preceding text ...

back | | continue

Vol. 2

D. Philip. IV. Hisp. et Ind. Regi Opt. Max D. Ioannes De Solorzano Pereira I.V.D. Ex Primarijs olim Academiæ Salmanticenſsis Anteceſsſsoribus. Poſstea Limenſsis Prætorij in Peruano Regno Novi Orbis Senator: Deinde vero in Supremo Indiarum Consilio Regij Fisci Patronus, et nunc Consiliarius. Tomvm Altervm

De Indiarvm Ivre Sive De Ivsta Indiarvm Occidentalivm Gvbernatione Qvinqve Libris Comprehensvm, .D.E.C.

Cvm privilegio. Matriti. Ex Typographia Franciſsci Martinez. Anno 1639. Roberto Cordier ex.

p. [ii]

D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA I.V.D. ET IN REGIO, AC SVPREMOINDIARVM SENATV CONSILIARII, DISPVTATIONVM DE INDIARUM IVRE, SIVE DE IVSTA INDIARVM OCCIDENTALIVM GVBERNATIONE TOMVS ALTER.

p. [iii]
D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA I.V.D. ET IN REGIO, AC SVPREMOINDIARVM SENATV CONSILIARII, DISPVTATIONVM DE INDIARUM IVRE, SIVE DE IVSTA INDIARVM OCCIDENTALIVM GVBERNATIONE TOMVS ALTER.

QVINQVE LIBRIS DISTINCTVS, in quibus omnia, quæ ad ſservitia perſsonalia, Tributa, Decimas, & Commendas Indorum ſspectant, exactiſssimè pertractantur; Et non minori cura, de Patronatu Regio, Rebus, & Miniſstris Eccleſsiaſsticis, Magiſstratibus Secularibus, Cancellarijs, Proregibus, Supremo Senatu, & omnibus iuribus, ac proventibus Regalibus, & Fiſscalibus earundem Indiarum diſsſseritur.

OPVS VERE AVREVM, Et vel ipſsa novitate, varietate, ac utilitate rerum, & materiarũmateriarum, quas continet, expetendum, & admirandum; Et non ſsolùm ijs, qui in eiſsdem Indijs commorantur, verùm & aliarum ominum Proviniciarum Iudicibus, Iuris profeſsſsoribus, Advocatis, Theologis, & bonarum Artium Studioſsis, ſsummo ubique uſsui, & voluptati futurum.

CVM TRIPLICI INDICE ABSOLVTISSIMO, Vno Capitum; Altero Legum, Canonum, & locorum Sacræ Scripturæ; Tertio rerum, & ſsententiarum notabilium, quæ in eo comprehenduntur, expenduntur, & illuſstrantur.

CENSVRA ERVDITISSIMI D. EMANVELIS A VALCARCEL, sanctae Placentinae Cathedralis Ecclesiae Canonici Doctoralis meritissimi.

p. [iv]
CENSVRA ERVDITISSIMI D. EMANVELIS A VALCARCEL, ſsanctæ Placentinæ Cathedralis Eccleſsiæ Canonici Doctoralis meritiſssimi.

EX Commiſssione Dom. Licentiati D. Laurentij de Iturrizarra, huius Matritenſsis Villæ, ac Curiæ Vicarij generalis, vidi, & diligenter avidèq́ue perlegi Librum hunc, cui titulus: Diſsputationum de Indiarum iure, ſsive de iuſsta Indiarum gubernatione, Tomus alter, quinque libris comprehenſsus, Auctore Dom. Doctore D. Ioanne de Solorzano Pereira, in earundem Indiarum Supremo Senatu meritiſssimo Conſsiliario, illumq́ue in omnibus eximiæ Auctoris eruditioni reſspondere perſspexi, quem noſstra Hiſspania generalem Præceptorem agnoſscit, & exteræ Nationes ob egregia alia ſscripta, quæ iampridem in lucem emiſsit, plurimum, ſsuſspiciunt, ac venerantur. Et enim ultra dilucidam, & peculiarem notitiam, quam præbet omnium civilium, politicarum, & Eccleſsiaſsticarum quæſstionum, quæ in vaſstis illius Novi-Orbis provincijs ſse ſse poſsſsunt in ſsecularibus, & Eccleſsiaſsticis negotijs offerre, incomparabili, & laborioſsa tot Regiarum ordinationum, atque ſschedularum concatenatione ſsuffultam, plures alias examinat, in ſscholis, & foro ubiq́ue locorum valdè utiles, ac frequentes, eaſsq́ue admirabili adeò, & multiplici eruditione, diſspoſsitione, præciſssione, diſstinctione, ac Magiſstrali dexteritate exornat, trutinat, & reſsolvit, ut ne ſspicilegium quidem in ipſsis alijs reliquiſste videatur; & totum hoc opus veluti utriu ſsque iuris communis, ac Regij compendium, & omnium diſciplinarũdiſciplinarum encyclopœdiam verè nominare poſssimus. Quapropter, & quia nihil omninò continet, quod Catholicę Fidei, ſsacris Canonibus, vel bonis moribus adverſsetur, quin potius omnia tanti Auctoris pietatem, ſsinceritatem, & in ſsublevatione Indorum ardentem zelum redoleant, opus hoc dignum cenſseo, ut in commune utriuſsque iuris ſstudioſsorum, & utriuſsque Orbis cultorum bonum, & utilitatem typis mandetũr, & Auctori ſsummæ gratiæ reddantur, quòd tantis talibuſs q́ue vigilijs, ac lucubrationibus Hiſspaniam noſstram illuſstrare, & a claumnijs adverſsariorum, & hæreticorum vindicare non deſsinat, & ſsibi ad immortalitatem iter aperiat. Nam ut ait Propertius:

At non Ingenio quæſsitum nomen ab ævo
Excidet, Ingenio ſstat ſsine morte decus.

Dat. Matriti 27. Martij ann. 1636.

LICENCIA DEL ORDINARIO.

EL Licenciado don Iuan de SãCebriã, Viſsitador, i Vicario general de la Villa de Madrid, y ſsu partido, &c. Por la preſsente doi licencia, por lo que toca à la juriſsdicion Ecleſsiaſstica, para que ſse pueda imprimir, è imprima eſste Libro, por quanto por decreto, i orden del ſseñor Licenciado Lorenço de Iturrizarra, Vicario deſsta Villa, que eſstà auſsente, le ha viſsto, i aprobado el ſseñor Dotor Manuel de Valcarcel, Canonigo Doctoral de la ſsanta Igleſsia de Plaſsencia, i de ſsu cenſsura i aprobacion conſsta, que no ai en èl coſsa que contradiga à nueſstra ſsanta Fè Catolica. Dada en Madrid à 26. de Março de 1636. años.

El Licenciado San Cebrian. Por ſsu mandado,

Eugenio Lopez, Notario publico,

ALIA CENSVRA, ET HVIVS OPERIS COMMENDATIO, EX COMMISSIONE SVPREMI INDIARVM SENATVS, praestantissimi domini D. LAVRENTII RAMIREZ DE PRADO, ex eqvestri militia d. iacobi, in eodem dignissimi Consiliarij.

p. [v]
ALIA CENSVRA, ET HVIVS OPERIS COMMENDATIO, EX COMMISSIONE SVPREMI INDIARVM SENATVS, præstantissimi domini D. LAVRENTII RAMIREZ DE PRADO, ex eqvestri militia d. iacobi, in eodem dignissimi Consiliarij.

ALTVM, & profundum ivris ſscripti feliciter navigare pelagus, paucis datum, imò nulli omninò conceſsſsum, navis Publicę litterariæ vigilãtiſssimo Rectori in comperto erit. Ivris non ſscripti ſsecundè tranâre terminos, arduum, & penè nemini largitum, Scripti & non ſscripti iuris Periti profitẽtur. Bonas fideliter diſscere, & docere Artes, quæ antecedunt, excelluntq́ue, & ad arcem Scientiarũ ducunt, ſseu conducunt potius, dextrâ, cultâ, & doctâ manu, Ingenui Ingenij eſst, quod

Emollit mores, nec ſsinit eſsſse feros.

Hæc omnia in unum collecta, uberiori referta fructu, floſsculis undiquaque exquiſsitis, & quęſsitis ornata, per ordinarij officij ſsolicitudinem (verba ſsunt Imperatorum) iuſsſsu tamẽtamen Noſstri Supremi Consilij, anquiſsitæ monvmenta eruditionis, indefeſssi laboris,

Valent. Valẽtin. in l. ſsi quis intra, C. de bon. proscript.

penitioris litteraturæ, mea celebravit indago, in hiſsce quinque de Indiarum iure, ſsive gubernatione libris. In quibus plena ab Auctore deſscriptio comprehendit, quod ſspacium, & quod IVRIS ingenium, quot, & qualia Catholicorvm Noſstrorum HiſpaniarũHiſpaniarum Regvm erga ſsubditos illarum Regionum beneficia, Proregum Confirmationes, Aſsſsenſsus Consilij, Quid aut incultum ſsit, aut colatur; quid

Ex ead. lege.

in vineis, aratorijs, paſscuis, ſsilvis fuerit inventum: Quæ etiam gratia, & quæ amœnitas ſsit locorum. Quotvè mancipia in prædijs occupatis, vel urbana, vel ruſstica, vel quarum artium generibus imbuta teneãtur. Quot ſsint Cenſsuarij, vel Coloni, & in qua diverſsitate numerati. Quantum auri, & argenti, veſstium, aut monilium, vel in ſspecie, vel in pondere, & in quibus ſspeciebus tribuantur. Quidvè ſsub terra ſsit abditum, & repertum. Et quod maiores divitias, atque uberiores in Cœlorum Regno Theſsauros Catholicis, ac Pontentibvs Hiſspaniæ Noſstræ Regibvs promittit, ac pręparat, quo zelo, quo ſstudio, & iugi, ac indeſsinenti ſsolicitudine ſsemper curaverint, vaſsti illius Novi Or|

p. [vi]

bis ad Chriſstianam Fidem converſsionem iubere, ac iuvare: Religionem, & divinum cultum augere: Indorum tuitioni, & conſservationi providere, vitijs obſsiſstere, Pijs, Sanctis, & utilibus legibus omnia, tum in ſspiritualibus, tũtum in temporalibus diſsponere, ac gubernare. Tot Eccleſsias Cathedrales, Parochiales, & Monaſsteriales erigere, dotare, & Prælatis, Præbendarijs, Beneficiarijs, ac verbi divini Miniſstris fulcire. Tot ſsecularis Magiſstratus, Regias Cancellarias, Præſsides, Proreges, ac Svpremvm tandem Noſstrum Senatvm Indiarvm, eiſsdem in Pace, & Iuſstitia regendis, & gubernandis præficere; & in his omnibus ferè quidquid in ipſsis auri, argenti, margaritarum, aliarumq́ue gemmarũgemmarum, & mercium pretioſsarum corrogatur, expendere. De quibus hoc in libro ita doctè, ita peculiariter Auctor ediſsſserit, ut Herculè neſsciam, an magis talem, ac tantam variarum tractati onum inventionem, diſspoſsitionem, & connexionem admirer: vel quòd in rebus ita novis, abſstruſsis, & abditis, ac veluti in alterius Mundi receſsſsu latentibus, ſsic in diverſsa ſsuam ſsolertiam, diligentiam, & multiplicem eruditionem ſspargat, tanquam ſsi totam collegiſsſset ad ſsingula. Res ardua

In Præfat. nat. Hiſst.

(ait Plinius) vetuſstis novitatem dare; novis auctoritatem; obſsoletis nitorem, obſscuris lucem, faſstiditis gratiam, dubij fidem, omnibus naturam, & naturæ ſsuæ omnia. Ijs etiam non aſsſsequutis, VOLVISSE abundè pulchrum, & magnificum eſst. Nihil verò inter tantam rerum molem, congeſstam, & digeſstam, contra orthodoxæ Fidei decreta legi, Polymatiæ opus iudico, & ut typis mandetur dignum cenſseo, exteræ quò admirẽturadmirentur Nationes, Noſstra ut gratuletur, & gaudeat. Ego quidem ex voto, tabellam, ſseu inſscriptionem Scriptori talem appendo:

Vox diverſsa ſsonat, Populorume eſst vox tamen una
Cùm verus SOPHIÆ diceris eſsſse PATER.

Ex Muſsæo Noſstro Madridienſsi, vii. Kalend. Iulij, Anno ciɔ iɔc xxvi.

Don Laurentius Ramirez de Prado.

Administrative

VISTA eſsta Aprobacion en el Real Conſsejo de las Indias, ſse acordò ſse dè privilegio por lo tocante à ellas al Autor, para imprimir, i vẽder eſsſse Libro por el miſsmo tiempo, porque ſse le ha dado por el Conſsejo de Caſstilla. En Madrid 27. de Iunio de 1636. años. Refrendado el Decreto por dõdon Gabriel de Ocaña i Alarcon, Secretario del dicho Conſsejo.

ALIA CENSVRA Ex commissione, & consultatione Supremi Senatus Hispani, Clarissime, & Eruditissimi Domini Licent. Francisci de Alarco, in eodem, & in supremo Belli, Sanctae Generalis Inquisitionis, & Regij Patrimonij dignissimi Consiliarij, & illustrissimae Militiae D. Iacobi Equitis Purpurati.

p. [vii]
ALIA CENSVRA Ex commiſssione, & conſsultatione Supremi Senatus Hiſspani, Clariſssime, & Eruditiſssimi Domini Licent. Franciſsci de Alarcõ, in eodem, & in ſsupremo Belli, Sanctæ Generalis Inquiſsitionis, & Regij Patrimonij digniſssimi Conſsiliarij, & illuſstriſssimæ Militiæ D. Iacobi Equitis Purpurati.

Pecvliari Supremi Iuſstitiæ Hiſspaniarum Senatus Decreto, & Conſsultatione præcedente, Librum hunc mihi cõmiſsſsum perluſstravi, qui Tomi alterius Diſsputationum de Indiarum iure, ſsive de iuſsta Indiarum Occidentalium gubernatione titulum præfert, & inſspectâ Doctrinarum, Materiarum, ac Reſsolutionum, quas continet, varietate, & utilitate, dignum quidem mihi, non tantum adprobatione, verùm & eximi laude, atque admiratione videtur, utpotè, qui penitiſssimam utriuſsque iuris cognitionem, omnigenam litteraturam, atque eruditionem, & in diſsputando, & decidendo dexteritatem, facilitatem, ac felicitatem Auctoris ſsatis oſstendat. Quapropter univerſsæ Reip. & præſsertim Indicæ, gratiſssimum, & expedientiſssimum fore futurum cenſseo, ut typis excuſsſsus, in communẽ omnium utilitatem edatur, & Auctori, ſsimul cum licentia, quam petit, ad prælum, debita compenſsatio, quam meretur, tribuatur ad præmiũ. Et enim vel teſstante Caſssiodoro: Fructuoſsus debet eſsſse labor publicus, & æquum eſst, ut ſsuus unicuique proficiat, & ſsicut expendendo cognoſscit incommoda, ita rebus perfectis conſsequatur augmenta. Dat. Matr. die 24. April. ann. 1636.

Licent. Franciſscus de Alarcon.

Summa privilegij per supremum Senatum expediti.

Summa privilegij per ſsupremum Senatum expediti.

Visa Superiori cenſsurâ, cautum eſst Regis noſstri diplomate, ne quis intra Decennij metas, Secundum hunc Tomum de Indiarum iure, ſsive de iuſsta earundem gubernatione, quinque libris comprehenſsum, D. Ioannis de Solorzano Pereira, abſsque ipſsius permiſsſsu, typis mandare, vel venundare poſsſsit, ſsub pœnis Hiſspaniæ legibus adverſsus contrarium facientes inflictis, & in eodem diplomate latiùs contentis. Quod expeditum fuit Matriti, quinta die menſsis Iunij, anni 1636. Regia manu ſsubſscriptum, & à Franciſsco Gomez de Laſsprilla, Regiæ Cameræ, ac Iuſstitiæ Secretario, ſsignatum, & a Franciſsco de Arrieta, pro dicto Supremo Senatu, receptum, & correctum.

Franciſsco Gomez de Laſsprilla.

Corregida. Arrieta.

FIDES CORRECTORIS.

p. [viii]
FIDES CORRECTORIS.

Librvm hunc vidi, qui Tomi alterius de Indiarum iure, ſsive gubernatione, quinque libris comprehenſsi, titulum præfert, & cum ſsuo Archetypo contuli, & nihi peculiari nota dignum inveni, quod ei fideliter non reſspondeat, demtis his, quæ ſsequuntur, mendis. Nam alia, ſsi quæ forte reperiantur, minutiora ſsunt, quam ut noſstra indigeant animadverſsione.

¶ Pag. 35. num. 95. Lacedæmonis, lege Lacedæmones. Pag. 56. num. 101. inuſstæ, lege iniuſstæ. Pag. 103. num. 27. Victaviamus, lege Octavianus. Pag. 110. num. 41. ex cavendorum, lege excavandorum. Pag. 114. num. 10. variæ pœnarum, lege varia pœnarum. Pag. 117. num. 62. redimeret, lege redimerent. Pag. 135. num. 79. delegi, lege deligi. Pag. 145. num. 73. viligentia, lege diligentia. Pag. 147. num. 89. Ailicon, lege Stylicon. Pag. 149. ſsino aquellos, lege ſsino à aquellos. Pag. 154. num. 54. attitu, lego attritu. Pag. 173. num. 79. umbra quandam, lege umbram quandam. Pag. 210. n. 28. fructices, lege frutices. Pag. 250. num. 66. hæ eſsſse, lege hæc eſsſse. Pag. 355. in epigraph. cap. generalis, lege generalis. Pag. 356 num. 5. delego, lege do lego. Pag. 362. n. 57 æquiti, lege Equiti. Pag. 489. num. 69. pertinentes, lege pertinente. Pag. 817. n. 70 Capacavana, lege Copacavana. Pag. 842. num. 51. alterrigenæ, lege alienigenæ. Pag. 878. num. 10. Epiſscopatum, lege Epiſscopum. Pag. 884. num. 57. pacificatio, lege parificatio. Pag. 911. num. 1. Etemiavolis, lege Eremiacolis. Pag. 923. num. 95. impetratur, lege impetrata. Pag. 940. num. 81. ſsuſscipere, & revereri eos, lege ſsuſspicere, & reveteri, eoſsq́ue, &c. Pag. 965. num. 37. ſseu officij, lege ſsui officij. Pag. 985. num. 30. manus, lege munus. Pag. 1032. num. 41. edictum, lege dictum. Pag. 1036. argento vi vo, lege argenti vivi. Pag. 1032. num. 31. decedens, lege diſscedens: eadem pag. num 32. Pamenſsi, lege Panamenſsi.

Dat. Matriti die 14. menſsis Februarij ann. 1639.

El Licenciado Murcia de la Llanæ.

FEE DE LA TASSA.

YO Franciſsco de Arrieta, eſscrivano de Camara de ſsu Mageſstad, y vno de los que en ſsu Conſsejo reſsiden, doi fee, que por los ſseñores del dicho Real Conſsejo fue taſsſsado el Libro que con ſsu licencia fue impreſsſso, compueſsto por el Dotor don Iuan de Solorzano, del Conſsejo de ſsu Mageſstad en el Real de las Indias, intitulado: De iure Indiarum, ſsive de Indiarum gubernatione, Secundus Tomus, à ſseis maravedis cada pliego, el qual tiene dozientos y ſsetenta pliegos, ſsin principios, nitablas, q̃que al dicho reſspeto monta mil i ſseiſscientos y veinte maravedis, al qual dicho precio no mas mandaron ſse vendieſsſse, y q̃ eſsta taſsſsa ſse põga por principio de cada Libro que aſssi ſse imprimiere. I para q̃que dello conſste, de mandamiento de los dichos ſseñores del CõſejoConſejo, di el preſsente. En Madrid à veinte yocho dias del mes de Febrero de 1639. años.

Franciſsco de Arrieta.

D. PHLIPPO IV. HISPANIARVM, ET INDIARVM REGI, OPT. MAX. &c.

p. [ix]
D. PHLIPPO IV. HISPANIARVM, ET INDIARVM REGI, OPT. MAX. &c.

D. IOANNES DE SOLORZANO PEREIRA, svæ Maiestatis in Svpremo earvndem Indiarvm Senatv Consiliarivs, S.P.D.

SVperioribvs annis Maiestatis tvæ aris, Rex omnium Maxime, & Potentiſssime, Librum alium ſsacravi, iuſstæ Indiarvm Occidentalivm inquiſsitionis, acquiſsitionis, & retentionis titulos diſsſserentem, & aſsſserentem. Quẽ huius prævium monui, qui Politicam earundem Indiarum gubernationem, tam in ſspiritualibus, quàm in temporalibus operosè pertractat, & nunc ad eaſsdem aras votivus accedit. Serò quidem, ſsed, in fallor, ſseriò: nam eiuſsmodi Iucubrationes hominem deſsiderant, alijs curis, atque occupationibus expeditum: & cùm Sapientem, ac CordatũCordatum quemque magis in ſstudijs timor, quàm fiducia deceat, præſstare cenſsui, compoſsitùs cuncta, quàm feſstinantiùs agere, quaſsiq́ue ab obruſsam expurgare, in eo opere, quod tibi dicandum erat. Quodq́ue Novi vaſstiq́ue Orbis, non tam divitias, quàm Fidei, Pietatis, Religionis, & Iuſstitiæ munimenta, & incrementa veteri reſserat. Vt omnes ubique intelligant, tibi Rex Avgvstissime, & Glorioſsis tvis, pariterq́ue Potentibus, ac Catholicis Progenitoribus, parum fuiſsſse, ingens adeò Imperium ſsub Christi, chriſstianæq́ue Religionis vexillis, & auxilijs, reliquis adieciſsſse, niſsi id ipſsum pijs, ſsanctis, & iuſstis legibus, ſsalutaribuſsq́ue inſstitutis ſstabilitum, conſservaretis. Scientibus nimirum, plus eſsſse occaſsum repellere, quàm dediſsſse principia, nec minorem in |

p. [x]

conſservandis rebus, quàm in inveniẽdisinveniendis cautelam requiri. illaq́ue robuſsta, illa diuturna eſsſse, quæ prudentia Principum, & cura cuſstodit. Et iuxta gravem gravis Scriptoris ſentẽtiamſententiam, expugnentur licèt urbes, corripiãturcorripiantur gentes, Regnis inijciãturinijciantur manus, partarum rerum æquatum cœlo cumulum ſsedem ſstabilem habere non poſsſse, ſsi Reſspublica interiùs infeliciter gubernetur, domi malè vivatur, foroq́ue & curiæ officium & verecundia non conſstet; & (quod præcipuum ImperiorũImperiorum fulcrum eſst) Religioni, & ſsacris ipſsa imperia non ſserviant, ita ſse humanarum rerum futura regimen exiſstimantia, ſsi divinæ Potentiæ benè, atque conſstanter fuerint famulata:

Hæc niſsi aderunt centuplex murus rebus ſservandis parum eſst.

Quod cũcum ſsemper Auguſstiſssimæ Avstriacæ & Hispanæ Domvs, velut hæreditarium ſstemma fuerit, neſscio an ullibi maiori ſstudio, quàm in his Indiarum provincijs curatum reperiatur, in quibus eximiam hanc, & indeſsinentem pietatem, tot adeò variæ, & efferatæ gentes ad Christi caulas deductæ, tot Templa magnificè ſstructa, & non dotata tantùm, ſsed & ditata, tot Templorum, & Indorum Præſsules, Myſstæ, Catechiſstæ, Miſssionarij, & Concionatores, non minus diligenter quæſsiti, quàm abundanter exhibiti, me etiam tacente teſstantur, & vel exteri, nobiſsq́ue parum affecti, Auctores, fateri coguntur, id ipſsum ab Angelis in cœlo, in Prophetici Iſsaîæ, & Apocalypſsis ſsermonis implementum, cantari dicentes, ut in his libris paſssim oſstendo. Vbi ſsimul etiam eande curam, & vigilantem ſsolicitudinem. Erga temporalem Indorum ſsalutem, & tuitionem extollo, & repetitis ſsingulis propè diebus graviſssimis adverſsus tranſsgreſsſsores legibus, pœnalibuſsq́ue ſsanctionibus patefacio. Scio quidẽquidem, & ſsæpè doleo, has leges, quæ dirigere, & conſstringere deberent hominum vitam, in aliquibus locis, & à ſscævis ſsæviſsq́ue hominibus parum ſservatas, vel à pravis moribus in ſsuam poteſstatem eſsſse perductas; Sed ſsæpè etiam identidem probo, nullis unquam temporibus conſsenſsiſsſse Regia iura peccatis, veniam talibus cõceſsiſſeconceſsiſſe, indulgentiæ nomine crimina ſsublevaſsſse, licitumvè feciſsſse, quod publicũ effe cœpit. Quin potius illis, vix adhuc natis, vel no|

p. [xi]

tis, ſseveriſssimis pœnis, & opportunis efficacibuſsq́ue remedijs, quantum per humanam prudentiam, & providentiam licet, obviam ire curaſsſse, acceleratam correctionẽ ſsceleribus imponentia, quàm rectè quidam, remediabiſse eorundem bonum appellat, ſsemper enim dum perſseverant, augentur, dum non reſsecantur increſscunt, & in multitudinem facinorũfacinorum proſsilitur, quoties ſsecura impunitate peccatur. Ille ergo tantũmodò Princeps:

Qui non vetat, peccare, cùm poſssit, iubet.

Quiq́ue cùm inhibere ſscelus maximum poſssit, quaſsi probat debere fieri, dum ſsciens patitur perpetrari. Atverò, qui in cõtrariũ vigilant, & veluti in ſspecula poſsiti, CiconiarũCiconiarum inſstar, ad noxia quæque, & venenata animalia extirpanda, & occidenda collimant, totamq́ue oculorum aciem intendunt, nihil eſst, cur de alienis admiſssis notari poſssint, vel debeant. Vitia quippè erunt, dum homines erunt, & præſsertim in provincijs adeò longè à ſsuis Regibus diſssitis; In quibus, ut experiẽtiſssimi Viri paſssim agnoſscunt, ipſsorum Principum iuſsſsa evaneſcũtevaneſcunt, aut languent, licentiæq́ue Incolarum, & Præfectorum, campus latè patens oſstenditur, ut quidquid collibeat, licere ſsibi etiam opinẽtur. Quod enim longè diſstat, quaſsi nihil ad ſse pertineat, facilè temeritas humana contemnit. Atque ut medici, pulmorum, ſsi ægrotare cœperint, curandorum, perdifficilem eſsſse rationem docent, quòd ad traducendum eò uſsque medicamentum, longa, & valdè clauſsa via ſsit per ſstomachum: ita planè longinquitas ſsupremæ potẽtiæ, atque auctoritatis, eiuſsmodi provinciarum ægritudinis levandæ, remedia opportuna, vix plerumque expectare permittit. QuamobrẽQuamobrem ſsæpè contingit, ut quicquid in rebus Indicis peccatur, ſsine emendatione peccetur: & mihi nimis abſsolutè dixiſsſse videtur Græcus Auctor Nicetas: Nihil eſsſse quin ab Imperatoribus emendari queat, vel eorum vires ſsuperet. Cùm vel Romani ipſsi, qui ſsummum illud, quo potiti fuerunt ImperiũImperium, ob bonos mores, & leges, quibus ſsubditos gubernabant, & excolebant, meruiſsſse dicuntur; quorumq́ue Monarchia (ut alibi dixi) etſsi ampliſssima fuerit, viginti tamen, & pluribus partibus, à tua |

p. [xii]

Rex celsissime ſsuperatur, ſsæpè faſssi ſsint, ſse aliquibus flagitijs impares fuiſsſse, totq́ue à maioribus repertas leges, tot, quas Divus Auguſstus tulit, illas oblivione donatas, has (quod flagitioſsius eſst) contemtu abolitas, ſsecuriorem luxum feciſsſse, multiſsq́ue Plebiſscitis obviam itum fraudibus, quæ toties repreſsſsæ, miras per artes rurſsus oriebantur.

Sedverò, ut hęc cura manifeſstiùs appareat, innumeris alijs tvis, Tuorumq́ue Progenitorum ſschedulis, quæ eam ſsatis oſstendunt, omiſssis, non poſsſsum non illam iii. Iulij ann. m. dc. xxvii. tibi ipſsi ad laudẽ, reliquis Regibus adæmulationem, & univerſso Orbi ad calumniarum, quibus Nos appetunt, depulſsionem, on oculos ponere, qua, non contentus ſseveriſssimis comminationibus, quibus Regis tvvs, & Supremus, ſsemperq́ue hac in parte lynceus, Indiarum Senatus, Indorum iniurias, & oppreſssiones, coactaq́ue ipoſsorum in privata commoda perſsonalia ſservitia, penitus, ad eiuſsdem ſschedulæ calcem hæc verba ſsubieciſsti, & totidem tibi gloriæ nõ humanæ tantùm, verùm & divinæ gradus (quod piâ dicam temeritate) paraſsti: Quiero que me deis ſsatisfacion à Mi, i al Mũdo, del modo de tratar eſsſsos mis vaſsſsallos, i de no hazerlo, con que en reſspueſsta deſsta carta vea Yo executados exemplares coſstigos en los que huvieren excedido en eſsta parte, me darè por desſservido. I aſsſseguraos, que aunque no lo remedieis, lo tengo de remediar, i mãdaros hazer gran cargo de las mas leves omiſssiones en eſsto, por ſser contra Dios, i contra Mi, i en total ruina, i deſstruicion de eſsſsos Reinos, cuyos naturales eſstimo, i quiero ſsean tratados como lo merecen vaſsſsallos que tanto ſsirven à la Monarquia, i tanto la han engrandecido, i iluſstrado. Doctus nimirum, oportere Principẽ ob ſsubditorum magis, quàm ob proprias dolere calamitates, boniq́ue Regis officium eſsſse, ut plurimis eos bonis cumulet, qui ſsub Imperio ſsuo conſstituti ſsunt, & iuxta bracteatam illam Senecæ ſsententiam, nullum ornamentum Principali faſstigio digniùs, pulchriùſsq́ue reperiri, quàm illa Corona ob cives ſservatos. Sed quid mirum ſsi his virtutibus excellas, cùm & in reliquis alijs etiam emineas, & quæ

p. [xiii]

— Sparguntur in omnes,
In te mixta fluant, & quæ diviſsa beatos
Efficiunt, collecta teneas.

Veriq́ue, & perfecti Principis veram effigiem referas, & Epitheta habere merearis, quæ Iulius Pollux in unum congeſssit, ſsed in uno ſsimul reperiri poſsſse diffidit. Ob quæ ſsanè, & præſsertim ob eximum, & ardentem Chriſstianæ Religionis zelũzelum, quem varijs dictis, & factis ſsæpiſssimè demonſstraſsti, Magni cognomen, nihil tale ambiens, aut cogitans, imò (ut credibile eſst) pro ſsumma, quâ polles, modeſstia, recuſsans, concordi, & veluti cœlitùs demiſssâ omnium gentium inſspiratione, & acclamatione, vix dum iuveniles annos egreſsſsus, habere meruiſsti, atque inter tot, quibus dominaris nationes,

Quàm varias linguis, habitu tam veſstis & armis,
Vox diverſsa ſsonat, Populorum eſst vox tamen una,
Cùm Magnus Patriæ diceris eſsſse Pater.

Rarum Herculè bonum, Dominum triumphare de moribus, & hoc conſsequi in florida ætate, ad quod vix creditur cana modeſstia pervenire: ſsed non minus rarum, quòd in ſsummo faſstigio, non Magnvs magis, quàm Bonus & Pius audire deſsideres, & duas res diverſsiſssimas Potentiam, & Modeſstiam miſsceas, Deo ſsemper acceptas referens infignes, quibus es potitus victorias, eidemq́ue, ſsi quæ fortè minus proſsperè cõtigeruntcontigerunt, non minori Studio, & Pietate collum ſsubmittens, quin potius maiori veneratione, & Religione ſsacrificans, qua quidem conſstantiâ obtinendæ Religionis, de Romanis poſst Cannenſsem cladem loquens, dicere audet Valerius: Magnum ipſssis cœleſstibus ruborem iniectum eſsſse, ulterius adverſsus eam ſsæviendi gentem, quæ, ne iniuriarum eſsſse, ulterius adverſsus eam cultu abſsterreri potuerit. Te verò Tui populi in publicum pro ovationibus, litationinus, & gratiarum actionibus prodeuntem, certatim velut beneficum, & ſsalutare quoddam Numẽ aſspiciunt inter amorem, timoremq́ue medij, & alternis iudicijs ambigentes, Dominum ſsalutent, an Patrem; His ſsimul à te exemplis edocti, & Religionem in Republica, & RempublicãRempublicam in Religione eſsſse oportere. Quam, æqua lance, in iuſsti|

p. [xiv]

tia conſservas, ſsalva Maieſstatis reverentia non dedignatus, iura Tibi communia eſsſse cum privatis, & quod Tibi licere nõ pateris, ita alijs oſstendens. Quod ſsummum in Regibus bonũbonum, & in cuius ſstudium omnes Regias curas, & cogitationes, omnes labores, atque vigilias, omnia denique ſstudia conſsumere debent, Politici omnes Scriptores conſsentiunt. Iuſstitia namque à principio Reges ipſsos creavit, reliquaſsq́ue in ſse omnes virtutes continet, vel illarũillarum mater eſsſse videtur, & veluti vinculum, & coagulum ſsocietatis humanæ, quo ſsoluto, diſssipemur neceſsſse eſst, & ut feræ ſsolitariæ vagemur. Vnde nõnon minus iuſstè, Ivsti quoque cognomen Magni & Pij titulis adijcere Tibi poſsſsemus, & ſsuper omnes gloriari, quòd Dei benignitate eo Moderatore gaudeamus, qui tanta cognomina rebus ipſsis, & virtutibus explet, & iuxta D. Ambroſsij doctrinam: Quod eſst profeſssione, actione potius quàm nomine detegit, ut nomen congruat actioni, actio reſspondeat nomini, ne ſsit nomen inane, & crimen immane, nullis ſse impijs infidelibus, vel ſsceleratis hominibus, conſsilijs, vel actionibus implicans, nullam alienam regionem, ſsuis tantùm contentus, affectans, nec eos, à quibus nihil laceſssitus eſst, in bellum provocans, vel armis ſspolians, ſsed qui Pacem ſsuper omnia amans, & cupiens, id potiſssimum victricibus armis intendit, quòd reliqua Europæ conditio ſsub Turcico non gemat Imperio, & nihil ritè, nihil providenter auſspicari ſsentiat, aut ſsinat; quod vel tranſsverſsum digitum à lege, conſsilio, honore, & timore Dei Immortalis deviare vereatur, vel Christi regulis adverſsari, qui ipſse Pietas, ipſsa Ivstitia eſst, & ut inquit D. Paulinus:

Veritatis lumen, vitæ via,
Sol æquitatis, fons bonorum, flos Dei:
Namq́ue argumentum mutuum eſst,
Pietatis, eſsſse Chriſstianum, & Impij,
Non eſsſse Chriſsto ſsubditum.

A quo non valdè abeſst illud Antigoni Macædonum Ducis, qui Sophiſstæ cuidam Librum de Iuſstitia ſscriptum, eidem porrigenti: Deſsipis (inquit) qui cùm me videas alienas urbes armis vexantem, tamen apud me de Iuſstitia diſsſseris, ſsentiens nimirum, |

p. [xv]

eos qui iniuſstis bellis operam navãtnavant, quivè (ut utar verbis Salluſstij) Libidinem dominandi cauſsam bellandi habent, & maximã gloriam in maximo imperio ponunt: ſsuaq́ue retinere privatæ domus, de alienis certare, Regiam laudem eſsſse, non ſsolùm Ivstos dici nõnon poſsſse, verùm nec de nomine quidem Iuſstitiæ apud ipſsos tractari licere. De quibus veluti præſsagire videtur Seneca, inquiens: Multi dum ſse tam Magnos, quàm audiunt, credunt, attraxere ſsupervacua, & in diſscrimen rerum omnium perventura bella. Sicut & de Te Rex nomine, & factis, Pijſssime, ac Iuſstiſssime, Manilius, dum ait:

Imponetq́ue iugum terris, legeſsq́ue rogabit,
Illum urbes, & Regna manent, nutuq́ue regentur
Vnius, & cœli poſst terras iuramanebunt,
Tanta erit & virtus, & cum virtute poteſstas.

Sed vela contrahere præſstat, quãquam in magno Tvarvm laudũ æquore, quod mihi pandebatur naufragium pati, præſsertim cũ nobilia ſsint adeò Tua in univerſsam Chriſstianam Rempublicam merita, nec in Orbe, niſsi cum Orbe interitura. Illam tamen præterire non poſsſsum, quòd cùm etiam in florenti adhuc ætate, plurimum ipſse & conſsilio, & prudẽtiaprudentia valeas, & in cura, dexteritate, & brevitate expediendorum negotiorum, nulli ex Tuis Maioribus cedas, omnia tamen, tam in pace, quàm in bello, ſsub fidorum, ac præſtantiũpræſtantium virorum cõſultationeconſultatione diſsponis, Tuumq́ue illis ſsæpè iudicium quaſsi reverenter ſsubmittis, quos ſsingulari attentione ipſse idem ad eiuſsmodi munus provexeris. Sciens, eum, qui ſsua unius ſsententia omnia gerit, ſsuperbum magis, quàm ſsapientem iudicari debere. Necnon, quòd ſsimiliter agnoſscens, difficillimum profectò regnandi genus eſsſse, exercere iuvenem ſsuis ſsenſsibus Principatum, præſsertim in tanta rerum mole, quam unius hominis mens capere nequit, eximium Heroëm Comitem-Ducem Olivarienſsem, veluti præcipuum, & interiorem Adminiſstrum ſselegeris, ut ei Tvam adoleſscentiam, & Regiarum ſsolicitudinum partem committeres, cuius perfectam, & perſspectam fidem, diligentiam, & intelligentiam, tot priùs ac tantis experimentis agnoveras; certus, bona certa eſsſse, quæ fidem ab exordio |

p. [xvi]

trahunt, & abævo conſstitutiſssimum fuiſsſse, ut Magni, & Eminentes Principes, ad gubernandam fortunam ſsuam, Magnis Adiutoribus uterentur, inde meliores æſstimati, quòd ſsoli omnia nõnon præſsumerent. De quo, cùm ex ſsacris, & profanis litteris, plura omnium ſsæculorum exempla adduxerint alij, Mihi ſsatis erit, vel mutuatis à Caſssiodoro verbis, adijcere, hunc quem Tv probaſsti, id planè ſsupra cæteros adeptum, quòd poterit emergere poſst electos. Nam ſsub Genij Tvi luce, intrepidus quidem, ſsed reverenter adſstat, neceſsſsariè copioſsus, curarum Tvarvm eximium levamen; & cùm poteſstatis Tvæ gratia ditetur, morum magis laude contentus, mediocribus ſse potiùs exæquat, ianuam Tvæ cogitationis ingreditur, pectus, quo generales curę volvuntur, agnoſscit, ſsecreta Tva quaſsi obliviſscatur, occultat, iuſsſsa quaſsi ſscribat per ordinẽordinem, retinet, ſsine avaritia ſserviens, & gratiam Tvam ſsummâ cupiditate perquirens, & ſsuper hanc eximiam fidem ſsolatia ſsuæ cõfabulationisconfabulationis adijciens; ut aſsperas nonnunquam curas, quas emergentium rerum neceſssitate ſsuſscipis, ſsermonis ſsuavitate deliniat. Sed quid ultrà de eius moribus dicam, cui ad perfectam probationem ſsufficit, quòd amorem Tvvm habere promeruit. Non enim eſst maius meritum, quàm gratiam inveniſsſse Regnantium. Nam quibus fas eſst de cũctis optimos quærere, videntur ſsemper optimos elegiſsſse. Divertiſsſse quidem videbor ad Viri benemeriti laudes, ſsed compendio ſsermonis aſsſsumti, cùm illum refero, Te ſsimul extollo, quia de claritate ſservientium creſscit Fama Dominorum, & quoties talem tãtumq́ue Adminiſstrum fueris dignatus aſspicere, toties Te cognoſsces recta iudicia habuiſsſse: cùm nullum maius boni Imperij inſstrumentum ſsit, quàm tales Amici, neque ſsceptrum, exercitus, theſsauri, ſsed eorum copia regna cuſstodiat, quæ uſsque eò proſsperum ſsucceſsſsum habuiſsſse compertũcompertum eſst, dum apud eorũ Principes vera & pia Conſsilia (quorum gubernaculum lex divina) valuerunt: atque adeò plures, ſsimiles Amicos, ipſsis etiam Regnis prætuliſsſse leguntur. Inter quos Leſscus Albus enituit, cui, teſstante Cromero, cùm Poloniæ Regnum ſsub ea lege deferretur, ut à ſse Gorovicium abdicaret, cuius fidẽfidem gra|

p. [xvii]

tumq́ue obſsequium in multis expertus fuerat, incunctanter reſspondit: Malle ſse Poloniæ Regno, quàm fidiſssimi, prudentiſsſsimiq́ue Gorovicij Conſsilijs montiſsq́ue carere. Sed & illud ad Tvas laudes valdè conducit, quòd non ſsolùm vivis, adeòq́ue præſstantibus conſsiliarijs uti contentus, mortuos quoque ſsæpiſssimè Conſsulis, ita enim libros appellare, & optimos Conſsiliarios cenſsere ſsolebat eximius ille Aragoniæ Regum Alfonſsus, quoniam nihil blandientes, nihil celantes, puram meramq́ue propinant veritatem. Quæ Me ratio movet, & excitat, ut alacrius & confidentius hunc, quem Tvo iuſsſsu, & nomine elaboravi, ſsub Tvo numine, & munimine collocẽ, ſsperans aliquando ſsuturum, ut illum digneris adſspicere; & ſsimul cognoſscere, quàm immenſsum vaſstumq́ue laborem in adeò immenſso, & vaſsto Orbe luſstrando, & illuſstrando ſsubierim, cuius Mihi, ut cum Manilio loquar:

Per varios caſsus Artem experientia fecit,
Exemplo monſstrante viam.

Nulla hucuſsque alicuius humani favoris, vel præmij aurâ recreatus. Quod ſsanè vel ſspontè currentem retardare, vel uberiùs ingenium reſstinguere potuiſsſse, cùm, Tertulliano Auctore, nullum certum opus ſsit mercedis incertæ, & ut Claudianus ait:

— Egregios invitent præmia mores,
Hinc priſscæ redeunt artes, felicibus inde
Ingenijs aperitur iter, deſspectæq́ue Muſsæ
Colla levant.

Sed illud Ciceronis præ oculis habens, qui magnam laudem, & gratam hominibus eſsſse docet, unum hominem elaborare in ea ſscientia, quæ multis ſsit profutura: ut qua poſssim proſsim in hac, in qua Ego (quod præfiſscinè dixerim)

Libera per vacuum poſsui veſstigia Princeps,
Non aliena meo preſssi pede

Et de qua, ut aliquis aliqua, neſscio an ullus alius, tot, tanta, ac talia congerere, & digerere potuiſsſset. Et tot millia Regiarum ſschedularum, & ordinationum adducere, & elucidare, quæ in hoc opere ſsparſsæ, & expenſsæ reperiuntur; quibus inquirendis, |

p. [xviii]

& legendis, non temerè dixerim, vix unius hominis vitãvitam ſsuffeciſsſse videri; cũcum aliàs neget Cicero, ſsi ſsibi duplicaretur ætas, tantum temporis habiturum, quo Lyricos Poëtas legere poſsſset. Inter quas ſsæpè eas me repetere, iterum, atque it erum fateor, quæ Indorum ſsaluti, & conſservationi proſspiciunt, quãvis aliqui res Indicas parum experti, id notare & ſsuccenſsere voluerint. Nam plus ibi ſsemper cautelæ adhibendum eſst, ubi plus damni fraudiſsvè reperitur, & iuxta elegantiſssimũ Senecæ documentum: Nunquam nimis dicitur, quod nunquam ſsatis diſscitur. Illiq́ue demum Scriptores, vel CõſiliarijConſiliarij, ſsi Iſsocrati credimus, Fideles exiſstimandi ſsunt, non quicquid, aut ſsit, aut dicitur laudent; ſsed qui delicta, ubi oportuerit, liberè notent, & accuſsent. Tv interim, Iuvans Pater, tanquam beneficum, & fulgidum ſsydus, Meis conatibus fave, probè dictis benignus adſsiſste, erratis ignoſsce, &

Da veniam ſscriptis, quorum non gloria Nobis
Cauſsa, ſsed officium utilitaſsq́ue fuit.

Da etiam præmium, ſsi libet, Libro, quod ei reſspondere cẽſsueris; cùm, vel Caſssiodoro teſstante: Principalis propoſsiti eſsſse debeat, honeſstos labores palma remunerationis ornare, ut viciſssitudine, qua provecti gaudent, deſsides mordeantur, ſsibiq́ue imputare poſssint, quòd clementiſssimis tẽporibustemporibus, iudicij Principalis præmia non merẽtur. Certè enim, ut cũcum Claudiano rem claudam:

— Nunquam
Fallitur, egregio quiſsquis ſsub Principe credit
Servitium.

Vivatq́ue, & valeat æviternũæviternum, Avgvstissima Maiestas Tva, ut vivere omnes, ac valere poſssimus, & in commune Hiſspanæ Monarchiæ, & totius Eccleſsiæ bonum annet, ac perennet, & continuâ animi, ac corporis ſsalute, & tranquillitate, poſst inquietiora tempora fortunatè feliciterq́ue fruatur.

EXCMO PRINCIPI D.D. GASPARI GVZMANIO COMITI OLIVARIENSI, DVCI SANLVCARENSI, REGIS NOSTRI POTENTISSIMI MAIORI Cvbicvlario, atqve Administro, Et alijs praeterea Titulis, & muneribus pro meritis, sed adhuc infra merita, decorato,

p. [xix]
EXCMO PRINCIPI D.D. GASPARI GVZMANIO COMITI OLIVARIENSI, DVCI SANLVCARENSI, REGIS NOSTRI POTENTISSIMI MAIORI Cvbicvlario, atqve Administro, Et alijs prætereà Titulis, & muneribus pro meritis, ſsed adhuc infra merita, decorato,

D. IOANNES DE SOLORZANO PEREIRA, IN SVPREMO INDIARVM CONSILIO Senator, S. & P.F.E.

EN iterum ad Te (Princeps Excellentiſssime) redeo, & Novo huic mearum lucubrationum fœtui:

Nato protinus, atque humum per ipſsam
Primo murmure dulce vagienti.

Non ſsecus Priori, Tvvm levamen, ac tutamen expoſstulo. Ille, de Indiarum Occidentalium inquiſsitione, acquiſsitione, & retẽtione diſsſseruit: Hic, quomodo acquiſsitæ conſservẽtur, & gubernentur, exactiſssimè tractat, & (quod aiunt) adamuſssim perpendit. Vterque Auguſstiſssimi, Potentiſssimi, & ô utinãutinam Neſstorei Regis Noſstri iuſsſsu, & auctoritate conceptus, & conſspectus, lucem accepit, eidemq́ue, vel hac de cauſsa (ut aliæ deficerent) ſsacrari debuit: ſsed in utroque Te pariter Suſsceptore, & Patrono egeo, quò ſsecuriùs ad Tantæ Maiestatis aras perveniat, & benigniùs recipiatur. Nam cùm Gravis cuiuſsq́ue Viri adprobationem, etiam in minoribus conſsequi, pulchrum ſsit:

p. [xx]

Pagina iudicium Magni ſsubitura veretur
Principis, ut Clario miſsſsa legenda Deo.

Et neſscio, quo pacto illud mihi gratiùs promittere queam, quàm ſsi Te favitorem, & Commendatorem experiar, qui eidem, pro meritis, ita gratus, ita acceptus exiſstis, quique, penè puer, in Salmanticẽſsi Schola ſsolebas: Meas eſsſse aliquid reputare nugas, ut ita,

Sit ſsatis ut placeam, me placuiſsſse prius.

Novis enim iudicium impenditur, favor autem ſsemel placitios exhibetur, & cui initio ratio non fuiſsſset præſstandi beneficij, aliquid ei præſstamus, ob id quia præſstimius. Nullum meritum maius iudicat Caſsſsiodorus, quàm gratiam inveniſsſse Regnatium, & Seneca Magnitudinem ultra non poſsſse ſsurgere, inquit, quando incrementum maius non eſst. Sed Tv, Macte virtutibus Heros, aliud adhuc, in quo hæc augeſscere poſssint, adinvenis, dum Te in ſsublimitate parti honoris inclinas, & in ſsupremo, quem occupas, loco:

Omnia cùm poſssis tanto cùm charus Amico,
TE ſsentit nemo poſsſse nocere tamen;
Nec nocuiſsſse velle, & fortunam habuiſsſse nocendi.

Pulchrum, & magnâ laude dignum ducens, amicitiâ Principis ad benefaciendum uti, & quantum in ea, gratiâ valeas, aliorum honoribus experiri. Quorum ſsæpè ſspem ſsuperas, cupienda prævenis, nota præcurris; ſsupplicantium Fidelis Patronus, accuſsare neſsciens, commendare præſsumens; & interdum (quod in gloriam quoque Tvam cedit) eos ad ſsumma vehens, qui & modica tolerarunt. Ita ut de Te loquutus videatur D. Auguſstinus, dum ait: Ad gloriam popularem non perveniunt, qui Primiſsunt, niſsi quicunque in actionum periculis, & labore verſsantur. Qui in medijs turbis agendo, & ſsuadendo populis præſsunt, non ut præſsint, ſsed ut porſsint. Penè videor Tvarvm laudam latè patentem cãpum ingreſsſsus, & quidem ex ijs non ſsum, quibus omnia Principum virorum honeſsta, atque inhoneſsta laudare mos eſst, quivè in aures eorum fictè, & ſsimulatè quæſstus ſsui gratia inſsuſsurrant, quia horum cauſsas, Ambitionem ſscilicet, & Adulationem, procùl habeo, & parum promtum ad hæc ingenium; idq́ue nulli magis gnarum, quàm Tibi, qui ſsæpiùs libertatem meam, quàm ſservitium expertus es: ſsed cum quidquid excellit iuſstam habere debeat venerationem, & quemadmodum profanatur & vileſscit laus vulgò communicata, ita merentẽ laudare iuſstitia ſsit, iniquus, & ineptus planè videat, ſsi deſsinam ex tali tamq́ue amœno prato,

Hyblam quod ſsapit Atticoſsq́ue flores,
Quod nidos olet alitis ſsuperbæ.

Aliquos decerpere, & incultæ licèt orationis meæ filo connectere,

p. [xxi]

Inſsignemq́ue meo capiti plectere inde coronam,
Vnde prius nulli velarint tempora Muſsæ.

Cùm in Te omnes virtutes veluti in proprio domicilio conquieſcãtconquieſcant, eaſsq́ue novo quodam & mirabili nexu ita coniungas, ut ſsuavi concentu, & amabili decore fulgentes, univerſsis oſstendant, Te ſsi à Magno Rege Noſstro ad munia, quæ eius hærens lateri, adeò laudabiliter exerces, adlectus non fuiſsſses, omnium ſsuffragij hominum, tributim, centuriatimq́ue legendum, qui tantam molem ſsubires, & nutantia Hiſspanæ rei fata ſsuſsciperes, cui ſsit in Deum iuſsta Veneratio, in Religionem Pietes, Fidelitas in Principem, Sanctitas in Moribus, Prudentia in Conſsilijs, in adverſsis commodiſsq́ue rebus conſstans animus, & in audiendis expediendiſsq́ue negotijs ea vis ingenij, & memoriæ aſssiduitas, dexteritas, & attentio, ut quocunque loco natus eſsſses, Fortunam Tibi ipſse facturus viderêris, & ut falli Politicum detegas, qui unius hominis mentem tantæ molis capacem eſsſse nõnon poſsſse, affirmavit, & planè videaris:

Non Tibi, ſsed toti genitum Te credere mundo.

Omnium quippè domus (ut cum Seneca loquar) Tva vigilia defendit, omnium otium Tvvs labor, omnium delicias Tva induſstria, omnium vacationem Tva occupatio: Ita, ut Tibi tantùm ipſse, Te ipſsum eripuiſsſse cenſseri poſssis, ſsiderum modo, quæ irrequieta ſsemper, curſsus ſsuos explicant. Numquam enim Tibi licet, nec ſsubſsiſstere, nec quicquam Tvvm facere, nam veteribus negotijs nova accreſscunt, nec tamen priora peraguntur, tot nexibus, tot quaſsi catenis, maius indies occupationem agmen extenditur: inſstar refectionis exiſstimans mutationem laboris; cùm tot ſsint Tibi diſsponendi libelli, tot legendæ, & decernendæ conſsultationes, tantus rerum ex toto Orbe occurrentium congreſsſsus, totque audienda hominum millia. Quos nulla unquam mora ſsuſspendis, nec cruciabili dilatione fatigas, vel reſsponſsis ambiguis deludis; amans in ſsuggeſstione veritatem, in audiendo patientiam, quam cùm primùm Religioni ſsuæ omnes Magiſstratus debent, quia pars magna iuſstitiæ eſst; & cùm in alijs, vel ianitoribus innoteſscere, pro magno haberetur, Te omnes, qui volunt, ſstatim adeunt, dimittuntur ſstatim, finen q́ue ſsermonis ſsuus cuique pudor, non Tva ſsuperbia facit, tandemq́ue tanti Principis fores negotiantium turba non obſsidet, & omnes iure miramur:

Quod non feſsſsa labat Tibi pondere cervix,
Tot res impoſsitas capiti, quas recto vertice portes;
Omnia namque animo complexus, & omnibus Auctor.

Sed nimirum, vera eſst Salluſstij ſsententia: Vigilando, agendo, & benè cõſulendoconſulendo omnia eveniunt. Quam Tv tibi, velut actionum Tvarvm |

p. [xxii]

Cynoſsuram conſstituti, ad quam ſsemper recto curſsu, in tam procelloſso mari, proram TVÆ navigationis intenderes. Tunc tamen demũdemum benè conſsultum credẽs, cùm in nihilo à Pietatis, & Chriſstianæ Religionis regulis aberrtur. Non ut alij, qui Divinæ legis obliti, quam D. Cyprianus, Conſsiliorum gubernaculum vocat, ad Horatianum illum Atheiſsmum confugiunt:

Curandum eſst ut rem facias, rem,
Si poſssis, rectè, ſsi non quocunque modo rem.

Cùm tamen, vel eodem Horatio monente, diſscere potuiſsſsent, certiùs quidem eſsſse, quòd

Vis Conſsilij expers, mole ruit ſsua,
Vim temperatam Dij quoque provehunt
In maius: ijdem odere vires
Omne nefas animo moventes.

Et ex Livio: Conſsilia callida, & audacia, prima ſspecie læta eſsſse, tractatu dura, & eventu triſstia. Maximè, ubi hæc ad privatam magis ambitionem, aut conſservationem, quàm ad publicam reſspiciunt utilitatem; ubi verum haud dubiè eſst illud eiuſsdem Livij: Privatæres ſsemper effecere, officientq́ue publicis conſsilijs. Nimirum quia (ut Tacitus addit) Peſsſsimum veri affectus, & iudicij venenum, ſsua cuique utilitas, vel avaritia, quæ omnia vænalia habere edocet. Quod in Te, Princeps Optime, tantum abeſst ut videre, vel vereri poſssimus, quòd potius, vel ob hoc ipſsum, quòd Tibi omnia veluti licent, multa Tibi non licere patiaris, quæ hominibus in angulo iacentibus licita eſsſsent; Et (quod nulla non poſsteritas, nulla non mirabitur ætas) omnes ferè orbis terrarum rationes, & divitias adminiſstres, tam abſstinenter, quàm alienas, tam diligenter, quàm Tvas, tam religiosè, quàm publicas, eaq́ue puritate, & integritate emineas, & omni lucri ſstudio, quod corrumpit, & perrumpit omnia, liber exiſstas, ut nulla ſsolicitatione, ullis donis, vel tenuiſssimis xeniolis, levidenſsibuſsq́ue munuſsculis, etiam à coniunctiſsſsimis, devinctiſssimiſsq́ue Tibi perſsonis, affici paſsſsus ſsis. Imò neque ab ipſsa Regis munificentiſssima liberalitate expugnari; ſsæpè in ipſsius gratia, quam tanti facis, mallens periculum pati, quàm ab inſstituto Tibi hac in parte vitæ curſsu, & puritatis zelo deſsciſscere; tunc rerum fortunarumq́ue Tvarvm maius incrementum facere ratus, cùm vel eas, quas hære ditarioi iure, vel alijs iuſstis titulis poſsſsides, in ipſsius famulitium, militumvè ſstipendia, prodigè, ac profusè diſspendis. Quo exemplo illud conſsequutus es, ut cùm Magnificum cenſseri debeat, quòd Te ita ab omni avaritiæ, & aliorum vitiorum ſsorde, reprimas, & revoces, magnificentius adhuc ſsit, quòd Domeſsticos, & Familiares Tvos in eadem diſsciplina contineas. Sciens, |

p. [xxiii]

quòd ſsi ab ea fortè ipſsorum quiſspiam (quod hucuſsque non audivimus) deviaret, ſsimilis ijs iudicari poſsſses, quorum conſsortio, & familiaritate uterêris; & maximè, ut reliquos aliorum ordinum cleſssiumq́ue Miniſstros, & Magiſstratus pudeat errare, quando Tvis cognoſsceris excedendi licentiam non præbere, & unuſsquiſsque ſse intra legum cancellos concludat, dum Tibi charus, & probatus eſsſse cupit, & iocundum eſsſse agnoſscit, ſsi prohiberi, & obſservari publicè videas, quod Tibi ipſsi non permiſseris. Facilis enim recti perſsuaſsor eſst innocens Cẽſsor, ſsub cuius prædicabili converſsatione pudet, mores proba biles nõnon habere: & exceſsſsus tunc ſsunt in formidine, cùm creduntur ijs, qui Dignitatum faſstigia occupant, diſsplicere. Quò fit, ut de Te verè prædicare poſssimus, quod olim alexandro Severo RomanorũRomanorum Imperator Senatum acclamaſsſse, Xiphilinus ſscribit: Omnes rectè faciũtfaciunt omnia, quia TV rectè imperas. Domi enim ac foris, tam in Toga, quàm in Bello, nõnon ſsolùm exemplo, ſsed monitis, omnium velut actionibus adſstas, & quid quiſsque facere debeat, vel debuerit, prudenter ac providẽter inſsinuas & notas, excedenteſsq́ue in officio, vel officium, puniri, ac comprimi curas, in commune totius Reipublicæ bonum, in qua, ſsi quilibet ſsuum gradum non ſservat, officium vè non facit, nihil rectè, nihilq́ue ornatè fieri poteſst, ſsed omnia perturbari, & commiſsceri neceſsſse eſst. Sed neque illud in Te laude vacat, Magnanime Princeps, quòd tot arduis rebus, curis, ac negotijs implicitus, quot, qualiaq́ue nunquam in Hiſspana Monarchia contigiſsſse leguntur, cui penè ruenti, lapſsuræq́ue Tvos humeros obieciſsti, ita de levioribus, imò & de feſstivis, & ludicris (ubi res id expoſstulat) ſsatagis, & de alijs, in quibus Regis Noſstri Auguſstiſssimi (quem non minus amas, quàm colis) graviores curas leniri poſsſse præſsumis, quaſsi ad hæc tantùm ab eodem cooptatus fuiſsſses; neque enim ſsunt tanquam puſssilla contemnenda ea, ſsine qui bus magna conſstare non poſsſsunt, & cùm certum ſsit homines ſsua varietate recreari, quia in continuatione rerum magnum mentibus conſstat eſsſse faſstidium, voluptuoſsa interdum, vel ideò quærere debemus, ut per ipſsa ſseria compleamus. Dandaq́ue eſst (ut inquit Seneca) remißio animus, meliores, acrioreſsq́ue requieti ſsurgent. Cùm pueris Socrates ludere non erubeſscebat, & Cato, vino laxabat animum, curis publicis fatigatum; & Scipio, triumphale illud, & militare corpus movit ad numeros, omneſsq́ue legum conditores feſstos inſstituerunt dies, ut ad hilaritatem homines publicè cogerentur, tanquam neceſsſsarium laboribus interponentes temperamentum. Cæterùm contrahere orationem præſstat, quàm de Tvis laudibus pauca, & minus dignè referre; præſsertim cùm & ipſsæ ſsuâ luce fulgentes, alienis teſstimonijs non egeant, & mihi iuſstiùs quàm Claudiano, verendum equidem ſsit:

p. [xxiv]

— Si carmen in unum
Tantarum ſsperem cumulos advolvere rerum,
Promtius imponam glaciali Pelion Oſsſsæ:
Si partem tacuiſsſse velim, quodcunque relinquam,
Maius erit.

Cæterarumq́ue Tvarvm virtutum prædicationi unica modeſstia reluctetur, quæ facit, ut cum laudanda tam libenter facias, feciſsſse tamen non libenter audias. Sed malui in his, quæ ſsummis veluti labris delibavi, eloquentiam potius, quàm pietatem erga Te officiumq́ue meum deſsiderari, & audaciam quàm malevolentiam reprehendi, à qua neſscio quo pacto liber eſsſse poſssit, qui quæ de Te quotidie audit, & experitur, Te etiam invito, ſsuis ſscriptis non proſsequatur. Cùm Bonos laudare, magis quàm laudatis, laudantibus proſsit, & graviſssimi quique Scriptores nos doceant, omnes qui gloriâ, famâq́ue ducuntur, & eâ maximè digni exiſstunt, aſsſsenſsione, & laude à minoribus etiam profectâ delectari, & non modò veniâ, verùm etiam laude digniſssimos eſsſse, ſsi immortalitatem, quam meruerunt, ſsectentur, victuramq́ue nominis Famam, proſsperamq́ue Memoriam, etiam inſsatiabiliter parare, & prorogare nitantur, Nam contemtu Famæ contemnuntur Virtutes, quæ quidem licèt ijſsdem temporibus optimè æſstimentur, quibus gignuntur, paucis tamen natus videtur, qui populum ætatis ſsuæ cogitat. Multa annorum millia, multa populorum ſsupervenient, ad illa Te reſspicere oportet, illudq́ue pro comperto habere, quod etiam ſsi omnibus, nunc tecum viventibus, ſsilentium, vel modeſstia Tva, vel livor indixerit, venient, qui ſsine offenſsa, qui ſsine gratia iudicent, & Te, debitis laudibus, abſsque ullo adulationis periculo ornent, quæ eas, in adhuc viventibus, & potentibus, ſsuſspectas reddere ſsolet. Gloria enim tantarum rerum, ac Virtutum neſsciet cum morte deficere, ſsemperq́ue relationibus vivet, qui quandoq́ue moritura contemſsit, & nulla non ætas eum extollet, & mirabitur Virum, quem ſsi rerum natura pateretur, adſscribi ſsibi voluiſsſset antiquitas, & qui

Tot alios tantoſsq́ viros, quos obtulit orbis,
Intra conſsilium vincit.

Et quod omnium laudationum veluti ſsu premum faſstigium eſst, per tot annorum curricula, & in tot civilibus, & militaribus ita arduis negotijs expertus, Tanti Regis electione, & approbatione dignũ ſse indeſsinenter oſstendit, Heſsperij huius orbis ſsicut alter

— Cœlifer Atlas
Axem humero torquens, ſstellis ardentibus aptum.

Semper quippè veriſssimum cenſsui illud Alphonſsi Sapientiſsgsimi Regum Aragonię apophthegma, qui Principum animos minimè privati |

p. [xxv]

cuiuſsquam arbitrio Regi dicebat, ſsed Dei veluti nutu, & inſspiratione moveri, in cuius manu illorum ſsunt corda, & quocunque voluerit inclinat ea, cui & Homerus arride, dum eoſsdem Principes ſsub Iovis clypeo, ac patrocinio conſstituit. Non ignoro vulgares aliquos, moroſsos, & ignaros homines reperiri, qui egregia Tva facinora, reſsq́ue præclarè geſstas ſsuo captu metientes (quia, ut hodie mores ſsunt, omnes ſsapiunt, omnes cenſsent) invidè eis, vel ignorãter oblatrent, & ab alijs æqè ignaris, aut improbis, non ſsine ingenti voluptate plaudantur; quoniam obtrectatio, & livor ſsemper pronis auribus accipiuntur, & eos maximè petunt, qui pręcipitibus, ac lubricis Reipublicę culminibus inſsiſstunt, ita ut qui velit ſsuaviter in tali vita, & ſsine calumnia, & invida vivere, perinde faciat, ac qui vult in clariſssimo Sole ſsine umbra verſsari. Vnde magna hæc fortuna, magna ſservitus dici ſsolet, & valdè arduum, eidemq́ue fortunæ ſsubiectum, regendi cuncta onus, à prudentibus viris cenſseri. Sed huiuſsmodi zoilorum malignitas, vel protervia, cui falſsa ſspecies libertatis ineſst, facilè à Te (Conſstantiſssime adverſsus invidiam Comes) dum ſspernitur, ſsternitur, ſsoli veritati, ac puritati Tvarvm actionum innixo, cui, teſste Tullio, magna vis eſst; Quæq́ue contra hominum ingenia, calliditatem, ſsolertiam, contraq́ue fictas omnium inſsidias, facilè ſse per ſse ipſsam defendit. Pauciſsq́ue probatus, ut Attius ait, potius quàm multis eſsſse deſsiderans, certiſssimũ illud effatum agnoſscis

Omnibus in magnis difficile eſst placeas.

Et rectè Dionem & Ælianum docuiſsſse: Res geſstas taxare cuilibet facillimum eſsſse, at res egregias gerere perdifficile, pauciſsq́ue datum, eoſsq́ue qui unũquodque gerunt, & adminiſstrant, non multitudini, ſsed eis tantùm qui rei ſscientiam habeant placere oportere; non enim tam benè cum rebus humanis agitur, ut meliora pluribus placeãtplaceant, argumentũargumentum peſssimi turba eſst. Quod & ipſsum præſsentiens Alexander Magnus, pari animo, cùm obtrectari ſsibi audiſsſset, reſspondit: Regium eſsſse, benè facere, & malè audire. Quod quidam hoc carmine non ineleganter extuliſsſse videtur:

— Sed Regia res eſst
Poſst benè facta pati tetras loligine linguas.

Pergamus porrò, & quæ præcipuè rigidi hi Ariſstarchi notent, vel carpant, leviter perſstringamus; nam rectè D. Ambroſsius, ſsummam inclementiam appellat, non curare ea tueri, ac defendere, quę benè quis, & laudabiliter fecerit, & iuxta conſsilium Nazianzeni, improborum etiam linguis ocurrere oportet, quæ ſsimpliciſssimis quibuſsque calumniam adſstruunt, quorumq́ue probra, ut & bonorum præconia, niſsi eis reſspondeatur, immortalia manere ſsolent. Et ſsunt quidẽquidem, Excellentiſsſsime Comes, qui damna, ærumnas, & vitia præſsentis ſseculi doleant, & |

p. [xxvi]

hæc in Tvvm Caput impingãtimpingant, quaſsi unius invidiâ ab omnibus peccetur, ut in ſsimili Tacitus inquit. Sed hi Cenſsores, vel (ut veriùs dixerim) Sycophantæ, facere fanè mihi videntur intelligendo, ut nihil intelligere videanturm cùm qui ipſse nihil per commiſssionem, aut omiſsſsionem ſsceleris, vel fraudis admittit; ſsed potiùs inter mala tempora bona vota conſservat, pro aliorum exceſssibus, iuxta Divini & humani iuris diſsciplinam, notari non debeat; nec noſstrum tantùm ſsæcuium, verùm & retrocta omnia, ſsimilis querela impetierit, cùm de ſsuo ſscitè ſscribat Plinius Secundus: Quò te vertas, quæ remedia conquiras? ubique vitia remedijs fortiora; & ſscitiùs, & generaliùs Seneca: Hoc maiores noſstri queſsti ſsunt, hoc nos querimur, hoc poſsteri noſstri querentur, everſsos eſsſse mores, regnare nequitiam, in deterius res humanas, & in omne nefas labi. Aſst alij, non minus callidè & calidè, leges ipſsas, alia, quæ cautè, & prudenter ad illa eadem damna, vel vitia temporis, quæ cauſsantur, corrigenda, vel extirpanda, ordinantur, mordentes, interdum quaſsdam, ut ſse veriores, privatiſsq́ue ſsuis utilitatibus parum aptas, ferre non poſsſsunt: alias ſsæpè, quaſsi priſscis moribus, aut inſstitutis adverſsas, accuſsant, & dum corrogandis undiq́ue pecunijs intendunt, ut vænales contemnũtcontemnunt, & quæ lethalem ambitum in Rempublicam, & in diu obſservatam, ſsemperq́ue in Hiſspania deſsideratam, Magiſstratuum, & OfficiorũOfficiorum publicorum electionem, & diſstributionem inducant. Qui tamen æquè reijciendi videntur, cùm ſscire deberent, tantum denuò denuò legibus ſseveritatis addendum eſsſse, quantum flagitia creverunt, nullaſsq́ue unquam ſsatis commodas omnibus latas eſsſse, ſsed id tantùm quæri, an pluribus, & in ſsumma proſsint? vel quod ex iniquo habent, utiliatepublica repenſsetur: Quæ ſsæpè efficit, ut poſssit qui clavum Reipublicæ tenet, in ijs, quæ iuris poſsitivi ſsunt, & ex ipſsius voluntate, & poteſstate dependent, aliquid tantiſsper inflectere, dum eadẽeadem Reſspublica ſse datis morbis, quibus vexatur, reſspirat, aut pacis lenitas ſsopit, quod bellorum calamitas introduxit. Nec enim Sapiens uno ſsemper it gradu, ſsed unâ viâ, nec fe in aliquibus mutat, ſsed potiùs aptat, & ut verbo dicam, non curſsum cundem tenet, ſsed portum. Quod Baldus Noſster alijs verbis expreſssit, inquiens: Aliud eſsſse iuſstum tempore guerræ, quod eſst iniuſstum tempore pacis, quia ſsicut Medicus obſservat tempora, ita & Legislator. Et graviùs, & elegantiùs D. Cyrillus Alexandrinus ita ad Gennadium ſscribens: Diſspenſsaciones rerum nonnunqum cogunt parum quidem à debito quoſsdam foras exire, ut maius aliquid lucrifaciant. Sicut enim ij, qui mare navigant, tempeſstate urgente, naviq́ periclitante, anxiati quædam exonerant, ut cætera ſsalva permaneant; ita & nos, cùm non habemus ſsalvandorum omnium negotiorum penitus certitudinem, deſspicimus ex ijs quædam, ne cunctorum patiamur diſspẽdia. Et ex his pariter frequentibus vulgi rumoribus, aut clamoribus ſsatis |

p. [xxvii]

fieri poteſst, dum varium hoc & caninum, ac ſsubinde famelicum animal, alijs Tvis actionibus, & conſsilijs oblatrat, quòd ſse tot novis tributis, præſstationibus, aut ſsuperindictis gravari præſsentit. Etenim vetuſstiſssima hęc etiam eſst omni tempore, & in toto orbe querela, & his verbis graphicè ab Herodiano notata: Neque enim habendam quiſsquam gratiam putat, quòd rebus ſsuis pro arbitrio utatur, quippè id ſsibi deberi iure autumat: qui verò ſsuis exuitur bonis, nunquam hanc iniuriam obliviſscitur, neque quiſsquam lucrò apponit, quod utilitatem in commune pariat. Quæ enim publicè proſsunt, parũparum cuique curæ ſsunt: ſsin quæ propria cuiuſsque ſsunt, minus ex ſsententia ceciderint, tunc nemo ſsatis ſsecum benignè agi putat. Sed tandem hunc habẽt finem aſssiduæ eiuſsmodi querelę, quod queri pudeat, & vel naſscentes adhuc reprimi debuiſsſsent, ſsi vulgus, quod D. Hieronymo teſste, habet os barbarum, & procax, & in convicia ſsemper armatum, ad ſsuprà dicta reſspiceret, & Pij, ac Generoſsi pectoris Tvi arcana cognoſsceret, qui nihil dolentiùs quàm tributorum erogationes conſsulis, vel exequi iubes, & pacem, ac populi hilaritatem, & ſsublevationem præ omnibus cupiẽs, Scenæ Te tragici huius, & erumnoſsi tẽporistemporis dũtaxat accommodas, & inſstar periti Chirurgi, exulceroſsæ Monarchiæ membris aliquid uri, ac ſsecari pateris, ne totum ipſsius corpus intereat. Satius ducens, præſsentia damna contemnere. quàm perpetua cõmoda non habere, & felices, ac glorioſsas, quibus quotidie Dei ac Tvo beneficio potimur, victorias, non adipiſsci. Quas cùm ipſse Populus excipit, lætabundus in gaudio compenſsat, quod anteà cum labore gemens expendetat, & tandem docetur, neque ſstipendia ſsine tributis haberi poſsſse; certumq́ue eſsſse, nullam auri vim ſsufficere Principi, cui nõnon unus (ut olim Craſsſsus dicebat) ſsit alendus exercitus, ſsed tot ſsimul ac tales, tam terrâ quàm mari, in a deò varijs, & diſstantibus locis, tot ſsimul etiã ac tantis Hiſspanæ gloriæ hoſstibus, vel æmulis reſsiſstentes. Supereſst ut alijs reſspondeamus, quorum ſsępè æſstimatio non rerum merita, ſsed fortunæ ſspectat eventum, eâq́ue tantùm iudicat eſsſse proviſsa, quæ felicitas commendavit. Nam hoc de laudibus Tvis, Prudentiſssime, & Providentiſssime Princeps, nihil detrahere poteſst, in quo propè eſst, ut eminentiùs cenſseatur, quòd probaverunt Te adverſsa Conſstantem, quàm ſsi celarent Secunda Felicem. Nam apud ſsanos & prudẽtes Viros, quorum tantùm (ut ſsuprà dixi) cenſsuram vereri oportet, omnibus in rebus conatus in laude, effectus in caſsu eſst, quia ſsæpè prava magis, quàm bona conſsilia proſsperè eveniunt, dum fortuna pleraſsque res ex libidine ſsua agitat. Atque adeò Suetonio Paulino, apud Titum Liviũ: Cauta potius cum ratione, quàm proſspera ex caſsu placebant, ſsatis citò incipi victoriam ratus, ubi proviſsum fuerit ne vinceretur. Et Mæcenas, non eos lau|

p. [xxviii]

dabat Auguſst, quorum dictis reſspondiſsſset eventus, ſsed qui rectam probamq́ue ſsententiam dixiſsſsent, oportere inquiens, mentem eorum conſsiderare, non aberrationem punire. Nam & Medicus ſsanitatem ægri petit, ſsi tamen aut valetudinis vi, aut intemperantiâ ægri, aliovè quo caſsu, ſsumma non contigit, dum ipſse omnia ſsecundum rationem fecerit, medicinæ fine non excidit. Et cùm rerum humanarum conditio non permittat, ut in adeò potenti, ac patenti Monarchia, tot undique procellis vexata, omnia ſsemper ex voto, vel conſsilio reſpondeãtreſpondeant, ſsolicitumq́ue aliquid, & triſste, lætis & iocundis non miſsceatur, tota Prudentis Gubernatoris virtus & induſstria, iuxta dogma Platonis, in eo conſsiſstit, ut inter iniquos fortunæ iactus, meliores ſsperet, atque diſsponat, & tempori cedens, ad id quod acciderit, ſsua Conſsilia aptet, quæ interdum (docente Seneca) ſsub die naſsci debent, & hoc quoque tardum eſst, atque oportet, ut ſsub manu, quod aiunt, naſscantur. Multum quippè ſsæpè intermiſsſsus dies unus, aut alter momenti ad ſsalutem attulit, & proſsperos caſsus præbuit, quos nullis conſsilijs homines conſsequi potuiſsſsent. Quæ, Terentius etiam ſsenſsit, dum dixit:

In vita hominis, quaſsi cùm ludas teſsſseris,
Si illud, quod eſst maximè opus, iactu non cadit,
Illud quod cecidit fortè, id arte ut corrigas.

Tantumq́ue abeſst, ut hoc vitio verti Gubernatoribus poſssit, quod tunc potius magis eorum virtus elucet, & maiori laude, ac commendatione digni creduntur:

Scilicet adverſsis probitas exercita rebus
Triſsti materiam tempore laudis habet.

Ceſsſsat enim nautarum in tranquillitate peritia, & ut Plinij Secundi verbis utar: Illa ſsunt maximè mir abilia, quæ maximè inſsperata, maximè periculoſsa, vel grandi ſsunt ſsubiecta diſscrimini. Ideò nequaquam par Gubernatoris eſst virtus, cum placido, & cum turbato mari vehitur: tunc admirante nullo, illaudatus, & inglorius ſsubit portum; at cùm ſstrident funes, curvatur arbor, gubernacula gemunt, tunc ille clarus, & Dijs maris proximus. Talem Te quotidie experimur, Comes Excellentiſssime, talemq́ue Te fateri, & prædicare omnes debent:

Queis meliore luto finxit præcordia Titan.

Namut aliud agens Zeno Imperator edixit: Qui ſsuis Conſsilijs, ſsuiſsq́ue laboribus pro toto Orbe terrarum diu noctu́noctuque laborant, quare non habeant dignã ſsua prærogativa Fortunam? Sed ijs maximè hoc curæ eſsſse debet, qui ſstudijs, & libris ſscribendis, atque excudendis operam damus, quorum præcipuum munus Tacitus retur, ne virtutes ſsileantur, utq́ue è contrario pravis dictis factiſsq́ue ex poſsteritate, & infamia metus ſsit. Præſsertim cùm Tv eadem ſstudia penè extincta refoveas, & ſsæpè, inter |

p. [xxix]

alias huius temporis ærumnas dolere ſsoleas, legum harmoniãharmoniam, & ſsuavẽ Muſsarum concentum ob armorum ſstrepitum ita gratè & iocundè ac oportebat, non exaudiri, illud paſssim Leonis Imperatoris ingeminãs: Vtinam meis temporibus eveniret, ſstipendia Militum in Doctores artiũartium abſsumi. Doctus nimirum cũcum Vegetio, unius ætatis eſsſse, quæ fortiter fiunt, quæ verò pro utilitate publica ſscribuntur, æterna manere. Quod Me ſsperare iubet, gratiorem Tibi laborem futurum, quem in hoc Libro ſscribendo conſsumſsi, quo neſscio an alius, in ea arte, quam profiteor, vel ad utilitatem fructuoſsior, vel ad dignitatẽ amplior, vel ad Novi-Orbis notitiãnotitiam, & gubernationẽ pulchrior, vel ad totius Hiſspani Imperij, imò & omnium gentium uſsum, ac praxim, illuſstrior, excogitari potuerit. Semper quippè valdè laudare ſsoles, quod in rebus honeſstis, & cogitatione dignis ſstudij, opere & curæ collocari, & impendi vides, & eos, cum Platone, Beatos putarę, quibus datum eſst, aut facere ſscribenda, aut ſscribere legenda. Inter quos Me, ſsaltem ob votũvotum, numerari poſsſse confido, cùm, ut Tv ipſse optimè noſsti, ſsemper mihi fuerit gaudiũgaudium, & ſsolatium, & aliorum laborum levamentum in litteris, à quibus, poſst Deum, verãveram animi quietem deſsumo, quæq́ue præſstant, ut adverſsa magis intelligam, ſsed ſsapientiùs feram. Vnde quidquid à Republica, & iniuncto mihi munere vacui temporis habeo, nunquam perire ſsino, & his & alijs libris (fortè non minus utilibus) quos præ manibus habeo, Me totum addico, Magni Vatis cum Senceca effatum illud vetus plurimi faciens: Otium ſsine litteris mors eſst, & vivi hominis ſsepultura: & exiſstimans, multò eſsſse præclariùs, publicè prodeſsſse, & poſsteritati conſsulere, quàm Me ignaviæ dare, ludicris, aut privatis actionibus, vel, auctionibus, tempus & vitam conſsumere. Quod equidem candidè, ut & factum, ita & dictum, & acceptum velim, quamvis,

Candor in hoc Seculo res inter mortua penè.

Omnes quippe probi, & litterati ſsciunt, quàm liberi eſsſse ſoleãtſoleant ab his curis, & præſsertim ab avaritia, & augendæ rei familiaris ſstudio, qui alijs veris ſstudijs, & librorum lectioni, & ſscriptioni impenſsum operam navant. Non enim fruſstrà dixit Horatius:

— At hæc animos ærugo, & cura peculi,
Cùm ſsemel imbuerit: ſsperamus carmina fingi
Poſsſse linenda cedro, & lævi ſservanda cupreſsſso?

Vnde fortè omnium Seculorum bonis ingenijs, & Scriptoribus Mẽdicitas comes, iam olim & toties à pleriſsque eorum non illepidè deplorata. Nam de Statio venuſstiſssimo Poëta, cuius eſst illud: Vilis bonos ſstudijs, bonâ fide, & ſseriò commemorat Iuvenalis:

Eſsurit intactam Paridi niſsi vendat Agavem.

Et de ſse, & alijs ſscribens Martialis, affirmat, quòd

p. [xxx]

Præter aquas Helicon, & ſserta, lyraſ́lyraſque Deorum
Nil habet, & magnum ſsemper inane Sophos.

Et Calpurnius: Certè mea Carmina nemo
Præterquàm ſscopulis ventoſsa remur murat Echo.

Cùm tamen interim alij malè feriati, & ambitiosè ſsuis tantùm lucris, & augmentis intenti, omnibus inhient, omnibuſsq́ue, & plerumque inverecundis, & non concedendis petitionibus, potiantur, ut aliàs Imperatores Gratianus, Valẽtinianus, & Theodoſsius ſscribũt. Vſsque adeò recta ingenia debilitat verecundia, perverſsa confirmat audacia:

Illic æra ſsonant: at circum pulpita noſstra,
Et ſsteriles cathedras, baſsia ſsola crepant.

Quibus certè ſsi aliquando, vel renitens, invideo, non pro Me, ſsed pro octo quos habeo liberis, pecco, & his Caſssiodori verbis excuſso: Nutriuntur à parvulis, ipſsis laboratur, ipſsis divitiæ conquiruntur: & cùm ſsibi unuſsquiſsque credat abundare, quod poſssidet, cùm à patribus adhuc quæritur, pro altera potius ætate peccatur. Sed hos Meq́ue ipſsum Tvæ fidei, cliẽtelæ gratiæq́ue committo, Beneficentiſssime Priceps, de qua iam diu Mihi in alijs rebus experta, tantum me fidere agnoſsce, ut etſsi non inveniãinveniam, quæ poſscam, quæſsiturus Mihi videaris ipſse quæ tribuas, ſsequutus Ludovici XI. Galliarum Regis ememplum, qui dicere ſsolebat: Se hoc ingenio eſsſse, ut plus amaret eos, qui ob beneficentiam ſsibi deberent, quàm alios, quibus ſse debere putaret. Et Catonianæ ſsententiæ memor, qua honoris ſstudium auferri monuit, quoties virtus præmijs viduatur, quia ea vulgò talis non creditur, cui honos & emolumentum non ancillantur. Magnaq́ue (ut Xenophon addit) imminet bonis deſsperatio, cum ab ignavis ſse præmijs diſscretos non aſspiciunt, & quiſse periculis, at que laboribus obijciunt, cùm ſsubterfugientibus pari ratione haberi. Quod & ipſsum meliùs adhuc, vel certè cõpendioſsiùs Horatius etiam docuit, dum cecinit:

Aut virtus nomen inane eſst,
Aut decus, & pretium rectè poſscit experiens Vir.

Niſsi quis fortè ſsola gloriæ cogitatione ducatur, quæ ex Ingenij monumentis, alijſsvè præclarè geſstis in hominum memoria æternùm victuris, comparatur, ad quam reſspiciens idem Poëta inquit:

Non omnis moriar, multaq́ue pars mei
Vitabit Libitinam.

Et alter: Muſsis intermina vita
Permanet, & memori laus ſsemper pullulat ævo.

Quam Tibi, Princeps Excellentiſssime, Devs Opt. Max. talem concedere velit, & vota Tva ſsecundet, ut noſstra fœcundet, &c.

Foreword

p. [xxxi]

Quamvis Phidiaca cœlèris imagine, Surget Ectypus: Archetypus sed liber unus erit. Emicat hîc facies: at firma Volumine morum, Et Vera ingenij stantmonumenta tui.

D. Hieronym. ad Marcel. Scriptorum libri, ingeniorum effigies, et vera, et æterna monumenta sunt.

p. [xxxii]

LVDOVICI TRIBALDI A TOLETO REGII RERVM INDICARVM CHROnographi ervditissimi, IN LAVDEM LIBRI ET AVCTORIS,

p. [xxxiii]
LVDOVICI TRIBALDI A TOLETO REGII RERVM INDICARVM CHROnographi ervditissimi, IN LAVDEM LIBRI ET AVCTORIS,

CARMEN HEROICVM.

QVO iure Occiduos Hiſspanus regnet in Indos,
Legitimi Antiſstes iuris lumenque, ſsecundo
Hoc quoque, ceu primo, præſstante volumine monſstrat.
Nam velut ignivomo iubar ardens fundit ab ore.
Sol Hyperionius radijs armatus acutis,
Illuſstratq́ue ſsolum: ſsic lucem mentibus addit,
Diſscuſsſsa legum caligine, fulgidus ardor,
Nempè SOLORZANI Ingenij, ſsie lampade clara
Illata, victæ actutùm ceſsſsere tenebræ.
Sol etenim radians cognomen Gentis avitæ eſst:
Grand SOLORZANÆ; cuius cognominis hæres
Hìc cluit, Heſsperij nova lux, Indiq́ue Senatus.
Ortygia quondam Sol ortus in Inſsula, Apollo
Veridicus fertur, Doctus, Iuriſsq́ue Peritus,
Facundus, nitidus, culti quoque Carminis Auctor.
Noſster & hic pariter cognomina tanta tuetur.
Sed pars corrupta eſst vocis, nam labilis ætas
Protulit ORZANVM mendosè pro Ortygiano.
Quippe SOLORZANVS prius Ortygianus erat Sol.
Nocturnas patulo qui pellit ab Orbe tenebras.
Nec ſsic flammiferi radiato lumine Olympi
Omnia complentur, medio cum Phœbus in axe eſst,
Purus, & à nullis nebulis obductus opacis:
Luce micant noſstris ut iura faventia rebus,
Quæ tribus hic fulcit validis, ſsolidiſsq́ue Columnis;
Iuris item triplicis noſstri ter Maximus Atlas
Scilicet aut maior veteri, vel non minor Orbis,
Invidia nobis penitus graſsſsante, periſsſset,
Nifor et hic noſstris tantus Patronus in Oris,

p. [xxxiv]

Iuris, & hoc tantus modò propugnator in ævo.
Tanta igitur tellus, tanto ſsub iudice noſstra eſst,
Quam ius, quam ratio nobis modò vindicat omnis.
At ſsibi ne Soli tantum tribuiſsſse putetur,
Teſstibus hoc firmat legum, iuriſsq́ue peritis,
Hoc quoque Doctorum cenſsent monumenta virorum.
Fatidico hæc eadem teſstantur carmine Vates.
Innuit his myſstes, connivet & ipſse profanus.
Convenit externis cum noſstris; cuncta Beatum
Eloquium decorat, documentaq́ue maxima rerum.
Euge Pater Vatum, Themidis vittate Sacerdos,
Sarta & tecta ſsimul cuius delubra tueris.
Hiſstoriæ columen, vindex veri, arbiter Orbis
Incorruptè Novi: cuius ſsublime Tribunal
Inſscendis quoties, toties comitatur euntem,
Iuſstitiæ inculpata cohors, pietaſsq́ue fideſsq́ue.
Scilicet haud litis tetricæ, ſsed pacis amantem.
Te decus egregium ſsemper firmumq́ue bonorum
Præſsidium ſsequitur; Te noſstræ gentis alumni
Cantantes ſsublime ferent ad cærula cœli,
Vindiciaſsq́ue ſsuas prorſsus celebravit uterque
Orbis, & inferior ſsæclis labentibus ætas,
Cuncta ſsit ut meritò per ſsæcla PEREIRA perennis.
Magna igitur debẽtdebent Tibi, Magne SOLORZANE, Iberi
Præmia, perſsolvent meritis maioribus omnes.
Hos inter plures cuperem Tibi dicere laudes,
Si foret ingenum Mihi, quod Tibi contigit uni.
Hoc tamen optare, ut ſstultum, ſsic prorſsus inane eſst.
Quod minus ergo Meis tanta ad molimina laudum
Pondus adeſst numeris, pergam ſsuadente Minerva
Inſsuper abilibus præſstare ſsilentia rebus,
Nemo ſsecet parva ſsanus vaſsta æquora cymba.

DON FERDINANDI DE SOLORZANO Pereira & Paniagua, Auctoris filij natu maioris, ex Equestri Militia D. Iacobi Equitis, & Regis nostri Potetissimi Paedagogiani Aulici, quem Latine Puerum, Graece παῖς, Gallice, & Hispane Paje vocamus.

p. [xxxv]
DON FERDINANDI DE SOLORZANO Pereira & Paniagua, Auctoris filij natu maioris, ex Equeſstri Militia D. Iacobi Equitis, & Regis noſstri Potẽtiſssimi Pædagogiani Aulici, quem Latinè Puerum, Græcè παῖς, Gallicè, & Hiſspanè Paje vocamus.

Carmen Elegiacvm.

VOX Geniti, ut Patris vox eſst (ſsententia iure Fixa manet) patrios dum tenet ille Lares.
Eſsto; ſsed ideircò, Genitor venerande, canenda Suſspecta in Genito laus nequit eſsſse Tuo.
Scilicet in gemino Te Fama Intermina Mundo Et linguâ, & pennis celſsa per aſstra vehit.
Quodq́ue ſsub unanimi celebratur voce, proinde Deſsinit erratum, pergit & eſsſse ratum.
Spargere ſsi tenebras malè ſsuada ſsilentia tentent, Pluma quidem doctis Te feret Orbe Libris.
A Te Cæſsareum didicit Salmantica quondam, Ius quoque Pontificum debuit illa Tibi:
Qui ferus enſse Patrem nihil obtruncare timebat, Codicis ecce Tui verba cruenta timet.
Qualis ab obſscuro Soligneus æthere noctem; Legibus exturbas Indico in Orbe Chaos.
Et documenta refers, queis hac regione paranda, Iura patere facis Principis æqua Tui.
Hoc novo, & in lucem veniente volumine, pandis, Indica ſsub frænum quomodo Regna vocat.
Quidquid habet partum bello, & virtute Philippvs, Id firmas calamo tempus in omne Tuo.
Tu mores, muros expugnent Arma, Duceſsq́ue, Indica rura alij, Tu Indica iura dabis.
Ira ferox illic: Pax hîc propugnat, & hoſstem Maiorem vincis: fortior ergo Togâ es.
Vivida primus Ego Genitoris naſscor Imago, Quam negat eſsſse parem, nil, niſsi quod ſsit idem.
Vltimus Authoris mentem Liber extrahit altam, Menititur corpus Vos animo eſsſse duos.
Vis tamen è Libris, quàm è Natis antè referri Fortè quod hi mores ingeniumque notent.
Hinc Mihi ſsortitus ſsi detur, & optio. Liber Protinus eſsſse ſsinam, dum Liber eſsſse queam.

ALIVD DON GABRIELIS DE SOLORZANO PANIAGVA ET TREIO, Avctoris Filii secvndogeniti, In Salmanticensi Academia utriusque Iuris studiosi.

p. [xxxvi]
ALIVD DON GABRIELIS DE SOLORZANO PANIAGVA ET TREIO, Avctoris Filii secvndogeniti, In Salmanticenſsi Academia utriuſsque Iuris ſstudioſsi.

MONTE ſsub umbrifero proiectus Hyantius Heros Impulit argutam voce canente lyram.
Ecce ſsilent venti, lapides volvuntur in urbem Sponte, peregrinis ſstat quoque Lympha modis.
Brachia collectis flexere volucribus orni, Siſstit & ad numeros Tigris, & Vrſsagradum.
Ipſse tenes populos gemini, PATER inclite, Mundi, Quos Tagus auriferis, ditat & Indus aquis.
Fertur Apollineis Salmantica docta Palæſstris, Iuris ad inſsuetas fixa ſstetiſsſse vias.
Peruvij conſstat tenuiſsſse ſsilentia gentes, Dixeris Occiduis cum pia iura plagis.
Decolor anfractus habitaverat India, noctem Senſserat; experta eſst, Te veniente, diem;
Quot ſsibi vulgato peperere volumine plauſsus Aula; ſsed & Proceres Magne PHILIPPE Tui?
Magnautique Amphion, ſsed Tu maiora patraſsti, O PATER, ipſse homines attrahis, ille feras.
Quodcunque eſst Sophiæ, quodcunque eſst artis ubique, Ingenij, aut Genij quidquid ubique viget;
Omne Tuis, Genitor, reor inſsediſsſse libellis; Non ſsapio, aut ætas, ſsi ſsapit, iſsta leget,
Plura recenſserem, inopem, ſsed copia natum Ipſsa facit, nullo carmine laudis eges.
Hoc Tibi doctrinæ monumentum, & pignus amoris, Sic parvo grates munere penſsat Amor.
Vive memor Nati, duretq́ue Pelargia Tecum, Sit Mihi cura Tui, ſsit Tibi cura Mei.

IN EIVSDEM LIBRI, ET AVCTORIS LAVDEM ELEGIA Licent. D. Petri de Llarena Braeamontij S. Inquisitionis Llerenesis Fiscalis dignissimi.

p. [xxxvii]
IN EIVSDEM LIBRI, ET AVCTORIS LAVDEM ELEGIA Licent. D. Petri de Llarena Braeamontij S. Inquiſsitionis Llereneſsis Fiſscalis digniſssimi.

Regivs æthereis lapſsus Iovis ales ab oris, Dum vacant, & reduci tendit in aſstra gyro:
Digna Iovi referam quænam modò munera dixit, Et manſsura animi pignora gratamei?
Aſstra micant, Phœbiq́ue ſsoror micat aurea cœlo, Phœbus inexhauſsta nubila luce fugat.
Deliciæ, fauſstiq́ue dies, non tempora, non nox; Munus utrumque Iovis, munus utrumque Deæ.
Mella feram ſsudata crocis, ſsudata marino Rore, & pæſstanis eruta mella roſsis.
Fortunata dies, qua Te, Solorzanvs, Auctor, O rerum, tanto munere ditat apis!
Diſsce, Parens, hominum ſsævos lenire labores, Blandaq́ue frænato condere iura Polo.
Grandia magnanimi viden Indica regna Philippi, Mellitum Avstriaci læta ſsubire iugum?
Heû qualis pietas! talem decet eſsſse parentem. Quantus amor! victos in ſsua vota trahit.
Quantum auri, argentiq́ue ferax vomit India, partu Fœlix, Heſsperij fundit in arva Ducis.
Hinc cenſsus, placidiq́ue tument patrimonia Regis, Nec populi incaſsſsum flava metalla liquant.
Thuris inabſsumpto redolent altaria fumo: Thura venenatis inſsidioſsa Dijs.
Ara calet, Styx atra pavet, delubra renident, Sacra cluunt, ſsummo ritè peracta Deo.
Seligit Avstriacvs lecto pius ordine Myſstas, Facundoſsq́ue ſsacris præficit ille choris.
Clamoſsi ſsinuſsa, fori placabilis undis, Temperat arbitrio iurgia dira, Themis.

p. [xxxviii]

Pax animo, ſsincera quies, & cura domorum, Læta Perunanis expatiantur agris.
Exulat irarum fluctus, timor omnis abactus, Fertilis irriguo terra virore nitet.
Prætulit infauſstis pacem Solorzanvs almam Litibus,inq́ue foro prætulit arte modum
Vindice nec lætus Peruani iuris, & æqui, Scriptoris fauſsto munere ſsolus ovat.
Hîc Myſstæ, hîc delubra pijs prælata trophœis, Iuraq́ue vix trutinâ diſsſsociata, cluunt.
Cura Patrum, tetriciq́ue adigit cenſsura Senatus, Legibus invicti regna ſsubeſsſse Ducis.
Ante Iovem flexo ſsic poplite ſsignifer ales, Talia Dictæo rettuli ille Deo.
Tum Pater Auguſsto flaventia tempora nutu Movit, & hos placido fudit ab ore ſsonos.
Ter fauſsto viſsure diem liber augure, prodi, Terq́ue Tibi æternum luce refunde diem.
Indica non aliter perſstabunt regna Philippo, Docte Pereira, Tuis ni tueare modis.

DOCTORIS ALFONSI SANCTII IN INCLYTA COMPLVTENSI ACADEMIA Exoticarum linguarum professoris,

p. [xxxix]
DOCTORIS ALFONSI SANCTII IN INCLYTA COMPLVTENSI ACADEMIA Exoticarum linguarum profeſsſsoris,

EPIGRAMMA.

TEmpora diſspenſsat Sol, Tu Solorzanus Indis Diſspenſsas leges; luſstrat uterque Polum.
Ambo diſspenſsant, Sol, & Solorzanus, Orbem Ille movens librat, librat & iſste monens.

Foreword

ALITER ALIVD EIVSDEM DOCTORIS.

SOle ſsub ardenti das Indis iura remotis, Sol rectus noment Torrida Zona dedit.
Ex Graio & Lationomen Solorthane miſsces, Æquat Sol rectus nocte dieq́ue viam.
Barbara ſsic legi ſsupponis colla ſsuperba. Ergo Sol motu, Tu quoque lege Regis.

DOCT. D. PETRILVDOVICI SALAZARII, electi Auditoris Regiae Cancellariae Insulae Hispaniolae, sive Sancti-Dominici.

DOCT. D. PETRILVDOVICI SALAZARII, electi Auditoris Regiæ Cancellariæ Inſsulæ Hiſspaniolæ, ſsive Sancti-Dominici.

alivd ad idem epigramma.

SOLA duos felix ſsortitur America Soles, Vnum communem, qui vehit axe diem.
Nocte dieq́ue micat ſscriptis SOLORZANVS alter. Ille fugit tenebras, is fugat ingenio,
Sole igitur maius ſsolus SOLORZANVS, ille, Qui novus eſsſse Novi noſscitur Orbis Atlas.
Luſstrat Emiſspherium noſstrum, mox currit ad Indos Phœbus, ſsic toto ſspargit in Orbe iubar,
Luſstrat utrumque docẽs melius SOLORZANVS axem, Nam caret occaſsu, fulget & ipſse diu.

Foreword

p. [xl]
ALIVD D. IOANNIS DE MATIENZO ET DEZA, V.C.

Præferat eximios Orbi, Vir Magne, labores Grata Tuos gazis Indica terra ſsuis.
Divitias quærunt alij, Tu iuris & æqui Doctrinâ illuſstris, ditior inde redis.
Ergo quique novum penetrare optaverit Orbem, Diſsciplinarum pergat adire Tuum.
Cui radians, illum miroq́ue regimine luſstrans, Sol ades, & ſsemper lux eris ipſse. Vale.

D.D. FERNANDI LVDOVICI DE VERA, Vice-Comitis de Sierra-Brava, in eiusdem Libri, & Auctoris laudem

D.D. FERNANDI LVDOVICI DE VERA, Vice-Comitis de Sierra-Brava, in eiuſsdem Libri, & Auctoris laudem

Epigramma.

A Quo clara micans depromit lumina Titan, Ad quod ſstammivomos æquore mergit equos,
Pergat, & extremam properet contingere metam; Atque iterum emenſsum, retrò recurrat iter:
Non tamen Antipodas ſsolitos deſscendat ad Indos; Illic alter enim maior Apollo micat.
Dum regit Indorum præſsens SOLORZANVS Orbem, Iuraq́ue dum populis dat ſsacroſsancta novis.
Dumq́ue Novum linquens. Hiſspanum illuminat Orbem, Et ſspargit Sophiæ luce micante iubar.
Clarus inoffenſso procedat lumine Titan, Et ne ſsit geminus, pergat ad Antipodas;
Hìc ubilata patent florentia Regna PHILIPPI MAGNI, quo maior nullus in Orbe fuit.
Solſsat erit Sophæ SOLORZANVS omnia luſstrans, Eſstq́ue ſsupervacuum lumen Apollineum.

D. IOANNIS BEIARANO CARVAIAL, in Svpremis Consiliis Advocati, Ad eundem Librum, & Auctorem,

p. [xli]
D. IOANNIS BEIARANO CARVAIAL, in Svpremis Consiliis Advocati, Ad eundem Librum, & Auctorem,

EPIGRAMMA.

Gloria Colombi, Corteſsij gloria, ſsummâ Felicitate, ſsilet, dum Tua iura legunt.
Ignotum licèt traxit uterque triumphum, Protulit in terras Imperiumq́ue novas;
Aſst maiora petis, quæſsitum viribus Orbem, Et novitate regis, & comitate pacas.
Cedant Arma Togis, Toga cùm una Ioannis, Quidquid & arma premunt, ipſsius ore regit.

D. HYACINTHI DE QVESADA ET FIGVEROA, Ex equestri Militia D. Iacobi,

D. HYACINTHI DE QVESADA ET FIGVEROA, Ex equeſstri Militia D. Iacobi,

EPIGRAMMA.

INDICA Regnalevidas, Magne SOLORZANE, penna Deſscribis varias Scriptor, & Auctor opes.
De pelago, & fluvijs, de campis, de ubere rerum Copia, & argenti munere dives agis:
Congeris hinc ſservos, veſstes, & paſscua, ſsilvas, Gemmarum pretium, ruſstica dona, dapes
Regales reditus, portoria, vina, ſsalinas, Iura, notas, leges, tum monumenta, Fidem
Omnia divino tractas ſsub acumine, vitam Omnibus inſspirans, penè ſsepulta creas.
Omnibus ingenij paris alto lumine lucem, Et pariter calamo ſstantq́ue vigentq́ Tuo.
Numinis, ò ſsimilem divino munere dextram, Quæ creat ille novas, quæ beat ille beas.

D.D. PETRI FERNANDI DE BAEZA, a Consilijs Regis Nostri Potentissimi, Supremaeq; eius Curiae, & Sacrorum nemorum, saltuumque Quaestoris, AD EVNDEM LIBRVM, ET AVCTOREM, HORATIANVM CARMEN.

p. [xlii]
D.D. PETRI FERNANDI DE BAEZA, à Conſsilijs Regis Noſstri Potentiſsſsimi, Supremæq́; eius Curiæ, & Sacrorum nemorum, ſsaltuumq́ue Quæſstoris, AD EVNDEM LIBRVM, ET AVCTOREM, HORATIANVM CARMEN.

NON ſsceptra Regum, non diademata,
Non ſsplendor Orbis, factavè Fortium,
Secura temporis refulgent,
Nobilibus decorata ſsignis.

Quos alta Martis bellica gloria,
Iovi Supremo fecerat æmulos,
Præmente Fortuna maligna,
Præcipiti cecidere lapſsu.

Vbi ſsuperbum gloria Cæſsarum?
Et alta Romæ mœnia Romuli?
Ruere penitus iam trophœa,
Inſstabili ferienti telo.

Tu ſsola virtus, Tu ſsine termino,
vitam perennas, funeris inſscia,
Mortiſsq́ue contemptrix triumphas,
Deſspiciens cineres ſsepoulchri.

Non Te caducis terracoërcuit,
Non lata fuſsis æquora finibus,
Tuſsedibus cœli locata,
Sideribus redimitafulges.

O ſsæpè fœlix, quem Tua dextera,
Licèt ſsis ortus ſsanguine nobili,
Inſsignibus terrærelictis,
Ingenij decorat trophœis.

Olim, quod armis vicerat Heſsperus,
Quem victor Indum ſsub iuga miſserat,
Huc mille perpeſsus labores,
Occidui domitor profundi.

p. [xliii]

Tu, maior armis, docte SOLORZANE,
Tu iura ſservas, menteq́ue fervida,
Victoribus donas Iberis
Imperium gladio ſsubactum,

Veſsana triſstis vox ſsonet invidi,
Negetq́ue Noſstri iura ſseverior
Mavortis, æſstuet ſsubimis
Viſsceribus ſsanie tumenti.

Evincet hoſstes Te duce veritas,
Novæq́ue flammæ conſscia lumtnis
Altè coruſscat, Tuoq́ue victrix
Ingenio, radiata fulget.

Tonantis ales qualiter aëris
Tractus fugaci per volat impetu,
Regina nubum triumphat,
Nobilibus relevata pennis.

Ergo perenni nomine ſsæcula
Vinces, & alti conſscius ætheris,
Premes comas lauro virenti,
Perpetuò meritis ſsuperſstes.

Fortuna nutet, nutet & arida
Tellus, & humor fluctibus æquoris,
Vives perennis, aſstra quamvis
Deſstituat radioſsa flamma.

DOCT. D. FRANCISCI DE ALARCON CORONADO, MEXICANI IN REGIA INSVLAE HISPANIOLAE, sive SANCTI-DOMINICI Cancellaria Regij Fisci Patroni Dissertissimi.

p. [xliv]
DOCT. D. FRANCISCI DE ALARCON CORONADO, MEXICANI IN REGIA INSVLÆ HISPANIOLÆ, sive SANCTI-DOMINICI Cancellaria Regij Fisci Patroni Dissertissimi.

IN LAVDEM AVCTORIS EPIGRAMMA LATINO-HISPANICVM, Vvlgò

SONETO,

Qvando illuſstrabas Aulas Salmantinas,
Delicias de Minerva generoſsas,
Iuridicas lectiones Portentoſsas
Dictabas, Concluſsiones peregrinas.

Patrocinando ſsolidas Doctrinas,
Manifeſstando Ingenio, ſsi glorioſsas
Palmas de Athleta invicto, tam famoſsas,
Quanto excellentes, Delphicas, divinas.

Vltimamente, das conſstitutiones
Indicas, doctas, claras, imitando
Graves Lycurgos, Principes facundos,

Tantas remotas, Barbaras nations
Feroces, grandes animos domando,
De Philippo conſservas ambos Mundos.

IDEM PRO AVCTORE LAVDANDO, LITTERARVM AMBAGIBVS COMPLICATVM, undique SOLORSANO nomen, Tortuoso circumcludit Labyrintho, quem maior S demonstrat.

p. [xlv]
IDEM PRO AVCTORE LAVDANDO, LITTERARVM AMBAGIBVS COMPLICATVM, undique SOLORSANO nomen, Tortuoſso circumcludit Labyrintho, quem maior S demonſstrat.

IDEM HIEROGLYPHICON Anagrammate depromsit, ex nomine SOLORSANO.

p. [xlvi]
IDEM HIEROGLYPHICON Anagrammate depromsit, ex nomine SOLORSANO.

Tu Sol, nomine & omine, Solus.

Non patiur nebulas Sol ſsanus, ſsplendicat ore,
Ecclypſsim nunquam, Sol videt iſste ſsuam

alivd anagramma LICENT. D. FRVCTVS DE SOLORZANO ET VELASCO

Sequenti Diſsticho comprehenſsum.

Ius doceo, ſsacrumq́ue lego, recondite Mundi
Noſsco, novi: Autorem nobile dicit opus.

Id eſst:

Doctorem D. Ioannem Solorzanum Occidui gẽmatigemmati Orbis Solonem unum, innocuumq́ue P.

INDEX CAPITVM SIVE QVAESTIONVM, ET DISPVTATIONVM, QVAE IN HIS LIBRIS CONTINENTVR, et dispvtantvr.

p. [xlvii]
INDEX CAPITVM SIVE QVAESTIONVM, ET DISPVTATIONVM, QVÆ IN HIS LIBRIS CONTINENTVR, et dispvtantvr.

LECTORI

p. [lvi]
LECTORI

HAbes, Candied Lector, ſscriptionis noſstræ intentum, & argumentum. An & implementum? Tuum erit, Libro, ſsi vacat, attentè perlecto, diſspicere. Malè ſse habet (inquit D. Ambroſsius) liber, qui ſsine aſsſsertore non defenditur. Hic fortè vindicem Te, ſsi prius iudicem, experietur, atque adeò non timet:

Scilicet incipias lima mordacius uti,
Et ſsub iudicium ſsingula verba voces.

Certè enim, niſsi Mihi Suffenus ſsim, ſsperare poſsſsum, Te in eo plura diligenter inventa, magniſsicè enuntiata, aptè diſspoſsita, plenè, & ubertim tradita, caſstè & politè explicata, acriterq́ue & exactè iudicata, reperturum. Quæ Tibi illum commendent, lectumq́ue ac lectu dignum redder poſssint, & in memoriam revocent, non ſsolùm currum illud, ſsermone rotato, Martialis Entymema:

Eſst aliquid boni ergo bonus liber eſst.

Verùm & Petronij verba, dum in ſsimili ait: Neque concipere, aut edere, eiuſsmodi partus mens poteſst, niſsi ingenti flumine litterarum inundata Sat ſscio (vel Plinio Iuniore præeunte) ſstudiorum ſscribendorum, ac vulgandorum aleam: Rem eſsſse difficilem, arduam, faſstidioſsam, & quæ eos à quibus contemnitur, invicem contemnat. Præſsertim in ſstricta noſstrorum temporum cenſsura, rerum componendarum diſssidentia ubi præterire quicquam indiligentius, omnia conſsectari difficilimum, iudicare periculoſsum, & omnibus in omnibus placere, impoſssibile eſst; ſsed vel ob hoc ipſsum, cum eodem Plinio: Eos omnes, qui aliquid in ſstudijs faciunt, venerari etiam mirariq́ue ſsolo. Idq́ue (ut videbis) paſssim hiſsce in libris oſstendo, quamvis:

Plures Thyrſsigeros, paucos ſsit cernere Bacchos.

Quod Te etiam Lector facere vellem, ac ſsubinde his Sidonij Apollinaris verbis admoneo: Magnum hoc eſst, & litterarum viro convenientißimum, cùm studijs ipſse maximis polleas, ea in alijs etiam minima complecti: ſsed ex hoc ipſso conſsummatißima Tibi gloria reponderatur. Nam ſsatis eminet meritis ingenij proprij, qui fuerit fautor alieni. Neque ferre poſsſsum, qui ita mirantur antiquos, ut noſstri ævi ingenia deſspiciant, cùm vel Horatius hoc ſsine indignation non tulerit:

Indignor quiequam reprehendi, non quia craſssè
Compoſsitum, illepidèvè putetur, ſsed quia nuper.

Quod ſsi ſsortaſsſse quædum hîc languida, vulgatiora, aut minus eleganter enuntiata, compereris, adverte precor, quòd

Non ſsemper idem floribus eſst honos
Vernis, nec uno Luna rubens nitet vultu.

Et interdum eximiæ artis ſspecimen eſsſse, artis præcepta laxare, & vulgi palato indulgere, non enim fruſstra D. Auguſstinus ſscripſsit: Malo ut me Grammatici reprehendant, quàm ut non intelligant populi; & Petronius:

Inveniat quod quiſsque velit, non omnibus unum eſst
Quod placeat, hic ſspinas colligit, ille roſsas.

Sin autem alia, vel totus ipſse liber Tibi nimis longus videatur, illud pro captu Tuo ad caput contrahe, & ubicunque viſsum fuerit finem, aut prologum facito, interim tamen animadvertens longa cenſseri non poſsſse, quibus nihil ſsit quod demere poſssis, quodq́ue inſstitutæ tractationis terminos tranſsgrediatur, & iuxta Plinij Iunioris ſsententiam: Hercule ut aliæ bonæ res, ita bonus liber melior eſst quiſsque maior. Haſsq́ue & alias calumnias, ſsive obiectiones, quibus noſster impetitus, & penè interceptus eſst, exſsola ipſsius lectione facil negotio convince, & laudatiorem illum, deſsiderabilioremq́ue reddidiſsſse, ut ſsæpè in ſsimilibus accidit, & de Veientonis libris eleganter Tacitus ſscriptum reliquit. Tu adhuc erratis ignoſsce, quæ plura eſsſse non dubito, quò magis Tua benevolentia reſsplendeat, & Zoilum exue, Te q́ue Patronum, ac Laudatorem laudabillium lucubrationũ exhibe. Nam iuxta nuperi Epigrammatarij conſsilium:

Laudatur meritò laudator, amatur amator,
Ergo ut lauderis, lauda, ut ameris ama. Vale.

back | | continue

Solórzano P...: De Indiarum Iure

De Indiarvm Ivre Sive De Ivsta Indiarvm Occidentalivm Gvbernatione Qvinqve Libris Comprehensvm, .D.E.C.

p. [iii] D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA I.V.D. ET IN REGIO, AC SVPREMOINDIARVM SENATV CONSILIARII, DISPVTATIONVM DE INDIARUM IVRE, SIVE DE IVSTA INDIARVM OCCIDENTALIVM GVBERNATIONE TOMVS ALTER.

p. [iv] CENSVRA ERVDITISSIMI D. EMANVELIS A VALCARCEL, ſsanctæ Placentinæ Cathedralis Eccleſsiæ Canonici Doctoralis meritiſssimi.

LICENCIA DEL ORDINARIO.

p. [v] ALIA CENSVRA, ET HVIVS OPERIS COMMENDATIO, EX COMMISSIONE SVPREMI INDIARVM SENATVS, præstantissimi domini D. LAVRENTII RAMIREZ DE PRADO, ex eqvestri militia d. iacobi, in eodem dignissimi Consiliarij.

Summa privilegij per ſsupremum Senatum expediti.

p. [viii] FIDES CORRECTORIS.

FEE DE LA TASSA.

p. [ix] D. PHLIPPO IV. HISPANIARVM, ET INDIARVM REGI, OPT. MAX. &c.

D. IOANNES DE SOLORZANO PEREIRA, svæ Maiestatis in Svpremo earvndem Indiarvm Senatv Consiliarivs, S.P.D.

p. [xix] EXCMO PRINCIPI D.D. GASPARI GVZMANIO COMITI OLIVARIENSI, DVCI SANLVCARENSI, REGIS NOSTRI POTENTISSIMI MAIORI Cvbicvlario, atqve Administro, Et alijs prætereà Titulis, & muneribus pro meritis, ſsed adhuc infra merita, decorato,

D. IOANNES DE SOLORZANO PEREIRA, IN SVPREMO INDIARVM CONSILIO Senator, S. & P.F.E.

p. [xxxiii] LVDOVICI TRIBALDI A TOLETO REGII RERVM INDICARVM CHROnographi ervditissimi, IN LAVDEM LIBRI ET AVCTORIS,

CARMEN HEROICVM.

p. [xxxv] DON FERDINANDI DE SOLORZANO Pereira & Paniagua, Auctoris filij natu maioris, ex Equeſstri Militia D. Iacobi Equitis, & Regis noſstri Potẽtiſssimi Pædagogiani Aulici, quem Latinè Puerum, Græcè παῖς, Gallicè, & Hiſspanè Paje vocamus.

Carmen Elegiacvm.

p. [xxxvi] ALIVD DON GABRIELIS DE SOLORZANO PANIAGVA ET TREIO, Avctoris Filii secvndogeniti, In Salmanticenſsi Academia utriuſsque Iuris ſstudioſsi.

p. [xxxvii] IN EIVSDEM LIBRI, ET AVCTORIS LAVDEM ELEGIA Licent. D. Petri de Llarena Braeamontij S. Inquiſsitionis Llereneſsis Fiſscalis digniſssimi.

p. [xxxix] DOCTORIS ALFONSI SANCTII IN INCLYTA COMPLVTENSI ACADEMIA Exoticarum linguarum profeſsſsoris,

EPIGRAMMA.

ALITER ALIVD EIVSDEM DOCTORIS.

DOCT. D. PETRILVDOVICI SALAZARII, electi Auditoris Regiæ Cancellariæ Inſsulæ Hiſspaniolæ, ſsive Sancti-Dominici.

alivd ad idem epigramma.

p. [xl] ALIVD D. IOANNIS DE MATIENZO ET DEZA, V.C.

D.D. FERNANDI LVDOVICI DE VERA, Vice-Comitis de Sierra-Brava, in eiuſsdem Libri, & Auctoris laudem

Epigramma.

p. [xli] D. IOANNIS BEIARANO CARVAIAL, in Svpremis Consiliis Advocati, Ad eundem Librum, & Auctorem,

EPIGRAMMA.

D. HYACINTHI DE QVESADA ET FIGVEROA, Ex equeſstri Militia D. Iacobi,

EPIGRAMMA.

p. [xlii] D.D. PETRI FERNANDI DE BAEZA, à Conſsilijs Regis Noſstri Potentiſsſsimi, Supremæq́; eius Curiæ, & Sacrorum nemorum, ſsaltuumq́ue Quæſstoris, AD EVNDEM LIBRVM, ET AVCTOREM, HORATIANVM CARMEN.

p. [xliv] DOCT. D. FRANCISCI DE ALARCON CORONADO, MEXICANI IN REGIA INSVLÆ HISPANIOLÆ, sive SANCTI-DOMINICI Cancellaria Regij Fisci Patroni Dissertissimi.

IN LAVDEM AVCTORIS EPIGRAMMA LATINO-HISPANICVM, Vvlgò

SONETO,

p. [xlv] IDEM PRO AVCTORE LAVDANDO, LITTERARVM AMBAGIBVS COMPLICATVM, undique SOLORSANO nomen, Tortuoſso circumcludit Labyrintho, quem maior S demonſstrat.

p. [xlvi] IDEM HIEROGLYPHICON Anagrammate depromsit, ex nomine SOLORSANO.

alivd anagramma LICENT. D. FRVCTVS DE SOLORZANO ET VELASCO

p. [xlvii] INDEX CAPITVM SIVE QVAESTIONVM, ET DISPVTATIONVM, QVÆ IN HIS LIBRIS CONTINENTVR, et dispvtantvr.

LIBER PRIMVS. In quo de Perſsonis, & Servitijs Indorum.

LIBER SECVNDVS. In quo de Commendis Indorum.

p. [lii] LIBER TERTIVS. In quo de rebus Eccleſsiaſsticis, & Regio circa eas Patronatu.

LIBER QVARTVS. In quo de Gubernatione Seculari, & Magiſstratibus, Cancellarijs, Proregibus, & Supremo Conſsilio Indiarum, eidem gubernationi Præpoſsitis.

LIBER QVINTVS. In quo de Regalibus Indiarum.

p. [lvi] LECTORI

p. [iii]
D. IOANNIS DE SOLORZANO PEREIRA I.V.D. ET IN REGIO, AC SVPREMOINDIARVM SENATV CONSILIARII, DISPVTATIONVM DE INDIARUM IVRE, SIVE DE IVSTA INDIARVM OCCIDENTALIVM GVBERNATIONE TOMVS ALTER.

p. [iv]
CENSVRA ERVDITISSIMI D. EMANVELIS A VALCARCEL, ſsanctæ Placentinæ Cathedralis Eccleſsiæ Canonici Doctoralis meritiſssimi.

p. [v]
ALIA CENSVRA, ET HVIVS OPERIS COMMENDATIO, EX COMMISSIONE SVPREMI INDIARVM SENATVS, præstantissimi domini D. LAVRENTII RAMIREZ DE PRADO, ex eqvestri militia d. iacobi, in eodem dignissimi Consiliarij.

p. [viii]
FIDES CORRECTORIS.

p. [ix]
D. PHLIPPO IV. HISPANIARVM, ET INDIARVM REGI, OPT. MAX. &c.

p. [xix]
EXCMO PRINCIPI D.D. GASPARI GVZMANIO COMITI OLIVARIENSI, DVCI SANLVCARENSI, REGIS NOSTRI POTENTISSIMI MAIORI Cvbicvlario, atqve Administro, Et alijs prætereà Titulis, & muneribus pro meritis, ſsed adhuc infra merita, decorato,

p. [xxxiii]
LVDOVICI TRIBALDI A TOLETO REGII RERVM INDICARVM CHROnographi ervditissimi, IN LAVDEM LIBRI ET AVCTORIS,

p. [xxxv]
DON FERDINANDI DE SOLORZANO Pereira & Paniagua, Auctoris filij natu maioris, ex Equeſstri Militia D. Iacobi Equitis, & Regis noſstri Potẽtiſssimi Pædagogiani Aulici, quem Latinè Puerum, Græcè παῖς, Gallicè, & Hiſspanè Paje vocamus.

p. [xxxvi]
ALIVD DON GABRIELIS DE SOLORZANO PANIAGVA ET TREIO, Avctoris Filii secvndogeniti, In Salmanticenſsi Academia utriuſsque Iuris ſstudioſsi.

p. [xxxvii]
IN EIVSDEM LIBRI, ET AVCTORIS LAVDEM ELEGIA Licent. D. Petri de Llarena Braeamontij S. Inquiſsitionis Llereneſsis Fiſscalis digniſssimi.

p. [xxxix]
DOCTORIS ALFONSI SANCTII IN INCLYTA COMPLVTENSI ACADEMIA Exoticarum linguarum profeſsſsoris,

p. [xl]
ALIVD D. IOANNIS DE MATIENZO ET DEZA, V.C.

p. [xli]
D. IOANNIS BEIARANO CARVAIAL, in Svpremis Consiliis Advocati, Ad eundem Librum, & Auctorem,

p. [xlii]
D.D. PETRI FERNANDI DE BAEZA, à Conſsilijs Regis Noſstri Potentiſsſsimi, Supremæq́; eius Curiæ, & Sacrorum nemorum, ſsaltuumq́ue Quæſstoris, AD EVNDEM LIBRVM, ET AVCTOREM, HORATIANVM CARMEN.

p. [xliv]
DOCT. D. FRANCISCI DE ALARCON CORONADO, MEXICANI IN REGIA INSVLÆ HISPANIOLÆ, sive SANCTI-DOMINICI Cancellaria Regij Fisci Patroni Dissertissimi.

p. [xlv]
IDEM PRO AVCTORE LAVDANDO, LITTERARVM AMBAGIBVS COMPLICATVM, undique SOLORSANO nomen, Tortuoſso circumcludit Labyrintho, quem maior S demonſstrat.

p. [xlvi]
IDEM HIEROGLYPHICON Anagrammate depromsit, ex nomine SOLORSANO.

p. [xlvii]
INDEX CAPITVM SIVE QVAESTIONVM, ET DISPVTATIONVM, QVÆ IN HIS LIBRIS CONTINENTVR, et dispvtantvr.

p. [lii]
LIBER TERTIVS. In quo de rebus Eccleſsiaſsticis, & Regio circa eas Patronatu.

p. [lvi]
LECTORI