; quem refert, & ſsequitur Valençuela dict. par. 7. n. 98. & idem colligitur ex cap. abſsolutos, de hæretic. cap. nos ſsanctorum, & cap. iuratos 15. quęſtquæſt. 6. Ioan. |

p. 702

de Ligniano in tract. de bello cap. 15. & ex D. Thom. dict. 2. 2. quęſtquæſt. 12. art. ult. ubi oſstendit, poſsſse

^† Papam Principes à Fide apoſstatantes privare dominio temporali, quod habent ſsupra fideles, quia contrarium vergere poſsſset in magnam Fidei conrruptionemcorruptionem, quia ut dicitur Proverb. cap. 6. Homo apoſstata in corde ſsuo machinatur malum, & iurgia ſseminat, intendens homines ſseparare a Fide.

Et ut ſsubiungit Suarez dict. lib. 3. cap. 23. num. 22. PrincipũPrincipum

^† peccata, præſsertim contraria Fidei, & Religioni, pernicioſsiſssima ſsunt; facilè enim ſsubditos ad ſsui imitationẽimitationem pertrahũtpertrahunt, vel exemplo, vel beneficijs, ac promiſssionibus, vel etiam minis ac terroribus, ut diximus dict. cap. 9. num. 63. & Philoſsophi ipſsi, ratione & experiẽtiâexperientiâ ducti, docuerunt, ut conſstat ex Platone relato à Cicerone lib. 1. epiſst. & ex eodem Cicerone lib. 3. de legibus, ubi inquit, vitioſsos Principes, non ſsolùm vitia in ſse ipſsis concipere, ſsed etiam ea in civitatem infundere. Vnde gravius,

^† quàm cętericæteri delinquunt, & ideò gravius per paſstores ſsuos puniẽdipuniendi ſsunt, ut ait text. in cap. pręcipuèpræcipuè 11. quæſst. 3. Et

^† cùm ad Paſstorem ſspectet, non ſsolùm oves errantes corrigere, vel ad ovile revocare, ſsed etiam lupos arcêre, & ab hoſstibus defendere, ne extra ovile trahantur, & pereãtpereant: ita ad Pontificem pertinet, pericula apoſstaſsiæ, & alia quæcunque Fidei cõſervationemconſervationem, & progreſsſsum impedientia, ſsubmovêre, & novos, & Chriſstianos dominos in provincijs infidelium, præſsertim Barbarorum, de quibus agimus, conſstituere. Ac proptereà concludit idem Suarez ubi ſsuprà lib. 6. cap. 4. numer. 1. pag. 716. inter Chriſstianos, maximè in tyrannorum nomine, & ordine numerandum eſsſse Principem, qui ſsubditos ſsuos in hæreſsim, vel aliud apoſtaſięapoſtaſiæ genus, vel publicum ſschiſsma inducit.

Qvintò,

^† & ultimò conſsiderari poteſst, quòd quamvis prædicta omnia deficerent, cùm tamen hodie, ut ſsuprà tetigimus, temporis lapſsu Hiſspanorum, & Indorum Religio, & Reſspublica una eſsſse cœperit, & ſsub eiuſsdem Hiſspani noſstri Regis tuitione, & gubernatione conſstitui, atque utriuſsque Regni ſstatus, vires, & nervi ita commixti, & complicati ſsint, ut alterum ab altero ſsine magno, & evidenti amborum periculo, & diſspendio ſseparari non poſssit. Certa eſst, &

^† cõmuniscommunis probatiſssimorum Auctorem traditio, qui Regem, etiam iniuſstè poſssidentem, à reſstitutionis neceſssitate excuſsari, teſstantur, imò & quemlibet privatum, qui ſstatus ſsui periculum, ſseu decentiæ eius notabilem iacturam veretur: ut conſstat ex Div. Thom. in 2. 2. quęſtquæſt. 66. art. 8. Archiepiſscop. Florent. in ſsumm. 2. par. titul. 2. cap. 8. & 3. par. tit. 4. cap. 1. Soto diſstinct. 15. quæſst. 2. §. ult. Palac. Rubios in tract. de obten. Regni Navarræ, 4. par. §. 3. col. penult. Henrico quodlibeto 6. quæſst. 24. Medina in Cod. de reſstitut. quęſtquæſt. 2. dub. 4. Covarr. in reg. peccatum, 1. par. num. 2. Mich. Salon. de iuſstitia & iure, 1. tom. controverſs. 8. pag. 280. Leſssio eodem tractat. lib. 2. cap. 16. numer. 21. Rebello de obligat. iuſst. lib. 2. quęſtquæſt. 17. ſsect. 4. pag. 131. & optimè Navarr. in Manual. cap. 17. numer. 57. & 60. quem noviſssimè refert, & ſsequitur Pat. Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Chriſstian. lib. 1. capit. 27. pag. 164. ubi

^† reſsolvit, reſstitutionem alienarum rerum non eſsſse faciendam, quando per eam conſsequerentur maxima damna publica, ob idq́ue non eſsſse facilè damnandos Reges, qui tenent aliqua aliena, etiamſsi ſscirent, non eſsſse ſsua, modò probabiliter ſscirent, eorum reſstitutionem conſsequutura graviſssima ſsuorum Regnorum incommoda.

Cuius doctrinæ argumento

^† idem Navarrus in comment. ad text. in capit. cum miniſster 23. quæſst. 1. ubi tra|

p. 703

ctat de finibus humanorum actuum, in epiſstola, quam huic tractatui præmiſsit ad Ducem Alburquerquenſsem, verſs. Ad primum igitur, pag. 368. defendit retẽtionemretentionem Regni NavarręNavarræ, quod nunc etiam noſstri Reges Catholici poſssident: nam per reſstitutionem præfati Regni, certum eſst (inquit) apertum iri oſstium Gallis, inferendi maxima dãnadamna in alia Regna Hiſspaniæ per montes PyrenęosPyrenæos: ut interim alios titulos illius Regni obtinendi omittamus, de quibus egimus ſsuprà lib. 2. cap. 20. nume. 63. & ſseqq.

^† in terminis retentionis huius Novi Orbis, eâdem doctrinâ & conſsideratione utuntur Epiſscopus Chiapenſsis dict. tractatu comprobat. fol. 30 Magiſster Victoria in dict. relactione 2. de Indis inſsulanis ad finem, Acoſsta dicto lib. 2. de procuranda Indorum ſsalute, cap. 11. pag. 252. & lib. 3. cap. 3. pag. 286. Ioannes Matienzus dict. lib. 1. de moderat. Reg. Peru, cap. 2. ubi refert, ſse hoc latius probaſsſse in Stylo Cancellariæ tit. 1. præeminent. 17. declarat. 9. §. 1. gloſsſsa 1. num. 33. & Ioannes Boterus in relation. univerſsal. parte 4. lib. 2. ex pag. 65. ad 77. Vbi adeò ſsecurè hanc retentionem probat, ut addat, poſsſse hodie Reges Hiſspaniæ eaſsdem Indiarum provincias, ſsi fortè rebellarẽtrebellarent, vel antiquos, aut alios novos dominos proclamarent, aperto Marte debellare.

Quibus conſsentiunt, de retentione Indiarum Orientalium loquentes Rebellus de obligationib. iuſstitiæ, 2. part. lib. 18. quæſst. 23. num. 26. ad finem, & noviſssimus Freitas de iuſst. Imper. Aſsiatic. cap. 13. nume. 46. & ſsequentibus, ubi probat, Principes ſsupremos, qui bonâ fide rem poſssidêre cœpêre, & à fortiori illorum ſsucceſsſsores, non tenèri eam dimittere, & ſseipſsos ſspoliare, aut conſsortium pati, vel in arbitros conſsentire, tametſsi res dubia ſsit: quin potius graviſssimè eo in caſsu peccare quemcunque alium Principem, qui cõtracontra talem poſsſseſsſsorem arma moveret, & ad damna reſsarcienda tenêri, cùm melior ſsit conditio poſssidentis, ut reſsolvunt Victoria de iure belli num. 27 & 30. Molina de iuſstitia & iure, tract. 2. diſsputat. 103. verſs. In primo, & verſs. Quare, Vazquez 1. 2. tom. 1. diſsputat. 64. cap. 3. a num. 11. Salas in eâdem 1. 2. tomo 1. tract. 8. diſsputat. unica, nu. 121. & 132. & Antonius Perez in Laurea Salmantina, certam. 10. numl. 105. cum ſseq.

Pro quibus Ego expendo

^† celebrem textum in cap. 1. 23. quęſtquæſt. 8. ubi in eâdem materia retentionis rerum alienarum

^† multa tolerari inquit D. Auguſstinus, quęquæ corrigi, vel puniri nõnon poſsſsunt: quod idem alio in propoſsito dixit Pelagius Papa in capit. pudenda 33. 24. quæſstio. 1. Et arridet

^† Æmilij Probi ſsententia, quam ad explicationem textus in cap. ult. de reſstitut. ſspoliator. expendit Cuiacius ibîdẽibîdem, qui de bello civili adverſsus Lepidum ſcribẽsſcribens, ait: Ea, quæ hoſstes ſsibi invicem eripuerunt, licèt malè capta ſsint, iure tamen eorum repetitionem non eſsſse, quia civitate iam ſsedata, & compoſsita, & re labefactata, expediret Reipublicæ, quaſsi ægræ & ſsauciæ requieſscere quomodocunque, ne vulnera curatione ipſsa reſscindantur. Et melius, ac congruentius locus alter Divi Auguſstini lib. 3. de Civitate Dei, cap. 24. ubi loquens

^† de lege Agraria, inquit, quòd fuit initium civilium bellorum, & ſseditionum: Volebant enim Gracchi legibus Agrarijs agros populo dividere, quos nobilitas perperam poſssidebat, ſsed eis tam vetuſstam iniquitatem audere convellere periculoſsiſssimum, imò verò, ut ipſsa res docuit, pernicioſsiſssimum fuit. Neque enim legibus, & ordine poteſstatum, ſsed turbis, armorumq́ue conflictibus nobiles, ignobileſsq́ue necabantur.

Quo loco, & exemplo motus

^† eruditiſss. Fr. Alofonſsus a Caſstro in quodam conſsilio manuſscripto, quod circa cõſervandasconſervandas, vel tollendas commendas Indorum in Anglia edidit die 13. mẽ| p. 704ſismenſis Novembris ann. 1558. ad inſtantiãinſtantiam Imp. Caroli V. defendit, prædictas cõmendascommendas, quamvis aliqua damna generaſsſse dicerentur, conſservandas, & tolerãdastolerandas eſsſse: quinimò & vendi, & perpetuari poſsſse, ſsi Hiſspaniæ Regibus id utile videretur, ex traditis a D. Thoma in opuſsculo 21. ad Duciſsam Bravantiæ. De quo articulo alibi plenius agemus.

Et planè nemo non videt,

^† quàm abſsurdum eſsſset, ſsi Hiſspani, qui hodie inter Indos commorantur, illis parerent, eorumq́ue gubernationi ſsubijcerentur; qualiaq́ue & quanta damna & incommoda ſsequerentur, ſsi Catholici Reges noſstri has Novi Orbis provincias deſererẽtdeſererent, quæ eis magni ſteterũtſteterunt, ut inquit Ant. de Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 3. lib. 8. c. 4. pag. 299. & in quibus inſsigni, & indeſsinenti eorumdem Regum curâ, ac pietate, tot infidelium myriades ad Chriſsti fidem, & Apoſstolicæ Romanæ Eccleſsiæ obſsequium deductæ ſsunt, & quotidie deducuntur, ut latè oſstendimus ſsuprà libro 1. cap. ultimo, ex num. 99. & lib. 2. cap. 4. num. 17. Vnde magis ſsecurè procedit prædicta opinio, quæ eiuſdẽeiuſdem Orbis retentionem iuſstificat, & reſstitutionem excuſsat. Nam

^† bona inferioris ordinis reſstituenda non ſsunt cũcum iactura, & detrimento notabili bonorum etiam temporalium ſsuperioris ordinis, ut egregiè reſsolvunt, & exemplis illuſstrant Caietanus in 2. 2. quæſst. 62. art. 6. Navarrus in Manuali capit. 17. num. 56. & 89. Sotus de iuſstitia & iure, lib 4. quæſst. 6. art. 3. & quæſst. 7. art. 2. & alij, quos refert & ſsequitur Ferdinandus Rebellus de obligatio. iuſstitiæ lib. 4. quæſst. 13. Vnde

^† multo magis idem probandum eſst, ubi imminet iactura, & periculum bonorum ſspiritualium, Religionis ſscilicet, cuius conſsideratio ſsumma eſsſse debet, l. ſsunt perſsonæ 43. D. de Relig. & ſsumpt. funer. ibi: Nam ſsummam eſsſse rationem, quæ pro Religione facit, cum alijs, quæ ad eius illuſstrationem congerit Marcus MãtuaMantua in Enchiridione rerum ſingulariũſingularium cap. 244. & Ioann. Baptiſsta Valençuela in monit. contra Venetos, 1. parte, num. 15. Et

^† ſsalutis animarum, quęquæ cunctis rebus præponderat, cap. præcipimus 12. quæſst. 1.

^† l. ſsancimus 17. in fine, C. de ſsacroſsanctis Eccleſsijs, ibi: Quoniam non abſsurdum eſst, animas hominum quibuſscunque vaſsis, vel veſstimentis præferri. Quò loci Accurſsius Animas pro animatis corporibus, non malè iuxta ſsubiectam materiam exponit. Sed nihil vetat, etiam de ſspiritibus intelligere, prout facit Felinus, plura ſsimilia, quæ pro animarum favore, ac ſsalute conſstituta reperiuntur, enumerãsenumerans in cap. in pręſentiapræſentia, quæſst. 4. de probation. Abbas conſs. 63. lib. 1. Socinus conſs. 39. col. penult. lib. 2. & latè Catelianus Cotta omnino videndus in memorab. iuris, verb. Anima, & Cardinal. Tuſschus eodem verb. concl. 333.

CAPVT VI. Reges nostros pie semper, & sancte ea omnia ordinasse, quae in detegendis, & convertendis Indis fieri conveniebat, & excessus, atque iniurias a Ducibus & militibus irrogatas, nihil eorum pietati, & iustificationi nocere.

CAPVT VI. Reges noſstros piè ſsemper, & ſsanctè ea omnia ordinaſsſse, quæ in detegendis, & cõvertendisconvertendis Indis fieri conveniebat, & exceſsſsus, atque iniurias à Ducibus & militibus irrogatas, nihil eorũeorum pietati, & iuſstificationi nocere.

SVMMARIVM Capitis VI.

1 Auctor quid in hoc opere ultra alios præſstiterit, eruditorum iudicio relinquit.
2 Invidi, & novatores Indiarum retentionem mordent, quorum calumniæ referuntur, & refelluntur. Et num. ſsequentibus
3 Initium cuiuslibet rei ſsemper inſspici ſsolet.
4 Fundamentum ubi eſst erroneum, aut vitioſsum, omnia corruunt.
5 Cupiditatis vitium, non Religionis zelum Hiſspanos ad Novum Orbem perduxiſsſse aliqui cavillantur.
6 Cupiditas eſst omnium malorum radix iuxta ſsententiam D. Paul. 1. ad Timoth. 6.
7 Hiſspanorum avaritiæ, & cupiditatis, initio detectionis Indiarum, aliqua exempla referuntur.
8 Aurum eſsſse Hiſspanorum Deum, Indi exiſstimarunt, & de feſstis ei hac de cau|
p. 705
ſsa à quodam Regulo Cubæ factis.
9 Enciſsus Bacchalarius aurum in provincia Darienis retibus piſscari publicavit.
10 Zenu in fluvio auri glebæ gallinacei ovi magnitudine retibus expiſscari ſsolent.
11 Divitias Novi Orbis nimis extollit Maiolus.
12 Atabaliba PeruanorũPeruanorum Imperator immenſsas divitias pro ſsua libertate promiſsit.
13 Hiſspanis accõmodariaccommodari poteſst, quod olim T. Livius de Romanis in Africam traijcientibus, ſscriptum reliquit.
14 Senecæ elegans locus refertur, & ad Hiſspanorum in Orbem Novum adventum accommodatur.
15 Charitas aurum optimum, Dei verbũverbum argentum præſstantiſssimum.
16 Hiſspanos milites divitiarum deſsiderio in expeditionibus Indicis permoveri, mirandum non eſst.
17 Pecuniæ obediunt omnia.
18 Aurum omnia ſscindit, & ſsuperat.
19 Aurum bella, & alia plura ſscelera, & damna in mundum invexit, ex Virgil. & alijs Poëtis.
20 Pax non poteſst placere ijs, quibus immodica cupiditas eſst.
21 Hiſspani propter auri cupiditatem crudeliter Indos tractaſsſse, ac ferè deleſsſse, dicuntur.
22 Damna, & iniurias Indis ab Hiſspanis illatas qui recenſseant, & ſsuccenſseant?
23 Chriſstiani, etiam cùm iuſstis bellis operãoperam navant, mites & tẽperatitemperati eſsſse debẽtdebent.
24 Clementis Alexand. elegans locus ad ſsuadendam Chriſstianorum manſsuetudinem ponderatur.
25 Auctor non intendit abſsolutè excuſsare exceſsſsus, & turbines bellorum olim Indis illatorum.
26 Peccatum ſsi quid fuit in primis ad Indos expeditionibus, Regibus noſstris imputari non debet.
27 Reges Catholicos Hiſspaniæ ſsemper piè ac providè ea omnia ordinaſsſse, quæ ad bonãbonam converſsionem, & tractationẽtractationem Indorum conveniebant, multis oſstenditur.
28 Chriſstophoro Columbo quid primum Reges Catholici circa Indorum curam dederint in mandatis?
29 Nicolao de Ovando ſsummè iniungitur à Regibus Catholicis cura converſsionis, & bonæ tractationis Indorum.
30 Clauſsula teſtamẽtiteſtamenti Eliſsabethæ Reginæ Catholicæ de Indorum converſsione, & tuitione enixè agens, refertur.
31 Carolus V. Imperator Licentiato Figueroæ, & alijs plurimum Indorum cauſsas, & patrocinium commendavit.
32 Ferdinando Corteſsio multũmultum pacifica In dorum converſsio, & tutela præcipitur.
33 Schedulæ, & inſstructiones plures remiſssivè congeruntur de cura converſsionis, & defenſsionis Indorum multa piè, & utiliter præcipientes.
34 Schedula quædam Philipi II. refertur, quæ iniurias Indis illatas graviter dolet, & à RegũRegum noſtrorũnoſtrorum mente, & volũtatevoluntate valde alienas eſsſse demonſstrat.
35 Schedulæ Regis Philippi III. expẽdũturexpenduntur, quæ Indorum prædicationem omnino Evangelico modo fieri iubent.
36 Reges noſstros ab iniurijs Indis illatis plures auctores excuſsant.
37 Leges quantumvis iuſstæ improborum temeritate violantur.
38 Damna omnia Indis illata, inſsolentiæ, & avaritiæ militum tribuit Ioan. Boterus, cuius verba referuntur.
39 Conſsilium Regium Indiarum ſsemper Indorum damnis, & oppreſssionibus obviam ire curauit.
40 Leges, & præcepta Regum, ubi illi longè abſsunt, facilè contemnuntur. Et hoc in Indijs contigiſsſse ex Eman. Roder. Acoſsta, & alijs, quorum verba referuntur.
41 Luſsitanorum Regum ſsanctas ordinationes qualiter, & quare in Indijs Orientalibus eluſsas fuiſsſse tradat Meffeius?
42 Bella ſsemper plura damna, & calamitates adducunt.
43 Milites vix pij eſsſse poſsſsunt.
44 Leges inter arma non exaudiuntur.
p. 706
45 Arma non ſservant modum, ex Seneca.
46 Bellum, & eius damna multoties cohibere non poteſst Princeps ipſse, qui illud incepit. Ex Salluſst.
47 Michaëlis Hoſspitalis elegantia carmina de damnis bellorum adducuntur.
48 Victi ſsemper ſsolent à victoribus calcari, & ſspoliari.
49 Militaris diſsciplina à Romanis maximè obſservabatur.
50 Lex poſstliminium, §. filius, D. de captivis illuſstratur.
51 Romani milites non ſsolùm hoſstibus, verùm & ſsocijs, ac confœderatis multa damna, & iniurias inferebant.
52 Procopij elegans locus expenditur de exceſssibus militum Romanorum.
53 Miſseri, & pauperes ſsemper potentiorum iniurijs, & ſspolijs ſsubiacent, ex Iuvenali.
54 Ludovici XII. Galliæ Regis apophthegma refertur.
55 Ferdinan. Davalos Marchio Piſscariæ milites, Marti ſsimul, & Chriſsto ſservire, difficile reputabat.
56 Milites Hiſspani in Indijs aliquando iuſstis ex cauſsis in Barbaros ſsævierunt.
57 Hiſspani à multis auctoribus excuſsantur de crudelitatibus, quas olim in Indos exercuiſsſse dicuntur.
58 Thomæ Bozij elegantiſssima verba referuntur, pro excuſsanda Hiſspanorum adverſsus aliquos Indos aſsperitate.
59 Chriſstophori Columbi cum Fr. Builo Catelano contentio ſsuper modo, quo Indos adigi conveniebat.
60 Milites Hiſspani, quibus rationibus ſsuam adverſsus Indos ſsævitiam excuſsare ſsolebant?
61 Theodori de Bry notabilia verba referuntur, quibus Hiſspanorum exceſsſsus excuſsat.
62 Nationes omnes multa quotidie peccata propter avaritiam committunt, præſsertim in militaribus expeditionibus.
63 Indorum plurimi nõnon ob ſsævitiam Hiſspanorum, ſsed peſstiferis morbis, & alijs varijs cauſsis perierunt.
64 Peruanorum Indorum magna pars variolarum lue miſserè perijt.
65 Novæ Hiſspaniæ Indi magna ex parte duabus peſstibus abſsumpti ſsunt.
66 Deus occulto ſsuo iudicio Indos varijs calamitatibus affligere ſsolet.
67 Indos brevi prorſsus abſumẽdosabſumendos eſsſse quidam vaticinati videntur.
68 Indorum pro ſsalute, & conſservatione quæ ſstatuuntur, eis plerumque nociva eſsſse ſsolent, quod eorum peccatis aliqui tribuunt.
69 Romanæ urbis in excidio ſsub Alarico, multa contigiſsſse narrat Sozomenus, Indorum vaſstationi ſsimilia.
70 Indos quantumvis malos & tyrannos ſsuis rebus ſspoliari non potuiſsſse, multi aſsſseverant.
71 Rem alterius etiam ſsi quis à prædone capiat, legitimus eius dominus non efficitur.
72 Pontificiæ conceſssionis titulum hæretici in dubium vocare nituntur.
73 Papæ auctoritas non poteſst peccatũpeccatum permittere, neque ab eo excuſsare.
74 Finis bonus ſsolus non facit actum bonum, ſsi per media illicita procuretur.
75 Peccare quis poteſst faciendo bona intẽtioneintentione rem licitam, quæ ſsibi non competit, aut in ea excedendo.
76 Exceſsſsus punitur, etiam ſsi aliàs actus eſsſset permiſsſsus.
77 Mandans, vel permittens delictum fieri, illud facere videtur, etiam ſsi mandatarius excedat.
78 Eventus regulariter tribui ſsolet cauſsæ proximæ, & immediatæ, & quãdoquando hoc fallat?
79 Actus non tribuitur exequenti, ſsed ordinanti.
80 Dominus teneri ſsolet de factis, & delictis famulorum, & miniſstrorum, quos alicui negotio præpoſsuit, maximè ſsi viles ſsint. Et num. 83. & 107.
81 Magnates non excuſsantur à reſstitutione damnorum, quæ famuli inferunt, eorum potentia confiſssi.
82 Damni occaſsionem dans etiam ex leviſsſsima cauſsa, ad damnum tenetur.
p. 707
84 Damnum debet refici ab ijs, quorum cõtemplationecontemplatione cauſsatur.
85 Bello imprudenter illato, quæ obligationes oriantur, remiſsſsivè.
86 Ratum qui habet delictum, vel exceſsſsum ab alijs commiſsſsum, qualiter teneatur.
87 Nobiles, qui in ſsuo famulatu, vel ſsatellitio habent homines ſsceleratos, ex delictis eorum tenentur.
88 Milites ſsi aliquod damnum popularibus faciant, Magiſster militum illud reficere debet.
89 Princeps graviter punire debet milites, qui abſsque eius licentia bella, vel damna inferunt.
90 Maieſstatis læſsæ tenentur, qui ſsine licẽtialicentia Principis bellum movent, & etiam in hoſstes & alienos graſsſsantur.
91 Regum noſstrorum iuſstitia à calumnijs hæreticorum facilè vindicatur.
92 Finis ſsanctus, & rectus ubi conſsequitur, non multum curare ſsolemus de medijs. Et num. 97.
93 Principia in omni negotio longè abſsunt à perfectione.
94 Incrementa regulariter habere non ſsolent, quæ illicitè incipiunt.
95 Principia ſsiniſstra ſsæpè ad fœlices exitus perveniunt.
96 Operis deformitas non attenditur, quãdoquando fuit recta intentio, & finis operãtisoperantis.
98 Finis contemplatione omne agens operatur, & dicitur cauſsa cauſsarum.
99 Novi Orbis in acquiſsitione, multa multi ſsanctè & religiosè operati ſsunt.
100 Malorum interventio bonis aliorum operibus nocere non debet.
101 Miniſstri Dei eſsſse ſsolent, etiam qui mali ſsunt.
102 Cauſsa iuſstior, & potentior prævalet, & attendi debet.
103 Cauſsa quæ prodeſst, ubi concurrit cum ea, quæ nocet, illa attendi debet, nõnon hæc.
104 Chriſstianorum fœx quod facit, non eſst ſspectandum, ſsed quod boni Chriſstiani ex D. Auguſstino.
105 Exceſsſsus, & abuſsus rerum earum utilitatem non tollit.
106 Dominus de exceſsſsibus, & delictis famulorum, & miniſstrorum regulariter non tenetur.
108 Reges noſstri ſsemper optimos Duces, ac probatos miniſstros ad Novum Orbem mittere procurarunt.
109 Domino abſsenti, ignoranti, vel aliàs impedire non valenti, non imputantur miniſstrorum ſsuorum delicta.
110 Dominus in dubio præſsumitur ignorare exceſsſsus, & delicta ſsuorum famulorum.

HActenvs de iuſstis, & legitimis, vel etiãetiam probabilibus titulis, & rationibus acquirendi & retinendi huius Novi Orbis dixiſsſse ſsufficiat. In quibus

^† quidẽquidem exponendis, aſsſserendis, & illuſtrãdisilluſtrandis, quid Nos ultra alios præſstiterimus, eruditorũeruditorum iudicio relinquimus. Nunc autem, ut nihil omnino maneat intactũintactum, ſsupereſst, ut

^† calumnijs, & obiectionibus novatorũnovatorum, & invidorũinvidorum reſpõderereſpondere curemus, qui prædicta omnia importunis latratibus perturbare, & lividis ac Theoninis dentibus mordere conãturconantur, & Hiſspano nomini infenſsi, quotidie curioſsulas quæſstiones circa IndiarũIndiarum dominiũdominium movere nõnon deſinũtdeſinunt, ut benè obſservavit Pet. Matthæus in notis ad conſstitut. Pontif. pag. 153.

Et in primis nobis obijciunt, quòd cùm

^† initiũinitium cuſsuslibet rei ſsemper in|

p. 708

ſspiciendum, & conſsiderandum ſsit, l. 3. §. ſscio, D. de minor. l. tutor, D. de fideiuſsſsor. l. 3. D. de tutelis, l. qui id quod, D. de nonat. l. vetus, cum ſseq. D. de trit. vino, & oleo legato, l. uxorem, §. agri plagam, D. de legat. 3. l. 1. C. de impon. lucrat. deſscrip. lib. 10. cum multis alijs, quæ latè congerit Bald. in l. 1. num. 11. D. de orig. iur. Rolandus à Valle conv. 78. num. 2. vol. 4. Riminal. in l. ut vim, num. 38. D. de iuſst. & iure, & in l. poſsthumo num. 311. C. de bonor. poſsſs. contr. tab. Pet. Gregor. lib. 2. ſsyntag. cap. 18. num. 1. & ſseq. Petrus Surd. de alim. tit. 7. quæſst. 34. num. 4. Ioan. Salisberienſs. in Policrat. ſsive de Curialium nugis, lib. 9. cap. 20. Claud. Pratus Gnoſseon general. iur. lib. 3. tit. 1. cap. 2. & noviſssimè Ioan. Bapt. Valençuela conſs. 4. ex num. 28. & conſs. 19. ex num. 1. & conſs. 33. num. 117. & conſs. 88. num. 2. Et ubi

^† fundamentum erroneum, ac vitioſsum eſst, omnia corruant, neque ullus validus effectus reſsultare poſssit, quia totus ordo deſstruitur, ſsi principium legitimum non ſservatur, & qui primitiva inficit, derivata vituperat, ut poſst Ariſstotel. lib. 1. de cœlo & mundo oſstendit I. C. in 1. egi tecum, D. de except. rei iudic. cap. Principatus 1. quæſst. 1. cap. cùm Paulus 1. quæſst. 2. Bald. in l. nominationis, num. 2. C. de iudic. Paul. Caſstrenſs. conſs. 5. num. 22. vol. 3. cum plurimis alijs adductis à Tiber. Decian. conſs. 8. num. 208. lib. 1. Nevizan. in Sylva nuptial. lib. 1. num. 64. Claud. Prat. dict. titul. 1. cap. 6. & Valençuela conſs. 69. num. 129. & ſseqq. Non poteſst hæc Indiarum Occidentalium acquiſsitio, & retentio iuſsto aliquo titulo communiri, cuius initia vitioſsa fuerunt,

^† utpotè non tam Religionis zelo, quàm auri, & argenti illecebris, & divitiarum execrabili cupiditate ſsubnixa,

^† quam omnium malorum radicem meritò appellavit D. Paul. 1. ad Timoth. 6. dum inquit: NãNam qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem, & in laqueum diaboli. & deſsideria multa, & inutilia, & nociva, quæ mergunt homines in interitum, & perditionem: radix enim omnium malorum eſst cupiditas.

Ad quod probandum

^† multa de Hiſspanorum cupiditate notarũtnotarunt Hierony. Benzo, Honoratus Faſsitellus, Traianus Bocalinus, & alij, quorum dicta retulimus ſsuprà lib. 1. cap. 16. num. 95. & ſseqq. Et poteſst addi, quod ex noſstris, poſst Epiſscopum Chiapenſsem, tradit Fr. Auguſstin. Davila in hiſstor. Mexican. Ordin. Prædicat. lib. 1. cap. 8. & 9. tantam ſscilicet auri ſsitim primis illis conquiſsitoribus fuiſsſse, ut nihil aliud niſsi aurum à Barbaris peterent, illoſsq́ue pacificè Evangelij promulgationem ſsuſscipere iudicarẽtiudicarent, qui auri plurimùm offerebant, in negantes verò crudeliter deſsævirent. Quo factum eſsſse inquit,

^† ut Indi, aurum, Hiſspanorum Deum eſsſse putarẽtputarent, cui, Hatuey Cubenſsis inſsulæ regulus, publicas hac de cauſsa choreas, & ſsaltationes indixit. Quam hiſstoriam narrat etiam Anton. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 10. cap. 15.

Qui idem

^† quemdam BacchalariũBacchalarium Enciſsum plures ſsecum homines ex Hiſspania ad Darienis provincias adduxiſsſse commemorat, eius ſsuaſsione pellectos, quòd auri ingentem copiãcopiam, retibus ubique in illius regionis flumina iactis, expiſscari affirmaret. Quod etiam de

^† Zenu fluvio, non procul à Carthaginis Occidentalis urbe labente, ubi auri glebæ retibus ſsæpè expiſscari ſsolent gallinacei ovi magnitudine, ſseriò tradit Petr. Mexia in Sylva variæ lection. 5. part. cap. 12. & 13. & ex eo recolit Simon. Maiolus in diebus canicul. 1. p. colloq. 11. ad finem, pag. mihi 298. & colloq. 19. pag. 47. Vbi

^† alia quoq;quoque mirãdamiranda de ingentibus Novi Orbis divitijs recẽſetrecenſet, & cum Surio comm. ann. Domini 1558. FrãciſciFranciſci Pizarri, & ſociorũſociorum avaritiãavaritiam notat, qui

^† AtabalipãAtabalipam Pe| p. 709ruaumPeruanum Regem violentâ morte necarunt, non parvâ Caroli Cæſsaris iacturâ, cùm ille pro libertate ſsua ſsepties quadraginta auri vaſsa appendiſsſset, & intra ſseptuageſsimum diem ſseptuaginta milliones aureorum Carolinorum, ideſst, ſseptuagies decem centena millia aureorum ſse appenſsurum ſspopondiſsſset.

Poſsſsumuſsq́ue

^† Hiſspanorum turmis eâ tempeſstate in hunc Novum Orbem confluentibus illud Livij applicare lib. 29: Tantus omnibus ardor erat in Africam traijciendi, ut non ad bellum duci viderentur, ſsed ad certa victoriæ præmia. Et melius, elegantiſssima

^† Senecæ verba lib. 5. natur. quęſtquæſt. ad finẽfinem, qui veluti hæc iam tunc præſsagiens & enuntians, ſsic inquit: Hoc verò quid aliud quis dixerit, quàm inſsaniam, circumferre pericula, & ruere in ignotos, iratum ſsine iniuria, occurrentia devaſstantem, ac ferarum more occidere, quem non oderis? Illis tamen in ultionem, aut ex fame morſsus eſst: nos ſsine ulla parſsimonia noſstri, alieniq́ue ſsanguinis, movemus maria, & navigia ducimus, ſsalutem committimus fluctibus, ſsecundos optamus ventos, quorum fœlicitas eſst, ad bella perferri. Quouſsque nos malos mala noſstra rapuere? Parum eſst intra Orbem ſsuum furere? Sic Perſsarum Rex ſstolidiſssimus in Græciam traijcit, quam exercitus non vincet, cùm impleverit. Sic Alexander ulterior Bactris, & Indis volet quærere, quid ſsit ultra magnum mare, & indignabitur, aliquid eſsſse ultimum ſsibi. Sic Parthis avaritia Craſsſsum dabit. Non horrebit revocantis diras Tribuni, non tempeſstates longiſssimi maris, non circa Euphratem præſsaga fulmina, & Deos reſsiſstentes. Per hominum, Deorumq́ue iras ad aurum ibitur. Ergo non immeritò quis dixerit, rerum naturam melius acturam fuiſsſse nobiſscum, ſsi ventos flare vetuiſsſset, & inhibito diſscurſsu furentium, in ſsua quemq;quemque terra ſstare iuſsſsiſsſset. Magna pars erat pacis humanæ maria præcludi, &c.

Sed huic calumniæ, & obiectioni plenè reſspondimus ſsuprà d. lib. 1. cap. 16. ex num. 99. uſsque ad 113. quæ hîc lector repetere poterit. Addiq́ue poſsſsunt, quæ in ſsimili de Luſsitanorum ad Indiam Orientalem navigationibus & lucris, vix ſsumptus pro extendenda & conſservanda fide factos, æquantibus, noviſssimè obſservat Seraphin. Freitas de Imperio Aſsiat. cap. 17. per totum. Et quamvis non

^† negemus, quin charitas aurum optimum, Dei Verbum argẽtumargentum præſtãtiſsimumpræſtantiſsimum ſsit, & his omnino medijs ac telis hanc Orbis Novi converſsionem, & acquiſsitionem peragi longè præclarius, & convenientius fuiſsſse:

^† mirandum tamen non eſst, nec uſsquequaque ſsuccenſsendum, quòd milites, & alij vulgares, & ſsæculares homines, aliquo divitiarum deſsiderio permoti, pias Regum noſstrorum leges, & ſsinceram aliorum ReligioſorũReligioſorum virorum curam, atque incorruptam prædicandi rationem ſsuâ cupiditate fœdaverint,

^† cùm pecuniæ obediant omnia, ut habetur Eccleſs. cap. 10. verſs. 19. ubi Martinus Delrius in adagijs, & Ioan. Pineda in comment. plura notarunt, & ſsecundùm Diphilum relatum ab Stobæo, ſsermon. 89. aurum

^† longè validiſssimum ſsit, per ipſsum enim omnia ſscinduntur, & conficiuntur. Quod

^† & bella, parricidia, legum tranſsgreſssionem, & plurima alia ſscelera in mundum invexiſsſse, eleganter oſstendit Virgil. lib. 3. Æneid.

Fas omne abrumpit Polydorum obtrũcatobtruncat, & auro
Vi potitur, quid non mortalia pectora cogis
Auri ſsacra fames?

Ovid. lib. 1. Metamorph:

Effodiuntur opes irritamenta malorum,
Iamq́ue nocens ferrum, ferroq́ue nocentius aurum
Prodierat, prodijt bellum, quod pugnat utroque:

Lucanus lib. 3. Pharſsal.

Vſsque adeò ſsolus ferrum, mortemq́;mortemq́ue timere

p. 710

Auri neſscit amor? pereunt diſscrimine nullo
Amiſsſsæ leges; & pars viliſssima rerum
Certamen moviſstis opes.

Et lib. 7:

Impulit amentes auriq́ue cupidine cæcos,
Ire ſsuper gladios, ſsuperq́ue cadavera patrum.
Et cæſsos calcare Duces.

Propertius lib. 3. eleg. 11:

Aurum omnes victa iam pietate colunt,
Auro pulſsa fides, auro venalia iura,
Aurum lex ſsequitur, mox ſsine lege pudor.

Tibullus eleg. 10. lib. 1:

Divitis hoc vitium eſst auri: nec bella fuerunt, Faginus aſstabat cũcum ſscyphus ante dapes,
Non arces, non vallus erat, ſsomnumq́ue petebat, Securus varias Dux gregis inter oves

Balbus Poëta:

Aurum bella gerit, mucronibus imperat aurum, Aurum ventoſsis vela dat æquoribus,
Evertitq́;Evertitq́ue urbes, & mœnia diruit aurum, Delet & extructis oppida celſsa rogis.

Et pleniùs Iacob. Philomuſsus, dum canit:

AurũAurum deſstructor vitæ, princepſq́;princepſq́ue malorũmalorum, O quam difficiles nectis ubique dolos:
O utinam natum nunquam mortalibus eſsſses: Dulcia ſsuppeditas, quæ nocumenta viris.
Te propter pugnæ fiunt, & bella moventur, Ad prædam, & cædes corpora noſstra trahis.
Proſsternis gentes, & totum deſstruis OrbẽOrbem: Nulla fides homini, te duce, ſstare poteſst.
Fœderatu Regum, & falſsos iungis amicos, Imperio ſservit & genus omne tuo.

Secvndò novatores nobis obijciunt,

^† pacem non poſsſse ijs placêre, quibus immodica cupiditas eſst, ut eleganter, de Sylla loquens, inquit Velleius Paterculus volum. 2. relatus à Pet. Fab. lib. 1. Semeſst. cap. 7. pag. 42. in fine his verbis: Tentavitq́ue iuſstis legibus, & æquis conditionibus bellũbellum cõponerecomponere ſsed ijs, quibus & peſssima, & immodica cupiditas erat, nõnon poterat pax placere. Quod in hac detectione & cõquiſitioneconquiſitione IndiarũIndiarum cõpertũcompertum fuiſsſse aiunt,

^† cùm Hiſspani propter divitiarum cupiditatem, quâ (ut inquiunt) ducebantur, pacis, mãſuetudinismanſuetudinis, & prędicationisprædicationis Apoſstolicæ nullãnullam curam habuerint, ſsed bellis, armis, & terroribus omnia turbantes, aſsperè, nimis, & crudeliter Indos tractaverint, ac ferè deleverint, & ubique plurima damna, & iniurias eorum rebus, & perſsonis tyrannicè, & violenter intulerint. In quibus

^† recenſsendis, & ſsuccenſsendis totam ſsuam IndiarũIndiarum hiſstoriam Hieronym. Benzo. & eius additionator clauſsiſsſse videntur, & nimis dolent, & invehunt Epiſscopus Chiapenſs. in ſsuis apologijs contra Sepulvedam, & in peculiari libello, cui nomen indidit: Breviſssima relacion de la deſstruicion de las Indias, Caietan. 2. 2. quæſst. 66. art. 8. ad 2. Victoria in relect. de Indis. §. 4. concluſs. 2. 5. 6. & 7. Fr. Auguſst. Davila in dict. hiſstor. Mexic. lib. 1. cap. 100. & ſsequentib. ubi aliqua miracula, & ſsupplicia recenſset, quæ Deus pro eiuſsmodi crudelitatibus vindicandis operatus eſst, Ioan. Boterus in relat. univerſs. 4. part. lib. 3. pag. 59. & ſsequentib. Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de procuran. Ind. ſsalu. cap. 4. & 5. Fr. Eman. Roder. in quæſst. regular. tom. 2. quæſst. 99. art. 4. Petr. Zieza tom. 2. cap. 33. & alij hiſstoriæ Indiarum ſscriptores varijs in locis. Et latè Ioann. Metellus in epiſstola, quæ Oſsſsorij operibus præfixa eſst, à quibus habuit Theatrum vitæ humanæ, volum. 12. lib. 3. pag. 2739. & iterum pag. 2753.

Porrò

^† Chriſstianos, etiãetiam cùm iuſstis bellis operãoperam navant, mites, atq;atque in parcendo, quantum fieri poſssit, faciles eſsſse debêre, multis argumentis, ultra alios, noviſssimè probat Fr. Ioan. Marquez in Gubern. Chriſst. lib. 2. cap. 28. |

p. 711

& ſseqq. ubi citat illud Arnobij lib. 1. contra Gentes, cuius verba retulimus ſsub. lib. 2. cap. 17. num. 86. Et

^† potuit allegare Clem. Alex. lib. 2. Strom. cap. 8. ubi legem Deuter. cap. 20. commendat, quæ etiam in agris oſstium redundanti quadam humanitate pomiferas arbores ſsuccidi prohibuit, allegoricè oſstendens, ut addit Gentian. Hervetus ibîde, ex hoſstibus eos ſsolùm eſsſse interimendos, qui nobis poſsſsunt nocêre, non eos, qui ſsunt innoxij.

Sed ego

^† licèt abſsolutè excuſsare non poſssim, nec debeam bella omnia, bellorumq́;bellorumq́ue geſstorum exceſsſsus, atque omnes illos ſsuperiorum temporum turbines, & quæ in Indos partratæ dicuntur, crudelitates. Illud tamen certè, &, intrepidè moneo,

^† ſsicubi in his peccatũpeccatum fuit, id planè nullatenus, ut ſsæpè diximus, RegũRegum noſstrorum pietati, & iuſstificationi nocêre: quorum ea

^† ſsemper fuit cura, & ſsolicitudo erga Indorum converſsionem religiosè, & ſsuaviter diſsponendam, libertatem aſsſserendam, bonam tractationem, atque inſstructionem curandam, damna, & iniurias, quæ miſseris illis irrogabantur, vindicandas, & depellendas, & viros probos, doctos, ac religioſsos, ad hææc omnia commodius exequenda, undecumque quærendos, conſsulendos & delegandos, ut iniuncto ſsibi à Sede Apoſstolica muneri abſsque dubio ſsatisfeciſsſse videantur, ut conſstat ex ijs quæ diximus ſsuprà lib. 1. cap. ult. num. 106. & ſsequentibus, & lib. 2. cap. 8. num. 25. cap. cap. 9. num. 17. cap. 15. num. 25. cap. 17. num. 5. & præcipuè cap. 18. numer. 15. cum quinque ſsequentibus. Ita enim videmus

^† in primo capite primæ illius inſstructionis, quam Catholici Reges Chriſstophoro Columbo dederunt, ubi ad inſsulas à ſse repertas, cum Almiralij, & Gubernatoris titulo remeavit; cuius verba, ultra alios, refert Epiſscopus de Chiapa in replicat. ult. adverſsus obiection. SepulvedęSepulvedæ pag. 52. ſsic pijſssimè, & prudentiſssimè cautum fuiſsſse: Por ende ſsus Altezas, deſseando, que nueſstra ſsanta Fè Catolica ſsea aumentada, i acrecentada, mandan i encargan al dicho Almirante, Viſsorey i Governador, que por todas las vias i maneras que pudiere, procure i trabaje atraer a los moradores de las dichas Islas i tierra ſsirme, a que ſse conviertan à nueſstra ſsanta Fè Catolica, i para ayuda dello ſsus Altezas embian al devoto Padre Frai Buil, juntamente con otros Religioſsos, que el dicho Almirante conſsigo ha de llevar, los quales por mano, è induſstria de los Indios, que acà vinierom, procuren, que ſsean bien informados de las coſsas de nueſstra ſsanta Fè, pues ellos ſsabran i entenderan mucho de nueſstra lengua, è procurando de los inſstruir en ella lo mejor que ſser pueda. I porque eſsto mejor ſse pueda poner en obra, deſspues que en buena hora ſsea llegada allà la armada, procure, i haga el dicho Almirante, que todos los que en ella van, e los que mas fueren de aqui adelante, traten muy bien, è amoroſsamente a los dichos Indios, ſsin que les hagan enojo alguno; procurando, que tengan los unos con los otros converſsacion i familiaridad, haziendoſse las mejores obras que ſser puedan. I anſsimiſsmo el dicho Almirante les dè algunas dadivas gracioſsamente de las coſsas de mercaduria de ſsus Altezas, que lleva para el reſscate,, i los honre mucho: i ſsi caſso fuere, que alguna, ò algunas perſsonas trataren mal a los Indios en qualquiera manera que ſsea, el dicho Almirante como Viſsorei, i Governador de ſsus Altezas lo caſstigue mucho por virtud de los poderes de ſsus Altezas que para ello lleva.

Et poſsteà, cùm ijdemmet Catholici Reges

^† nobilem, & prudentem virum Nicolaum de Ovando Alcantarenſsis Militiæ Equitem ad earumdem inſularũinſularum regimẽregimen mitterẽtmitterent anno 1501. hoc ei præcipuè in mãdatismandatis dederunt: Que procuraſsſse cõcon grãgran vigilãciavigilancia i cuidado, que todos los Indios de la Eſspañola fueſsſsen libres de ſservidumbre, i que no fueſsſsen mo|

p. 712

leſstados de alguno, ſsino que vivieſsſsen como vaſsſsallos libres, governados i conſservados eu juſsticia, i que procuraſsſse que en la ſsanta Fè Catolica fueſsſsen inſstruidos; porque ſsu intencion era, que fueſsſsen tratados con mucho amor i dulçura, ſsin conſsentir, que nadie les hizieſsſse agravio, porque no fueſsſsen impedidos en recibir nueſstra ſsanta Fè, i porque por ſsus obras no aborrecieſsſsen a los Chriſstianos. I que para que mejor pudieſsſsen ſser dotrinados, ſse procuraſsſse, que ſse comunicaſsſsen con los Caſstellanos, tratando con ellos, i ayudando los unos a los otros: ut refert latiùs Anton. de Herrera in dict. hiſst. gener. Indiar. decad. 1. lib. 4. cap. 11. & 12. & lib. 5. cap. 11. qui etiãetiam eâdem decad. 1. lib. 6. cap. 19. & lib. 9. cap. 5. & 14. alia decreta recenſset, quęquæ eorundem Catholicorum Regum piãpiam hac in parte ſsolicitudinem, & ſstudium commendant.

Sed hoc gravius, & luculentius oſtẽdituroſtenditur

^† ex clauſsula quadam teſstamenti ipſsius Eliſsabeth Reginæ Catholicæ, quam refert Epiſscopus de Chiapa ubi ſsuprà, & idem Herrera dict. decad. 1. lib. 7. cap. 12. ubi ita cavetur: Item, por quanto al tiempo que nos fueron concedidas por la ſsanta Sede Apoſstolica las iſslas i tierra firme del mar Oceano, deſscubiertas i por deſscubrir: nueſstra principal intẽcionintencion fue al tiempo que lo ſsuplicamos al Papa Sexto Alexandro de buena memoria, que nos hizo la dicha conceſssion, de procurar de induzir i traer los pueblos dellas, i los convertir a nueſstra ſsanta Fè Catolica, i embiar a las dichas islas i tierra firme, Prelados, i Religioſsos, i Clerigos, i otras perſsonas doctas, i temeroſsas de Dios, para inſstruir los vezinos, è moradores dellas en la Fè Catolica, è los enſseñar, i dotar de buenas coſstumbres, è poner en ello la diligencia devida, ſsegun mas largamente en las letras de la dicha conceſssion ſse cõtienecontiene. Por ende ſsuplico al Rei mi ſseñor muy afectuoſsamente, encargo i mando a la dicha princeſsa mi hija, i al dicho Principe ſsu marido, que aſssi lo hagan i cumplan, è que eſste ſsea ſsu principal fin, i que en ello pongan mucha diligencia, i no conſsientan ni den lugar, que los Indios vezinos, è moradores de las dichas islas, è tierra firme, ganadas, è por ganar reciban agravio alguno en ſsus perſsonas ni bienes: mas manden, que ſsean bien i juſstamente tratados; i ſsi algun agravio han recibido, lo remedien i provean, por manera que no excedan coſsa alguna de lo que por las letras de la dicha conceſssion nos es inyungido, i mandado.

Ipſsis quoque Catholicis Regibus vitâ iam functis,

^† & invictiſssimo Cæſsare ac Rege noſstro Carolo V. Regni habenas ſsuſscipiente, Licenciatus de Figueroa ad eaſsdem inſsulas miſsſsus fuit ann. 1518. eique peculiariter iniunctum, ſsicuti refert idem Herrera decad. 2. lib. 3. cap. 8. ut quoniam diverſsis opinionibus agitatum erat, utrũutrum Indi, ſsi in ſsua libertate, & arbitrio relinquerentur, Fidei ſsuſscipiendæ, & retinendæ capaces eſsſsent? ipſse ſsuper hoc vocatis in conſsilium prudentibus, & integrioribus earum inſsularum viris, maturè deliberatet: Teniendo ſsobre todo reſspeto a que los Indios fueſsſsen Chriſstianos para la ſsalvacion de ſsus almas, i para que pudieſsſsen aprender a vivir como hombres de razon, ſsin darſse a vicios, i malas coſstumbres, i la holgazania que uſsavan, i fueſsſsen mantenidos en juſsticia, ſsin recibir daños ni opreſssiones. Para lo qual procuraſsſse de formar las mejores ordenes que pudieſsſse, aprovechandoſse de las ordenanças para eſsto dadas por el Rei Catolico, acrecentandolas, i diſsminuyendolas como le pæarecieſsſse, i haziendo otras de nuevo, con lo que mas provechoſso parecieſsſse para la intencion que ſse llevava, poniendo penas a los tranſsgreſsſsores, i dando ſsalarios a los executores dellas de la hazienda Real.

Et poſstmodum anno 1523. ut ipſse quoque Herrera recenſset decad. 3. lib. 5. cap. 1.

^† cùm Ferdinandus Corteſsius Mexicani Imperij, quod detexerat, & gentium, rerumq́ue in illo repertarum eundem Imperatore CarolũCarolum V. certiorem ſsuis nuntijs, & litteris |

p. 713

reddidiſsſset, hoc reſsponſsum accepit: Que ſsobre todas coſsas avia holgado ſsu Mageſstad del deſcubrimiẽtodeſcubrimiento de la Nueva-Eſspaña, i avia dado gracias a Dios, por aver entendido, que aquellos Indios eran mas habiles i capazes que los demas, haſsta entonces deſscubiertos, para ſser inſstruidos en la ſsanta Fè como Chriſstianos para ſsalvarſse, que era ſsu principal intencion: i que pues todos eſstavan obligados a los ayudar, i trabajar en eſste propoſsito, le encargava quanto podia, que tuvieſsſse eſspecial cuidado con la converſsion i dotrina dellos, i que con todas ſsus fuerças, poſspueſstos todos intereſsſses, trabajaſsſse quanto en el mundo fueſsſse poſssible, como ſse convirtieſsſsen a nueſstra ſsanta Fè Catolica, para que vivieſsſsen como Chriſstianos, i ſse ſsalvaſsſsen, procurando reduzir, è inſstruir primero a ſsus ſseñores i Caciques, i ponerlos en buenas coſstumbres, i toda orden de vivir, i deſsterrando ſsus vicios, idolatrias, i ſsacrificios, i darles buen exemplo: i que fueſsſsen acariciados, i bien tratados, para que tuvieſsſsen amiſstad i contratacion con los Caſstellanos, defendiendo i caſstigando ſsevera i riguroſsamente a los que ſsin orden i cauſsa juſsta les enojaſsſsen, hizieſsſsen guerras, o malos tratamientos, o les tomaſsſsen con violencia coſsa alguna contra ſsu voluntad, ſsino con limpia i libre contratacion i reſscate, que era la paga, porque eſste era el mejor camino para traerlos al conocimiento de la ſsanta Fè Catolica, que era el principal fin que ſse pretendia, i mas ſsegura coſsa convertir ciento por eſsta via, que cien mil por otra. I que en caſso, que por eſste camino no quiſsieſsſsen obedecer, ſsin que ſse les huvieſsſse de hazer guerra: eſsta por ningun caſso ſse les hizieſsſse, ſsino es ſsiendo ellos los agreſsſsores, i aviendo hecho daño a los Chriſstianos. I que aun quando los Indios huvieſsſsen cometido algun exceſsſso: todavia antes de romper con ellos, ſse les hizieſsſsen primero los requerimientos que eſstavan ordenados, &c.

Quem

^† ardentẽardentem Fidei & Religionis Chriſstianæ ſsuaviter, & pacificè inter eoſsdem Indos prędicandæprædicandæ, & propagandæ zelum, & indeſsinentem Regum noſstrorum curam in illis inſtruẽdisinſtruendis, defendendis, & benè tractandis, non minus efficaciter exprimunt alięaliæ inſstructiones, ordinationes, & ſschedulæ annis ſsubſsequentibus, diverſsis Ducibus, Conquiſsitoribus, & Gubernatoribus datæ, quæ extant apud eundem Herreram d. decad. 1. lib. 6. cap. 1. decad. 3. lib. 9. cap. 2. & lib. 10. cap. 9. & 10. & decad. 4. lib. 1. cap. 8. & lib. 2. cap. 3 & lib. 4. cap. 10. & lib. 6. cap. 11. & alibi paſssim, & in 4. tom. ſschedularum impreſsſsarum, pag. 221. & multis ſseqq. de quibus aliqua diximus ſsup. lib. 2. cap. 17. num. 59. & cap. 18. ex num. 15.

Sed omitti non poteſst

^† notabilis quædam ſschedula Pijſssimi ac Prudentiſssimi Regis noſstri Philippi II. Vliſssipone 27. Maij ann. 1582. ad Archiepiſscopum LimanũLimanum ſscripta, in qua damna, & vexationes Indis illatas graviter recenſset, & dolet, queriturq́ue, quòd ea, quæ ad hoc tollendum, & puniendum ſstatuta fuerant, ut oportebat, ſservata non fuerint, ſsic inquiens: I porque aviendoſse proveido tan cumplidamente lo que ha parecido convenir al bien eſspiritual i temporal, i converſsion de los dichos Indios, teniendo tanto cuidado de procurar q̃que fueſsſsen dotrinados, è inſstruidos en las coſsas de nueſstra ſsanta Fè Catolica, mantenidos en juſsticia, i amparados en ſsu libertad, como ſsubditos i vaſsſsallos nueſstros: entendiamos, que nueſstros miniſstros cumplian lo que les aviamos ordenado: i de no averlo hecho ni cumplido, illegado a eſstado de tanta miſseria i trabajos, nos ha dolido como es razon. I fuera juſsto que vos, i vueſstros anteceſsſsores, como buenos i cuidadoſsos paſstores, huvierades mirado por vueſstras ovejas, ſsolicitando el cumplimiento de lo que en ſsu favor eſstà proveido, ò dandonos aviſso de los exceſsſsos que huvieſsſse, para que los mandaſsſsemos remediar, i ſse cumplieſsſse nueſstra voluntad, que es de que eſstos pobres gozen de deſscanſso i quietud, i conozcan a nueſstro Señor, para |

p. 714

que mediante ſsu Divina gracia, i la predicacion del ſsanto Evangelio, puedan ſsalvarſse, &c.

Extant

^† quoque alięaliæ ſschedulæ 5. & ult. Decemb. ann. 1608. ad Excellentiſsſs. Proregem Marchionem MõtiſclariumMontiſclarium directæ, quibus ſseriò deciditur: Item ha parecido ordenaros, como lo hago, que ſsi eſstos Indios no ſson rebeldes ò enemigos de los vaſsſsallos mios, ò concurrieren en eſsta conquiſsta otros de los titulos que lo pueden juſstificar, no ſse intente por fuerça de armas, ſsino por medio de Religioſsos, i predicacion del Evangelio, ni ſse conſsientan malocas en las provincias de Indios, que aun no ſse huvieren levantado, ſsiendo vaſsſsallos mios, ò infeſstaren los confines, i vaſsſsallos mios: i que ſsi a eſstos tales quiſsieren los Religioſsos entrar a convertir los, no lleven conſsigo ſsoldados, aunque las inſstrucciones antiguas lo permitan, por aver moſstrado la experiencia, que los ſsoldados no ſse contentan con atender a la defenſsa de los Predicadores, ſsino que excediendo de los limites de las inſstrucciones, hazen ſsiempre grandes violencias, vexaciones, i demaſsias a los naturales.

Qvae omnia attendentes, & pio, quo dccet, affectu conſsiderantes, meritò

^† Reges noſstros Catholicos, hac in parte non ſsolùm excuſsant, verùm etiam laudant, ſsanctaſsq́ue, & providas eorum leges, ac ordinationes cõmendantcommendant Ioſseph Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalu. cap. 7. & lib. 3. cap. 5. verſs. Ad quas accedit, & cap. 15. ubi inquit, ſsemper Indos omnes Regijs legibus liberos eſsſse, & ſsuis rebus liberè uti, declaratum fuiſsſse, & ut neque noſstri milites aggrederentur non laceſssiti ad vexandos, cædendòſsve Barbaros, neque illos undecunq́ue captos ſservire compellerent, graviſssimis pœnis propoſsitis, ijs, qui cõtrariumcontrarium feciſsſsent: ita ut quæ Indis incõmodaincommoda acciderunt, hominũhominum magis nequitiæ, quàm adminiſstrationis vitio referenda ſsint: Quamvis

^† enim (inquit) rectè, & ſsapienter conſstituta Reſspublica, quamvis æquis legibus temperata, facilè improborum temeritate violatur, cùm ſsit nihil, quod non humana perverſsitas, ſsi relinquatur ſsibi, cõvertatconvertat in peius.

Frat. Auguſst. Davila in dict. hiſstoria Mexic. lib. 1. cap. 8. pag. 35. ubi inquit, leges iuſstiſssimas, & ſsanctiſssimas fuiſsſse, quæ tamen ab improbis, & militaribus hominibus malè acciperẽturacciperentur & exequerentur.

Ioan. Boterus ubi ſsup. pag. 59. & ſsequentibus, ubi

^† idem tradens, damna omnia, & exceſsſsus inſsolentiæ, & avaritiæ militum tribuit: Che è di natura ſsua ſsmiſsurata, irrationale, è inhumana, è diſspietata, è cruda: non la tengono à freno le leggi humane, non le divine, non la tema de la morte, non dell' inferno: Hor che farà ella ne gli animi dè ſsoldati, alla cui diſscretione ſsiano rimeſssi populi imbelli, è di niuno potere? Non è fiera al mondo piu indomita, è piu crudele, che il ſsoldato, hor che farà egli, ove lungi dal ſsuo Principe, ſsi vegga padrone, è ſsignor di ogni coſsa?

Eman. Roder. dict. quæſst. 99. art. 4.

^† ubi ait, prædictis damnis, & oppreſssionibus indeſsinenti curâ Regum noſstrorum, & ſsupremi Conſsilij Indiarum ſsemper obviam itum fuiſsſse: In quo illuſstriſsſsimo Senatu id Chriſstianiſssimè tractatur, & media ad eas oppreſssiones extirpandas ſsumma conſsultatione adhibita ordinantur;

^† quæ ſsi in illis tam remotis partibus non omnino executioni mandantur, non eſst mirandum, cùm multa in his Hiſspaniarum partibus contra iuſstitiam, contra expreſsſsam Regis, & ſsui ſsupremi Senatus voluntatem moliantur, ratione quorum non poſsſsumus Catholicum, & Chriſstianiſssimum Regem noſstrum, nec eius ſsupremum Senatum arguere de peccato.

Idem non minus diſsſsertè oſstendit, & fatetur Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 14. & lib. 17. cap. 19. & Hierony. Benzo. eiuſsq́ue additionator, quamvis parum noſstris rebus affecti, lib. 4. hiſst. Ind. cap. 17. & 18. in 4. p. Americæ ex pag. 78. & ite|

p. 715

rum Ioſseph Acoſsta dict. lib. 3. cap. 4. pag. 290. cauſsam huius inobedientiæ diſstantiæ locorum attribuens: Nam cùm remotiſssimæ (inquit) regiones hæ ſsint, caputq́ue huius univerſsæ Reipublicæ, ſsive Regiam, ſsive Pontificiam Maieſstatem ſspectes, longiſssimè diſssitum licentiæ, ac libidini Præfectorum campus latè patens oſtẽdituroſtenditur, ut quicquid collibeat, licere ſsibi etiãetiam opinentur. Quod enim longè diſstat, quaſsi nihil ad ſse pertineat, facilè temeritas humana contemnit. Hinc ſseditioſsa conſsilia, tumultus etiam, atque adeò totius Reipublicæ perturbatio: remedium verò oppido ſserum, atque incertum. Itaque ut medici pulmonum, ſsi ægrotare cœperint, curandorum perdifficilẽperdifficilem eſsſse rationem, docent, quòd ad traducendum eo uſsque medicamentum longa, & valdè clauſsa via ſsit per ſstomachum, ut pharmaci vis iam debilitata perveniat, aut ne perveniat quidem, ita planè longinquitas ſsupremæ potentiæ, atque auctoritatis huius Reipublicæ ægritudini levandæ remedia opportuna vix plerumque expectare permittit. Quamobrem quicquid in rebus Indicis à Præfectis peccatur, ſsine emendatione peccabitur, &c.

Et conducunt verba Petr. Maffæij lib. 12. hiſst. Ind. Orient. circa finem, pag. 303.

^† ubi pari ratione ſsanctas quoque leges à Luſsitanis Regibus pro Indis Orientalibus latas, ſsimiliter eluſsas fuiſsſse, ſsic inquit: Cæterum ſsalutaria Principis mandata, itemq́;itemq́ue Prætoris edicta non quantum par fuerat ponderis habuere obſservata, & exhauſsta fermè facillima quæque, reliqua, partim quod privatis obſstarent commodis, haud æquo animo accepta: partim nondum maturis ad agendum rebus in aliud tempus dilata.

Quod valdè mirandum non eſst primis illius temporibus, in his regionibus, nullam adhuc certam Reipublicæ formam habentibus, & inter homines militares, bellis, ſsævitiæ, & avaritiæ ut plurimùm deditos, accidiſsſse. Nam bella

^† ſsemper plures calamitates, iniurias, & damna producunt, &

^† milites vix pij, & clementes eſsſse poſsſsunt, ut latè, & eleganter, præter alios, oſtẽditoſtendit Marcus Tullius in Orat. pro lege Manilia, Vlpian. in l. ex conducto 15. §. ſsi vis, D. locati, l. illicitas, §. ne tenuis, D. de offic. Præſsid. l. 2. l. cum affinibus 5. C. de metat. & epidem. lib. 12. Iuſstini. in Novella 130. de tranſs. milit. D. Auguſst. lib. 19. de Civit. Dei cap. 7. Eraſsmus in adagio Dulce bellũbellum in expertis, & in pacis querimonia, Menchaca lib. 1. quæſst. illuſst. cap. 10. Petr. Gregor. lib. 11. de Repub. cap. 1. num. 5. Rævard. lib. 3. coniectan. cap. 6. Radulphus Forner. lib. 1. rer. quotid. cap. 21. Andreas Gail. de pace publ. lib. 1. cap. 4. ex num. 34. Pet. Faber lib. 3. Semeſst. cap. 13. pag. 187. Rutil. Benzonius de anno Iubil. lib. 5. cap. 10. pag. 532. Simon Maiolus in dieb. Canicul. tom. 3. colloq. 2. de bellorum eventibus, ferè per totum, Thom. Bozius de ſsign. Eccl. Dei, lib. 2. cap. 9. Petr. Andr. Canonherius in Aphoriſsm. Polit. Hippocr. lib. 1. pag. 555. & ſseqq. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 2. cap. 14. & 31. Theat. vitæ humanæ vol. 7. lib. 4. pag. 1925. Bobadilla, qui plurimos refert, in Polit. lib. 1. cap. 10. num. 34. & lib. 4. cap. 1. num. 10. cum ſseqq. & Cardin. Tuſschus verb. BellũBellum mala multa operatur, concluſs. 38.

Inter quæ, illud maximum eſst,

^† ut leges inter arma non exaudiantur, neque modus ſservetur, & ut ipſse Princeps, qui bellum cœpit, ſsæpè ab eius iniurijs milites ſsuos cohibere nõnon poſsſsit, ut præclarè canit Lucanus d. lib. 3. Pharſsal. ſsuprà relatus, & lib. 10. dum ait:

Nulla fides, pietasq́ue viris, qui caſstra ſsequuntur,
Venaleſsq́ue manus, ibi fas ubi plurima merces.

Seneca in Hercule furente tragœd. 1:

Arma

^† non ſservant modum,
Nec temperari facilè, nec reprimi poteſst
Strictus enſsis ira, bella delectat cruor.

Salluſstius in Iugurth. Omne

^† bellum |

p. 716

ſsumitur facilè, cæterum ægerrimè deſsinit, nec cuius poteſstate initium, eius & finis eſst. Eleganter Caſssiodor. lib. 1. variar. epiſst. 12. in fine: Militaribus officijs aſsſsueti, civilitatem premere dicuntur armati, & ob hoc juſstitiæ parere deſspiciunt, quoniam ad bella Martia ſsemper intendunt: dum neſscio quo pacto aſssiduè dimicantibus difficile eſst morũmorum cuſstodire menſsuram. Tradunt alia auctores ſsuprà relati, & Menoch. de arbitr. caſsu 95. n. 28. Ioan. Garcia de nobilit. gloſs. 2. num. 4. & 7. Hieron. Zevallos pract. commu. tom. 4. quæſst. 906. num. 6. & 166. & plenius omnibus

^† Michaël Hoſspitalis lib. 5. ſsuarum Poët. epiſst. in epiſst. ad Carolum Cardinal. Lotharenum, ubi inter alia ſsic ait:

Nemo unquam bello melior fit, ſsive ſsecunda,
Sive mala infelix commiſserit alite pugnam,
Bella docent homines peccare, metumq́ue Deorum
Excutiunt, pœnas, infernaq́;infernaq́ue Tartara rident,
Hi quorum Solis fiducia nititur armis
Propoſsita eſsſse bonis in cœlo præmia ridẽtrident,
Tolle metum legum, rigidi legumq́ue miniſstri
Emicat, & nullo retinetur ſsica pudore,
Imbellem timidumq́ue valẽtiorvalentior exuit armis
Et vita zonaq́ue, &c.

Et ſsemper

^† victos à victoribus calcatos, & imbelles, ac timidos à potentioribus ſspoliatos, multis alijs Sacræ ScripturęScripturæ, & bonorũbonorum Auctorum teſstimonijs comprobat Gaſspar Sanctius in Iſsaîam cap. 51. num. 71. & cap. 63. num. 13. Et vel ipſsorum Romanorum exemplo ſsatis oſstendi poteſst,

^† quibus licèt militaris diſsciplina magnæ curæ fuerit, & filiorum charitate antiquior, atque potentior,

^† l. Poſstliminium 19. §. filius, D. de captivis & poſstlim. reverſs. Valer. Maximus lib. 2. cap. 7. Quintilian. in milite Marian. Veget. lib. 1. de re milit. iunctis alijs, quæ doctè & copiosè congerit Petr. Faber lib. 1. Semeſst. cap. 19. pag. 127. & Balthaſs. Ayala de iure, & officio belli, lib. 3. cap. 1. Adhuc tamen

^† eò laſsciviæ & petulantiæ procedebant, ut nõnon ſsolùm hoſstibus, verùm neq;neque ſsocijs, & confœderatis parcerent, ut tradit Procopius lib. 3. de bello Goth. his verbis

^† Romani exercitus Principes, & ſsimul milites ipſsi res ſubditorũſubditorum diripere, cõtumelijscontumelijs, & ſsceleribus nihil reliquum facere, adamataſsq́ue habere in præſsidijs fœminas, luxui, ac temulentiæ operam dare. Sed milites ipſsi, quum ſse præfectis inobedientes, contumaceſsq́ue exhiberent, in omnem abſsurditatis, & flagitij ſspeciem incidebant, &c. De quo etiam multum dolet, & queritur Salvianus lib. 4. & 7. de providen. & alia congerens Bernard. Aldrete lib. 4. de antiquit. Hiſspan. cap. 28. Eòq́ue alludens

^† Iuvenal ſsatyr. 8. inquit:

Curandum inprimìs, ne magna iniuria fiat
Fortibus, & miſseris tollas licet omne quod uſsquam eſst
Auri, atque argenti.

^† Ludovicus XII. Galliæ Rex, ut eius annales referunt, dicere ſsolebat, plebem, & ruſsticos eſsſse paſscua tyrannorum & militum: tyrannos autem, & milites paſscua eſsſse diabolorũdiabolorum.

^† Et Ferdinandus Davalos PiſcarięPiſcariæ Marchio, ut refert Paul. Iovius in eius vita lib. 2: Nihil ijs, qui in bello verſsarentur eſsſse difficilius, quàm Martem ſsimul & Chriſstum pari diſsciplinâ coluiſsſse, quãdoquando mos bellicus in hac corruptela militiæ, à iuſstitia & religione penitùs averſsus eſsſse videretur.

Vltra quęquæ, notare etiam poſsſsumus,

^† quòd etſsi Duces ac milites à noſstris Regibus miſssi, diligenter & exactè traditum ſsibi ordinem ſservare voluiſsſsent, ubi tamen ad has provincias pervenerant, multa ſseſse illis offerebant, quæ vel omnino ab incœpto deſsiſstere ſuaderẽtſuaderent, vel aliquid amplius audere, quàm in mãdatismandatis accepiſsſsent. |

p. 717

Nam aliquando Indorum feritas, & barbaries, domanda prius, & ad politicam, ac ſsociabilem vivendi formam reducenda videbatur, ut ſsic poſsteà cũcum illis de Fidei, & Religionis negotijs ſseriò, & utiliter agi poſsſse. Interdum etiam alij, noſstros ad eos quietis, pijs, & tranquillis animis accedentes, ad hoſspitium, & commercium, vel ad Fidei legationem, & prædicationem exponendam, admittere recuſsabant; ſsæpè quoque admiſsſsos, & initio benevolè exceptos, poſsteà ſsine iuſsta cauſsa per inſsidias adoriebantur. Quæ omnia, omni iure inſspecto, ut in ſsuperioribus latè probavimus, legitimãlegitimam bellandi occaſsionem Hiſspanis Ducibus ac militibus præſstare potuerunt. Et pariter efficiunt,

^† ut minus notandi, & ſsuggillandi videantur, ſsi quos fortè Barbarorum his rationibus debellaverint, vel alijs ſsupplicijs affecerint, ut tetigimus ſsuprà lib. 2. cap. 16. num. 46. & ſsequentibus, & expreſssè obſservat Ioſseph. Acoſsta in hiſst. moral. Ind. lib. 7. cap. 27. in fine, Ioan. Boterus in d. relat. univerſs. 4. part. lib. 3. ex pag. 65. & eleganter Thom. Bozius lib. 7. de ſsign. Eccl. cap. 5. in fine, & lib. 10. cap. 13. verſs. Hinc ut legimus, quem noviſssimè refert & ſsequitur Caliſstus Remirez in tract. de lege Regia Aragon. §. 32. num. 6. ubi ſscriptum

^† reliquit: Mirum non fuiſsſse, ſsi cum belluis iſstis humana effigie contectis Hiſspani interdum aſsperius egerint. Belluinis namque factis belluas omnes ſsuperabant. Nam quæ beſstiæ ſsui generis beſstias devorant, ut illæ mutuò ſseſse comedebãtcomedebant: quæ beſstiæ filios ſsuos alunt, ut pinguiores, & adultiores effecti, ſsint parentibus (horrendum dictu!) pro cibo? Quo circa ut aliquis Hiſspanus fuerit aliquando in illas crudelis, tanta certè quidẽquidem immanitas erat illorum populorum, ut ad humanæ naturæ ſstudia revocari nullo modo poſsſsent, niſsi edita fuiſsſsent in illos exempla illuſstriſssima ſsuppliciorum atrociſssimorum; quæ tamen Epiſscopi, Religioſiq́;Religioſiq́ue noſstri cohibuerunt. Non benè igitur quidam ſscriptores invehuntur in Hiſspanos, quòd adeò fuerint diri in Indos. Aliquos ex Hiſspanis fuiſsſse in aliquos Indos haud negandum, vix tamẽtamen erat, ut aliter fieri poſsſset. Peccatum eſst ab aliquo: non totius eſst notionis id crimen, &c.

Idem tradit Pet. Martyr in decad. Novi Orb. decad. 1. ubi refert,

^† ſsæpè inter Chriſstophorum Columbum, & frat. Builum Catelanum, Monachum Benedictinum, quem Præſsulis Eccleſsiaſstici nomine ac poteſstate Alex. VI. Papa ad Indias miſsit, contentiones honeſstas exoriri, quòd Builus nimirũnimirum contendebat, ne in gentes illas à noſstris aliquo modo ſsæviretur: Columbus autem, & alij, multoties convenire, ut ſsupplicia de illis ſsumerentur, aſsſseverarent.

Antonius quoque de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 4. lib. 6. cap. 11. Rationes

^† militum, ac priorum Orbis huius cõquiſitorumconquiſitorum commemorat, quibus ſsubactionem Indorum excuſsabant, & defendebant.

Sed pręſtatpræſtat, ut

^† Theodori de Bry verba ſsubijciamus, qui in epiſstola quadam, quam hiſstoriæ Hieronymi BẽzoniBenzoni præfixit in quarta parte hiſstoriæ Americæ, etſsi Hiſspanorum avaritiam, & ſęvitiamſævitiam adverſsus Indos, mutuaſq́;mutuaſq́ue inter ſse cædes damnet, & ploret: poſsteà ita concludit: Verumtamen ne quis in Hiſspanicæ gentis ignominiam trahat, expendat unuſsquiſsque quid ab alijs aliarũaliarum nationum hominibus fiat. An

^† non ſsimilia quotidie à nobis perpetrantur? FrumẽtumFrumentum, & vinum coëmimus, & in cellas ac horrea condimus, ut pauperes tempore famis, aut annonæ caritatis iugulemus. Fraudibus, uſsuris, & impoſsturis fratres noſstros facultatibus ſsuis ſspoliamus, & exhaurimus. In mutuas cædes ambitione, & avaritia abrepti quotidie ruimus, nec modus eſst ullus, aut finis noſstræ cupiditati, & crudelitati. Ne ſsimus ergo tam præcipites in damnandis Hiſspanis, quin prius nos ipſsos ſseriò examinaverimus, num ipſsis meliores ſsimus? Multos enim inter Hiſspanos novi |

p. 718

viros pios, & probos, non minus quàm in ulla alia gente, quod abſsque ullius præiudicio dictum ſsit. Si quæ ſsævè, crudeliter, avarè, & iniquè geſsta ſsunt ab Hiſspanis in India, ea genti imputanda non ſsunt, ſsed potius militari licentiæ, quæ in alijs gentibus non minus efferata comperietur. Quis enim ignorat, quàm multa crudeliter patrata ſsint, atque etiam num hodie patrentur à militibus Gallis, Germanis, Italis, & alijs in omnibus ferè expeditionibus ac bellis? Quis tamen æquus iudex hæc toti genti imputabit, &c.

His accedit, quòd licèt verum ſsit, plures Indos bellorum occaſsione, & aliquorum Hiſspanorum ſsævitiâ, atque avaritiâ conſsumptos eſsſse:

^† plurimi tamen ex ijs, qui hodie in varijs inſsulis, & provincijs, vel omnino, vel ex magna parte deſsiderantur, quarum in gentem vaſstationem ita dolent, & exaggerant Epiſscopus Chiapenſsis, & alij ex ſsuprà relatis non Hiſspanorum cauſsâ, ſsed varijs, & peſstiferis morbis ingruentibus, perierunt, necnon etiãetiam terræ motibus, quinimò & proprijs vitijs, præſsertim ebrietatis, & herbæ Coca, uſsu, cui ſsupra modũmodum dediti ſsunt, ut latiùs recenſset Pet. Zieza 2. tom. rer. Ind. cap. 29. Ioan. Boter. d. 4. part. lib. 3. pag. 99. & ſseqq. Ioſseph Acoſsta in hiſst. natur. & moral. Ind. lib. 3. cap. 21. Fr. Auguſst. Davila in hiſst. Mexicana lib. 1. cap. 33. & cap. 39. Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Indian. lib. 5. cap. 22. & Theat. vitæ humanæ vol. 2. lib. 4. pag. 339. Vbi ſspecialiter referunt, qualiter

^† plurimi Indi Peruani variolarum morbo miſserrimè perierint: & in

^† Nova Hiſspania anno 1545. lue quadam octingenta Indorum millia defeciſsſse: & anno 1576. alteram contagionem exortam, quæ ſsola duos Indorum milliones abſsumpſsit, ideſst, bis decem centena millia. Quibus

^† calamitatibus Deus alias quotidie clades occultis ſsuis iudicijs in eorudem Indorum perniciem videtur adijcere, ita ut plures pij, & religioſsi viri eos

^† in totum brevi abſsumendos eſsſse, prænuntiaſsſse dicantur, ut referunt Avila, & Acoſsta ubi ſsuprà. Maximè cùm experiendo compererint,

^† nihil in eorum ſsalutem, & utilitatem curari, aut ſstatui, quod eiſsdem maius damnum ac detrimentum non generet.

Vnde vindicis Dei irãiram magis, quàm Hiſspanorum ſsævitiam in iſstorum Barbarorum diminutione, & internecione ſsuprà dicti Auctores agnoſcũtagnoſcunt, fortè propter ipſsorum ingentia ſscelera & antiquam idololatriam,

^† ut in ſsimili excidio, & everſsione urbis Romanæ, & Romanorum, quæ ſsub Alarico contigit, conſsiderant Socrates lib. 7. hiſst. Eccleſs. cap. 10. Nicephorus lib. 13. cap. 35. & Sozomenus lib. 9. cap. 6. qui ita ſscribit: Cordatis verò hæc ob indignationem Dei Romanis evenire videbantur, ad eorum pœnam, quæ ipſsi quondam præ nimia protervia, ac petulantia in ipſsos, & pauperes iniquè deliquiſsſsent. Fertur itaque probus aliquis Monachus ex his, qui in Italia erant, Romam cum feſstinatione profectus, Alarico conſsuluiſsſse, ut urbi parceret, nec ſse tantorum malorum auctorem conſstitueret. Cui & Alaricus reſspondiſsſse dicitur, ſse non volentem hoc tentare, ſsed eſsſse quemdam, qui ſse obtundendo urgeat, ac præcipiat, ut Romam evertat, quòd ille tandem fecit. Et diximus alia ſsuprà lib. 2. cap. 13. num. 52. & 63.

Tertiò

^† tandem calumniantes inſsiſstunt, & iuſstitiam acquiſsitionis, & retentionis huius Novi Orbis eâ adhuc argumẽtationeargumentatione convellunt, quòd etiam ſsi Indi mali, & tyranni fuiſsſsent, non potuerunt, nec debuerũtdebuerunt ab Hiſspanis puniri, & ſspoliari, cùm certum ſsit,

^† quòd etiam ſsi à prædone rem alterius aliquis capiat, non ideò magis iuſstum eius titulum capiens acquirere poſssit, iuxta text. in l. qui re, §. ſsi quis alteri, D. de furtis, l. navigia, l. in civile, C. eod. l. ſsuperempti. C. de eviction. l. ſsi mancipia, C. de rei vind. & in noſstris terminis advertit Ioſseph |

p. 719

Acoſsta lib. 3. de procur. Indor. ſsalute, cap. 3. Neque

^† titulum conceſssionis ſsive confirmationis Romani Pontificis aliquid prodeſsſse contendunt: eius enim auctoritatem in dubium vocare nituntur, de quo latè egimus ſsuprà lib. 2. ex cap. 22. ad 25. & ut aliquam eſsſse concedant,

^† ab exceſssibus, & peccatis excuſsare non poſsſse inquiunt, quęquæ Hiſspani contra ipſsius Pontificis mentem, & intentionem in eiuſsdem Orbis debellatione, & ſsubactione patrarũtpatrarunt, argumento eorum, quæ latè notant Innocent. & Abbas num. 3. in cap. inquiſsitioni de ſsenten. excom. Marta de iuriſsdict. 3. p. cap. 8. num. 31. & 32.

Rurſsus

^† neque finem bonum prædicationis, & converſsionis Indorum admittunt; quia finis bonus ſsolus non facit actum eſsſse bonum, aut legitimũlegitimum, ſsi per modum illicitum fiat, ut exemplo medici, qui ægro ſsanitatem conferre tentat per maleficium, aut fornicationem, benè oſstendit Martin. Delrius in diſsquiſs. mag. lib. 4. cap. 4. quæſst. 5. ſsect. 2. pag. 333. Et

^† peccare quis poteſst faciendo bonâ intẽtioneintentione etiam rem licitam, quæ ſsibi non competat, ut ſsimiliter docet, & probat idem Delrius ubi ſsuprà pag. 335. & lib. 3. part. 2. quæſst. 4. ſsect. 8. pag. 241. vel ubi in modo exercendæ rei ſsibi competentis, & permiſsſsæ excedere reperitur.

^† Vnde dicimus, exceſsſsum puniri, etiam ſsi alià factum eſsſsent licitũlicitum, & permiſsſsum, ut notant DD. in l. ab executore, C. quorum appellat. & plures alij, quos refert Zevallus pract. commun. tom. 4. quæſst. 1. aliàs 897. num. 928. & ſsequentib. & Caliſstus Remirez in tract. de lege Regia Aragon. §. 20. num. 65.

Denique minus probant, quòd Reges noſstri culpas, & exceſsſsus, qui in his regionibus conquirẽdisconquirendis intervenerũtintervenerunt Ducum, & militum vitio, & cupiditati tribuere velint,

^† quoniam is facere videtur, qui iubet, etiam ſsi mãdatariusmandatarius excedat, & ad reſstitutionem damnorũdamnorum tenetur, quæ inde fuerint ſsupſsequuta, cap. qui per alium 72. de regul. iur. in 6. ubi Petr. Pechius plura notavit, l. ſsi quis id quod, l. ſsi familia, D. de iuriſsd. omn. iud. l. 1. §. deieciſsſse, D. de vi, & vi arm. l. 1. & per tot. ſsi familia furt. feciſsſse dicatur, cap. mulieres de ſsent. excom. cap. fin. de homicid. Nam

^† licèt aliàs eventus cauſsæ tribus ſsoleat cauſsæ proximæ & immediatæ, l. ſsi mulier, D. rer. amot. hoc tamen locũlocum non habet, quando cauſsa illa immediata ex prima dependat, quæ & ipſsam inducit, ut latè proſsequitur Tiraquel. in tract. ceſsſsan. cauſsa, limit. 10. Hippolyt. de Marſsilijs conſs. 607. Pechius ubi ſsuprà num. 13. Et ita

^† actum nõnon tribui exequenti, ſsed ordinanti meritò docet Conſs. in l. item eorum, §. ſsi Decuriones, D. quod cuiuſq;cuiuſque univerſs. cap. cum aliquibus de reſscrip. lib. 6. cum notatis a Petr. Surdo in tract. de aliment. tit. 8. privil. 59. n. 88. ¶

^† Quinimo, etiam citra mandatum, dominum tenêri de facto famulorum, & officialiũofficialium ſsuorum, qui in officio deliquerunt, cui à domino præpoſsiti ſsunt, quia eorum conditionem explorare debuit, apertè oſstendit text. in l. ult. §. ſservorum, D. nautæ caupon. l. ne quid, ubi Bart. Baldus, & alij, D. de incend. ruin. naufr. l. 1. §. familiæ, D. de publican. & vectigal. l. ſsi ſservus, §. ſsi fornacariusfornicarius, & §. Proculus, D. ad leg. Aquil. 1. qui inſsulam, §. ult. D. locati, cum multis alijs quæ latè in varijs cauſsis adducunt, & expendunt Calcaneus conſs. 40. col. 2. Annania conſs. 71. num. 3. Gozadinus conſs. 63. n. 14. & ſseqq. Roland. conſs. 95. num. 11. & ſseqq. vol. 2. Caravita cauſsar. crimin. diverſs. conſs. 116. lib. 2. Ioſseph. Ludovic. deciſs. Peruſs. 25. num. 18. Farinac. conſs. crimin. 63. num. 1. & in praxi crimin. 1. tom. q. 24. num. 49. & ſseqq. Ferdin. Rebellus de oblig. iuſtitięiuſtitiæ lib. 2. q. 11. & q. 14. ſsect. 4 num. 42. ubi

^† quòd magnates non excuſsantur à reſstitutione, cùm famuli, eorũeorum potentiæ fidentes, damna inferunt, Menoch. de arbitrar. caſsu 390. num. 19. & |

p. 720

conſs. 53. num. 2. & ſseq. & conſs. 1105. num. 2. & 1188. num. 15. & 1194. numer. 4. & 33. Vbi addit,

^† quòd damni occaſsionem dans, etiam ex leviſssima cauſsa tenetur ad damnum Felinus in cap. Petrus num. 7. de homicid. Alciatus in l. pronuntiatio, § ſervientiũſervientium, num. 34. D. de verb. ſsignif. & de præſsumpt. reg. 1. præſs. 40. n. 4. Fr. Eman. Roder. in ſsumma, q. 425. n. 8. fol. 121. Vbi

^† quòd dominus habens ſservos, vel miniſstros viles, tenetur ex delicto eorum, nec poteſst allegare propriam ignorantiam, Cardin. Tuſschus pract. concluſs. iur. verb. Damnum, concluſs. 7. 8. & 15. Vbi

^† quòd damnum debet refici ab illis, quorum contemplatione cauſsatur, Stephan. Gratian. diſscep. forenſs. part. 4. cap. 635. & Mag. Lorca in 2. 2. ſsect. 7. diſsput. 55. ex num. 1. ubi tractat, quæ

^† obligationes oriantur ex bello imprudenter illato. Et in eo, qui

^† ratum habuit, ut perinde ſsit, ac ſsi ipſse feciſsſset, tãtam in cõtractibuscontractibus, quàm in delictis, l. 1. §. quoties, D. de vi, & vi armat. gloſs. in d. cap. mulieres, pleniſssimè Salicet. in l. non ideò, C. mandati, & Pechius in d. cap. qui facit ampl. II. & in cap. ratihabitio de reg. iur. in 6.

Quibus addere poſsſsumus, quæ multum in terminis, & copiosè more ſsuo perſsequitur Tiraq. in tract de nobilit. cap. 37. n. 134. docens,

^† nobiles, qui in ſsatellitum, & famulitium ſsuum ſsicarios, lenones, cęteroſq́uecæteroſq́ue id genus admittunt, aut retinent, ex eorum delictis arbitratu iudicis plectendos eſsſse. Præſsumi enim eorum cõditionemconditionem notam habuiſsſse. Vnde

^† reſsolvit Chaſsſsaneus ad conſsuet. Burgun. rub. 1. §. 6. in verb. En meſsuſsage, num. 2. reficiendum eſsſse à Magiſstro militum, ſsi damni aliquid milites prædijs dederint, citatq́;citatq́ue in id. l. 2. C. de paſscuis publ. lib. 12. Et hoc ita ex facto, celebri Galliæ Arreſsto, pronuntiatum fuiſsſse, tradit Ant. Mornacius in notis, ſsive obſservat. ad Pandect. ad d. l. ſsi familia, D. de iuriſsd. omn. iud. Nimirum, quia

^† Principes, & Magiſstri militum eos punire, & graviter coërcere debent, qui ſsine ipſsorum licentia bellum inferunt, vel in terris proprijs, aut alienis hoſstiliter graſsſsantur: cùm

^† in hoc crimen læſsæ Maieſstatis committant, l. 3. D. ad leg. Iul. Maieſst. l. ſsi alium, §. eſst & alia, D. quod vi aut clàm, l. Papinianus, § reiperduellionis, D. de acquir. hęredhæred. l. furem, D. ad leg. Cornel. de ſsicar. l. 1. C. ut armor. uſsus lib. 11. ubi DD. & in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iure, Bartol. in. l. hoſstes, D. de captivis, Innocent. in cap. olim, el 1. de reſstit. ſspol. & in cap. ſsicut de iur. iuran. & Oldrad. Andreas de Iſsernia, Afflictis, & alij, quos refert, & ſsequitur Marta de iuriſsd. 1. part. cap. 39. num. 1. & ſsequentibus.

Vervm autem verò

^† ab his quoque argumentis, ſsophiſsmatibus, facilè Regum noſtrorũnoſtrorum iuſstitiam, & maieſstatem liberabimus, ſsi prout ſsæpè fecimus, piam, & exactam illorum curãcuram in Indis convertendîs, & idoneis medijs, ac miniſstris ad id deligendis, conſsideraverimus, & conceſssioni Pontificiæ, & alijs titulis, ſsigillatim, à nobis in tota hac tractatione perpenſsis, eam vim, quam habent, tribuamus. Non enim ſsolo occupationis iure nituntur, ut argumentum videtur ſsupponere: neque dici poſsſsunt iniunctum ſsibi à Sede Apoſstolica prædicationis munus pro virili nõnon adimpleſsſse, cùm tot, ac tales progreſsſsus Chriſstiana Religio in his regionibus fecerit, quot, ac quales ſsuprà, multis etiãetiam in locis poſst graviſssimos Auctores enumeravimus, & quotidianâ præſsentiâ, & experientiâ cognoſscimus. Quod ubi conſsequutum eſst,

^† & rectus ac ſsanctus finis, qui intendebatur ad effectum perductus, parum eius iuſstitiæ, & utilitati officit, quod aliquid per militarem laſsciviam, avaritiam, aut petulantiam in eius initijs, aut medijs diſsponendis, vel exequendis exceſsſsum ſsit; licèt non negemus excedentes peccaſsſse, ut au|

p. 721

ctoritates in argumento relatæ concludunt. Principia

^† enim in omni negotio longè ſsemper à perfectione abfuerunt, nec ulla res conſsummata poteſst eſsſse, dum incipit, ut benè inquit Petr. Faber lib. 1. Semeſst. cap. 16. in princip. & ante eum Caſssiodor. lib. 2. var. epiſst. 3. dum ait: Solent enim initia portendere meliora, dum à parvis inchoãtinchoant, quæ in ſsequentibus magna ſse admiratione ſsublimant.

^† quamvis regulariter incremẽtaincrementa habêre nõnon poſssint, quæ illicitè cœperint, ſsed ſstatim cũcum ſsua prava æmulatione deſsiciant, capite Novatianus 8. quæſst. 1. ſsæpè tamen contingit, ut

^† ſsiniſstra principia ad fœlices perveniant exitus, ut Iacob Geneſs. 27. per ſupplãtationemſupplantationem pervenit ad benedictionẽbenedictionem, ut ſseges, quæ leproſsâ manu ſseritur, munda tamen metitur, ut ex adulterino concubitu pulchra ſsoboles naſscitur, quæ ſsunt exempla text. in cap. nũquamnunquam 241. quæſst. 1. Et

^† deformitas operis non attenditur, quando fuit recta intentio, & finis operantis, ut docet Rebellus de obligat. iuſst. lib. 3. q. 19. ſsect. 3. Quia

^† finis facti cõſideraturconſideratur potius, quàm modus ducens ad finem; & ut vulgò dici ſsolet, ubi habemus effectum, non multum curamus de modo, l. quæritur, D. de bon. libert. l. fin. C. mand. l. ſsi mater 3. ubi Bald. C. de inſstit. & ſsubſstit. l. continuus. §. cùm ita, D. de verbor. obligat. idem Bald. in l. ſsi adrogator, numer. 14. D. de adopt. Tuſschus practic. concluſs. verb. Effectus, concluſs. 51. & Ioan. Baptiſsta Valençuela conſs. 85. numer. 28. Nam ut ait Probus in addition. ad Monach. in cap. cùm in aliquibus, n. 15. de reſscript. in 6. poſst Bald. in l. eãeam quãquam, circa princ. C. de fideicomm. omne

^† agens agit propter finẽfinem, & finis dicitur cauſsa cauſsarum, & ab eo denominantur omnia; quod ſsequuntur plurimi alij relati per Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gloſs. 7. num. 45. & Molina de Hiſspan. primogen. lib. 1. cap. 5. num. 15. ubi inquit, hoc eſsſse, quod Philoſsophi dicere ſolẽtſolent in omnibus rebus agendis finem principium eſsſse.

Maximè, quia in dictis principijs, & medijs, ut

^† ſsæpè etiãetiam diximus, & probavimus, multa rectè, & ſsalubriter non ſsolùm inſstituta, ſsed operata ſsunt, & plures viri pij, & religioſsi Apoſstolicam prædicandi formam tenuerunt, & ſsuis virtutibus, miraculis, & martyrijs hunc Novum Orbem illuminarunt. Vnde

100

^† interventio aliorum, qui aliter ſse habuerunt, nocêre non debet. Nam

101

^† & miniſstri Dei eſsſse ſolẽtſolent, etiam qui mali ſsunt, ut pluribus probat Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. cap. 10. num. 3. Et ſsemper

102

^† cauſsa iuſstior, & potentior prævalet, inſspiciendaq́ue eſst, l. ſsi quis neque cauſsam, cum ibi notatis, D. ſsi cert. pet. Bald. in l. reos, col. 5. C. de accuſsat. Ioan. Zephal. conſsil. 141. num. 5. vol. 1. Ripa in l. ex facto, num. 14. D. de vulgar. IoãIoan. Gutier. lib. 3. pract. quæſst. 1. num. 11. & Molinus de pact. nuptial. lib. 1. c. 13. n. 40.

Et quando

103

^† cauſsa, quęquæ prodeſsſse poteſst, concurrit cum ea, quæ poteſst nocêre, illa attendi debet, non hęchæc, maximè ubi utilior & favorabilior eſst, l. 3. §. ſsi quis palàm, D. de iure fiſsci, l. multũmultum intereſst, ubi Iaſs. notab. 2. D. de verb. obligat. l. 2. §. ſsi à pupillo, D. de uſsucap. pro empt. idem Iaſs. numer. 3. Aretin. & Decius num. 11. in l. ſsi Rufinus, C. de teſstament. Bartol. in Extravag. ad reprimendum, verb. Non obſstantibus, Bald. in l. hac conſsultiſssimâ, in princ. num. 1. verſs. In contrarium, C. de teſstam. cum alijs, quæ notat Ioan. Garcia in tract. de nobilit. gloſsſs. 12. num 42. & Valençuel. conſs. 92. num. 222. & ſsequenti. Et magis in noſstris terminis D. Auguſstin. epiſst. 49. quẽquem refert, & explicat Alan. Cop. dial. 5. c. 23 pag. 720. ubi

104

^† docet, non eſsſse ſpectãdũſpectandum, quod fœxfæx Chriſstianorum, ſsed quid perfecti Chriſstiani faciant, ſsic inquiẽsinquiens: Nolite conſsectari turbas imperitorum, qui vel in ipſsa religione ſsuperſstitioſsi ſsunt, |

p. 722

vel ita libidinibus dediti, ut obliti ſsint, quid promiſserint, &c. & Ioſseph. Acoſsta dict. lib. 3. de procur. Ind. ſsalut. cap. 11. in fine, ubi de ipſsorum Indorum commẽdiscommendis loquens, ſsic ait: Verùm vitio hominum non cauſsæ hoc fit. Neque verò pravorum perverſsitas bonis detrahere debet. Quod

105

^† etiam generalius ad reliquarum rerum exceſsſsus, & abuſsus tranſstulit Seneca lib. 5. nat. quæſst. in fine, dum inquit: Si beneficia naturæ utentium pravitate perpendimus, nihil non noſstro malo accepimus. Nihil invenies tam manifeſstæ utilitatis, quod non incõtrariũincontrarium tranſsferat culpa.

Neque his quicquam officit, quod de damnis Ducum, & militum noſstris Regibus imputandis in eodem argumento prætexitur. Nam

106

^† verior, & generalior iuris traditio eſst, dominum regulariter de ſsuorum famulorum delictis, & exceſssibus non tenêri, ut probat text. in l. 1. §. deieciſsſse, & §. quoties, & in l. 3. D. de vi, & vi arma. l. 1. de eo per quem fact. erit, l. 2. D. de noxal. action. & in cap. cùm ad Sedem, de reſstit. ſspol. cum multis alijs, quæ congerit Felinus in cap. Petrus, num. 2. de homicid. Iaſs. in l. 1. in princip. D. ne quis eum, qui in ius voc. Curtius Iun. in l. 1. poſst numer. 13. C. de ſserv. fugit. Afflict. deciſs. 82. numer. 2. Alciat. de præſsumpt. regul. 40. numer. 2. Curtius Sen. conſsil. 41. col. 1. Franc. Marcus deciſs. Delphin. 423. num. 11. & ſsequentibus, & deciſs. 425. 1. part. Iul. Clarus, qui de communi teſstatur in praxi crimin. quęſtquæſt. 86. verſsic. Hinc infertur, Farinac. in eâdem prax. 1. tom. quæſst. 24. num. 48. Alexand. Ambroſsinus deciſs. Peruſs. 48. numer. 25. 2. par. Et licèt

107

^† hoc ſecũdùmſecundùm ipſsos, & alios, quos ſsup. retulimus, limitari ſsoleat, in dominis, qui delicta mandant, aut rata habent, vel qui miniſstros viles, aut minus idoneos officijs, & negotijs gerendis tam togæ, quàm belli præficiunt. Satis

108

^† tamen conſstat, quantum hoc genus culpæ à Catholicis Regibus noſstris ſsemper abfuerit, quibus, ut ſsæpè diximus, & probavimus, nihil charius, & antiquius fuit quàm pias, & opportunas eiuſsmodi expeditionum leges edicere, idoneos earum executores diligenter inquirere, & flagitioſsam tranſsgredientium petulantiam ſseveriſssimè coërcere. Cui ſsi aliquando ſsufficienter, atque efficaciter obviam iri non potuit, id ſsanè ingenti locorum diſstantiæ, militum avaritiæ, Indorum ruditati, & feritati, & alijs cauſsis tribuendum eſst, quarum ſsuprà meminimus. ¶

109

^† Vnde ſsuccedit alia non minus certa, & communis Doctorum admonitio, quæ habet, dominum abſsentem, ignorantem, vel prohibentem nullatenus de ſsuorum famulorum, miniſstrorum, ſsive officialium delictis tenêri, idemq́ue eſsſse, ſsi eis plenè reſsiſstere, quamvis cuperet, non valuerit, ut conſstat ex traditis à Felino, Curtio Sen. & Afflict. ubi ſsuprà. gloſsſs. in cap. 1. verb. Archidia. de officio. Archid. Speculat. in titul. de legat. §. iuxta, verſsic. Quid ſsi amici, Baldo conſsil. 222. lib. 2. Caſstrenſs. in l. videamus, D. locati, Decio in l. 3. numer. 8. C. de pact. Sylveſst. in ſsumma, verb. Dominus, numer. 7. Calcan. conſsil. 64. numer. 6. Ruin. conſsil. 21. num. 1. lib. 4. Grammar. deciſs47. num. 1. Anton. Gabriel concluſs. 8. num. 62. lib. 7. Farinac. dict. quęſtquæſt. 24. ex num. 55. Ambroſs. dict. deciſs. 48. numer. 26. & in noſsſsra ſspecie probat IoãIoan. Boter. in dict. relat. univerſs. 4. parte, lib. 3. pag. 59. & ſsequentibus, IoãIoan. Matienzus in tract. manu ſscripto de moderat. Reg. Perù, lib. 1. cap. 2. & 3. ubi ſse remittit ad ea, quæ latiùs dixerat in altero tractat. de ſstylo Cancellar. tit. 1. præeminent. 17. caſsu 20. declarat. 9. & tangit Fr. Emanuel Roder. in quęſtquæſt. regular. 3. tomo, quæſst. 32. art. 4. verſs. At contrariæ. Et in dubio

110

^† ſsemper præſsumi dominum ignorare ea, quæ malitiosè, & flagitiosè à ſsuis famulis, vel ſservis geruntur, docet tex. in cap. |

p. 723

quia pręſulatuspræſulatus 12. q. 4. Alex. conſs. 45. num. 5. lib. 1. Boër. deciſs. 277. num. 7. Ripa in tract. de peſste, tit. de remed. ad conſservan. ubert. num. 131. & Ambroſsin. ſsupr. num. 25. Et in ipſsis noſstrorum Indorum terminis noviſssimus Seraphin. Freitas de iuſsto Imper. Aſsiat. cap. 12. numer. 12. ubi concludit, quòd licèt per Ducum & militum vim, & tyrannidem contra Pontificis, & Regum Hiſspaniæ mentem, voluntatem, ac ordinationes Indi bonis ſsuis ſspoliati fuerint, Regemq́ue Hiſspaniæ ut ſsuperiorem cognoverint, hoc tamen nihil iuſstæ eiuſsdem Regis poſsſseſssioni, retentioni, & adminiſstrationi nocêre, ex traditis à Salmeron. tom. 12. tract. 38. ad fin. Acoſsta lib. 2. de proc. Ind. ſsalut. cap. 2. ad finem & cap. 3. & Salon. 2. 2. quæſst. 60. art. 6. controverſs. 1. verſsic. Denique.

CAPVT VII. Indos, & reliquos infideles, qui Fidei praedicandae, & conservandae causa Christianis Principibus subijciuntur, naturali libertate privandos non esse: idque summo semper studio a Catholicis nostris Regibus cautum.

CAPVT VII. Indos, & reliquos infideles, qui Fidei prædicandæ, & conſservandæ cauſsa Chriſstianis Principibus ſsubijciuntur, naturali libertate privandos non eſsſse: idq́ue ſsummo ſsemper ſstudio à Catholicis noſstris Regibus cautum.

SVMMARIVM Capitis VII.

1 Indi Occidentales an ſservi capientium effici poſsſsent? olim dubitatum fuit.
2 Opinio erronea aliquorũaliquorum, qui Indos ſservos effici poſsſse putarunt, plura damna generavit.
3 Libertas naturali iure inſspecto omnibus hominibus competit.
4 Servitus communi omnium gentium iure ex iuſstis bellis induci cœpit. Et quare?
5 Servi non tam à ſserviendo, quàm à ſservando dicuntur.
6 Servitutis diffinitio, & qui de eius origine, cauſsis, & differentijs ſscripſserint? Et num. 32.
7 Servitus non eſst contra aliquod expreſsſsum præceptum iuris naturalis.
8 Bodini opinio damnatur, qui nunquam ſservitutem licitam, vel utilem eſsſse contendit.
9 Cyrus apud Xenophont. & Horatius quid de hominum captivitate ſsentiant?
10 Servi Græcè Soſsiæ dicuntur quæſsi ſservati.
11 Adagium, Quot ſservi, tot hoſstes, qualiter invertat Feſstus Pompeius?
12 Captivitatem iuſstam etiam ex iniuſstis bellis oriri poſsſse, putat Menchaca. CõtrariumContrarium num. 75.
13 Servus quis eius fit, à quo ſsuperatur.
14 Servitutes hominum inſstar pecudũpecudum admiſsſsas, & locus D. Auguſstini.
15 Bellum ex utraque parte iuſstum reperiri, vix poſsſsibile eſst. Et num. 76.
16 Militari uſsu etiam capti in bello iniuſsto, ut ſservi detinentur.
17 Captivitas etiam citra belli cauſsam exerceri poſsſse videtur.
18 Lex poſstliminij 5. §. 1. D. de captivis expenditur, & declaratur. Et numero 83.
19 Romani qualiter captivitatis, & poſstliminij ius exercuerint?
20 Pet. Bellinus Indos Occidentales ſservos effici potuiſsſse, opinatur. Contrarium num. 89.
21 Infideles ſsunt hoſstes Chriſstianorum, & etiam in Eccleſsia capi poſsſsunt.
22 Hominibus quibuſsdam natura ſtannũſtannum dumtaxat infudit. Ex Platone.
23 Barbaros ſservos effici eorum, à quibus excoluntur, aliqui putant.
24 Æthiopum captivitas, qua ratione ab aliquibus defendatur. Et 27. & 108.
25 Fortuna multis parcit in pœnam, ex Plinio.
26 Indi rebelles, apoſstatæ, vel ſse ipſsos voluntariè vendentes, ſservi fieri poſsſsunt. Et num. 60.
28 Iuſstitiam bellorum, quæ inter ſse Barbari, & Infideles gerunt, Chriſstiani anxiè indagare non debent.
29 Infideles, & Barbari ſsuis legibus tam in pace, quàm in bello reguntur, & noſstrarum laqueis non innodantur.
30 Cap. 1. diſst. 7. & Exodi auctoritas cap. 12. ponderatur.
31 Legis veteris auctoritates an, & quatenus poſsſsint à Chriſstianis allegari ad deciſsionem cauſsarum?
32 Vendere quis ſse ipſsum poteſst, ob pretiũpretium participandum.
p. 724
33 Indos ſservos effici non poſsſse, certior ſsententia eſst, & qui Auctores eam expreſssè ſsequantur. Num. 53.
34 Dominatio quæ cõcediturconceditur Principibus Chriſstianis in Barbaros infideles ob Fidei receptionem à coacta, & vili ſsubiectione ac ſservitute aliena eſsſse debet.
35 Suavitas multum conducit ad Fidei receptionem.
36 Principes, qui populis recenter quæſsitis parum affecti ſsunt, D. Thom. reprehendit.
37 Victores cum victis qualiter ſse habere debeant?
38 Ammiani Marcellini elegans locus expenditur.
39 Cap. noli 23. quæſst. 1. ponderatur, & illuſstratur.
40 Victo, vel capto miſsericordia debetur, in quo pacis perturbatio non timetur.
41 Infideles ubi convertuntur ad Fidem, filij Dei, & liberi fiunt, unumq́;unumq́ue in Chriſsto, & in Eccleſsia cum cæteris fidelibus corpus conſstituunt, ex D. Paulo, & Clement. Alexand.
42 Domini ſse mitius habere debent cum ſservis ad Fidem converſsis.
43 D. Matth. verba cap. 17: Ergo liberi ſsunt filij, explicantur.
44 Fidei ſsuſsceptione mediante à quintuplici ſservitute liberamur.
45 Chriſstiani quomodo ſservos poſssidere, eiſsq́ue uti debeant, ex D. Auguſstino.
46 Legem ferre ſsummus Pontifex poteſst, & expedit, ut converſsi ad Fidem ab omni humana ſservitute liberi fiant. Servos, ſsi baptizentur, liberos fieri aliqui Rom. Pontifices ſstatuerunt, ibidem.
47 Iudæis converſsis multum favent Romani Pontifices.
48 Extravag. 2. de Iudæis, inter communes explicatur.
49 Iudæis, qui convertuntur, multæ iniuriæ à tyrannis fiunt, & damna, quæ inde proveniunt.
50 Converſsi de novo ad Fidem miſerabiliũmiſerabilium perſsonarum numero habentur, & privilegijs utuntur.
51 Chriſstiani à Chriſstianis in bellis, quãtumvisquantumvis iuſstis, capti, ex generali conſsuetudine ſservi non fiunt.
52 Balduinus notatur, dum iniuſstè damnat morem non effciendi ſservos eos, qui in bellis Chriſstianorum capiuntur.
54 Pauli III. reſscriptum, pro libertate Indorum expenditur.
55 Clemens IIX. Indos, tanquam tenellos Fidei palmites, ſsuavi manſsuetudinis imbre rigari præcepit.
56 Reges Catholici plurimas leges, & cautiones fecerunt pro Indorum omnimoda libertate aſsſserenda, & tuenda.
57 Columbus graviter reprehenſsus fuit à Regibus Catholicis, quòd Indos quoſsdam tanquam ſservos in Hiſspaniam miſsit.
58 Caroli V. Imper. temporibus multis modis & pœnis Indorum libertati conſsultum fuit.
59 Indi rebelles, caribes, Canibales, & alij nimus efferati, et ſsi aliquando ſservi effici iuſssi fuerint, poſsteà tan entamen hoc abrogatum fuit. Et quare? numero 61.
61 Indos primis illis tẽporibustemporibus pravi duces ac milites ſsub varijs, & iniuſstis coloribus captivabant.
62 Granatenſsium rebellium filij parvuli propter dubium circa eorum ſservitutem exortum, liberi declarati ſsunt.
63 Æthiopes ſsi quis gregatim mercatus ſsit, & dubitet de iuſsta captivitate aliquorum, & qui illi ſsint, diſstinguere nequeat, omnes liberos dimittere debet.
64 Libertas inæſstimabilis, & favorabilis eſst, & pro ea in dubio pronuntiandum.
65 Libertatis datio pia, & meritoria cenſsetur, eiuſsq́ue favore multa contra communes iuris regulas ſstatuta ſsunt.
66 Libertate nihil gratius præſstari poteſst, & eius privatio omni ſsupplicio gravior cenſsetur, & morti comparatur.
67 Leges, & ſschedulæ Regiæ, quæ omnes Indos ſstatim liberos iudicari iubent, & |
p. 725
in poſsſsidentes probandæ legitimæ ſservitutis neceſsſsitatem tranſsmittunt, qua ratione nitantur?
68 Servitutis in poſsſseſsſsione qui morantur, regulariter pro verè ſservis haberi debent: & quando hoc limitetur?
69 Poſsſseſsſsio vitioſsa non relevat quem ab onere probationis.
70 Lex 5. titul. 14. part. 3. & verba Gregor. Lopez ibidem ponderantur, & explicantur.
71 Liberi eſsſse omnes homines præſumũturpræſumuntur, & in naturali ſstatu manere.
72 Indi nunquam aut rarò ea intentione, aut iuſstificatione debellati ſsunt, ut ſservi effici potuerint.
73 Indi rebelles, quo pacto compeſscendi, & puniendi ſsint?
74 Bellum nunquam poteſst eſsſse iuſstum, ubi nulla præceſsſsit iniuria.
76 Bellum licèt non verè, probabiliter tamen ex utraque parte iuſstum eſsſse poteſst.
77 Bellum ut legitimum ſsit, non ſsolùm iuſstitiam cauſsæ, ſsed etiam Principis licẽtiamlicentiam, & auctoritatem requirit.
78 Legis antiquæ, privata bella prohibentis, verba referuntur.
79 Maieſstatis læſsæ tenentur, qui ſsine licẽtialicentia Principis bella inferunt.
80 Indi ex bellis, ſsine licentia Principis illatis, non magis ſservi effici potuerunt, quàm ſsi à Pyratis, vel latronibus caperentur.
81 Bella iniuſsta ſsecundùm Bald. ſsunt manifeſsta latrocinia.
82 Belli iuſsti, & legitimè indicti, ſsi quis ordines excedat, ad reſstitutionem tenetur.
84 Extraneas gentes ob id ſsolum, quòd nobiſscum fœdus non habeant, ſservas efficere non poſsſsumus. Et num. 87.
85 Hoſstes veri non ſsunt, quibus ſsolemni modo bellum indictum non eſst.
86 Bella apud Romanos quibus cæremonijs denuntiarentur? remiſsſsivè. Lex mulier 6. D. de captivis, exponitur, ibidem.
88 Indi alieno Orbe reperti non pertinẽtpertinent ad Pomponij reſsponſsum.
90 Romani qualiter hoſspitij, & confœderationis iura cum provincijs inirent? remiſsſsivè.
91 Beneficia, quæ Barbaris in Fidei prædicatione impenduntur, ſservitutis irrogatione penſsanda non ſsunt.
92 Servi per Fidei, & baptiſsmi ſsuſsceptionem liberi non fiunt.
93 Baptiſsmi Sacramentum homines liberos fortius in ſsua libertate confirmat.
94 Indi, & Æthiopes quales & quando ſservi effici poterunt?
95 Bella ubi inferuntur, ob bonum, & defenſsionem alicuius, quid defendẽsdefendens ſsumere poſsſsit?
96 Indi OccidẽtalesOccidentales, exceptis Mexicanis, rarò ſservitute bello captorum utebantur. Et 103.
97 Phœnices olim, ultra alias divitias Hiſspaniæ, Hiſspanos furabãturfurabantur, & in alijs provincijs ut ſservos vendebant.
98 Tyrus, Phœnicum Metropolis, ditiſssima fuit.
99 Tagormæ, ſsive Togormæ nomen apud Ezechiel. cap. 27. quid ſsignificet?
100 Ezechielis verba capit. 27. ibi Thubal, & Moſsoch, de Hiſspania accipiuntur.
101 Plagiarij ſsunt, qui homines liberos rapiunt, & vendunt, & quibus pœnis ſsubdantur.
102 Lex ult. C. ad legẽlegem Flav. de plagiar. remiſssivè explicatur.
104 Indi etiam ſsi venditi dicantur ab alijs Indis, qui eos bello ceperunt, vel quia ipſsi ſse vendiderint, ſservi eſsſse non poſsſsunt.
105 Infidelitatis tempore, quæ quis illicitè habuit, ea etiam Chriſstianus effectus reſstituere debet.
106 Infidelium malas leges vitare, vel emendare Chriſstiani tenentur.
107 Latro eſst, qui à latronibus comparare ſsolet.
108 Æthiopum ſservorum venditio & negotiatio difficilis, & periculoſsa videtur Molinæ, & alijs.
p. 726
109 Æthiopes ſservos qui emunt, quando in conſscientia ſsecuri ſsint?
110 Servus quis ut in perpetuum effici poſsſsit, debet pretium ſservituti æquale eſsſse.
111 Mancipia, quæ ex India Orientali adducuntur, quando verè ſservire debeant? Et num. 116.
112 Servorum Indiæ Oriantalis occaſsione plures lites in Limano Senatu exortæ ſsunt, & varijs, ac contrarijs ſsententijs terminatæ, & de earum fundamentis.
113 Schedulæ Regiæ referuntur, quæ prohibent Indos etiam Orientales in his OccidẽtalibusOccidentalibus ſservos fieri, quãvisquamvis Mauri eſsſse dicantur.
114 Indorum Orientalium ſservitus, aut libertas non ex Regni Caſstellæ, ſsed Luſsitaniæ legibus, & ordinationibus iudicanda videtur.
115 Auctor in dubio ſservitutis Indorum Orientalium, conſsuluit D. D. Anton. à Morga Præſsidem Quitenſsem, & quid ille reſsponderit?
116 Sinæ, aut Iapponienſses ſservi effici non poſsſsunt, niſsi ubi ſse, aut filios ſsuos vendunt, & tunc temporaliter ſserviunt.

Haec, quæ adeò latè de titulis acquirendi, & retinendi huius Novi Orbis in ſsuperioribus diſsputavimus, præiudicio quodam oſstendere poſsſsent, quid in ea quæſstione probemus, quæ olim diu ac multum agitata comperitur. Vtrum

^† ſscilicet Indi, qui prædictis modis Hiſspanorum Regum Imperio, & ditioni acceſsſserunt, ſservi cẽſendicenſendi ſsint, & ſservorum iure tractandi, vel potiùs in ſsua naturali libertate remaneant, ita ut à cæteris eorumdem Regum vaſsſsallis in nihilo differant? Sed quoniam gravis admodum, atque utilis eſst, & in his provincijs, primis illis temporibus, plures rixas, & contentiones excitavit, plureſsque etiam Regij Senatus conſsultationes ac declarationes extorſsit, operępretiumoperæpretium duxi, illam nunc ſspecialius examinatam pro coronide huius libri ſsubtexere, ut veritas dilucidior appareat: cuius

^† ignorantia, vel tergiverſsatio tot olim Hiſspanos in periculum gehennæ deduxit, & tot Indorum millia miſserabili ſstrage conſsumpſsit, quam paſssim multi pij, & docti viri ſsuis ſscriptis deplorant, & pręcipuèpræcipuè Epiſscopus Chiapenſs. in peculiari libello, cui deſstructionis Indiarum titulum fecit.

Et in primis, qui eiuſsmodi Indorum captivitatem, & ſservitutem tueri conantur, eâ argumentatione ducuntur; quòd

^† etſsi libertas res naturalis ſsit, & naturali iure inſspecto omnibus hominibus competat, l. manumiſssiones 4. D. de iuſstitia & iure, l. libertas 4. D. de ſstatu hom. l. quod attinet 32. D. de regulis iuris, l. ſsi id quod 64. D. de condiction. indeb. §. libertas inſstitut. de iure perſson. l. 1. tit. 22. part. 4. cum alijs, quæ eruditè poſst Ciceron. lib. 1. de offic. tradit Connanus lib. 2. cõmentcomment. cap. 1. Alexand. lib. 1. Genial. cap. 10. ubi Tiraquel. idem Tiraquel. de nobilit. cap. 6. numer. 4. & Vaconius lib. 1. declarat. iur. cap. 10. & ſsequentibus. Vnde meritò dixit Quintilian. lib. 3. cap. 10: Liberos natura omnes, & ijſsdem conſstare elementis, & fortaſsſsis antiquis etiam |

p. 727

nobilibus ortos dici poteſst. Adhuc tamen cum Barbari, & infideles ob id ſsolùm quòd tales reperiantur, bello domari, & ſsubiugari poſssint, ex doctrina Ariſstotel. Ioan. Maior. & aliorum, de qua latè egimus ſsup. lip. 2. cap. 7. & 10. cum ſsequentibus, & aliæ etiam cauſsæ intervenerint, propter quas iuſstis bellis puniri potuerunt, ut in eodem libro probavimus, non debet novum aut inſsolens iudicati, ſsi eos captivitatis, & ſservitutis legibus ſsubijciamus: cùm

^† ex communi omnium gentium iure deſscendat, ut naturalem illam libertatem amittant quicunque bello, & armis ſsubacti ſsunt, & ut capti in poteſstatem, & ſservitutem victorum redigantur, qui cùm eos occidere potuiſsſsent, iuſstius multo eorumdem operis, & miniſsterijs uti, & ad hoc cuſstodire, & ſservare potuerunt. Propter

^† quod ſservi, non tam à ſserviendo, quàm à ſservando, appellari cœperunt &

^† ipſsa ſservitus definitur, cõſtitutioconſtitutio iuris gentium, quâ quis dominio alieno contra naturam ſsubijcitur, dict. l. manumiſssiones, verſsic. Sed poſsteà quàm, & dict. l. libertas, verſsic. Servitus, l. pupilli 239. §. 1. D. de verborum ſsignificatione, §. ius autem, gentium, inſstitut. de iure natur. §. ſservitus, & § ſservi autem, inſstit. de iur. perſson. cap. ſsi quis ſservum 1. & 2. 17. quęſtquæſt. 4. dict. l. 1. tit. 21. par. 4.

Circa quarum rationem, & interpretationem, & de origine, cauſsis, & differentijs ſservitutis, &

^† quòd non ſsit contra aliquod expreſsſsum pręceptumpræceptum, aut prohibitionem iuris naturalis, latè ultra ordinarios in his locis, ſscribit Div. Auguſstin. lib. 19. de Civitat. Dei cap. 15. & ſsequentibus, D. Iſsidor. lib. 5. Etymol. capo. 27. Clemens Alexandr. & eius additionator Gentian. Hervetus lib. 2. Strom. cap. 8. & lib. 4. cap. 2 Alexand. ab Alexandro lib. 3. Genial. cap. 20. ubi Tiraquel. idẽidem Tiraq. de iure conſstit. limitat. 30. Covarr. in regula peccatum, 2. par. §. 11. ex numer. 2. Sotus lib. de iuſstitia & iure, quæſst. 2. artic. 4. Menchaca controverſs. illuſst. cap. 9. Forcat. dialog. 26. & in rub. D. de ſservit. ex num. 4. Corraſs. in eâdem rub. ex num. 13. Connan. dict. lib. 2. comment. cap. 1. 2. & 3. Vaconius dict. cap. 12. Anton. Roſscius lib. 2. memorab. iur. cap. 8. numer. 80 Claudius Cotereus lib. 2. de iure milit. cap. 24. Petr. Gregor. lib. 6. de Repub. cap. 12. & lib. 11. Syntag. capit. 1. per totum, Simancas in Cathol. inſstit. titul. 61. de ſservis, Rævard. lib. 1. var. cap. 9. idem Rævard. & Petr. Faber in l. quod attinet, & in l. libertas 122. D. de regul. iur. lib. 2. Semeſst. cap. 3. pag. 35. & lib. 3. cap 16. Hieronym. Savarus in notis ad carmin. Sidon. Apollin. pag. 36. Ioan. Fungerus in Etymol. verb. Servus, pag. 1069. Bañez, & reliqui Theologi poſst DivũDivum Thom. in 2. 2. q. 40. art. 1. Michaël Salon in eâd. 2. 2. quæſst. 3. de domin. art. 1. per totum, Cardinal. Bellarmin. tom. 1. controverſs. lib. 3. de laicis cap. 7. Navarrus in cap. ita quorundam, de Iudæis, notabili 11. gloſsſs. penult. numer. 12. Molina de iuſstitia & iure, tractat. 2. diſsput. 32. & 33. Salas de legib. diſsput. 2. ſsect. 5. Leſssius in eodem tractat. lib. 2. cap. 5. dub. 4. Rebellus de obligat. iuſst. lib. 1. quæſst. 2. ſsect. 3. numer. 16. & quęſtquæſt. 9. & ſsequentib. Vazquez in 1. 2. diſsp. 157. cap. 4. & noviſsſsimè Ægid. Bened. in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iure, tom 1. cap. 1. num. 6. & 8. Mag. Marquez in Gubern. Chriſst. lib. 1. cap. 2. ubi

^† adverſsus Bodinum, ſservitutem iuſstis bellis inductam licitam & utilem eſsſse eleganter oſstendit. Et huc reſspiciens

^† Cyrus apud Xenoph. lib. 3. dicebat: Apud omnes homines peculiarem legem eſsſse ut capta hoſstium civitate, victoribus cedant & capita, & in civitate opes, & Horatius epiſstol. 16. in fine:

Vendere cùm poſsſsis, captivũcaptivum occidere noli,
Serviet utiliter, ſsine paſscat durus aretq́;aretq́ue

p. 728

Naviget ac medijs hiemet mercator in undis,
Annonæ proſsit, portet frumenta, penuſsq́ue.

Vnde

^† Græcè ſservi Soſsiæ, quaſsi ſservari, & liberati dicebantur, ut conſstat ex notis ad Terent. in princip. & Feſstus Pompeius de verb. ſsign. pag. 201. adagium

^† illud: Quot ſservi, tot hoſstes, converſsis verbis legendum eſsſse, inquit: Quot hoſstes, tot ſservi, nimirum, quòd ad ſserviendum ſservarentur.

Secvndò, ad eandem Indorum ſservitutem generaliter inducendam, expendi poteſst opinio Menchacæ d. lib. 1. controverſs. illuſst. cap. 9. num. 14. & ſseqq. ubi communem Doctorum traditionem reprehendens, quæ ſsolùm ex iuſstis bellis captivitatis ac ſservitutis iura concedit, affirmare audet,

^† idem ius ex iniuſstis etiãetiam acquiri, cùm leges, de hac re loquentes, nullum inter bellum iuſstum, aut iniuſstum diſcrimẽdiſcrimen cõſtituantconſtituant, & ubi ad pręliumprælium ventum eſst, victi victoribus ex communi omnium gentium conſsuetudine ſsubijciantur, ut duriora, atque immitiora dãnadamna vitarentur, nempè neces, cruentaq́;cruentaq́ue captivorum dilaniatio, quæ non minus in bello iniuſsto, quàm iuſsto timeri poſsſsent, ſsi mancipia capientium non fierent. Ad quod probandum, ultra illud Cyri, quod ſsuprà retulimus, conſsiderari poteſst

^† generale illud axioma, quod habetur 1. Petr. 2. & refertut à Salone ſsup. col. 350: A quo quis ſsuperatur, eius ſservus eſst, & conducunt verba D. Auguſstini lib. 3. de liber. arbitr. cap. 10. ubi

^† ſservitutes hominum, ferè inſstar pecudum, admiſsſsas eſsſse inquit, æquitatiq́ue conſsonum putat, ut qui aliquem ceperit, ei dominetur, ſsic etenim habet: Nam & illud appenſsum eſst æquitatis examine, ut nec ipſsius diaboli poteſstati negaretur homo, quem ſsibi male ſsuadendo ſsubiecerat. Iniquam enim erat, ut ei, quam ceperat, non dominaretur. Et

^† cùm bellũbellum ex utraque parte iuſstum invenire, vix poſssibile ſsit, ut advertit idem MẽchaMencha. ſsup. num. 15. & diſsputat Sotus lib. 5. de iuſst. & iur. q. 1. art. 7. Covarruv. in. dict. reg. peccatum, 2. par. §. 10. num. 6. & alij, quos inſsrà num. 76. citamus, ſsi ſsuprà dictum diſscrimen admitteretur, ex nullo ferè unquam bello capti ab uno ex victoribus, iniuſstam cauſsam fovẽtefovente, ſservi effici

^† poſsſsent, quod nuſsquam militaris uſsus admiſsit, l. 1. D. de Senat. ibi: Quod nuſsquam relatum eſst, nec uſsquam receptum.

Tertiò

^† facit, quia etiãetiam citra belli cauſsam ſservitutis iura exerceri poſsſse videntur, quotieſscunque quis hominẽhominem capit, cum quo ſsuis nulla ſsunt hoſspitij, neque amicitiæ fœdera, qualitercunque in eius poteſstatem pervenerit, ut docet

^† PõponiusPomponius in l. poſstliminij 5. §. 1. D. de captivis, cuius hæc ſsunt verba: In pace quoque poſstliminium datum eſst. Nam ſsi cum gente aliqua neque amicitiam, neque hoſspitium, neque fœdus amicitiæ cauſsa factũfactum habemus, hi hoſstes quidem non ſsunt, quod autẽautem ex noſstro ad illos pervenit, illorum fit: & liber homo ab eis captus, fit ſservus eorum. Idemq́ue eſst, ſsi ab illis ad nos aliquid perveniat. Hoc quoque igitur caſsu poſstliminium datum eſst: quem textum ita generaliter intelligit, & elegantem appellat Covarr. in dict. reg. peccatum, 2 par. §. 11. num. 8. verſsic. Imò & Romani, dicens,

^† Romanos ius captivitatis, & poſstliminij etiam cum ijs obſservandum conſstituiſsſse, qui nec latrones, nec pyratæ, nec hoſstes publici eſsſsent, modò cum eis nullam amicitiam, nullum hoſspitij ius contraxiſsſsent: & ſsequitur Pet. Gregor. lib. 11. de Repub. cap. 15. num. 2. Et

^† ad Indos noſstros, cum quibus nobis olim nulla neque amicitia, imò neque cognitio erat, ſspecialiter accommodat Petr. Bellinus in tract. de bello, & re militari, 2. par. tit. 12. num. 5. qui eſst in 16. tom. tract. ubi ſsic ſcriptũſcriptum reliquit: Meritò igitur Hiſspani Indos illos Occidentales ab Orbe noſstro diviſsos, & Græcis, ac Latinis incognitos, periculoſsa, atque audaci navigatione noſstro avo inventos, auſspicijs quidem Hiſspanicis, & Ferdinandi, |

p. 729

atque Iſsabellæ Regum, demumq́ue Caroli V. huius nominis Cæſsaris, ac Regis, opera tamen, & labore Italici viri Chriſstophori Columbi Ianuenſsis, meritò inquam Hiſspani Indos illos in ſservitutem trahebant, lege illa poſstliminij ita concedente. Maximè cũcum prædicti Indi infideles eſsſsent, quos per

^† conſsequens ChriſtianorũChriſtianorum hoſstes eſsſse conſstat ex l. fin. & ibi Bald. C. de capt. adeò ut in Eccleſsia capi poſssint, ut per Oldrad. conſs. 54. & per Franc. Aretin. in auth. navigia, C. de furtis.

Qvartò, nonnulli eâ conſsideratione moventur, quòd cùm Barbari iſsti ex illis hominibus eſsſsent quibus

^† naturam ſstannum dumtaxat infudiſsſse, nihil autem auri, vel argenti, tradit Plato lib. 3. de Repub. col. penult. relatus à Matienzo in Dialogo Relat. 5. part. cap. 4. num. 10. cui convenit Ariſstot. lib. 1. Polit. cap. 3. in fin. Et à

^† Noſstris exculti fuerint, & inſsigni eo beneficio affecti, ut in veri Dei cognitionem, & Evangelij lucem venirent, non fuit multum, ut in præmium ſsibi eos ſservos efficerent, quemadmodũquemadmodum

^† in Æthiopum captivitate contingit, quæ à Luſsitanis frequentatur, quam hoc titulo & colore, à quibuſsdam defendi teſstatur Sotus in 4. diſst. 5. q. un. art. 10. pag. 270. Salon ſsup. col. 352. verſs. Nec valet, Molina qui ſse ita accepiſsſse ab Æthiopum mercatoribus, inquit de iuſst. & iure, tract. 2. diſsp. 34. col. 167. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 2. pag. 10. & diximus ſsup. lib. 2. cap. 7. numer. 69. & 70. Quibus

^† addo Plinium lib. 15. cap. 1. ubi de miſserabili ſsorte loquens, quâ gens Cauchorum in ſsuis provincijs utitur, ſsubdit: Et hæ gentes ſsi vincantur hodie à populo Romano, ſservire ſse dicunt. Ita eſst profecto, multis fortuna parcit, in pœnam, & Claudian. carm. 43. in 3: Nunquam libertas gratior ulla Eſst ſsub Rege Pio.

Præſsertim cùm multi ex his infidelibus, qui Noſstrorum mancipium & ſservitutem deducebantur, in

^† eos rebellaſsſsent, apoſstataſsſsent, vel citra aliquam bellorum iniuriam ab alijs Indis emerentur, ac permutarẽturpermutarentur; qui cùm inter ſse inteſstinis, ut plurimum, bellis arderent, quos ex hoſstibus capiebant, Hiſspanis vendebant, aut permutabãtpermutabant, vel ſse ipſsos, ob pretium participandũparticipandum, venundari patiebantur. In quibus ſsaltem, & in illis, qui ab his fuiſsſsent procreati, dubium non eſst, quin Noſstri iuſstum titulum iure gentiũgentium acquirerent, Levitic. cap. 25. Exod. 21. & 22. d. l. ex hoc iure, dict. §. ius autem gentium, & dict. §. ſservitus, & §. ſservi, inſstit. de iure perſson. cum ſsimilibus ſsuprà relatis, iũctâiunctâ l. alienatio 67. D. de contrahend. empt. l. traditio cum alijs, D. de acquir. rer. dom.

Quâ etiam

^† ratione dictorum Æthiopum, & Iapponiorum vẽditiovenditio, ſservitus, ac commercium, quod inter nos uſsitatiſssimum eſst, à viris pijs & doctis defendi, & excuſsari ſsolet, ut conſstat ex Navarro in Manuali cap. 23. num. 96. ubi ita inquit: Quæritur autem hìc novè, an peccent, cum obligatione reſstituendi, ementes Æthiopes, Indos, vel alios delatos èex ſsuis terris in alias? Reſspondeo, quòd non: ſsi ſsciuunt, aut probabiliter credunt, eos fuiſsſse èex ſse, vel ab alijs cum conſsenſsu eorum venditos, vel in bello iuſsto captos, aliàs ſsecus. Et idem in effectu ſsentit Molina ubi ſsup. diſsp. 33. & ſseqq. & Rebell. dict. lib. 1. de obligat. iuſst. q. 9. & ſseqq. & licèt ſsub dubio Fr. Thom. à Mercado in ſsum. contract. cap. 20. Non

^† enim videtur, quòd Hiſspani dum eiuſsmodi ſservos emunt, teneantur, nimis anxiè inquirere, & indagare qualiter, aut quo iure in venditorum ſservitutem devenerint, cùm ipſsi quantumvis Barbari ſsuas leges, & conſsuetudines habeant, quibus

^† tam in bello, quàm in pace reguntur, l. omnes populi, D. de iuſst. & iure, & noſstrarum legum auctoritate non cenſseantur, neque earum laqueis innodentur, ut poſst Bart. num. 24. docent communiter ſscribentes in l. cunctos populos, C. de ſsumm. Trinit. & in noſstris terminis, Indorum ſservitium |

p. 730

deſsendens, quos Yanaconas vocamus, adverſsus Navarr. Molinam ſsup. defendit Dom. Petr. Bejaranus Advocatus quondam facundiſssimus, & poſsteà Argentinæ Cancellariæ Senator digniſssimus in quodãquodam manuſscripto prædicti argumenti libello, circa finem.

Et manifeſstiùs probari poteſst

^† ex auctoritate iuris Divini, quęquæ extat Exod. 12. & refertur à Gratiano in c. 1. diſst. 7. ubi videmus, non extraneos modò, verùm & ipſsos Hebræos ab extraneis fortè captos, & poſsteà alijs HebręisHebræis venditos, iuſstam ſservitutem ſservire, nec niſsi poſst tempus ibi relatũrelatum manumitti poſsſse. Qui locus poteſst optimè ad huius rei confirmationem expendi: nam

^† & aliãaliam ſsimilem legis veteris auctoritatem in iudicialibus allegat Rom. PõtifexPontifex in cap. 1. de iniurijs, & in cap. afferte, de præſsumpt. & alibi ſsæpè.

Et quòd auctoritas Scripturæ poſsſsit allegari ad litium deciſsionem, tenet Abbas num. 4. per text. ibi in cap. 1. de officio deleg. eo tamen moderamine, & diſstinctione, quam doctè tradit Covarruv. lib. 1. var. cap. 17. num. 1. in his ſscilicet, quęquæ iudicialia fuerunt, quatenus à lege poſsitiva approbata ſsunt, & in moralibus, quatenus à Christo Domino in lege Evangelica, & a natura inſstituta, non tamen ex auctoritate veteris legis, ut benè explicat Sotus lib. 2. de iuſst. & iure, art. 4. concluſs. 2. Petr. de Aragon in 2. 2. q. 87. art. 1. & Ioan. de Salas de legib. diſsp. 23. per totam, ubi ponunt diſscrimen inter præcepta cæremonialia, & iudicialia illius veteris legis, poſst d. Thom. 2. 2. quæſst. 37. art. 1. & in 1. 2. q. 104. art. 3.

Et conducunt

^† alia, quæ de ijs, qui ſse vendunt ad pretium participandũparticipandum, & de alijs verijs titulis ſservitutem legitimam inducentibus tradunt I. C. in l. 1. & 4 D. de liberali cauſsa, l. nõnon ideo, l. ſsi miniſsterium, C. eod. l. & ſservorum, l. homo liber, D. de ſstat. hom. Iuſstinian. in §. penult. inſstit. de iure perſson. D. Antonin. in ſsumm. 3. par. tit. 3. §. 5. Sylveſster, & Angelus in ſsumm. verb. Servitus, & latè Ludov. Molina dict. 1. tomo de iuſst. & iur. tract. 2. diſsp. 36. verſs. Tertius titulus, col. 160. & ſsequentib.

Sed his

^† non obſstantibus, contraria ſsententia ut verior, & longè ſsecurior amplectenda eſst. Nam cùm ratio, ob quam iſstis Barbaris, & infidelibus Chriſstiani Principes dominari poſsſsint,

^† eorum converſsionem, ac meliorem gubernationem reſspiciat, ut conſstat ex his, quæ lib. 2. cap. 9. & alibi ſępèſæpè retulimus. Et hoc idem in conceſsſsione Alexandri Sexti expreſssè, atque enixè cautum reperiatur, ubi Reges noſstros pijſssimos, & per conſsequens vaſsſsallos ab eis miſsſsos hortatur, ut pro ipſsorum Indorum converſsione, & ſsalute, omni conatu, ſstudio, & diligentia invigilent, nullis laboribus, nullis impenſsis, nulliſsq́ue parcendo periculis, etiam proprium ſsanguinem effundẽdoeffundendo, apertè conſsequitur, in antiqua, & naturali ſsua libertate relinquendos eſsſse: nam

^† ſsuavitas magis ad Fidei receptionem, & perfectionem conducit, ut latiùs probavi dict. lib. 2. cpa. 14. ex num. 39. & cap. 17. num. 88. cum ſseqq. & ſsecundùm doctrinam Ariſstotel. D. Thomæ, & Auguſstini, & aliorum plurium, quam etiam adduxi eodem lib. 2. cap. 8. num. 119. & ſsequentibus, & cap. 9. num. 22. prælatio, quęquæ inducitur ob maiorem ſsubditorum utilitatem, non tam dominantium augmentum, quàm dominandorum commodum reſspicere debet.

Et idem eruditè obſservat Michaël Salon in dict. 2. 2. q. 3. de dom. art. 1. col. 348. & melius Covarr. in dict. reg. peccatum, 2. par. §. 11. num. 5. verſsic. Hæc tamen, ubi ad hoc refert elegantiſsſsima verba Ioan. Driedoni de libert. Chriſstian. lib. 1. pag. 8. Ubi docet prædictum dominium à coacta & vili ſsubiectione, & ſservitute abeſsſse debere, & cum gaudio, cordiſsq́ue lætitia voluntarijs obſsequijs exercendum eſsſse, |

p. 731

quemadmodum & iuſsti Præſsides nunc imperant, non cupiditate dominandi, ſsed officio conſsulendi, & dirigendi. Quo

^† fit, ut idem D. Thom. in 1. 2. quæſst. 105. art. 1. ad 2. meritò eos Principes notet, qui populos ditioni ſsuæ recenter adiectos, non tanquam filios amore paterno, ſsed tanquam privignos, & advenas vitricali, ſsive novercali odio proſsequi ſsolent.

^† Victores quippè cum victis (niſsi contumaces & refractarij ſsint) clementer, & leniter agere debent, & ne victoriæ gloria, ſsævitiæ maculâ obfuſscetur:

Vna gerat bellum manus, pacem altera reddat.

Quia, ut præclarè inquit

^† Ammian. Marcellin Pernicioſsi iſsti ferociæ ſstatus mitigandi ſsunt: omninoq́ue cogitandũcogitandum eſst, non illum vinci hoſstem ſsolum, qui cadit in acie armis oppreſsſsus & viribus, ſsed multò tutius etiam tuba tacente, ſsub iugum mitti voluntarium, qui ipſsa re ſsenſsit, nec fortitudinem in rebelles, nec lenitatem in ſsupplices victori deeſsſse. Quem locum, & plura alia in hanc rem opt mèoptimè expendit Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 3. colloq. 2. de bellor. eventib. pag. mihi 459. & ſseqq. Pet. Fab. d. lib. 2. Semeſst. cap. 3. pag. 24. & Pat. Franc. Suarez in tract. de charit. diſsp. 13. ſsect. 7. ex num. 6. & diſsp. 5. ſsect. 5. num. 1. & ſseqq. ubi quòd ex pręceptopræcepto charitatis tenemur, non odiſsſse inimicos.

Et eſst videndus D. Auguſst. ad Bonifac. epiſst. 207. relatus in

^† cap. noli 23. q. 1. ubi bellatores monet, ut ſsint etiam in bellando pacifici, utq́ue eos, quos expugnant, ad pacis utilitatẽutilitatem vincendo perducãtperducant: & poſsteà ubditſubdit: Itaque hoſstem pugnantem neceſsſsitas perimat, non voluntas; ſsicut rebellanti, & reſsiſstenti violentia redditur; ita

^† victo, vel capto miſsericordia iam debetur, maximè in quo pacis perturbatio non timetur.

Quod præcipuè ſservandum eſst ijs, qui Fidei, & Religionis Chriſstianæ ſsuſsceptæ, vel ſsuſscipiendæ cauſsâ nobis adiecti ſsunt: cùm

^† hi ſstatim velut filij, & vaſsſsalli legitimi fiant, iuxta ea, quæ tradit Clem. Alexandrinus, & eius additionator lib. 1. Stromat. cap. ult. pag. 383. neque liceat amplius illis tanquãtanquam ſservis, aut iumentis uti, ut idem Clemens oſtẽditoſtendit lib. 3. Pædagogi cap. 11. ex D. Paul. ad Coloſsſsenſs. 4. ubi ita dominis præcepit: Domini, quod iuſstum eſst, & æquum ſservis præſstate, ſscientes quòd & vos Dominum habetis in cœlo: & certè, ut benè ibîdem ſsubiungit Gentian. Hervetus ex eod. D. Paul. ad Coloſs. 3. & ad Galat. 2. cùm ibi eſst novus homo, novus, inquãinquam, qui in baptiſsmo veterem exuit hominem, non ſsit maſsculus & fœmina, Gentilis & IudęusIudæus, circumciſsio & præputium, Barbarus & Scytha, ſservus & liber: ſsed omnia, & in omnibus Christvs, & omnes unum ſsimus in Christo,

^† æquũæquum eſst, ut domini ſse mitius non tantũtantum in ſsubditos, verùm & in ſservos gerant, recordantes, quòd & ſservi, & domini unum, & eundem habent Dominum, Atq;Atque huc etiãetiam

^† referri poteſst illud Matth. cap. 17: Ergo liberi ſsunt filij, quod latè explicans Leſssius lib. 4. de iuſstitia & iure, cap. 2. dub. 5. inquit, quòd

^† Fidei ſsuſsceptione mediante, à quintuplici ſservitute liberamur. Primò, à ſservitute peccati. Secundò, à tyrãnidetyrannide diaboli, cui propter peccatũpeccatum eramus ſsubiecti. Tertio, à ſservitute concupiſcẽtiæconcupiſcentiæ, cui gratiâ deſstituti ſserviebamus. Quartò, à ſservitute legis moralis. Quintò, à ſservitute legis veteris, præſsertim cæremonialis, cuius iugum erat valdè grave, & quaſsi importabile, ut conſstat ex verbis D. Petr. Act. 15.

Quapropter D. Auguſstin. lib. 1. de ſsermone Domini in monte, cap. 19. relatus à Mornacio in l. iuſstiſssimè, de ædil. edict. NõNon oportere, inquit, Chriſstianum

^† ſsic poſssidere ſservum, quomodo equũequum aut argentum, quanquam fieri poſsſsit, ut maiore pretio valeat equus, quàm ſservus, & multò magis aliquod aurum, vel argentum: hominem enim homo tanquam ſsemetipſsum diligere debet. Et Pat. Ferdin. |

p. 732

Rebellus lib. 18. de oblig. iuſst. quæſst. 23. ſsect. 5. utiliter reſsolvit, Romanum Pontificem

^† non ſsolùm poſsſse favore Fidei legem ferre, ſsed imò ut ferat expedire, ut quicunque ex infidelitate ad Fidem Christi converſsus, & baptizatus fuerit, omni humanâ ſservitute fiat liber. Quod

^† pro Iudæis à pluribus Romanis Pontificibus iamdudum ſsancitum eſsſse, oſstendimus ſsup. lib. 2. cap. 10. ex numer. 73. & cap. 17. num. 3. & ſsatis

^† conſstat ex Extravag. 2. de Iudæis in communibus, ubi Papa ſstatuit, eos moleſstandos non eſsſse, nec ſsuis bonis privandos, præcipitq́ue Rectoribus, & ſsingulis officialibus, ne ullam illis moleſstiam inferant, nec ab alijs inferri permittant, ſsed ipſsos ab iniurijs & moleſstijs protegant, & defendant: ut ſsic de ſservitute ad libertatem tranſsijſsſse percipiant, nec redire prætextu mendicitatis horribilis ad dimiſsſsam perfidiam compellantur, quęquæ allicere debent IudęosIudæos ad FidẽFidem Chriſstianam ſsumendam. Quamvis

^† hoc parum ſservari tradat, & iuſstè doleat Petr. Surd. in tract. de ſsententijs proviſsion. art. 3. gloſsſs. ult. verſs. Decimo quartò. Quia ex uſsurpatione tyrannorum, & Principum, in quorum territorijs convertuntur, omnibus bonis ſspoliari ſsolent, & multis iniurijs, & ludibrijs affici; quod in cauſsa eſsſse inquit, ut pauci convertantur; necnon etiam

^† ut qui de novo ad Fidem noſstram converſsi ſsunt, miſserabilium perſsonarum numero haberi ſsoleant, eorumq́ue privilegijs uti debeant, ex doctrina Innocent. in cap. Iudæi, de Iudæis, Barbat. in cap. ſsignificantibus, de offic. deleg. in fine, & Palac. Rubeus in cap. per veſstras, notab. 2. numer. 11.

Et generaliter, quoſscunque Servos, quos Eſsclavos dicimus, Romæ Baptiſsmum ſsuſscipientes, & ad conſservatores urbis pro petenda libertate confugientes, eâ ex antiqua eiuſsdem urbis conſsuetudine donari ſsolitos, apertè conſstat ex conſstitutionibus Pauli III. & alijs Rom. P P. quas refert Pet. Matthæus in ſsua ſsumma, pag. 536. ubi illãillam conſsuetudinem reintegrari & obſservari iubent.

Quam ſsententiam iuvat etiãetiam, quòd cùm Indi ſsubacti Chriſstiani ſsint, imò & ad eum finem ſsubigantur, ut Chriſstianam Religionem recipiant, ſservi effici nullatenus poſsſsunt. Nam

^† recepta iam, communi omnium Chriſstianorum iure, conſsuetudo introduxit, ut Chriſstiani à Chriſstianis capti, ſservi non eſsficiantur: cùm omnes ſsub uno Crucis ſsigno militent, unicamq́ue Rempublicam conſstituant, & eiuſsdem Dei urbis cives, & participes ſsint, atque adeò inter eos legis Corneliæ, & poſstliminij fictiones non obſervãturobſervantur, ut docent Bartol. & reliqui communiter ſscribentes in l. hoſstes, D. de captivis, Abbas Panorm. & alij in cap. ſsicut 3. de iur. iurand. Ioan. de Terrarubea contra Rebell. tractat. 1. artic. 10. verſsic. Decimaſseptima concluſsio, fol. 93. coi. 4. & plures alij, quod refert, & ſsequitur Covar. in dict. regul. peccatũpeccatum 2. par. §. 11. numer. 6. Boërius deciſs. 178. Lælius Zechi. de Princip. lib. 1. cap. 5. numer. 4. pag. 90. Petr. Vinsfeldi de iniur. cap. 8. quæſst. 2. concluſs. 10. pag. 550. Anton. Coſstanus var. quæſst. iur. cap. 4. ex num. 20. Petr. Matthæus ubi ſsup. pag. 537. Salon dict. art. 1. col. 350. verſsic. Circa hanc ultimam, Bañez dict. 2. 2. quæſst. 40. artic. 1. dub. 12. in princip. Victoria de iure belli, numer. 42. Pat. Franc. Suarez in tract. de legib. lib. 2. cap. 20. num. 8. pag. 115. & in tract. de charit. diſsp. 13. ſsect. 7. ex num. 13. Pat. Salas in tract. de legib. diſsp. 2. ſsect. 3. num. 22. & diſsp. 20. ſsect. 3. num. 12. P. Molina de iuſstitia & iure, tract. 2. diſsput. 33. col. 158. & diſsp. 117. col. 461. Ioſseph. Gonçalez var. quæſst. cap. 38. num. 40. Caliſstus Remirez de lege Regia Arag. §. 30. num. 56. Simon Maiolus dict. colloq. 2. de bellor. event. pag. 28. & 430. Marquez in dict. lib. 1. cap. 2. & noviſssimè Ægid. Bened. in. l. |

p. 733

ex hoc iure, de iuſst. & iure, tom. 1. cap. 1. num. 7. & ſsequenti, quod in Gallia ita obſservatur, ut non ſsolùm ibi nulli homines ſservi efficiantur, verùm ubi ſsemel eius finibus exteræ gẽtisgentis ſservus pedem intulerit, ex peculiaribus eius legibus, liber conſstituatur, ut docet Bodinus lib. 1. de Republica capit. 5. Rebell. de obligat. iuſst. lib. 1. q. 13. n. 7. & Anton. Mornacius in l. vetus, quęſtquæſt. 75. D. de uſsufr. Et

^† hunc morẽmorem Chriſstianos in ſservitute non detinendi, ſsed acceptâ interdũinterdum pecuniâ aliquâ, quaſsi in capientium præmium, facilè dimittendi, iuſstiſssimum & ſsanctiſssimum eſsſse agnoſscunt DD. ſsuprà citati, quamvis eum damnet Balduinus in §. ſservi autem, n. 12. & 13. inſst. de iure perſson.

Sed ne longè petitis argumentis, & emendicatis, quod aiunt, ſsuffragijs uti videamur, in

^† noſstrorum Indorum ſspecie, omnimodam eorum libertatẽlibertatem agnoſscunt, & defendũtdefendunt Epiſscop. Chiapenſs. in tract. comprob. ſsuprem. dom. Ind. fol. 74. & in tractat. de las Encomiendas, ratione II. Petr. Malferitus in conſs. 769. apud Mandell. lib. 4. numer. 25. & 101. Victoria paſssim in 1. relect. de Ind. inſsulan. num. 23. in fine, & relect. 2. num. 6. & ult. Banez in 2. 2. q. 10 art. 10. per totum, & præcipuè col. 534. verſs. Ex his ſsequitur, SalõSalon ubi ſsup. col. 551. verſs. Ex his ſsequitur, Gregor. Lop. in. l. 5. tit. 14. part. 3 verb. Que ſsi el ſseñor, Molina dict. tract. 2. diſsput. 35. & diſsp. 106. in fine, Rebellus d. lib. 18. quæſst. 23. ſsect. 5. Ioan. Matienzus in l. 12. tit. 19. lib. 5. Recop. gloſsſs. 1. numer. 3. Fr. Eman. Roder. in quæſst. Regular. 2. tom. q. 99. art. 4. Fr. Ioan. à Torquemad. in Monarchia Indiana lib. 5. cap. 14. & lib. 17. cap. 19. Hieron. Benzo, & eius additionat. lib. 4. hiſstor. Americæ cap. 17. & 18. Matienzus & Azevedus in l. 12. tit. 10. lib. 5. Recop. idem Azeved. in l. 8. tit. 9. lib. 3. Recop. & elegantiſssimus Pat. Ioſseph. Acoſsta de procuran. Ind. ſsalute, lib. 2. cap. 7. pag. 235. ubi ita concludit: Atque illud tanquam totius actæ cauſsæ firmamentum adijcimus, quòd cùm in omnibus Regnis Indiarum tam multa prælia commiſsſsa ſsint, & tot nationes ſsubactæ, nullum tamẽtamen genus Indorum ſservituti ſsubiecit Regia lex, quin potius Indos omnes & liberos eſsſse, & ſsuis rebus liberè uti declaravit, graviſsſsimis pœnis propoſsitis, ijs, qui veluti iure belli captos ſsibi manciparent.

Quod etiam Nos, aliud agẽtesagentes, tetigimus & probavimus ſsuprà lib. 2. cap. 8. num. 78. & cap. 9. num. 17. & 74. ubi inter alia meminimus

^† piæ illius, & elegantis Pauli III. R. P. deciſsionis, quâ Indos omnes utriuſsque Indiæ, Orientalis ſscilicet, & Occidentalis veros homines eſsſse, declaravit, & licèt extra Christi Fidem exiſsterent, libertate tamen ac rerum ſsuarum dominio privatos, & privandos non eſsſse, ſsed eſsſse verè liberos, & non ſservos, & ad Fidem Chriſstianam verbi Dei prædicatione, & exemplo bonębonæ viæ invitandos eſsſse, ac ſsecus quidquid fieri contigerit, irritum & inane.

Quod ut melius impleri poſsſset, & aliæ ſsimul iuſssiones Regum noſstrorum ad eundem finem tendentes, huius rei curam & executionem Illuſstriſss. Cardinali Taveræ Archiep. Tolet. his pijſsſsimis verbis iniunxit: Paulus Papa III. &c. Dilecte fili noſster, ſsalutem & Apoſstolicam benedictionem. Paſstorale officium erga oves nobis cœlitus creditas, ſsolerti ſstudio exercentes ſsicut earum perditione affligimur, ita promotione lætemur, & non ſsolùm illorum bona opera laudamus, ſsed ut votivis perfruantur eventibus Apoſstolicæ meditationis curas diffuſsius interponimus. Ad noſstrum ſsiquidem pervenit auditum, quòd Chariſsſsimus in Chriſsto filius noſster Carolus Rom. Imperator ſsemper Auguſstus, qui etiam Caſstellæ, & Legionis Rex exiſstit, ad reprimendos eos, qui cupiditate æſstuantes, contra humanum genus inhumanũinhumanum gerunt animum, publico edicto omnibus ſsibi ſsubiectis prohibuit, ne quiſsquam Occidentales, aut Meridionales Indos in ſservitutem redigere, aut eos bonis ſsuis privare |

p. 734

præſsumat. Nos igitur attendentes Indos ipſsos, licèt extra gremium Eccleſsiæ exiſstant, non tamen ſsua libertate, aut rerum ſsuarum dominio privatos, vel privandos eſsſse, & cùm homines, ideoq́ue fidei & ſsalutis capaces ſsint, non ſservitute delendos, ſsed prædicationibus, & exemplis ad vitam invitandos fore, ac proptereà etiam Nos talium impiorum tam nefarios auſsus reprimere; & ne iniurijs, & damnis exaſsperati, ad Chriſsti Fidem amplectendam duriores efficiantur, providere cupientes. Circumſspectioni tuæ, de cuius rectitudine, providentia, pietate, & experientia in his, & alijs ſspecialem in Domino fiduciam obtinemus, per præſsentes committimus, & mandamus, quatenus per te, vel alium, ſseu alios, præfatis Indis omnibus in præmiſsſsis efficacis defenſsionis præſsidio aſsſsiſstens, univerſsis & ſsingulis cuiuſscunque dignitatis, ſstatus, conditionis, gradus, & excellentiæ exiſstentibus ſsub excommunicationis latæ ſsententiæ pœna, ſsi ſsecus fecerint, ipſso facto incurrenda, à qua non niſsi à Nobis, vel Romano Pontifice pro tempore exiſstente, præterquàm in mortis articulo conſstituti, & ſsatisfactione prævia abſsolvi nequeant, diſstrictius inhibeas, ne præfatos Indos quomodolibet in ſservitutem redigere, aut eos bonis ſsuis ſspoliare, quoquomodo præſsumant: ac contrà non parentes ad declarationem incurſsus excommunicationis huiuſsmodi, ac ulteriora procedas, & alia in præmiſsſsis, & circa ea neceſsſsaria, ſseu quomodolibet opportuna ſstatuas, ordines, & diſsponas, prout prudentiæ, probitati, & religioni tuæ videbitur expedire. Super quibus tibi plenam & liberam facultatem concedimus per præſsentes, in contrarium facientibus, non obſstantibus quibuſscunque. Dat. Romæ apud S. Pet. ſsub annulo Piſscatoris die xxiij. Maij, m. d. xxxvij. Pontificatus noſstri anno tertio. Bloſsius.

Et idem ſsenſsiſsſse, ac iuſssiſsſse

^† videtur Clemens IIX. dum in alio Brevi Apoſstolico, ad has provincias miſsſso, ſsic exorditur: Nos igitur etiam ad partes à Curia Romana longo terrarum, mariumq́ue intervallo diſstantes, aciem noſstræ Maieſstatis reflectentes, ac Chriſsti fideles illarum partium, tanquam teneros novæ plantationis palmites ſsuavi manſsuetudinis imbre irrigare volentes.

Sed in hoc dici vix

^† poteſst, quantum Regum Catholicorum cura, piuſsq́ue & ſsolicitus labor ſsplendeat, cùm tam vivi, quàm morientes nihil prius, aut antiquius habuerint, quàm Indorum ſspirituali & temporali ſsaluti conſsulere, & eorum audaciam compeſscere, qui illos in ſservitutem, quovis colore quæſsito, ducere præſsumebant. Quod ſsatis oſstendit clauſsula teſtamẽtiteſtamenti Eliſsabethæ ReginęReginæ CatholicęCatholicæ, & enixæ iuſssiones, quas in cap. præcedenti ex numer. 28. congeſssimus, & plurimæ alięaliæ, quarum luculentam narrationem facit Anton. de Herrera in dict. hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 7. 11. & 12. & lib. 7. cap. 12. & decad. 2. lib. 1. cap. 3. ex quibus conſstat, ſsummo ſsemper ſstudio curaſsſse, & omnibus Ducibus, Gubernatoribus, ac militibus ſsub graviſssimis pœnis in mãdatismandatis & inſstructionibus præcepiſsſse, ut Indos in ſsua naturali libertate relinquerent, eodemque iure, ac cæteros ipſsorum Regum vaſsſsallos cenſserent; ſerioq́;ſerioq́ue

^† & nimis aſsperè Chriſstophoro Columbi exceſsſsum reprehendiſsſse, quòd tercentostrecentos Indos ex inſsula SãctiSancti Dominici in HiſpaniãHiſpaniam miſserat, & inter amicos, tanquàm ſservos, per procuratores ſsuos diſstribui mandaverat, eoſsq́ue in patriam reduci & libertate donari ſsub mortis interminatione iuſssiſsſse.

Poſsteà quoque, cùm

^† ſsub Imperatore, ac Rege noſstro Carolo Quinto, petulantes aliqui milites quàm plures Barbaros ex diverſsis inſsulis caperent, & in alias traductos, tanquàm ſservos, imò verius tanquam pecudes venderent, & auro, margaritiſsq́ue legendis, metallis fodiendis, & alijs laborioſsis operibus mancipatos, abſsumerent: aliæ plurimæ, & ſseveriſssimæ |

p. [735]

leges editæ ſsunt, quibus omnes generaliter Indi ſsuæ libertati reſstitui, in eaq́ue tueri iubentur, cauſsis, & rationibus, quæ in contrarium prætexebantur, inſsuper habitis. Quarum legum, & ordinationum curam ac pietatem meritò referunt, & extollunt Acoſsta, Molina, Rebellus, & alij Auctores ſsuprà relati, eaſsq́ue his commentarijs inſserere, non gravarer, niſsi omnes ferè iam typis excuſsſsæ reperirentur in 4. vol. ſsched. ex pag. 361. ad 381. ubi etiam Indos Braſsilienſses, vel ex India Orientali ad has OccidẽtalesOccidentales adductos, aut MaurorũMaurorum infectione perverſsos, eodem iure cenſsendos eſsſse præcipitur.

Hiſstoriam verò earumdem legum, & crebras, ac ſsingulis fermè diebus repetitas, ad eas ferendas, & efficaciùs exequendas conſsultationes, paſssim, ultra alios, in ſsuis decadibus narrat, & colligit Anton. de Herrera in d. hiſst. gener. Ind. decad. 3. lib. 9. cap. 2. & lib. 10. cap. 10. & decad. 4. lib. 4. cap. 3. & 10. lib. 5. cap. 2. lib. 6. cap. 9. lib. 9. cap. 14. lib. 10. cap. 5. & alibi ſsæpè.

Et licèt

^† aliquando bellum geri, & ſservitutis iure uti permiſsſsum fuerit adverſsus nonnullos Indos Canibales, Caribes, & Chichimecas vocatos, & adverſsus alios, qui nimis Barbari, & rebelles eſsſse dicebantur, vel antropophagi, aut omnino efferati, & inhoſspitales, Regibus, Regijſsq́ue Conſsiliarijs, ſsiniſstris quibuſsdam relationibus deceptis, verius quàm informatis, ut refert idem Herrera decad. 1. lib. 6. cap. 10. lib. 8. cap. 12. lib. 9. cap. 13. lib. 10. cap. 16. & decad. 2. lib. 1. cap. 8. lib. 2. cap. ultim. lib. 10. cap. 5. & decad. 3. lib. 8. cap. 10. & decad. 4. lib. 7. cap. 6. Poſstmodum tamen ſsecurius, & congruentius viſsum fuit, ut prædictis permiſssionibus non obſstantibus, hi quoque Indi naturali ſsuæ libertati reſstituerentur, & ſsuavioribus, quibus fieri poſssit, medijs ad Christi caulas, & voluntariam noſstrorum Regum obedientiam adducerentur, ut conſstat ex l. 21. Indiar. quam refert, & laudat Matienzus in l. 12. titul. 10. lib. 5. Recop. gloſsſs. 1. num. 3. & ex alijs plurimis, quæ habentur in dict. 4. vol. ſschedul.

Etenim,

^† etſsi inficiandum non ſsit, aliquando Indos apoſstatas, contumaces, & noſstris inſsidiantes, aut rebellantes, bello puniri, & ſservitutis iugo compeſsci poſsſse, ut de Indis Chilenſsibus, & alijs diximus ſsuprà hoc libro cap. 4. num. 6. & ſsequentibus. Cùm tamen

^† primis illis temporibus nimis à Ducibus & militibus in capiendis, & vendendis quovis colore Indis, exceſsſsum fuiſsſset, ut probat, & plorat Epiſscop. Chiapenſsis in peculiari tractat. de Indis, qui effecti ſsunt ſservi, & Anton. de Herrera decad. 1. lib. 8. cap. 9. ſsanctè, & prudenter omnes indiſstinctè propter dubium libertate donari noſstri Reges ſstatuerunt, ut benè conſsiderat idem Epiſscopus Chiapenſs. & Molina de iuſstitia & iure, dict. tractat. 2. q. 35. in princip. ubi adducit ſsimile

^† de filijs parvulis Granatenſsium rebellium, qui à Pijſssimo Rege noſstro Philipo II. liberi etiam declarati ſsunt propter opinionum varietate, licèt eidem Auctori verè ſservos eſsſse probabilius videatur, in quo eandem hiſstoriam referens, contrariam ſententiãſententiam, & ſsic dictos parvulos liberos eſsſse, alijs relatis, probat, & ſsequitur Mag. Bañez in 2. 2. quæſst. 40. art. 1. dub. 12. col. 1122.

Et facit

^† quod in ſsimili caſsu de mercatore gregis Æthiopoum, qui dubitat, an aliqui ex illis iuſstè ſservi eſsſsecti ſsint, nec poteſst eos ab alijs diſstinguere, tradit Rebellus de obligat. iuſst. lib. 1. quęſtquæſt. 10. ſsect. 1. num. 4. verſs. Addunt aliqui.

Eſst enim

^† libertas res inęſtimabilisinæſtimabilis, ac proptereà cunctis rebus favorabilior, & cui ſsemper in dubijs cauſsis deferre tenemur, l. libertas, l. quoties dubia, D. de regul. iur. l. lege Iuliâ, D. de |

p. 736

manum. teſstam. l. inter pares, D. de re iud. §. fin. inſstit. quibus ex cauſs. manum. licet, cap. licèt, de coniug. ſserv. cap. fin. de ſsent. & re iud. Vnde

^† libertatis favore multa cõtracontra communes iuris regulas ſstatuta ſsunt, §. fin. inſstit. de donat. & eius datio pia, & meritoria cenſsetur, l. 1. verſsic. Sin autem, & ibi Bald. C. de com. ſservo. cum pluribsu alijs, quæ congerit Tiraquel. de privileg. piæ cauſsæ in præfat. verſsic. Limita quod dictum eſst, & privileg. 9. in fine, Menchaca de ſsucceſsſs. progreſsſsu, lib. 3. §. 27. num. 18. Nihilq́ue

^† gratius eâ pręſtaripræſtari poteſst, cùm in quacunque fortuna hominem beet, & eius privatio mortalitati comparetur, l. Paulus, §. 1. D. de fideicomm. libert. 1. ſservitutem, D. de regulis iur. ubi Petr. Faber, & Rævard. l. qui mortui, D. de verbor. ſsignif. & Lucas de Pena Quintiliani locum adducens in l. 1. C. ne quis liber invitus, actum Reipub. gerere cogatur, lib. 11. cui ſsimile eſst aliud D. Ambroſs. lib. 3. off. cap. 14. dum ſservitutem liberis omni ſsupplicio graviorem eſsſse inquit.

Quo

^† etiam ex fonte haurire, & defendere facilè poſsſsumus, prædictarum legum, ſsive ſschedularum, & ordinationum Regiarum praxim, dum iubent, omnes generaliter Indos de plano, ac levato (quod aiunt) velo, ſseu breviter, & ſsummariè in libertate conſstituendos eſsſse, quamvis ia figura, & quaſsi poſsſseſssione ſservitutis reperiantur, ſsi domini illicò iuſsto, & legitimo bello ſse eos habuiſsſse nõnon demõſtraverintdemonſtraverint, quibus hoc in caſsu probationis onus iniũgituriniungitur. Sic enim earum verba habent, & pręcipuèpræcipuè legis anni 1543. & epiſstolæ anni 1545. miſsſsæ ad Regiam Cancellariam inſsulæ Hiſspaniolæ, & alterius anni 1548. & ſchedulęſchedulæ anni 1553. miſsſsæ ad Cancellariam Mexicanam, quæ extant dict. 4. tom. pag. 370. & ſsequentibus: Ordenamos i mandamos, que las Audiencias de las nueſstras Indias, llamadas las partes, ſsin tela de juizio, ſsumaria i brevemente ſso la verdad ſsabida, pongan en libertad à los Indios que ſse huvieren hecho eſsclavos contra razon i derecho, i contra las proviſsiones, è inſstrucciones por Nos dadas, ſsi las perſsonas que los tuvieren por eſsclavos no moſstraren titulo como los tienen, i poſsſsen legitimamente: i la orden que cerca de ello debeis tener, es, que en lo que toca à los eſsclavos hechos por via de guerra, ante todas coſsas, ſsin eſsperar mas probança, ni aver otro mas titulo, ſsin embargo de qualquier poſsſseſsſsion que aya de ſservidumbre, ni que eſstèn errados, pronuncieis por libres todas las mugeres de qualquier edad, i todos los varones niños que eran de catorze años abaxo al tiempo que los tomaron, que ſse ayan tomado en qualquier guerra, entradas, ò rancherias, que ſse ayan hecho en tierra de Indios, amigos, ò enemigos, porque eſstos no ſse pudieron hazer eſsclavos, aunque fueſsſse por ocaſsion de rebelion. I a los que ſse huvieren hecho eſsclavos en guerra, que no ſsean de los ſsuſsodichos, ſsi el poſsſseedor no probare, que el Indio que tiene por eſsclavo fue avido en guerra iuſsta, i que ſse guardò i cũpliocumplio en ella las diligencias i forma dada por Nos, darlosheis por libres, aunque no ſse pruebe por los Indios coſsa alguna, por manera que cargueis la probança al poſsſseedor, i no al Indio, aunque eſstèn herrados, i tengan carta de compra, ò otros titulos de poſsſseedores de ellos, porque eſstos tales por las preſsunciones que tienen de libertad en ſsu favor, ſson libres, como vaſsſsallos nueſstros, &c. Et idem ſseriò, graviterq́ue præcipitur in ordination. anni 1563. datis huic RegięRegiæ Cancellariæ Limenſsi, & alijs Indiarum, capit. 70. ibi: Procurando, que los dichos Indios ſsean mui bien tratados, è inſstruidos en nueſstra ſsanta Fè Catholica, i como vaſsſsallos nueſstros libres, que eſste hade ſser ſsu principal cuidado, i de lo que principalmente hemos de tomar cuenta, i en que mas nos han de ſservir.

Etenim

^† licèt regulariter ij, qui in poſsſseſssione, & ſstatu ſservitutis mo|

p. 737

rantur, ſservi iudicari debeant, l. moveor, C. de ſservis exportan. Illiſsq́ue ad libertatem proclamare volẽtibusvolentibus, eius probandæ neceſssitas iucumbat, l. liberis 7. §. fin. D. de liber. cauſs. l. non ideò in fine, C. eod. l. vis eius, C. de probat. l. 27. titul. 14. part. 7. cum alijs traditis ab Azone in ſsumma, C. ubi cauſsa ſstat. ubi hoc firmiter tenendum dicit. Vbi tamen qui ita poſssidentur, facto potius quàm iure, & per vim, ac dolum ſse in ſservitutem deductos, & detentos allegant, atque queruntur, poſsſseſsſsor quoque, ſsive detentor ſsuæ poſsſseſssionis titulos, & cauſsas probare tenetur, ne aliàs fraudem ſsuam fateri videatur, ut eiſsdem illis iuribus admonemur: quibus conſsonat text. in l. filius in fine, l. circa eum, l. ſsi quis, D. de probat. & l. eam quæ, C. de liberali cauſsa: quia ut tradit Bartol. in dict. l. liberis, §. fin. poſst gloſs. ibi verb. Dolo malo, & Paul. de Caſstro in l. ad probationem, la 2. C. de probat. poſsſseſssio

^† vitioſsa non relevat quem ab onere probationis, l. ſsive poſssidetis, C. de probat. optimus text. in cap. ad decimas, de reſstitut. ſspoliat. melior textus, & in quo hæc praxis magis quàm in ſsuperioribus, declaratur,

^† in l. 5. titul. 14. part. 3. ubi Gregor. Lupus, verb. Que ſsi el ſseñor, ita in noſstris terminis notabiliter inquit: Et ex hoc patet iuſstitia illius legis editæ contra tenentes Indos in poſsſseſssione ſservitutis, quæ pronuntiata fuit anno 1543. in oppido de Madrid, licèt prius data Barchinonæ anno proximo præcedenti.

Et idem in ſsimilibus caſsibus reſsolvit Otalora de nobil. cap. 2. 2. par. 3. partis principal. num. 4. Fulvius Pacianus de probation. lib. 2. cap. 19. à num. 1. & num. 9. & Zevallus pract. comm. tom. 4. quæſst. 900. à num. 121. Maximè quando contra poſssidentem extat iuris naturalis

^† conſstitutio, quæ omnes homines liberos, ut diximus, fecit, & niſsi peculiari aliquo, & iuſsto titulo in ſservitutem deveniſsſse probetur, eos in primitivo illo, & naturali ſstatu manêre præſsumit, ut pluribus probat Burſsatus conſs. 8. num. 17. & conſs. 46. num. 23. lib. 1. Tiber. Decianus conſs. 33. num. 50. & 53. vol. 1. & latè Maſscard. de probation. vol. 2. concluſs. 977.

Qvibvs ita ſsuppoſsitis, & probatis, parum aut nihil obſstabunt argumenta, quæ in contrarium pro Indorum ſservitute perpendimus. Nam ad primum reſspondetur, fatendo quidem ex iuſstis, & legitimis bellis ſservitutem induci,

^† Indos tamen nunquam, aut rarò eâ intentione, & iuſstificatione impetitos fuiſsſse, ut capti ſservitutis iugo ſsubmitti deberẽtdeberent, cùm potius, ut ſsæpè diximus, & probavimus, pro eorum commodo, & utilitate Catholicorum Regum expeditiones ordinarentur, & eorum barbaries aut hebetudo non ſsufficeret, ut in numero ſservorum civilium haberi poſsſsent, ut præter alios tradit Victoria dict. relect. 1. de Indis, num. 23. in fine, & in 2. relect. num. ultim. Neque etiam

^† ſsi aliquando in Hiſspanos irruiſsſse, aut rebellaſsſse prætexatur. Tali enim in caſsu, ut inquit idem Victoria in dict. 2. relect. num. 6. liceret quidem Hiſspanis ſse defendere & ſservato moderamine inculpatæ tutelæ, aggredientes, aut rebellantes compeſscere, non tamen alia belli iura in eos exercêre, quæ diverſsa eſsſse debent adverſsus homines verè noxios, & iniurios, & adverſsus innocentes, & ignorantes, & iuſsto aliquo timore, vel terrore, ſsibi caventes. Sicut etiam aliter vitandum eſst ſscandalum Phariſsæorum, aliter puſsillorum, & infirmorum. Et quia

^† nunquam poteſst iuſstum eſsſse bellum, ubi nulla eo digna præceſssit iniuria, ut docet S. Thom. 2. 2. quęſtquæſt. 4. art. 1. & latè Pat. Suarez in tract. de charit. tract. 3. diſsp. 13. ſsect. 4. à num. 1.

Secvndò

^† non obſstat ſsecundum argumentum ex opinione Men|

p. 738

chacæ deductum, qui etiam ex iniuſsto bello iuſstam captivitatem induci poſsſse, contendit. Nam hæc ſsententia manifeſstè convincitur ex iuribus, & auctoribus ſsuprà num. 6. citatis. Nec eam iuvat, quod Menchaca ſsupponit, bellum ſscilicet ex utraque parte iuſstum dari non poſsſse. Nam

^† licèt id quoad veritatem procedat, opinione tamen hominum, quæ ex proprijs affectionibus ſsuas iniurias metitur, benè poteſst utrimque iuſstis, vel ſsaltem apparentibus rationibus decertari, ut præclarè docet Victoria in relect. de iure belli, num. 32. & ſsequentibus, Covar. dict. reg. peccatum, 2. part. §. 10. num. 6. Sotus lib. 5. de iuſst. & iur. quæſst. 1. art. 7. Gregor. de Valencia tom. 3. Comment. Theol. diſsput. 3. quæſst. 16. de bello, punct. 2. verſs. Nonò certum eſst, & Pat. Suarez ubi ſsup. ſsect. 6. ex num. 1. & Mag. Marquez in Gubernat. Chriſst. pag. 313. Vnde qui nullam veram, aut ſsaltem veroſsimilem, ac probabilem cauſsam ex ſsua parte habet, iuſstè bellare non poterit, & longè minus tali bello captos ſsibi ſservos efficere.

Præterquàm quòd ut daremus ſsimpliciter, ex quovis bello etiam iniuſsto captivitatem induci poſsſse: id

^† tamen procederet, ſsi auctoritate Principis, ſsuperiorem non recognoſscentis, tale bellum indictum eſsſset, & forma ab ipſso tradita in bellando ſservata fuiſsſset. Quod omnino in quovis bello inferendo deſsideratur, ut conſstat ex l. 1. C. ut armor. uſsus lib. 11. cap. quid culpatur 23. quæſst. 1. cap. 1. 23. quæſst. 2. Bart. in l. hoſstes num. 9. D. de captivis, Doct. communiter, præcipuè Paul. Caſstrenſs. Iaſson. & Fortun. Garcia in dict. l. manumiſssiones, & in l. ex hoc iure, D. de iuſst. & iure, Andr. de Iſsernia in titul. quæ fuit prima cauſsa benef. amitt. §. item ſsi inter cætera, Petr. Bellin. in tract. de re militari 1. part. tit. 5. & 2. part. titul. 12. Franc. Arias in tract. de bello, & eius iuſstitia, num. 58. & ſseqq. Covar. dict. reg. peccatum 2. par. §. 11. num. 8. verſs. At hæ leges, eod. MẽchacMenchac. dict. lib. 1. controverſs. cap. 9. num. 15. Caſstro lib. 2. de iuſsta hæret. punit. cap. 14. Victoria in relect. de iure belli, numer. 53. Bañez in 2. 2. quæſst. 40. art. 1. verſs. Dubitatur quartò, col. 1182. optimè Molina, qui alios allegat d. tract. 2. de iuſst. & iure, diſsput. 100. & ſseqq. Camillus Borrel. de pręſtanpræſtan. Reg. Cathol. cap. 32. ex num. 3. & num. 98. & ſsequentib. & noviſssimè D. Melchior de Valencia illuſst. tract. iur. tract. 2. cap. 5. num. 16. Vnde

^† antiquâ Auguſstali lege ita cavebatur: Si quis privatim ſsine publico ſscito pacem bellumve fecerit, capitale eſsto. Reiq́ue

^† Maieſstatis dicuntur, qui invito, aut inconſsulto Principe, quovis modo audent bellum inferre, ut dixi in c. pręcedentipræcedenti n. 90.

Quapropter cùm ad debellandos Indos Principis auctoritas, & licentia regulariter non intervenerit, ſsed imò cõtrariumcontrarium ſsæpèſsæpius edixerint, ut paſssim provavimusprobavimus,

^† non potuerunt ex eiuſsmodi bellis in legitimam ſservitutem deduci, non magis, quàm ſsi à pyratis, aut latrunculis caperentur, l. poſstliminium, §. à pyratis, l. hoſstes 24. l. latrones 27. D. de captivis, l. hoſstes, D. de verb. ſsign. l. qui à latronibus, D. de teſstam. cum alijs, quęquæ tradit Bellinus dict. tit. 12. num. 6. Covar. dict. num. 8. verſs. Ipſse denique, Gregor. Lop. Madera lib. ſsingul. animad. cap. 18. num. 4. Alber. Gentilis tract. de legation. lib. 2. cap. 9.

Et hic

^† meritò dixit Baldus in cap. 1. hîc finitur lex Conradi num. 6. in uſsib. feudor. iniuſsta bella eſsſse manifeſsta latrocinia: & magis in terminis Pat. Molina ubi ſsupra, diſsputat. 101. Quod etiam ubi

^† bellum iuſstum, & legitimum eſst, ſsi tamen milites contra expreſsſsam, aut præſsumptam voluntatem ſsupremi Principis, qui bellum indixit, aut Ducum, à quibus reguntur, etiam dum ſsunt |

p. 739

in ipſso bello, aliquid excedunt, & audent, utiq́ue ſsine legitima auctoritate id efficere iudicantur, ac proinde peccatum committunt, & ad reſstitutionem damnorum, quæ dederunt, tenẽturtenentur, iuxta diſstinctiones quas ibîdem ſsubiungit, apponens exemplũexemplum in exceſsſsu belli Luſsitanici ſsub Albano Duce. Et idem in ſspecie ſservitutis ipſsorum Indorum, de quibus tractamus, concludit Epiſscop. de Chiapa in dict. tract. de Indis ſservis effectis, fol. 2.

Ad tertivm verò argumentum,

^† quod ex l. poſstliminij 5. §. in pace, D. de captivis, & Petri Bellini opinione deduximus, facilè reſspondetur, Pomponij verba, ad tuendam Indorum ſservitutem, nullo modo conducere. Nam

^† quamvis citra bellum, & hoſstilem cauſsam, extraneas gẽtesgentes capi poſsſse, & ſservos fieri tradat; intelligi tamen debet de ijs, qui nobis inimici erant, & ſsemper ad nocendum parati, licèt actu adverſsus eos bellum non exerceretur,

^† neque hoſstes verè appellari poſsſsent, quia nõnon erat eis ſsolemni more bellum indictum, iuxta dict. l. hoſstes 24. eodem tit. & l. hoſstes 118. & l. quos nos hoſstes 234. D. de verb. ſsignific. l. 7. tit. 33. part. 7. Et ea

^† quæ de clarigatione, & belli apud Romanos indicẽdiindicendi formâ tradunt Alciatus, Brechæus, Fornerius, Rebuf. & GœddęusGœddæus ibîdẽibîdem, Briſsſsonius lib. 2. ſselect. cap. 6. & 7. Alexan. ab Alexand. lib. 1. genial. cap. 12. & Petr. Gregor. lib. 19. Syntagmat. cap. 12. D. Valencia ubi ſsuprà num. 17. & 18.

Et hoc eſst quod ad interpretationem eiuſsdem textus adnotare voluit Accurſsius ibîdem, verb. Hoſspitium, quem ſsequuntur Odofredus, Alberic. & alij, & idem Albericus poſst Ioan. Fabr. in l. cùm cognatum, C. de ingen. manumiſssis. Cæterùm ſsi Pomponio proponeretur gens aliqua, quæ nec uſsquam nobis infeſsta fuit, nec eſsſse cogitabat, qualis hæc Indorum eſsſse cõperiturcomperitur, dubitandum non eſst, quin contrarium reſspondiſsſset. Nam

^† ſsola ratio, quòd gens illa extranea eſsſset, & nullo nobis fœdere, aut amicitiâ coniuncta, ſsufficiens eſsſse non poterat, ad capiendos, & ſservos efficiendos illos, qui ex ea natione ad nos ſsecuri, & pacifici bonâ fide adventaſsſsent, cùm natura ipſsa inter omnes homines cognationem, & neceſssitudinem quandam conſstituat: & conſsequenter alios alijs inſsidiari nefas ſsit, l. ut vim, D. de iuſst. & iure, cum alijs, quæ congeſssi ſsup. lib. 2. cap. 13. num. 12. & 85. Præſsertim cùm eodem naturali iure dictante, hominibus per regiones quantumvis extraneas & remotas peregrinandi iusſsit, eoq́ue citra iniuriam privari non poſssint, ut plenè etiam obſservavi eod. lib. 2. cap. 20. num. 34. & ſsequentibus.

Et eodem modo reſspondêre poſsſsumus ad text. in l. mulier 6. D. eodem titul. de captivis, ubi mulierem a latrunculis exteræ gentis captam, & iure commercij venditam, verè ſservam effectam, & poſstliminij ius in ea obſservari Pomponius oſstendit, quamvis aliter explicet Valencia ubi ſsup. num. 12.

Quibus adijcio, quòd quamvis admitteremus caſsu aliquo, verum, & iuſstum eſsſse poſsſse illud Pomponij reſsponſsum, ſsimpliciter, & abſsolutè prolatum: intelligendum planè eſsſset in extero capto dum vadit ad extraneos:

^† non autem in extraneis, alieno Orbe quæſsitis, & in proprijs laribus quietè, & ſsecurè degentibus, inopinatiſsq́ue noſstrorum claſssibus impetitis: quales fuiſsſse conſstat hos Indos, de quibus tractamus: hi enim ob id tantùm quòd extranei eſsſsent, nullo iure, aut ratione ſservi effici poſsſsent: prout

^† tandem agnoſscit Pet. Bellinus dict. titul. 12. ſsubijciens, hac fortè de cauſsa motos Reges Hiſspaniæ, pro Chriſstiana pietate, quam ſsummè colunt, iuſssiſsſse, illas gentes, ſsi Chriſsto initiarẽturinitiarentur, ſsuis legibus liberas vivere. Quibus anteà |

p. 740

nobis, nec de nomine cognitis, nihil nec nos, nec Romani ipſsi (ſsi eorum tempore detegerentur) imputare poſsſsent, cur ad offerendam amicitiãamicitiam, percutiẽdumpercutiendum fœdus, & ius hoſspitij ineundum non acceſssiſsſsent. Quæ

^† ſsingula qualiter à Romanis peragerentur, pulchre ad interpretationẽinterpretationem, & illuſstrationem illius textus (quem Accurſsius hac in parte non intellexit) obſservat Guillelmus Budæus in annot. poſsteriorib. ad Pandect. pag. mihi 194. & ſsequent. Pet. Heigius miſscell. q. 1. p. q. 11. Renat. Choppin. de doman. Franciæ lib. 3. tit. 26. à num. 19. & plures alij relati per Sebaſstian. Nævium in ſsiſstemat. iur. ad eand. l. 5. & ad l. non dubito 7. eod. tit. de captivis, & diximus aliqua ſsup. lib. 2. cap. 15. num. 17.

Denique

^† quarto argumento ex ſsimilitudine Æthiopum ſservorum deducto, reſspondeo, magnum quidem bonum Barbaris iſstis in Fidei, & aliarum rerum communicatione ab Hiſspanis collatum fuiſsſse, hoc tamen ſservitutis irrogatione penſsari non debere, quæ directo eidem bono repugnat. Nam

^† quamvis certum ſsit, eos, qui iure gentium verè ſsunt ſservi, per baptiſsmi ſuſceptionẽſuſceptionem iure Civili, vel Canonico inſspecto, nequaquam liberos effici, cap. ſsi quis ſservum 1. & 2. 17. q. 4. Cæſsar Vrſsilis in addit. ad Afflict. deciſs. 151. num. 9. Baeza de inope debit. capit. 17. num 31. & 32. Brun. à Sole in quæſstion. legalib. quæſst. 17. num. 35. & quæſst. 18. per tot. Decius cõſconſ 130. de pœna temporali loquẽsloquens, Tiraquel. de pœn. temp. cauſsa 25. Pacianus de probation. lib. 2. cap. 14. num. 20. & Caliſst. Remirez de lege Regia, §. 32. num. 14. Eos

^† tamen qui naturâ ſsuâ liberi ſsunt, Sacramentum illud fortius in ſsua libertate confirmat. Quod Deus vult ſsemper liberè recipi, & ſsuavibus atque opportunis medijs ac modis tractari, non verò per captivitatem, aut deceptionem, ut ſsup. nu, 35. & ſseqq. latius conſsideravimus.

Vnde meritò poſst Victoriam, SotũSotum, & alios, concludit Michaël Salon in 2. 2. 1. tom. quęſtquæſt. 3. de domin. art. 1. col. 351. verſs. Ex his ſsequitur, & col. ſseq. nõnon aliter

^† Indos, & Æthiopes, qui à Luſsitanis & Hiſspanis capiuntur, ſservos effici poſsſse, quàm ſsi volentibus Evangelium in illis regionibus prædicare, ipſsi reſsiſstant, & ut reſsiſstentibus prædicationi Evangelicæ bellum inferatur: vel ſsi ipſsi exiſstentes maiores viginti quinque annorum, ſse ipſsos ſsuâ ſsponte vendant, vel filios ſsuos compulſsi neceſssitate. Quod idem probat etiam Domin. Bañez in 2. 2. quæſst 10. art. 10. col. 524. verſs. Ex his ſsequitur, ubi ne reſiſtẽtiamreſiſtentiam quidem adm ttitadmittit, ſsi poſsteà Barbari reſsipiſscant, quia hoc bellum cederet in ſscandalum Evangelij recipiendi. Et magis diſsſsertè Ludov. Molina dict. tract. 2. diſsput. 106. in fine, ubi ait,

^† quòd quando bellum infertur, ad liberandum, & ſsubveniedum innocentibus, ut in noſstro caſsu, & ob bonum eorum, nõnon autem ad recuperandum aliquid proprium, neque ad vindicandum propriam iniuriam, nõnon plus fas eſst bellantibus de bonis adverſsariorum ſsibi ſsumere, & uſsurpare, quàm expenſsas belli, & recompenſsationem iniuriarum, & damnorum, ſsi quæ ab adverſsarijs inter bellandum acceperunt reliqua verò debentur ijs, in quorum gratiam pugnatur.

Neque magis hoc ſservitutis ius reſspectu illorum Indorum iuſt ficabituriuſtificabitur, quos aliqui iure emptionis ſse poſssidere dicebant, eò quòd vel ipſsi ſse vendidiſsſsent, vel ab alijs, qui eos bellis iuſstis ceperant, venditi eſsſsent. Nam etſsi verum ſsit, his modis legitimam ſservitutem induci, ut probant iura in argumento relata

^† in his tamen Indiarum Occident liumOccidentalium provincijs nunquam, aut rarò eiuſsmodi bella, & iura ſservitutis exercebantur, ut benè probat Epiſscop. Chiapenſs. in d. tract. de Indis ſservis effectis, licèt Indorum mãgonesmangones hos & alios colores prętexerẽtprætexerent, ad eos |

p. 741

capiendos, ſsive furandos, & ſservorum more vendendos, aut poſssidendos, atque ex alijs provincijs in alias tranſportãdostranſportandos. Quas cautelas, & damna ex illis ſsequuta figillatim enumerat, & reprehendit Chiapenſs. ubi ſsup. Ant. de Herrer. in hiſst. gen. Ind. decad. 1. lib. 8. cap. 9.

Eſstq́ue

^† eis ſsimile, quod de Phœnicibus in Hiſspaniæ noſstræ hiſstorijs cõperimuscomperimus apud FlorianũFlorianum lib. 2. cap. 11. & Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriuſsque Monarch. lib. 3. cap. 15. §. 5. qui non ſsolùm ab ea aurum, & argentum, & pretioſsa alia furati ſsunt,

^† quibus Tyrus, ipſsorum Phœnicum Metropolis, ditiſssima, & potentiſssima inter reliquas Orbis nationes eo tempore habita fuit, ut conſstat ex Iſsaîa cap. 23. Exechiel cap. 26. & ſsequentib. Oſseæ cap. 9. Verùm incautos quoque Hiſspanos, varijs technis, & ſsimulationibus furabantur, & Phœniciam, aliaſsq́ue provincias deductos tanquàm ſservos viliſssimos diſstrahebant. Vnde

^† à Tago, inſsigni, & aurifero Hiſspaniæ fluvio, Tagormæ, ſsive Thogormæ nomen manaſsſse, putat Dom. Gregor. Lop. Madera in Monarch. Hiſsp. cap. 3. fol. 19. cuius mentionem fecit Ezechiel dict. cap. 27. dum inquit: De domo Thogormæ equos, & equites, & mulos adduxerunt ad forum tuum. Sed quoniam Thogormæ nomen Hiſspaniæ non convenit, ſsed cuidam Phrygiæ Aſsiæ Minoris provinciæ, ut docent interpretes ſsuper cap. 10. Geneſs. Ioſseph. lib. 1. antiquit. cap. 6. & Pontanus ubi ſsuprà, congruentius, imò expreſssius de ea accipi poterunt verba,

100

^† quæ idem Propheta ſstatim ſsubnectit: Græcia, Thubal, & Moſsoch, ipſsi inſstitores tui, mancipia, & vaſsa ærea adduxerunt populo tuo, certum eſst namque Thubal, appellationem, pro Hiſspania in ſsacris litteris, & in alijs antiquis auctoribus uſsurpari, ut diximus ſsub. lib. 1. cap. 15. num. 51.

Porrò,

101

^† qui ita homine liberos capiunt, aut rapiunt, eorum iuſstam ſservitutem non adipiſsci, ſsed graviſssimum plagij crimè committere, eiuſsq́ue pœnis tenêri, apertè conſstat ex Deuter. cap. 24. l. 1. & per totũtotum, D. &c. ad. leg. Flav. de plagiarijs, l. 22. tit. 14. par. 7. Alciato lib. 1. Parerg. cap. 13.

102

^† Qui multum laborat in exponendis verbis l. ult. C. ad leg. Flav. de plagiar. quæ ſsibi contraria eſsſse videntur; ſsed rectè ex C. Theodoſs. reſstituuntur à Duaren. lin. 2. diſsput. cap. 20. ubi aliqua de eodem delicto commemorat, & plura Iul. Clar. & Baiard in prax. crim. §. fin. q. 68. verb. Plagiarius, Menoch. de arbitrar. caſsu 536. & Pet. Gregor. lib. 36. Syntag. cap. 31.

Et ut concederemus, aliqua bella, & ſservitutis iura inter hos Indos Occidentales cognita, & uſsitata

103

^† fuiſsſse, ut inter Mexicanos uſsitari ſsolita, tradit Chiapa ubi ſsuprà, fol. 10. Anton. de Herrera decad. 3. lib. 4. cap. 17. in fine & Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Indiana lib. 14. cap. 15. & feqq. Adhuc

104

^† tamen ut idem Chiapa proſsequitur, multum dubitari poſsſset, an Indi à noſstris hoc colore poſsſseſssi, ſservi eſsſse deberent, cùm ſsibi de illorum bellorum iuſstificatione non ſsatis conſstaret: maximè poſstquàm omnes ad Fidem converſsi ſsunt:

105

^† cùm ea reſstitui ſsoleant, quæ modo, vel tempore infidelitatis illicitè acquiſsita erant, ut dicimus in habente plures uxores, & in uſsurario cap. gaudemus de divortijs, cap. poſst miſserabilem de uſsuris, cap. Iudæi de conſsecr. diſst. 4. cap. 1. & per tot. diſst. 11. & 12. & tractat optimè D. Auguſstinus lib. 19. de Civit. Dei, cap. 17. & 19. Tenemur

106

^† quippe Chriſstiani ex præcepto Divino ad tollendas, & evitandas malas leges infidelium, vel ſsaltem ad non operandum, ſsecundùm eas, ne videamur, illas approbare, ut inquit D. Paul. 1. ad Corinth. cap. 8. & ad Rom. 10. D. Thom. 2. 2. quæſst. 124. art. 5. & quęſtquæſt. 3. art. 2. Et

107

^† qui à latronibus comparaſsſse ſso|

p. 742

liti ſsunt, latrones iudicari ſsolent, l. incivile, C. de furtis ibi: Cavete igitur cautius negotiari, ne non tam in damna huiuſsmodi ſsed & criminis ſsuſspicionem incidatis.

Qvibvs etiam rationibus

108

^† difficilem, & cœnoſsam, milleq́ue ſscrupulis plenam reputat Lud. Molina dict. tract 2. diſsput. 35. & 36. Æthiopum mancipiorum nundinationem, quæ à Luſsitanis plurimum frequentatur, dicentibus, ſse illos ab alijs Æthiopibus emiſsſse, qui inter ſse inteſstinis bellis digladiantur. Additq́ue, paucos ex mangonibus viſsos eſsſse, quibus hæc negotiatio profecerit, & plura infortunia non adduxerit, quamvis nimis quæſstuoſsa videatur:

109

^† ementes tamen ab illis in utroque foro ſsecuros eſsſse, modò non ſsciant, vel dubitent, quòd illi ſservi, qui ſsibi venduntur, ſsunt iniuſstè, & illicitis modis quæſsiti. Quod idem tandem poſst longam diſsputationem reſsolvunt Sotus lib. 4. de iuſst. & iure, quæſst. 2. articul. 2. Ledeſsmius in 2. 2. quæſst. 18. articul. 1. dub. 11. poſst ſsecundam concluſsionem, & noviſssimè Auguſst. Barboſsa in Paſstorali, 1. part. titul. 3. cap. 2. num. 37. Maximè ſsi verum eſst, ut fama fert, quod iocalibus ad naves uſsque pelliciuntur, & ad nos, velint nolint, exportantur, vel quòd plurimi parvo pretio comparantur, quod etiam efficit ſservitutem iniuſstam. NãNam ad hoc,

110

^† ut quis poſssit effici ſservus in perpetuum, debet pretium eſsſse æquale ſservituti, ut per Navar. in Manuali cap. 23. num. 95. & Molinam diſsput. 33. col. 163. Quibus conſsentit Mercatus lib 2. de contract. cap. 20. & Rebellus de obligat. iuſst. lib. 1. quæſst. 10. ſsect. 1 & 2. Vbi ex num. 23. cum Molina dict. diſsput. 35. concluſs. 1. & 3. de illis

111

^† mancipijs agere incipit, quæ ex India Orinentali adducuntur: & concludit, iuſstè ibi à mercatoribus, & ubique emi, ſsi ex illis Regnis ſsint, quibus cum bellum iuſstum Luſsitani gerunt, & eodem belli tempore exportentur. Iapponienſses autem, aut Sinas ſservos effici nõnon poſsſse, idq́ue ſsæpè Regijs Luſsitaniæ ordinationibus cautum, niſsi fortè ſse ipſsos, aut filios ſsuos cauſsâ famis, vel urgentis neceſssitatis vendiderint, quod ſsæpè facere ſsolent.

Quæ omnia notatu digniſssima cenſseo,

112

^† proptereà quòd hiſsce ultimis annis plurimæ lites à dictis Orientalis IndięIndiæ mancipijs ad libertatem pro clamantibus in hoc Regio Limano Conventu inſstitutæ ſsunt, & variantibus iudicum ſentẽtijsſententijs terminatæ. Quidam enim eos ſstatim liberos declarabant, illarum ſschedularum ſseriem ac tenorem ſsequuti, quarum ſsup. ex num. 56. meminimus, &

113

^† cuiuſsdam epiſstolæ Caroli V. Imper. ann. 1550. ad PrętoriumPrætorium inſsulæ S. Dominici miſsſsæ, quæ habetur in 4. tom. ſsched. impreſs. pag. 373. & expreſssè iubet, ne aliqui Indi ſservi in his Occidentalibus regionibus efficiantur, etiam ſsi ad eas ex Orientalibus adſsportentur, his verbis: Nos tenemos mandado, que no ſse hagan eſsclavos ningunos Indios en ſsus tierras, i anſsi no avemos de permitir, ni dar lugar a que Indios algunos lo ſsean, ſsino libres, aunque ſsean de la demarcacion del ſsereniſssimo Rei de Portugal. Et alterius ann. 1570. ad Proregem Mexicanum, & Michaëlem Legaſspium Philippinarum gubernatorem directæ, eod. tom pag. 374. Quæ etiam in Indis illis in regionibus Machometis perfidiâ deceptis, idem ſservandum eſsſse, his verbis edicit: Eſstareis advertido, que ſsi los tales Moros ſson de ſsu nacion, i naturaleza Moros, i vinieren a dogmatizar ſsu ſsecta Mahometica, ò a hazer guerra a voſsotros ò a los Indios, que eſtãeſtan a Nos ſsujectos, ò a nueſstro Real ſservicio, los podreis hazer eſsclavos: mas a los que fueren Indios, i huvieren tomado la ſsecta de Mahoma, no los hareis eſsclavos por ninguna via, ni manera que ſsea, ſsino procurareis de los convertir |

p. 743

i perſsuadir por buenos i licitos medios a nueſstra ſsanta Fè Catolica.

Alij verò iudices cùm

114

^† viderent leges Caſstellani, & Luſsitani Regni diverſsas eſsſse, & utrumque proprijs ſsuis ordinationibus & cõſuetudinibusconſuetudinibus gubernari, licèt iam ſsub eodem Rege eſsſse cœperit, non audebant facilè pro Orientalium Indorum libertate ſsententiam ferre, ſsi eorum poſsſseſsſsores iuſstos, & legitimos titulos exhiberent, iuxta illarum regionum praxim, & conſsuetudinem Epiſscoporum, & Regiorum Auditorum auctoritate munitos. Neque prædictis ſschedulis horum ſservorum ius olim & nunc in Orientali India, & in Luſsitania & Nova Hiſspania ſservatum, temerè immutandum eſsſse dicebant, l. minimè, D. de legibus, l. ſsi quando, C. de inoff. teſstam.

In quo opinionum, & argumentorum conflictu, Ego

115

^† Imperatoris conſsilium ſsequutus in l. ſsi aviam, C. de ingen. manum. Si cum peritioribus tractatum habuiſsſses, facilè cognoſsceres, per litteras de hac quæſstione conſsului præſstantiſssimum, & eruditiſssimum virum Dom. D. Antonium de Morga, Quitenſsis nunc Senatus meritiſssimum Præſsidem, qui in Philippinis inſsulis, & alijs adiacentibus, pluribus annis Gubernatoris officio functus, quæ ibîdem cum his mancipijs Orientalibus ſservarentur, melius, & penitius intelligere poterat. Qui mihi, ultimæ opinioni adhærens, reſspondit, aliquas eſsſse Orientalis Indiæ provincias Maurorum, ut plurimùm, colluvione, & infectione permixtas, Iavos nempe, Malaios, Bengalas, Macazares, Buzarates, Endes, & ſsimiles, cum quibus Luſsitani iuſstis, & legitimis bellis quotidie decertant. Et mancipia, quæ in illis capiuntur, Luſsitanis legibus, & CõciliorumConciliorum Provincialium declarationibus capientibus cedere, & ab eis vendi, atque ab emptoribus ubique legitimè poſssideri, dummodo iuſstæ captivitatis titulos habeant, iuxta formam ab eiſsdem Concilijs præſscriptam; cum alijs verò Regnis, ſseu provincijs, Luſsitanis fœdere iunctis, illorumq́ue, ut dicunt, in armis, ſsocijs, utpote Cambaya, Pegù, & quibuſsdam alijs, ſservitutis iura neutiquam exerceri: neque

116

^† etiam cum Sinis, & Iapponienſsibus, niſsi fortè iſstorum aliqui ſse, aut filios ſsuos propter famem, aut aliam urgentem neceſssitatem, ob pretium participandum voluntariè vendiderint; quod patrijs eorum legibus ac moribus licitum, & uſsitatum eſst: quo tamen in caſsu perpetuæ ſservituti non mancipãturmancipantur, ſsed temporali famulitio, eatenus duraturo, quatenus ad acceptum pretium compẽſandumcompenſandum, iudicibus, qui de hoc inquirũtinquirunt, ſsufficiens eſsſse videbitur.

CAPVT IIX. et vltimvm. In quo Auctor volumen alterum de peculiari Indiarum iure, sive de iusta earum gubernatione promittit: & quid in eo tractare intendat, Laconica brevitate recenset. Et Paraenesim sive admonitionem subnectit adversus eos, qui miseros Indos iniurijs, & molestijs afficiunt.

CAPVT IIX. et vltimvm. In quo Auctor volumen alterum de peculiari Indiarum iure, ſsive de iuſsta earum gubernatione promittit: & quid in eo tractare intẽdatintendat, Laconica brevitate recẽſetrecenſet. Et Paræneſsim ſsive admonitionem ſsubnectit adverſsus eos, qui miſseros Indos iniurijs, & moleſstijs afficiunt.

SVMMARIVM Capitis IIX.

1 Gubernationem Indiarum, quæ contingunt, Auctor in altero volumine edere parat.
2 Fas eſst opere in longo, ſsomnum obrepere.
3 Guſstus emptorem vocat.
4 Auctor tractatum gubernationis Indiarum quinque libris diviſsum habet, & quid in illis agere intendat, breviter aperit.
5 Auctoris paræneſsis, ſsive admonitio pro Indis diligenter in Fide inſstruendis, & humaniter pertractandis.
6 Fidei propagatio in ſsuavitate, non in atrocitate conſsiſstit, ut & patria poteſstas.
7 Converſsorum primordia blandis refovenda ſsunt modis.
8 Iugum Chriſsti ſsuave eſst, ex D. Matth. cap. 11. & Pſsal. 33.
9 Indi ſsi poſst Chriſstianam Religionem ſsuſsceptam gravius opprimantur, eius ſsuavitatem non credent.
10 Deuteron. locus cap. 28. pro Indorum querimonijs expenditur.
p. 744
11 Indi hodie peiore conditione eſsſse videntur, quàm Iudæi olim in Ægypti captivitate.
12 Iudæi in Ægypto graviter vexati fuerunt.
13 Iudæorum captivitas in Ægypto 85. annis duravit, & in ea valdè multiplicati ſsunt.
14 Iudæorum multiplicationem in medijs laboribus Ægypti in rubo Moyſsis Deus ſsignificavit.
15 Indi brevi tempore valdè diminuti reperiuntur, & quid cum Daniele, & D. Paulo de ſsuis miſserijs dicere poſsſsint?
16 Ieremiæ verba lamentat. 5. ad IndorũIndorum ærumnas accommodantur.
17 Chriſstiani labores, & iniurias, quæ Indis inferuntur, potius inſse ſsuſscipere, quàm in illis permittere deberent.
18 Fidei meditatio quietum, & vacuum ab alijs curis animum deſsiderat.
19 Labores, & onera, qui alijs imponunt, & ipſsi ea non tangunt, in Evangelio reprehenduntur.
20 Pax citra ullum ſscandalum promittitur diligentibus legem Dei, Pſsalm. 118.
21 D. Paulus multa in ſse paſsſsum dicit, pro lege Dei promulganda.
22 Regis gentium iura, & conditiones, quas refert Scriptura 1. Reg. 8. ea, quæ cum Indis fiunt, demonſstrare videntur.
23 Regis Tyranni effigies, & mores referuntur 1. Reg. 24. Boni autem & iuſsti Deuter. 17. 14.
24 Lignum fumigans, quod Deus Iſsaiæ 42. & Matth. 12. non extingui præcipit, Gentiles recenter converſsos ſsignificat.
25 Indos deſstruunt multi, qui ſstruere deberent: & quid de illis cum Iſsaia, & Davide, & Chriſsto Dom. Math. 23. dicere poſssint?
26 Exceſsſsus, qui in Indos fiunt, quibus potiſssimum debeant imputari?
27 Inferiorum ordinum culpæ ad deſsides Rectores referuntur.
28 Prælati, & Magiſstratus monentur, ut pro Indorum defenſsione laborent.
29 Iuſstitiæ in ſstudio omnis Regum ac Magiſstratuum cura eſsſse debet.
30 D. Bernardus in quo laudet quendam Eborenſsem Archiepiſscopum?
31 Pax, quæ erga Indos exercetur, non debet cum bello de crudelitate certare.
32 Legum humanarum pœnas ſsi fortè effugiant ij, qui Indos affligunt, Dei oculũoculum & ſsupplicium non effugient.
33 Deus omnia vigilanter attendit, & humilium iniurias vidit, & punit.
34 Iniurias, Indis factas, Deus miraculosè aliquando vindicavit.
35 Divitiæ iniuſsto IndorũIndorum ſsudore partæ, dominis exitio ſsunt.
36 Adagia Aurum Toloſsanum, & Equus Seianus, quid ſsignificent?
37 Proverb. locus 12. 27. & 13. 11. de divitijs iniuſstè partis, exponitur.
38 Peccata iniuriæ humilibus factæ, non ſsolùm privatorum, verùm & multorũmultorum Regnorum cladem attulerunt.
39 Hiſspaniæ Regnum ob peccata aliquoties punitum legitur.
40 Regnorum fœlicitas ut duret, requiritur eadem virtus, & prudentia in conſservando, quæ in acquirẽdoacquirendo, ex Polybio.
41 Deum Auctor precatur, ut nobis miſsertus, Hiſspanorum, & Indorum Rempub. iuvet, & ſsociet.

p. 745

Haec hactenus habui, quæ de Indiarum iuſsta inquiſsitione, acquiſsitione, & retẽtioneretentione diſsſsererem. Nunc

^† autem ex ordine ad ea, quæ earumdem gubernationem concernunt, tranſsitum facere, noſstra properabat oratio. Sed

^† quoniam fas eſst in longo opere ſsomnum obrepere, huiuſsq́ue voluminis moles nimis excrevit, & amphora exijt urceolus, quẽquem initio mente conceperam: opportunum duxi, hîc pauliſsper calamum continêre, &

^† quęquæ in illo clauduntur diſsputationes, prius quaſsi guſstandas dare, iuxta illud Vlyſssis apud Euripidem in Cyclope, qui cum Sileno vinũvinum venditurus eſsſset, ita eum alloquitur:

Vin tu prius guſstare quid vini feram?

Cui Silenus:

Ita convenit; nam guſstus emptorem vocat.

Ac poſsteà renovatis viribus arduas, & non minus utiles, quàm peculiares eiuſsdem IndiarũIndiarum iuris quæſstiones, ſseparato volumine (ſsi Deus nobis hæc otia fecerit) in lucem emittere. Quod nunc

^† in privatis ſschedis quinque libris diviſsum habemus.

In Qvorvm primo de ſstatu, & conditione IndorũIndorum agere deſstinamus, & an, & quatenus oneribus, & ſservitijs adſstringi poſssint, quæ viciſssim ſsubire coguntur in Hiſspanorum famulatu, ædificijs publicis, agrorum culturâ, paſscendis, & cuſstodiendis pecudũpecudum & armentorum gregibus, gynæcijs, ſsive textrinis, & lanificijs vulgò, Obrajes, angarijs, & parangarijs, curſsu publico, veredis, & paraveredis, metallis, & eorum effoſsione & operatione, & quæ tributa præſstare teneantur, & qualiter ea dividantur, taxentur, & exigantur. Et demum quantum oporteat, eos in certa municipia, & politicam, ac ſsociabilem vivendi formam reducere; idololatriæ, ebrietati, & alijs eorũeorum vitijs occurrere: bonis gubernatoribus, vulgò Curacas, ò Caziques, providêre. Et quæ ſsit iſstorum poteſstas, & qualis ſsucceſssio: & de privilegijs, quibus Indi, tanquàm ruſstici, aut minores, & omni reſspectu miſserabiles perſsonæ fruuntur.

Secvndo verò libro de commendis, ſsive feudis Indorum exactam, & peculiarem tractationem inimus; earum nomen, originem, & rationem tradentes: & quid iuris in illis acquirant Patroni, ſsive Commendatarij, & de penſsionibus, quæ ſsuper eis conſstitui ſsolent. Quis commendas, & ſsub quibus legibus, & conditionibus poſsſsit conferre: quibuſsve perſsonis conferri valeant, & qui in illis pręferripræferri debeant, ſsi de anterioritate ſchedularũſchedularum, vel de meritis certent: vel alter à Rege proviſsus cum altero prius à Prorege inveſstito concurrat. An pluribus eadem commenda aſssignari poſssit, & in ea ius accreſscendi, vel non decreſscendi admittatur. An commendæ à poſsſseſsſsoribus vendi, alienari, permutari, vel renuntiari poſssint. Et an pater gaudeat uſsufructu commendæ, quęquæ filio, in eius ſsacris conſstituto, conceditur. Quando, & quomodo in commẽdiscommendis Indorum ius ſsucceſssionis inductũinductum fuerit, & in quibus conveniat, vel differat cum ſsucceſssione primogeniorũprimogeniorum. An filij illegitimi, vel legitimati, filiæ, uxores, ſsponſsæ, mariti in eiſsdem ſsuccedant: & de tertia, vel quarta vita, quæ in Nova Hiſspania conceditur: & de prohibita plurium commendarum cumulatione. De oneribus, quæ commendatarij ſsubire tenentur, iuramento, militia, & reſsidentia, quam facere debent; & quando ab ijs excuſsentur: & qualis eorũeorum ſsolicitudo eſsſse debeat in ſspirituali, & temporali Indorum ſsibi commendatorum ſsalute curanda. Et denique de earundem commendarum extinctione, & ad Regiam coronãcoronam devolutione: & an eas deinceps in perpetuum dari conveniat. Et de litibus & quæſstionibus, quæ tam ſsuper |

p. 746

commendarum poſsſseſssione, & ſspolijs, quàm ſsuper proprietate oriri ſolẽtſolent; & apud quos ſsint iudices agitandęagitandæ, & de meritorum, ſsive ſservitiorum informatione, & conſsultatione, quæ ad eas, & alia Eccleſsiaſstica, vel civilia harum regionum commoda, Regijs ordinationibus fieri iubetur.

Tertivs verò liber de rebus Eccleſsiaſsticis, & earum gubernatione, Regioq́ue patronatu tractabit, & quibus is rationibus fulciatur; quanti à noſstris Regibus æſstimetur ac commẽdeturcommendetur: & quo iure, & onere decimas huius Novi Orbis ſsibi præſsumant. Quam enixa, & aſssidua eorum cura fuerit in Eccleſsijs Indiarum erigẽdiserigendis, dotandis, & promovendis. Qualiter Archiepiſscopos, Epiſscopos, & alios Præbendarios præſsentent, & alios Hiſspanorum, aut Indorum beneficiarios ſęcularesſæculares, vel regulares: & de aliquibus dubijs, quæ in eorum receptione, & novorum Epiſscopatuum diviſsione contingere ſsolent. An hodie expediens ſsit, doctrinas IndorũIndorum regularibus adimi: & quatenus ij iuriſsdictioni, & viſsitationi Prælatorum ſsæcularium ſubijciãturſubijciantur. De dignioribus, & indigenis, atque in idiomate Indorum magis peritis anteferendis: De iuriſsdictione Epiſscoporum, & Archiepiſscoporum in ſsubditos; & de Brevi Gregorij XIII. quo nova proſsequendis appellationibus forma præſscribitur. De Eccleſsijs ædificandis & reparãdisreparandis, & quibus expenſsis id faciendum ſsit. De decimis, & primitijs, & uſsu, & iure quartęquartæ Canonicæ & funeralis, & aliarum oblationum. De Inquiſsitorum & CõmiſſariorumCommiſſariorum Bullæ CurciatęCurciatæ tribunali, ac iuriſsdictione, & aliarum Bullarum retentione. De Religioſsorum Vicarijs generalibus, Viſsitatoribus, & cõſervatoribusconſervatoribus. Et an, & quando ſsæculares Magiſstratus Clericos, vel Religioſsos ſseditioſsos ab his provincijs expellere poſssint?

Liber quartus de gubernatione ſęculariſæculari tractabit, & ſspecialiter PrætorũPrætorum GubernatorũGubernatorum FiſcaliũFiſcalium criminũcriminum quęſtorũquæſtorum, AuditorũAuditorum CancellariarũCancellariarum, ProregũProregum, ſsupremi Conſsilij IndiarũIndiarum, & omniũomnium denique tam maiorum, quàm minorũminorum Magiſstratuum officium, poteſstatem, & iuriſsdictionem proſsequetur, qui eidem gubernationi præpoſsiti ſsunt, & multas utiles quæſstiones ſsubiunget, quęquæ in eorum recuſsatione, viſsitatione & rerum gerẽdarumgerendarum expeditione occurrere ſsolent. Et peculiariter de iudice aget, qui colligendis defunctorũdefunctorum inteſstatorum bonis deſsignatur: & de ſschedulis, quæ diſstrictè prohibent Regios Auditores, miniſstros, & illorum liberos in ſsuis provincijs negotiari, vel matrimonia contrahere. Ac tandem de proprio, & veluti municipali iure, que res IndicęIndicæ gubernantur, & per Regias ſschedulas, proviſsiones, ordinationes, & epiſstolas expeditur: & quando reſscriptum Principis, ad unãunam provinciam miſsſsum, in alijs ſservandum ſsit.

Qvintvs denique liber de Regalibus, ſsive Regio IndiarũIndiarum fiſsco, & eius iuribus, & reditibus ſsermonem inſstituet. In quo ſsigillatim de huius Novi Orbis diuitijs agemus: De tributis, & vectigalibus, & duobus decimarum novenis, quæ in eo Regi penduntur: De pœnis Cameræ, & commiſssis mercium prohibitarum, vel in regiſstris nõnon profeſsſsarum ad fiſscum ſspectantibus. De auro, & argento, alijſsq́ue metallis, ſsmaragdis, margatitis, ſsalinis, argento vivo, theſsauris, & monumẽtismonumentis, & quota horum pars ad fiſscum pertineat. De mercatura, & mercatoribus IndiarũIndiarum, eorumq́ue iudicibus, ſsive conſsulibus, & varijs quęſtionibusquæſtionibus, quæ circa eorũeorum iuriſsdictionem, & mercatorum ſtylũſtylum quotidie naſscuntur. De alio rei dominicæ membro, quod ex venditionibus & renuntiationibus officiorum colligitur. Circa quod plurimæ, utiliſssimæ que quæſstiones excitantur, & reſolvũturreſolvuntur. Et de iudicibus, ſsive officarijs Re|

p. 747

gijs, qui in his partibus rei dominicæ exigendæ, &, adminiſstrandæ prææficiuntur, eorumq́ue munere, poteſstate, iuriſsdictione, & rationum redditione. Et uſstimò de alijs maioribus computatoribus, ſsive rationalibus noviter cõſtitutisconſtitutis, & de eorum tribunali, officio & iuriſsdictione.

Interim

^† verò dum hæc ultimãultimam manum recipiunt, & exoptatam lucem reſspiciunt, non potui non RegẽRegem noſstrum Potentiſssimum, & Chriſstianiſssimum ſsummis votis, ac precibus exorare, ut quâ ſsolet curâ, & pietate Indorum converſsioni, & conſservationi provideat, paternis hac in re, & avitis ac proavitis veſstigijs inſsiſstens, idoneoſq;idoneoſque & fideles tanti operis adminiſstros in ſspiritualibus & tẽporalibustemporalibus eligẽseligens, quos etiãetiam, & reliquos pariter Hiſspanos, aut alienigenas, qui in his regionibus cõmoranturcommorantur, moneo, atq;atque obteſstor, ut ſse cũcum eiſdẽeiſdem Indis humanè, & ſsuaviter gerant, & ab iniurijs, moleſstijs, & vexationibus, quæ miſseris illis inferri ſsolent, abſstineant, prędicationisprædicationis, ac propagationis Fidei miniſsterium ſsuper omnes divitias attendentes, & procurantes; quam

^† certum eſst non in atrocitate, ſsed in ſsuavitate, & pietate conſsiſstere, ut de patria poteſstate loquens dixit I. C. in l. Divus, D. ad. leg. Pomp. de parricid. & Nos pluribus ſsuprá lib. c. cap. 17. & cap. 9. num. 21. & 22.

Primordia

^† enim converſsorum, ut D. Iſsidor. inquit lib. 2. ſsent. cap. 8. & D. Gregor. lib. 24. moral. cap. 7. blandis reſsovenda ſsunt modis, ne ſsi ab aſsperitate incipient, exterriti ad priores lapſsus recurrant. Qui enim converſsum ſsine lenitate erudit, exaſsperare potius, quàm corrigere novit.

^† Iugum quippe Chriſsti ſsuave eſst, & onus eius leve, ut habetur Matth. cap. 11. in ſsine, eaq́ue propter ibîdem ſsubiungitur: Venite ad me omnes, qui laboratis, & onerati eſstis, & ego reficiam vos. Tollite iugum meum ſsuper vos, & diſscite ad me, quia mitis ſsum, & humilis corde, & invenietis requiem animabus veſstris. Et Pſsal. 33. & 1 Petri 2: Guſstate & videte, quoniam ſsuavis ſst DñsDominus: Beatus vir, qui ſsperat in eo. Quod

^† Indi haudquaquam credere poterũtpoterunt, ſsi poſst ſsuſsceptam Chriſstianam Religionem, maioribus, ac gravioribus oneribus, & laboribus, quàm olim ſsub infidelibus dominis opprimantur. Quin potius vereri poſsſsumus, ne in ſse ipſsis experiri, & in nos contorquere valeant

^† verba illa Deuteron. cap. 28: Servies inimico tuo, quem immittet tibi Dominus in fame, & ſsiti, & nuditate, & omni penuria: & ponet iugum ferreum ſsuper cervicem tuam, donec te conterat. Adducet Dominus ſsuper te gentem de longinquo, & de extremæ terræ finibus in ſsimilitudinem Aquilæ volantis cum impetu; cuius linguam intelligere non poſsſsis, gentem procaciſssimam, quæ non deferat ſseni, nec miſsereatur parvuli.

Etenim

^† peiori hodie, & duriori conditione Indi ab iniuſstis aliquibus, & ſsævis hominibus tractari reperiuntur, quàm olim Iudæi, dum in Ægypto captivi fuerunt; de quibus inquit Philo. lib. 1. de vita Moyſsis:

^† Quaſsi belli iure captivos, aut emptos de lapide cogebat eos ad opera ſservilia. Et ſstrictiùs Scriptura Exodi cap. q. 1. : Ad amaritudinem perducebant eos operibus duris luti, & lateris, omniq́ue famulatu, quo in terræ operibus premebantur: oderantq́ue filios Iſsraël Ægyptij, & affligebant illudentes eis, &c. NãNam

^† in Iudæis videmus, non obſstantibus laboribus, & miſserijs illius captivitatis, quæ octuaginta quinque annis duraſsſse dicitur, ut probat Pererius in comment. ſsup. Exod. cap. 5. diſsput. 6. ſsupra modum auctos, & multiplicatos fuiſsſse: Vnde dicit Scriptura Exodi dict. cap. 1: Quantoq́;Quantoq́ue opprimebant eos, tanto magis multiplicabantur, & creſscebant; ita ut ſsexcenta millia hominum exierint de Ægypto præter pueros, & fœminas. Et hoc eſst quod

^† Deus inter alia voluit ſsignificare in rubo, ubi Moyſsi apparuit, qui ar|

p. 748

debat, & non conſsumebatur, ut communiter Doctores exponunt Exodi 3. & Ioſseph. lib. 2. antiquit. Iudaic. cap. 12. Indi

^† verò, eodem ſsermé tempore, ut plurimũplurimum deleti, & extincti ſsunt, ita ut Deo poſssint dicere, quod Danielis 3. IudęorumIudæorum nomine legitur: Domine, imminuti ſsumus pluſsquàm omnes gentes: ſsumuſsq́ue humiles in univerſsa terra hodie. Et illud Martialis in Diſstichis:

Dente timetur aper, defendunt cornua cervum, Imbelles damæ; quid niſsi præda ſsumus?

Vel cum D. Paulo 2. Corinth. 1. Supra modum gravati ſsumus, ſsupra virtutẽvirtutem, ita ut tæderet nos etiam vivere.

^†Aut cum Ierem. lamentat. 5: Recordare Domine, quid acciderit nobis: intuere, & reſspice opprobrium noſstrum: hæreditas noſstra verſsa eſst ad alienos, domus noſstræ ad extraneos, pupilli facti ſsumus abſsque patre, matres noſstræ quaſsi viduæ. Aquam noſstram pecunia bibimus, ligna noſstra pretio comparavimus, cervicibus noſstris minabamur, laſsſsis non dabatur requies.

Quæ omnia

^† Chriſstiani, qui ſse EvãgelijEvangelij miniſstros, & præcones vocant, non ſsolùm ab Indis, quantum poſssibile ſsibi eſsſset, arcêre, verùm & in ſse ipſsis potius ſsuſscipere ſserventi Charitate debuiſsſsent, ne quod illis ſscandalum in Fidei ſsuſsceptione, aut impedimentum in eius progreſsſsu, & meditatione generaretur: quęquæ

^† corporis requiem, & vacuum ab alijs curis, & anxietatibus animum, abſsque dubio deſsiderat, iuxta illud pſsal. 45: Vacate & videte, quoniam ego ſsum Deus, quod ita exponit D. Auguſstin. in Pſsalm. 70. fol. 310. col. 2. tom. 8. Et ne in illud inciderent,

^† quod Matthæ. cap. 23. reprehenditur: Alligant autem onera gravia, & importabilia, & imponunt in humeros hominum, digito autem ſsuo nolunt ea movere. Sed potius omnes ore uno

^† Davidicum carmen occinere poſsſsent, pſsalm. 118. pax multa diligentibus legem tuam, & non eſst illis ſscandalum. Vel

^† cum Divo Paulo 2. Corinth. 11. 29: Quis infirmatur, & ego non infirmor? Quis ſscandalizatur, & ego non uror?

Certè enim idem Paul. 1. Corinth. 4. ſse prædicationis cauſsâ non alijs labores intuliſsſse, ſsed in ſse ipſso graviſssimè paſsſsum, his verbis oſstendit: Vſsque in hanc horam & eſsurimus, & ſsitimus, & nudi ſsumus, & colaphis cædimur, & inſstabiles ſsumus, & laboramus operantes manibus noſstris: maledicimur, & benedicimus: perſsecutionem patimur, & ſsuſstinemus: blaſsphemamur, & obſsecramus: tanquam purgamenta huius mundi facti ſsumus, omnium peripſsema uſsque adhuc.

^† licèt 1. Reg. cap. 8. cùm Iſsraëlitæ à Samuele Regem ſsibi dari petijſsſsent, qui more gentium, & nationum ſsibi imperaret, hoc ius illius futurum Scriptura recenſseat: Filios veſstros tollet, & ponet in curribus ſsuis, facietq́ue ſsibi equites, & præcurſsores quadrigarum ſsuarum, & conſstituet ſsibi tribunos, & centuriones, & aratores agrorum ſsuorum, meſsſsores ſsegetum, & fabros armorum, & curruum ſsuorum. Filias quoque veſstras faciet ſsibi unguentarias, & focarias, & panificas. Agros quoque veſstros, & vineas, & oliveta optima tollet, & dabit ſservis ſsuis, ſsed & ſsegetes veſstras, & vinearum redditus addecimabit, ut det Eunuchis & famulis ſsuis. Servos etiam veſstros, & ancillas, & invenes optimos, & aſsinos auferet, & ponet in opera ſsuo. Greges quoque veſstros addecimabit, voſsq́ue erìtis ei ſservi, & clamabitis in die illa à facie Regis veſstri, quem elegiſstis vobis, & non exaudiet vos Dominus in die illa, quia petijſstis vobis Regem. Quæ omnia ſsimilia ijs eſsſse videntur, quæ à malis Chriſstianis paſsſsim cum Indis pauperibus ſsiunt.

^† tamen in loco de Rege Tyranno & iniquo tractatur, eiuſsq́ue mores effigiantur, ut boni, & iuſsti Principes quid vitare debeant, animadvertant. Quorum exemplum, ubi non à populo, ſsed à Deo electi ſsunt, prædi|

p. 749

ctis in omnibus contrarium, apponitur in eod. Deuter. cap. 17. num. 14. & ſsequent. ut præclarè admonuit D. Gregor. lib. 4. cap. 1. in 1. Reg. cap. 8. Iſsernia in proœm. feud. tit. de Capit. qui curiãcuriam vend. Chaſsſsaneus in Catal. glor. mund. 5. part. conſsider. 24. regal. 162. & ſseq. & conſsider. 35. verf. Quid autem, Petr. Gregor. lib. 7. de Repub. cap. 19. pag. 491. Baſsilius Pontius var. diſsput. 1. part. relect. 1. de mutatione monetæ, pag. 506. & Mag. Marquez in Gubernat. Chriſstian. lib. 1. cap. 16. pag. 87.

VchVæ igitur illis, per quos eiuſsmodi iniuriæ, & ſscandala Indis irrogantur. Et

^† lignum fumigans, quod iuxta verbum Iſsaiæ cap. 42. & Matth. cap. 12. poſsuit Dominus in manibus eorum, ne extingueretur, in cinerem converterunt. Lignum namque illud D. Hierony. in quæſst. Aglaſsiæ, quæſst. 2. circa fin. populum de gentibus congregatũcongregatum exponit, qui extincto legis naturalis ardore, fumi amariſssimi, & qui noxius oculis eſst, tenebroſęq́uetenebroſæq́ue caliginis involvebatur erroribus, quem Deus nõnon extingui voluit, ſsed de parva ſscintilla, & penè moriente, maxima ſsuſscitari incendia ita ut arderet igne Domini Salvatoris, quem venit mittere ſsuper terram, & in omnibus ardere deſsiderat: Quod,

^† videant multi, an cum Indis ſsua ex parte curaverint? vel potius de illus ſsint, de quibus inquit Iſsaîas c. 48. num. 17: Venerunt ſstructores tui, deſstruentes te, avaritiâ nimirum, & ſsævitiâ ſsuâ Indos ita prementes, ut iuſsté miſseri illi dicere poſssint illud Pſsal. 68. in princ. & Exod. 9. num. 25. & 31: Intraverunt aquæ uſsque ad animam meam, & tempeſstas demerſsit me, & grando confregit lignum, cùm iam folliculos germinaret. Et ut occaſsio exteris gentibus præbeatur, noſstrum in convertendis infidelibus zelum calumniandi, ut diximus ſsup. lib. 1. cap. 16. num. 94. ſsequent. & lib. 2. cap. 17. num. 76. & hoc lib. 3. cap. 6. ex num. 5. & illud Chriſsti Dom. apud MatthęMatthæ. cap. 23. obijciendi: Væ vobis Scribæ & Phariſsæi hypocritæ: quia circuitis mare & aridam, ut faciatis unum proſselytum: & cùm fuerit facuts, facitis eum filiũfilium gehennæ duplo quàm vos.

In qvibvs planè

^† acriter, & exactè non corrigendis, emendandis atque puniendis, licèt omnes in culpa ſsimus: illi tamen preæcipue, qui Eccleſsaſstici ſsunt, & PręlatiPrælati, & Indorum curæ ac protectioni præpoſsiti. Etenim

^† ut benè cũcum D. Leone in epiſst. 86. ad NicetãNicetam, quæ habetur in c. inferioribus, 86. diſst. advertit Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de procur. Ind. ſsalut. c 16. inferiorũinferiorum ordinum culpęculpæ ad nullos magis referendæ ſsunt, quàm ad deſsides, negligenteſsq́ue Rectores, qui multam ſsæpè nutriunt peſstilentiam, dum auſsteriorem diſssimulant adhibere medicinam. Nullumq́ue remedium ſsperare licebit, cũcum inde pernicies proficiſscitur, unde ſsalus maximè petebatur. Quocirca

^† eos iterum moneo, ut ſsuper commiſsſsum ſsibi gregem diligenter invigilent, & prædictis iniurijs, dolis, ac ſsceleribus, quibus Indi turbantur, & affliguntur, providenter occurrant, quo loco virus inſsideat perveſstigantes, ferroq́ue reſsecantes, imò & igni, ſsi opus eſsſse cẽſuerintcenſuerint; cùm in lethali, profundoq́ue ulcere ſseveriora medicamenta tutiora ſsint, & in hac cura præcipua RegũRegum, ac Magiſstratuum vis, auctoritaſsq́ue conſsiſstat,

^† ut præclarè docet Oſsſsorius lib. 4. de Reg. inſst. In ſstudium (inquiens) iuſstitiæ omnes Regis curæ, & cogitationes, omnes labores, atque vigiliæ, omnia denique ſstudia conſsumenda ſsunt. Et de quodam Eborenſsi Archiepiſscopo

^† ſscribit & laudat B. Bernardus epiſstol. 95. ſsic inquiens: Maximè claruit zelus iuſstitiæ, eminuit, & invaluit Sacerdotis vigor, in defenſsionibus videlicet pauperũpauperum, & pauperũpauperum, quibus non erat adiutor.

Caveant igitur omnes, & Indorum conditionẽconditionem miſserti, eos deinceps |

p. 750

humané & ſsuaviter tractẽttractent, ne

^† pax, quæ erga illos exercetur, cum bello de crudelitate certate, & vincere videatur, ut aliud agens dixit D. Auguſstin. lib. 3. de civit. Dei c. 28. ¶ Quod ſsi

^† fortè leges ac pœnas à Regibus noſstris circa hoc pié, & prudenter latas, & ſseveré ſstatutas, parum verẽturverentur, vel per locorum diſstantiam, aut Magiſstratuum incuriam effugerint: ſsciant tamen pervigilem, atque inſsomnem Dei Omnipotentis oculum, cui nihil non, quantumlibet occultum ſsit, patere poteſst, effugere non poſsſse, ut alias dicitur in illa condemnatoria ſsententia in iudices ab Imperator. Leone, & Alexan. pronuntiata, quam CõſtantConſtant. Harmenop. in initio ſsui promptuarij, & Monach. tract, de arbitrar. pręfixerũtpræfixerunt. Is enim, etſsi ab inſsipientibus circa cœli cardines perambulare, nec noſstra conſsiderare credatur, ut habetur Pſsal. 13. & Iob. 2. 14. Omnia

^† vigilanter attendit, & iniurias humilibus, atque imbecillis illatas, certâ ſsemper, quamvis interdum ſserâ, punitione compeſscit. Vnde in Eccleſs. 4. ſscriptum reliquit: Vidi calumnias, quæ ſsub cœlo geruntur, & lachrymas innocentum, & neminem conſsolatorem, neque poſsſse reſsiſstere eorum violentiæ cunctorum auxilijs deſstitutos; & laudavi magis mortuos, quàm viventes, & fœliciores utroque iudicavi, qui necdum natus eſst. Et Exod. cap. 3: Vidi afflictionem populi mei in Ægypto & clamorem eius audivi, propter duritiãduritiam eorum, qui præſsunt operibus: & ſsciens dolorem eius deſscendi, ut liberem eum. Et aptiſssimé ad inſstitutum, de quo agimus, Geneſs. 15: Subijcient eos ſservituti & affligent quadrigentis annis: verumtamen gentem, cui ſservituri ſsunt, ego iudicabo.

Quod

^† ſsæpé factum his in Regnis videmus, cùm graviſssimis, ac miraculoſsis ſsupplicijs à Deo plures puniti legantur, qui Indis damnoſsi, & iniurij fuerunt, ut conſstat ex hiſstorijs relatis a Ioſsepho Acoſsta lib. 3. de proc. Ind. ſsalute cap. 9. & Fr. Auguſst. Davila in hiſstor. Mexican. lib. 1. cap. 102. pag. 393.

^† vel ipſsæ divitiæ, quas iniuſsto Indorum ſsudore, & alijs malis artibus acquirunt, eis exitio fuerint, ac brevi tempore evanuerint,

^† ut ipſse Acoſsta ibîdem notavit, & de Auro Toloſsano, & Equo Seiano, quorum poſsſseſssio dominis exitialis fuit, antiqui per proverbium dixerunt, ut refert Aul. Gellius lib. 3. noct. Attic. cap. 9. Eraſsm. ſsive Ald. Manutius in adagijs, & Martin Delrio in adag. ſsacr. tom. 2. adag. 187. pag. 190. ubi eodem ſsenſsu exponit illud

^† Proverb. 12. 27: Non inveniet fraudulentus lucrum, & ſsubſstantia hominis erit auri pretium. Quaſsi dicat, per fraudem comparata, prius peribunt, quàm qui comparavit partis uti frui queat: ſsi utatur, erunt illi damno, & cap. 13. verſs. 11. Subſstantia feſstinata minuetur. Vbi Septuaginta, & Chaldæa Paraphraſsis: Opulentiam iniquitate poſsſseſsſsoris acquiſsitam, interpretantur.

Circa quod plura ex Græcis Poëtis cõgeritcongerit Stobæus ſsermon. 8. 92. & 95. P. Iuſstus Gaillardus de inſstit. hiſstor. cap. 1. & idem Martin Delrio ubi ſsup. Et Nos multa etiam cõgeſsimuscongeſsimus ſsup. lib. 2. cap. 13. num. 51. & ſsequent. non ſsolùm

^† de privatorum hominum, verùmetiam de magnorum Regnorum punitione, ſsubverſsione, vel translatione ob ſsimilia peccata, & iniuſstitias, quæ cum Indis communiter in his regionibus frequentantur. In quarum mutationum exemplis referendis, multus eſst Salvianus in libris de providentia Dei, ubi lib. 7. de

^† vitijs Hiſspanorum agit, ob quæ Vvandalorum cladem meruerunt: & eſst videndus Rodericus Archiep. Toletanus lib. 3. capit. 16. ubi de Arabum invaſsione pertractans, ſsic inquit: Tanta igitur temporibus facinorum alluvio inundavit, ut ferè Gothorum ſstrenuitas, quæ conſsueverat Regnis, & gentibus imperare, in vitiorũvitiorum altitudine iam ſsubmerſsa, omnibus abomi|

p. 751

nationibus ſsubiaceret. Et quoniam humani generis inimicus, humano generi non deſsinit invidere, ſseminavit in poteſstate ſsuperbiam, in religione accidiam, in pace diſscordiam, in abundantia luxuriam, in ſsolertia ignaviam, adeò, ut ſsicut populus, ſsic & Sacerdos, ſsicut impij, ſsic & Princeps. Alluvione ergo voluptatum in tota Hiſspania inundante. Vitiza Principe maieſstatis oculos provocante, repleta eſst terra iniquitate. Omnis quippe caro corruperat viam ſsuam, & qui optimus quaſsi paliurus, & qui rectus quaſsi ſspina de ſsepe: & Polybius lib. 1. hiſstor. ubi quęrensquærens, quare Hiſspaniæ amiſsſsæ ſsuerint à Carthaginenſsibus, inquit:

^† Atverò illud clarum, teſstatumq́ue exemplis eſst, quod homines adſsequantur fœlicitatem benignitate in alios, & bona de ſse opinione, ijdem cum adepti, quæ voluerant ad iniurias, & impotentiam in imperijs delabuntur, fit meritiſssimé, ut unà cum imperantium mutatione, ipſsi ſsubditi ſse, & affectus mutent.

Neque omitti debent plura alia quæ de eoſsdem ſsupplicijs & mutationibus, ſsolitâ elegãtiâelegantiâ ſscripſsit Iuſst. Lipſsius lib. 1. de conſstantia cap. 16. & lib. 2. cap. 13. cum ſseqq. ubi cap. 22. graviter plorat ingentes Indorum vaſstationes in vaſsto hoc & attrito altero Orbe, primis illis tẽporibustemporibus factas: Quem vidiſsſse (inquit) magnum ſsit, non dicam viciſsſse: de quarum relatione & excuſsatione egimus etiam ſsup. hoc lib. cap. 6. num. 20. & ſseqq.

Sed

^† Deus hoc à nobis omen avertat, & Hiſspanorum pariter ac Indorum cauſsam, & ſsortem miſsertus, utramque Rempublicam iuvet, & ſsociet, atque à peccatis, iniurijs, & ſscandalis liberam, in ſsua ſsancta Fide, & Religione conſservet, ut ſsecundùm Divum Paulum Epheſs. 4. in Eccleſsia Catholica ſsint unum corpus, & unus ſspiritus, ſsicut vocati ſsunt in una ſspe vocationis ſsuæ. Amen. (.?.)

p. [752]

back | | continue

Solórzano P...: De Indiarum Iure

p. 643 IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA

DE INDIARVM IVRE, SIVE De iuſsta Indiarum Occidentalium inquiſsitione, acquiſsitione & retentione

LIBER TERTIVS.

In quo tituli, qui ad retentionem pertinent, peculiari obſservatione diſscutiuntur & illuſstrantur.

CAPVT PRIMVM. De iuſstitia retentionis Novi Orbis, & an verũverum ſsit, quod Bodinus tradit, Catholicos ſscilicet Hiſspaniæ Reges ob illius conceſssionem effectos fuiſsſse ſsanctæ Romanæ Sedis vaſsſsallos, & feudatarios? & obiter nonnulla de feudis Eccleſsiæ.

SVMMARIVM CAPITIS PRIMI.

SVMMARIVM Capitis II.

CAPVT III. In quo ſspecialius de eodẽeodem præſscriptionis titulo agitur, eiuſsq́ue virtute etiam maris tractus, & littora quæri, & aliorum in illis navigationes, & negotiationes prohiberi poſsſse, probatur.

SVMMARIVM Capitis III.

p. 687 CAPVT IV. De alijs titulis, & rationibus, quæ eandem retentionẽretentionem iuſstiorem efficiunt, & præcipuè de bellis cõtracontra Indos perduelles, vel apoſstatantes illatis, vel cauſsa ſsociorum initis, & de voluntario populorum in Regni translatione conſsenſsu.

SVMMARIVM Capitis IV.

CAPVT V. De ultimo, & efficaciſssimo eiuſsdem retentionis titulo, qui ex difficultate, aut verius impoſssibilitate reſstitutionis deſscendit, Indis iam ad Fidem converſsis, & eorum, & Hiſspanorum rebus mutuis inter ſse nexibus complicatis.

SVMMARIVM Capitis V.

CAPVT VI. Reges noſstros piè ſsemper, & ſsanctè ea omnia ordinaſsſse, quæ in detegendis, & cõvertendisconvertendis Indis fieri conveniebat, & exceſsſsus, atque iniurias à Ducibus & militibus irrogatas, nihil eorũeorum pietati, & iuſstificationi nocere.

SVMMARIVM Capitis VI.

CAPVT VII. Indos, & reliquos infideles, qui Fidei prædicandæ, & conſservandæ cauſsa Chriſstianis Principibus ſsubijciuntur, naturali libertate privandos non eſsſse: idq́ue ſsummo ſsemper ſstudio à Catholicis noſstris Regibus cautum.

SVMMARIVM Capitis VII.

SVMMARIVM Capitis IIX.

p. 643
IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA

p. 687
CAPVT IV. De alijs titulis, & rationibus, quæ eandem retentionẽretentionem iuſstiorem efficiunt, & præcipuè de bellis cõtracontra Indos perduelles, vel apoſstatantes illatis, vel cauſsa ſsociorum initis, & de voluntario populorum in Regni translatione conſsenſsu.