Castillo Sotomayor: Opera omnia, sive quotidianarum controversiarum iuris

preceding text ...

back | | continue

CAPVT XVI.

De inſstrumentorum authoritate & fide, tam quæ originalia, quàm quæ exemplaria ſsunt; item de his, quæ in ipſsorum confectione, vt ſsolemnia ſsint, interuenire debent: qualiter, & per quos teſstes impugnari poſsſsint, quibus ex cauſsis ſsuſspecta, aut falſsa reddantur, vt non, vel minùs probent, aduerſsus quaſscunque ſsuſspiciones falſsitatis, quibus rationibus defendantur, ac denique de protocollis, ſseu regiſstris, nonnulla breuiter, & diſstinctè traduntur in hoc cap. quæ vtilia ſsunt, & in praxi frequenter contingunt, nec abſsque ingenti & aſsſsiduo scribentium omnium ſstudio in vnum recenſseri potuiſsſsent.

SVMMARIVM.

1 Author reddit rationem, quâ præcipuè mouetur vt huius Capitis materiam ſscribat.
2 Inſstrumenti publici ſsolemnia neceſsſsaria cenſseri nonnulla, ſsine quibus minimè conſsequitur publicam authoritatem, nec authenticam fidem: quorum ſseptem, quæ potiſsſsima ſsunt, vt inſstrumentum dicatur ſsolemne, adducit Didac. Couarruu. hoc num. præcitatus, & latè proſsequuntur alij, qui ab Authore recenſsentur ibidem.
3 Inſstrumentum habens ſsolemnia, præſsumitur verum, validum, & ſsolemne.
4 Et dicitur probatio probata.
5 Dicitur etiam euidentiſsſsima, ac pleniſsſsima probatio; ideò pro inſstrumento est magna præſsumptio, & illi ſstatur, atque fides integra adhibetur, donec contrarium manifeſstiſsſsimè probetur.
6 Inſstrumentum plenam facit probationem, probatam, euidentem, ac manifeſstam, euidentiſsſsimam, realem, indubitatam, & notoriam, nec indiget diſsceptatione fori, & habet vim deciſsionis cauſsæ, & ex eo fundatur intentio.
7 Instrumentum plenam fidem facere, in ſsolidum, & quoad omnia, itavt omnes clauſsulæ in eo contentæ cenſseantur adiectæ à Tabellione ex voluntate contrahentium, & ipſsis petentibus.
8 Habet enim pro ſse inſstrumentum tres præſsumptiones. Prima, eſst, quod ſsit verum, & non falsum, nec ſsimulatum. Secunda, quod ſsit ſsolemne. Tertia, quòd ſscilicet omnia in eo ſscripta, de voluntate partium ſscripta cenſseantur.
9 Inſstrumentum probare non ſsolùm id, quod expreſssè, & directè continetur in eo, ſsed etiam id, quod indirectè: & ibidem de intellectu text. in cap. cùm olim, decenſsibus, remiſsſsiuè.
10 Inſstrumentum in longinquis partibus confectum, vtrùm probet, quando apparet, in eo publicam, & ſsolemnem formam interueniſsſse.
11 Inſstrumento fidem adhibendam eſsſse, cui alioqui iure fides adhibenda eſst, quamuis non appareat protocollum.
12 Instrumentum ita demum probationem plenam inducere, ſsi Notarius ſsit omni exceptione maior; quod neceſsſsarium eſst, vt eius inſstrumentis plena fides adhibeatur.
13 Inſstrumentum reddi ſsuſspectum ex qualitate ſscribentis, vt quia alias fecerit ſscripturas falſsas, qui illud compoſsuit, vel ex qualitate ſscripturæ, vel ex perſsona producentis, item ex vitio viſsibili, ideò inſstrumentum factum à Notario ſsuſspecto non probare.
14 Inſstrumentum vtrùm probet, vel de falſso ſsuſspectum ſsit, quando Notarius fuit condemnatus de falſso in officio, vel extra officium: & an ex falſsitate vnius Inſstrumenti reſsultet ſsuſspicio falſsitatis, reſspectu aliorum Inſstrumentorum, remiſsſsiuè.
15 Et hac de re commendatus Fuluius Pacianus de probationibus, lib. 2. cap. 22. per totum, vbi in propoſsito plures caſsus distinguit.
16 Instrumentum non continens veriſsimile, ſsuſspectum præſsumitur & falſsum, & non probat.
17 Inſstrumentum interlineatum, cancellatum, abraſsum, apoſstillatum, & diuerſsa manu, vel atramento ſscriptum, auctum, vel diminutum, an fidem faciat? & duobus num. ſseqq.
18 Apostilla in margine protocolli, manu eiuſsdem Notarij, qui contextum ſscripſsit, appoſsita, an fidem faciat? remiſsſsiuè.
19 Inſstrumentum raſsum, an dicatur ſsuſspectum, ſsi in parte ſsubſstantiali ſsit raſsum? & quæ dicatur pars ſsubſstantialis? & ibidem de protocollo in parte ſsubſstantiali raſso, remiſsſsiuè.
20 Inſstrumentum non probare, quando ſsuſspicio falſsitatis oritur ex vitio latenti, aut viſsibili ipſsius inſstrumenti: tunc enim ſsola ſsuſspicio falſsitatis habetur pro falſsitate, ne inſstrumento fides detur.
21 Niſsi ſsuſspiciones eſsſsent leues, & fragiles.
22 Vel niſsi adeſsſsent probationes veritatis in contrarium, ex quibus inſstrumentum ipſsum coadiuuari poteſst teſstibus inſstrumentariis & ſscripturis aliis.
23 Item niſsi præſsumptiones validiores adſsint pro inſstrumento, quàm ſsint ſsuſspiciones, quæ contra inſstrumentum allegantur.
24 Vel ſsi accedit bona fama, & opinio Notariij, quæ eſst ſsufficiens præſsumptio etiam ſsola ad tollendas plures alias præſsumptiones, quæ in contrariũcontrarium occurrerent.
25 Inſstrumenti falſsitatem, præſsumptionémve, aut ſsuſspicionem falſsitatis inſstrumenti argui ex multis, quæ remiſsſsiuè recenſsentur hoc num. vbi refertur Menochius decem caſsus congerens: adducitur etiam Maſs|
p. 78
cardus, præfationes quaſsdam generales faciens, quæ iustam ſsuſspicionem falſsitatis inducunt, ac denique Petri Surdi, Hyppoliti Riminaldi, Tiberij Deciani, & Ioannis Vincentij Hondedei conſsilia nonnulla in propoſsito commendantur.
26 Inſstrumenti falſsitatem, vel quod deeſst in inſstrumento, probari poſsſse per teſstes.
27 Id tamen dupliciter contingere poſsſse, ſsi teſstes, vel inſstrumentarij, vel ex non deſscriptis contradicant inſstrumento, aut aliquo modo illud impugnent.
28 Inſstrumentum publicum, tam de iure communi, quàm de iure Regio, quot testibus reprobari poſsſsit? & cuius qualitatis, & conditionis debeant eſsſse teſstes, qui inſstrumentum publicum impugnare, aut ſsubuertere intendunt, & qualiter deponere debeant, remiſsſsiuè: vbi inter alios multos, Menochius, & Couarruuias hac de re commendantur.
29 Inſstrumentum nullam fidem facere, ſsed reprobari omninò, cùm teſstes in eo nominati dixerint, ſse instrumenti confectioni non interfuiſsſse.
30 Quid ſsi vnus testis tantùm inſstrumentarius contradicat, integro stante teſstium numero?
31 Si probatum fuerit, aliter ſscripſsiſsſse Notarium in inſstrumento, quàm à partibus dictum fuerit tempore actus celebrati, non inde inferri debet, eum per dolum dixiſsſse, cùm eſsſse poſsſsit, quod per errorem.
32 Contra inſstrumentum vbi aliquæ opponuntur, nullitatem, vel falſsitatem reſspicientia, vel quid aliud ſsimile, aut propter aliquæs ſsuſspiciones extrinſsecas, eſst in Iudicis facultate, aut arbitrio, inſstrumento fidem adhibere, vel non adhibere.
33 Et verè materiam hanc arbitrariam eſsſse, ſsiue Iudicis arbitrium hac in re multùm poſsſse.
34 Probatio contra inſstrumentum debet eſsſse manifeſstiſsſsima, & concludens, nec probatio præſsumptiua ſsufficit.
35 Ratio eſst, quia Notarius habet præſsumptionem iuris pro ſse, ideò liquidiſsſsimè conſstare debet de fal ſsitate contra eum.
36 Pro inſstrumento, etiam in dubio ſsit præſsumptio, adeò vt cæteris etiam paribus, vel in obſscuro, ſsemper contra falſsitatis præſsumptionem fiat interpretatio.
37 Præſsumptiones hinc inde cùm adſsunt tam contra inſstrumentum, quàm pro eo, itavt poſsſsit dici res in obſscuro manere, vel præſsumptiones pares eſsſse; tunc in dubio Iudex instrumento adhærere debet, & pro eo iudicare.
38 Inſstrumentum aduersùs nonnullas ſsuſspiciones de falſso, defendi poſsſse multis modis, quos inter alios Authores, eruditè quidem, & vtiliter conſsiderauit Hyppol. Riminald. in conſsil. 18. per totum, volum. 1. qui hac de re videndus erit omninò.
39 Inſstrumentum publicum tripliciter conſsiderari communiter: aut enim eſst protocollum ſseu regiſstrum; aut originale, vel authenticum; aut exemplum ſsumptum, vel tranſsumptum.
40 Protocollum quid ſsit, & vnde originem habuerit?
41 Protocollum in iudicium productum, vtrùm paratam executionem habeat? remiſsſsiuè.
42 De requiſsitis protocolli, vt ſsit legitimum & ſsolemne, atque vt ex illo instrumentum authenticum ſsumi poſsſsit, pleniſsſsimè actum ab his, qui hoc num. præcitantur, ac inter alios deciſs. 106. Grammatici, commendata ab Authore.
43 Protocollum, ſseu regiſstrum, vt fidem faciat, & ſsolemne ſsit, atque vt ex illo authenticum inſstrumentum ſsumi poſsſsit, continere debere omnes ſsolemnitates in instrumento publico requiſsitas.
44 Et apud nos hodie, qualiter confici debeat, expreſsſsum eſsſse in leg. 13. titulo 25. libro 4. nouæ collectionis Regiæ.
45 Inſstrumentum deſsumptum ex protocollo, ſseu regiſstro vitioſso, & non ſsolemni, nullum eſsſse, tanquam extractum, & productum à radice, infecta, & vitioſsa.
46 Protocollum cancellatum, ſseu vitiatum in partibus ſsubſstantialibus, an fidem faciat, remiſsſsiuè.
47 Protocollum ſseu regiſstrum penes tabellionem ſseruari, nimis neceſsſsarium eſsſse, ob rationem hîc aſsſsignatam, & numero ſsequenti.
48 De instrumenti viribus, aut validitate, quoties dubitari contingit, recurritur ad protocollum tanquam ad fontem, & matricem.
49 Inſstrumentum originale, vel authenticum dicitur prima ſscriptura, quæ ab eodem Tabellione à partibus rogato, ex protocollo à ſse confecto extrahitur, & partibus datur.
50 Nec poteſst ampliùs quàm ſsemel dari, niſsi caſsu amiſsſsionis probato coram Iudice, & ipſsius authoritate, & partis citatione interueniente, ac denique concurrentibus his, quæ adducit Couarruuias hoc numero præcitatus,
51 Exemplum ſsumptum, aut tranſsumptum quod dicatur?
52 Inſstrumentorum exemplis, aut exemplaribus fidem adhibendam non eſsſse in iudicio: idque ob rationem hoc num. & ſseqq. aſsſsignatam.
53 Scripturam Tabellionis non probare niſsi in his, in quibus ipſse interfuit, & de quibus fuit à partibus rogatus, provt hoc num. latiùs demonſstratur.
54 Notariis pluribus aſsſserentibus ſse vidiſsſse, aut auſscultaſsſse inſstrumentum manu talis Notarij deſscriptum, non abolitum, &c. non inducitur probatio de hoc, etiamſsi tenor talis instrumenti inſseratur per eos.
55 Exemplum vt probet, quâ formâ, & qua ſsolemnitate ſsit tranſscribendum ex originali, aut ex protocollo, & quæ interuenire debeant? remiſsſsiuè.
56 Exemplum nimis antiquum ex originali inſstrumento traductum, vtrùm propter antiquitatem exemplationis fidem aut probationem faciat, etiamſsi de ſsolemnitate traductionis non appareat, & quando illud dicatur antiquum? remiſsſsiuè.
57 In dubio, vtrùm præſsumendum ſsit, citationem partis interueniſsſse, quæ neceſsſsaria eſst, cùm exemplum tranſscribitur, remiſsſsiuè: & ibidem quid ſsi ſsimus in antiquis?
58 Exemplum deſsumptum ab eodem Notario, qui originale inſstrumentum confecit, vtrùm plenam probationem faciat? & num. ſseq.
59 L. 1. §. ſsed ſsi vnum ff. de bonorum poſsſseſsſsione ſsecundùm tabulas, declaratur.
60 Inſstrumentum mentionem faciens de alio, regulariter non probare.

CIrca inſstrumenti publici authoritatem, & fidem,

* quamplurima occurrere ſsolent, quæ valdè neceſsſsaria, & vtilia ſsunt, vtpote cùm de illis frequenter dubitari contingat, ac in praxi quotidiana ſsint, ſsed adeò plenè multis in locis per Doctores tractata, & reſsoluta, vt longiùs tractare, aut examinare ea, à conditione, & inſstituto noſstro multùm abhorreat; quippe qui ab aliis diſstinctè, aut abſsolutè ſscripta repetere grauemur omninò, iucundum tamen cuilibet, nec abſsque vtilitate futurum ſsperamus, ſsi nonnullas, & generales regulas, aut doctrinas in propoſsito conſstituamus, ac de vnaquaque re eos in vnum recenſseamus, qui hactenus ex profeſsſso magis tractarunt; ſsic enim, & quærendi alibi, cùm occaſsio ſse offerat, Lector excuſsabitur, & dubij occurrentis reſsolutionem facilius percipiet, ſsi nonnulla prælegerit, quæ hac de re paucis tradidero.

Idcircò & primo loco conſstituendum eſst, inſstrumen

*ti publici ſsolemnia neceſsſsaria cenſseri nonnulla, ſsine quibus minimè conſsequitur publicam authoritatem, nec authenticam fidem: quorum ſseptem, quæ potiſsſsima ſsunt, vt inſstrumentum dicatur ſsolemne, adducit Didacus Couarruuias, vt alios ab eo citatos omittam, practic. quæſst. cap. 20. per totum, & vide cap. 19. num. 9. vbi dicit |

p. 79

ex quo deducatur prima ac potiſsſsima authoritas inſstrumenti; proſsequuntur etiam, & ea quæ in inſstrumento interuenire debent, vt ſsit ſsolemne, latè declarant D. Antonius de Padilla in l. ſsi quæ beneficia, ex n. 4. cum ſseqq. C. de diuerſsis reſscriptis. Ioannes Guttierrez practic. quæſst. lib. 1. quæſst. 138. cum ſseqq. vſsque ad finem lib. 1. Bonifacius Rogerius in conſs. 54. per totum, lib. 1. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. 20. Burgos de Paz in conſs. 3. num. 88. Azeuedius in l. 13. tit. 25. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ, per totam legem. Craueta in conſsil. 216. à princ. Menochius lib. 2. præſsumpt. 82. & 83. Decianus in conſs. 24. num. 48. vol. 1. Hyppol. Riminald. in conſsil. 6. ex num. 1. cum ſseqq. & num. 46. & ſseqq. lib. 1. Ruinus in conſs. 11. num. 15. 16. & 25. lib. 3. Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt, lib. 2. dubit. 2. ſsolut. 2. num. 4. & num. 35. & ſseqq. fol. 353. & lib. 5. interpret. 2. dubitat. 2. ſsolut. vlt. ex num. 105. cum multis ſseqq. fol. 353. Petrus Magdalenus de numero teſstium in teſstamentis requiſsito, 2. part. cap. 5. ex num. 16. cum ſseqq. fol. 416. Alexander Raudenſsis de Analogis, lib. 1. cap. 28. n. 1. fol. 213. & vide l. 54. & 55. & l. 111. titul. 18. partit. 3. vbi plenè agit Gregorius Lopez, vide etiam Ariſsminum Tepatum variarum iuris ſsententiarum, lib. 1. titul. de fide instrumentorum, fol. 271.

Secundo conſstituendum eſst, quòd inſstrumentum ha

*bens ſsolemnia requiſsita, præſsumitur verum, validum, & ſsolemne: quod cum Baldo, Iaſsone, Socino, Grato, Decio, Alexandro, Pariſsio, Mandello, & aliis rectè aduertit, & optimè explicat Maſscardus de probat, tom. 2. concluſs. 905. per totam, & vltra eum, idem adnotarunt Surdus in conſs. 87. num. 1. lib. 2. Hyppol. Riminald. in conſs. 6. ex num. 36. cum ſseqq. & num. 139. & 140. lib. 1. & in conſsil. 816. num. 16. lib. 7. Marius Anguiſsſsola in conſsil. 58. lib. 1. alios infinitos ſstatim adducam, quos ideò hîc conſsultò omitto.

Et dicitur probatio probata, vt cum multis probat, &

* rectè explicat Maſscardus de probat, tom. 2. concluſs. 906. per totam, & alij plures referendi infra.

Dicitur etiam euidentiſsſsima, ac pleniſsſsima probatio,

* ideò pro inſstrumento eſst magna præſsumptio, & illi ſstatur, atque fides integra adhibetur, donec contrarium manifeſstiſsſsimè probetur, l. cum precibus, C. de probationibus, vbi Doctores omnes communiter, l. cum propria, vbi Gloſs. Cod. ſsi quis alteri vel ſsibi, cap. Abbate, de verborum ſsignificatione. Ex quibus ſsic adnotarunt, & quamplurima in confirmationem congeſsſserunt Iaſson in repetitione l. admonendi, ff. de iureiurando, ex num. 154. Alexand. in conſs. 116. in fine, lib. 3. Craueta in conſs. 56. num. 7. in fine, & in conſs. 75. num. 5. Socinus in conſsil. 213. num. 20. vol. 2. Tiraquel. de retractu lignagier, §. 2. gloſs. 1. num. 20. & ſseqq. Cagnolus in l. ſsi librarius, num. 80. ff. de regulis iuris, Neuiza. in conſs. 51. & in conſs. 79. & in conſs. 82. Cephalus in conſsil. 4. num. 20. & in conſs. 238. lib. 2. & in conſsil. 428. num. 55. lib. 3. Burgos de Paz in conſsil. 2. n. 76. & in conſsil. 3. num. 88. in conſs. 6. num. 3. Simon de Prætis de interpret. vltimar. volunt. lib. 2. dubit. 2. ſsolut. 2. num. 85. Burſsatus in conſs. 34. num. 13. vol. 1. Menochius lib. 2. præſsumpt. 44. per totam, & in conſs. 23. num. 20. vol. 1. Marcus Antonius Eugenius in conſs. 51. num. 1. & 2. & in conſs. 72. num. 34. & 35. Fuluius Pacianus de probationibus, lib. 2. cap. 21. per totum, Borgninus Caualcanus deciſs. 45. n. 35. & num. 54. Ioannes Vincentius Honded. in conſs. 86. n. 69. & in conſs. 89. num. 16. vol. 1. Fabius Turretus in conſsil. 24. num. 13. & in conſs. 67. num. 19. & in conſs. 93. n. 33. Achilles Pedrocha in conſs. 2. num. 96. & 97. & in conſs. 17. ex n. 72. Beccius in conſs. 52. num. 5. 6. & 7. lib. 1. Marius Anguiſsſsola in conſs. 44. num. 6. & 14. & in conſs. 152. num. 31. Hyppol. Riminaldus in conſsilio 30. ex numer. 28. lib. 1. & in conſs. 816. ex num. 12. vſsque ad num. 21. lib. 7. vbi dicit, quòd inſstrumentum plenam facit probationem, proba

*tam, euidentem, ac manifeſstam, euidentiſsſsimam, realem, indubitatam, & notoriam, nec indiget diſsceptatione fori, & habet vim deciſsionis cauſsæ, & ex eo fundatur intentio.

Et regula prædicta, quòd ſstari debeat inſstrumento,

* ac quòd illud plenam faciat probationem, procedit in ſsolidum, & quoad omnia, itavt omnes clauſsulæ in eo contentæ, cenſseantur adiectæ à Tabellione ex voluntate contrahentium, & ipſsis petentibus, vt cum aliis multis tradunt, & latiùs declarant Socinus iunior, in conſsil. 101. Cùm in præſsenti: colum. 2. num. 8. lib. 1. Craueta in conſs. 75. in princ. Tiraquellus in l. ſsi vnquam, in præfatione, num. 126. C. de reuocandis donationibus, & in tractat. de conſstitut. 3. part. limitat. 31. Antonius Gabriel commun. lib. 6. tit. de conſsuetudine, concluſs. penult. Simon de Prætis nonnulla congerens in propoſsito, de interpret. vltimar. voluntat. lib. 1. interpretat. 1. ſsolut. 10. ex num. 52. vſsque ad num. 68. fol. 166. Habet enim pro ſse inſstrumentum tres

* præſsumptiones. Prima eſst, quòd ſsit verum, & non falſsum, nec ſsimulatum. SecũdaSecunda, quòd ſsit ſsolemne. Tertia, quòd ſscilicet omnia in eo ſscripta, de voluntate partium ſscripta cenſseantur: quod eleganter ſscripſsit Baldus in conſsil. 437. num. 5. lib. 5. & cum multis adnotarunt Beccius in conſs. 52. num. 3. & 4. lib. 1. Neuizan. in conſs. 79. n. 10. Hyppol. Riminald. in conſs. 30. num. 27. & 28. lib. 1. & in conſs. 696. n. 60. lib. 6. & in conſs. 816. n. 16. lib. 7. Surd. in conſs. 187. num. 1. lib. 2. Ioannes Vincentius Honded. in conſs. 99. num. 8. lib. 2. Bonifacius Rogerius in conſs. 20. ex num. 12. lib. 1.

Procedit etiam, vt non ſsolùm probet id, quod ex

*preſssè, & directè continetur in eo, ſsed etiam id quod indirectè: ita Abbas multùm commendans in cap. cum olim, num. 10. de cenſsibus, quem ſsequuntur Antonius ibi, in verſs. item nota. Felinus in cap. tranſslato, colum. 2. de conſstitut. Iaſson in l. certi condictio, num. 21. ff. ſsi certum petatur. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. finali, §. 11. ampliat. 4. 1. part. fol. 203. & latè explicans, agénſsque de intellectu text. in dict. cap. cùm olim, de cenſsibus, Fuluius Pacianus videndus omninò de probat. lib. 1. cap. 26. num. 70. fol. 69. Quinimò, & inſstrumento

* in longinquis partibus confecto ſstandum eſst, quando apparet in eo publicam, & ſsolemnem formam interueniſsſse. Panormitanus in cap. 1. verſs. Duodecimò requiritur, col. 4. de fide inſstrumentorum, Baldus in l. 1. num. 14. C. de fideicommiſsſsis, & in conſsil. 115. Quia pleniſsſsimè, lib. 3. Decius in conſs. 42. col. penult. Lanfrancus de Oriano in cap. quoniam contra falſsam, in verbo, inſstrumentorum productiones, num. 15. maximè propter legalitatem producentis. Speculator in titulo de instrumentorum editione, §. reſstat, col. 3. Bartol. in authent. vt iudices ſsine quoquo ſsuffragio, §. eos, Caſstrenſsis in conſsil. 394. Videndum eſst vtrum, lib. 1. Simon de Prætis de interpret. vlt. volunt. lib. 1. interpret. 1. dubit. 5. ſsolut. 2. num. 4. & 5. fol. 65. Sed contrariam ſsententiam tenuerunt quamplures alij iuris Authores, quos in vnum congeſsſsit, & rem hanc ex propoſsito declarauit (idcircò ampliùs inſsiſstendum non erit) Fuluius Pacianus dict. tractatu de probat. lib. 2. cap. 21. ex num. 58. vſsque ad num. 67. vbi num. 61. dicit, quòd conſsuetudo generalis in inſstrumentis confectis in longinquis partibus illud remedium adhibuit, vt apponantur in dictis inſstrumentis litteræ teſstimoniales cum ſsigillo Iudicis loci, atteſstantes, illum, qui confecit inſstrumenta, eſsſse publicum Notarium, & pro tali haberi, & communiter teneri, quibus literis etiam in magna cauſsa creditur, & imputandum eſst ei, qui non procurauit ea habere, dummodò in literis non ſsolum dicatur, quòd talis ſsit tabellio, & publicè habeatur, ſsed etiam quòd talis tabellio inſstrumentum ſscripſsit, quod incipit ſsic, & finitur ſsic: declarat etiam Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. fin. 1. part. §. 11. ampliat. 3. per totam, fol. 201.

Procedit denique propoſsita reſsolutio, vt inſstrumen

*tum probet, etiam protocollo non reperto, Bald, in rubric. C. de fide inſstrumentorum, col. 9. Felinus in cap. cum P. Tabellio, col. 1. de fide inſstrumentorum, & cum Caſstrenſsi, Cagnolo, & Ruino probauit Hyppol. Riminald. in conſs. 197. n. 19. & in conſs. 209. n. 20. & 21. lib. 2. Couar. practic. cap. 19. num. 3. vbi dicit, & rectè fundat, fidem |

p. 80

adhibendam inſstrumento, cui alioqui iure fides adhibenda eſst, quamuis non appareat protocollum: & hanc ſsententiam in praxi admittendam fore, & hactenùs receptam eſsſse, quod ex dictis ibi veriſsſsimum puto, quicquid aliter declaret Maſscardus de probationibus, tom. 2. concluſs. 918.

Limitatur nunc prædicta doctrina, & reſsolutio com

*munis, vt ita demum inſstrumentum probationem plenam inducat, ſsi Notarius ſsit omni exceptione maior: quod neceſsſsarium eſst, vt eius inſstrumentis plena fides adhibeatur, l. optimam, in fine, C. de contrahenda, & committenda ſstipulatione, l. ſsi quis ex argentariis, §. quidem in, ff. de edendo. Baldus in conſsil. 402. in princ. vol. 5. Surdus multis confirmans in conſsil. 6. num. 1. lib. 1. vbi n. 2. cum aliis Authoribus adnotauit, quòd inſstrumentum

* redditur ſsuſspectum ex qualitate ſscribentis, vt quia aliàs fecerit ſscripturas falſsas, qui illud compoſsuit, vel ex qualitate ſscripturæ, vel ex perſsona producentis, item ex vitio viſsibili: ideò inſstrumentum factum à Notario ſsuſspecto non probare, Gloſsſsa in l. iubemus, C. de probationibus, Bald. Alex. & Ruinus, quos recenſset ipſse Surdus dict. conſsil. 6. num. 3. & per totum conſsilium, latè, atque eleganter agit, vtrùm inſstrumentum probet, vel de

* falſso ſsuſspectum ſsit, quando Notarius fuit condemnatus de falſso in officio, vel extra officium, & an ex falſsitate vnius inſstrumenti reſsultet ſsuſspicio falſsitatis reſspectu aliorum inſstrumentorum; de quo erit etiam videndus,

* & ſsummè notandus Fuluius Pacianus de probationibus, lib. 2. c. 22. per totum, fol. 78. vbi latè in propoſsito ſscribit, & plures caſsus diſstinguit.

Secundò limitatur, vt ita demùm plenè probet in

*ſstrumentum publicum, ſsi veriſsimilia contineat, inſstrumentum namque non continens veriſsimile, ſsuſspectum præſsumitur, & falſsum, & non probat, Baldus in l. ſscripturæ, num. 6. C de fide instrumentorum, Felinus in cap. auditis, num. 23. in fine, de præſscriptionibus, & cum multis Craueta in conſs. 134. verſsic. octaua ſsuſspicio. Cephalus in conſsilo 287. num. 25. vol. 2. Maſscardus de probationibus, tomo 2. concluſs. 913. per totam, & concluſs. 740. num. 35. & 36. alios plures ſsciens, conſsultóque prætermitto, ſstatim enim referam eos.

Tertiò limitatur, vt non probet inſstrumentum, ſsi in

*terlineatum ſsit, quoniam tunc ſsuſspectum eſst, niſsi Notarius faciat mentionem in ſsubſscriptione. Bartolus in l. prima §. & ideò, ff. de his quæ in teſstamento delentur, & cum Socino, & Ripa tradit Surdus conſsil. 151. num. 114. lib. 2. vbi num. 115. adnotauit, quòd inſstrumentum continens additiones, de quibus Notarius non atteſstatur, eſst ſsuſspectum; & in idem refert Caſstrenſsem, Crauetam, Curtium iuniorem, & Menochium, & vide eundem Surdum in conſsil. 16. per totum, lib. 1. Hyppol. Riminald. in conſsil. 381. ex num. 118. cum ſseqq. lib. 4. vbi latiſsſsimè agunt, an, & quando inſtrumentũinſtrumentum cancellatum, interlineatum, abraſsum, apoſstillatum, & diuerſsa manu, vel atramento ſscriptum, auctum, vel diminutum probare poſsſsit, vbi de his mentio non fit per Notarium in ſsubſscriptione: & iunge Tiberium Decianum. in conſs. 99.

* num. 1. & ſseqq. & num. 10. 11. 12. & 15. vol. 2. vbi etiam agit, an apoſstilla in margine protocolli manu eiuſsdem Notarij, qui contextum ſscripſsit, appoſsita fidem faciat: iunge etiam Hyppol. Riminald. in conſsil. 41. ex num. 29. vſsque ad num. 38. lib. 1. & in conſsil. 209. num. 101. lib. 2. vbi agit, vtrùm inſstrumentum raſsum dicatur ſsuſspe

*ctum, ſsi in parte ſsubſstantiali ſsit raſsum, & quæ: dicatur pars ſsubſstantialis, & ibidem num. 101. an protocollum cancellatum in partibus ſsubſstantialibus fidem faciat. Denique & iunge Sfortiam Oddi in conſsil. 78. num. 37. & 38. lib. 1. qui agit de omnibus ſsuperiùs dictis, & in dubio propoſsito ſsup. num. 17. generaliter conſstituit, & cum aliis probat, quòd inſstrumentum abraſsum, interlineatum, cancellatum, & diuerſsa manu, vel atramento ſscriptum, auctum, vel diminutum dicitur ita ſsuſspectum, vt in ciuilibus nullam fidem faciat, nec probationem; nullum tamen ex prædictis Authoribus refert, qui, vt dixi, videndi erunt omninò; latiùs enim rem hanc explicarunt: eſst etiam videndus Maſscardus de probationibus, tom. 2. concluſs. 740. per totam. Azeuedius, qui nullum ex præfatis recenſset in l. 3. tit. 25. num. 60. lib. 4. recopil.

Quartò limitatur, inſstrumentum, inquam, non pro

*bare, quando ſsuſspicio falſsitatis oritur ex vitio latenti, aut viſsibili ipſsius inſstrumenti; tunc enim ſsola ſsuſspicio falſsitatis habetur pro falſsitate, ne inſstrumento fides detur, vt tradit Decius in conſs. 448. num. 28. & in conſs. 602. num. 7. Grammaticus in conſsil. 30. col. 1. & cum multis probat Maſscardus de probationibus, tomo 2. concluſs. 739. num. 5. 6. & 7. & concluſs. 740. num. 4. & vltra eum, idem probarunt Burſsatus in conſsil. 311. num. 89. & ſseqq. lib. 3. Sfortia Oddi in conſsil. 78. numer. 38. & 39. lib. 1. vbi tradit exempla vitij latentis, aut viſsibilis; & ſsuperiorem doctrinam cum aliis vtiliter declarat ibidem, num. 40. Primò, vt non procedat, cùm ſsuſspiciones eſsſsent leues

* & fragiles.

Secundò, cùm adeſsſsent probationes in contrarium,

* ex quibus inſstrumentum ipſsum coadiuuetur, quod coadiuuari poteſst teſstibus inſstrumentariis, & ſscripturis aliis.

Tertiò, quando ſsi non probationes liquidæ, tamen

* præſsumptiones validiores adſsint pro inſstrumento, quàm ſsint ſsuſspiciones, quæ contra inſstrumentum allegantur: quod etiam probauit, & multos ſsic tenentes retulit Burſsatus in conſs. 311. num. 78. lib. 3.

Quartò, quando accedit bona fama, & opinio Nota

*rij, quæ eſst ſsufficiens præſsumptio etiam ſsola ad tollendas plures alias ſsuſspiciones, quæ in contrarium occurrerent, vt eleganter probauit Baldus in conſsil. 464. lib. 4. Burſsatus vbi ſsuprà, num. 93. verſsic. reſspondeo quartò, & alij, quos retulit Sfortia d. conſs. 78. num. 45. & 46.

Quintò & principaliter limitatur, vt inſstrumentum

* non probet, decem caſsibus conſsideratis poſst alios Authores ibi relatos, & in vnum congeſstos per Menochium de arbitrariis, lib. 2. caſsu 187. ex numer. 34. vſsque ad num. 49. vbi multa adducit, ex quibus inſstrumenti falſsitas, præſsumptiòve, aut ſsuſspicio falſsitatis inſstrumenti arguitur, quæ etiam adducit, & præfationes quaſsdam generales facit, quæ inducunt iuſstam ſsuſspicionem falſsitatis, Maſscardus de probationibus, tomo 2. concluſsione 740. per totam, his iunge Petrum Surdum in conſsil. 173. per totum, lib. 2. Hyppol. Riminald. in conſsilio 30. ex num. 38. lib. 1. & in conſsil. 260. ex num. 27. cum ſseqq. lib. 3. & in conſsil. 554. per totum, lib. 5. vbi optimè Tiberium Decianum. in conſsil. 99. num. 15. 17. 18. 19. & 24. vol. 2. Petrum Gregorium in ſsyntagmate iuris, lib. 4. cap. 14. per totum, quibus in locis ex profeſsſso tractant, qualiter, & quando, aut quibus ex cauſsis inſstrumenti falſsitas, aut falſsitatis eiuſsdem ſsuſspicio arguatur.

Nunc verò tertio loco, & principaliter, vt alia permulta ſsciens, conſsultóque prætermittam, conſstituendum eſst, quod ex præcitatis Authoribus etiam colligitur inſstrumenti falſsitatem, vel quod deeſst in inſstrumen

*to, probari poſsſse per teſstes, per textum in cap. tertio loco, de probationibus, c. cum Ioannes, de fide inſstumentorum, vbi Doctores omnes communiter, Speculator in titulo de probationibus, §. videndum reſstat, num. 25. Maſscardus de probationibus tomo 2. concluſs. 741. Id tamen du

*pliciter contingere poteſst, ſsi teſstes, vel inſstrumentarij, vel ex non deſscriptis contradicant inſstrumento, aut aliquo modo illud impugnent; quod plenè probarunt quamplures, quorum ſstatim mentionem faciam: ij omnes vnanimiter dubitare ſsolent, quot teſstibus inſstrumentum publicum reprobari poſsſsit, & cuius qualitatis,

* & conditionis eſsſse debeant teſstes, cum inſstrumentum publicum impugnare, aut ſsubuertere intendunt, & qualiter deponere debeant; & poſst ordinarios tractarunt adeò plenè, & diſstinctè, vt coactus fuerim huiuſsce rei diſsceptationem aut diſsputationem prætermittere: inter alios tamen latè, & vtiliter ſscripſserunt Menochius de |

p. 81

arbitrariis, lib. 2. caſsu 105. per totum, & lib. 1. præſsumptione. 99. num. 2. & ſseqq. & lib. 3. præſsumpt. 141. vbi vide omninò. Decius in conſs. 101. Socinus in conſs. 28. col. 1. & in conſs. 98. col. 1. vol. 3. Craueta in conſs. 56. per totum, & in conſs. 75. num. 8. & num. 20. 29. & 34. Alexander in conſs. 43. Viſsis, col. 3. cum ſseqq. vol. 4. Iacobus Mandellus de Alba in conſs. 139. ex num. 2. cum ſseqq. & numer. 16. vſsque ad num. 21. lib. 1. & in conſs. 324. ex num. 4. cum ſseqq. lib. 2. Maſscardus de probationibus tom. 2. concl. 919. per totam. Simon de Prætis in conſs. 106. num. 29. & ſseqq. & in conſs. 135. num. 20. Hieronymus Cardinalis Albanus in addit. ad Bartol. in l. 1. §. ſsi quis neget, per totum, ff. quemadmodum testamenta aperiantur, Fuluius Pacianus de probationibus, lib. 1. cap. 40. num. 30. & cap. 48. numer. 10. & cap. 66. num. 46. & ſsequentibus, & ex noſstris multis additis ex iure communi, & Regio, optimè explicant Couarruuias practicarum cap. 19. numer. 9. & cap. 20. numer. 6. & variarum reſsolutionum. libro 2. cap. numer, 11. & 12. quo vel ſsolo Authore lecto, vera prædicti dubij reſsolutio deduci poteſst. Menchaca de ſsucceſsſsionum reſsolutione lib. 1. §. 7. num. 29. & num. 33. & 34. & §. 17. per totum, vbi vide omninò, Villalobos in antinomia iuris ciuil. ac regul. litera I, ex num. 15. vſsque ad num. 21. folio mihi 27. D. Paz in praxi in initio, annotatione vlt. de Tabellione, num. 33. 34. & 35. & 1. part. 1. tom. 8. tempore, num. 7. & ſseqq. Azeuedius in l. 13. tit. 25. ex num. 35. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ, nouiſsſsimè Hieronymus de Cæuallos practicar. communium, quæſst. 43. per totam, & quæſst. 455. Petrus Auguſst. Morla emporij, tit. 11. de fide inſstrum. quæſst. 5. Ioannes Gutierrez in conſsil. 38. ad quos lectorem remitto, & Ioannem Vincentium Honded. in conſs. 99. per totum lib. 2.

Et primò colligitur ex eiſsdem apertè, inſstrumentum nullam fidem facere, ſsed reprobari omninò, cùm teſstes in eo nominati dixerint, ſse inſstrumenti confectioni non

* interfuiſsſse: quod his diebus in cauſsa mihi commiſsſsa ſsic obſseruari, atque executionem denegari ex inſstrumento quodam in iudicium producto decreui, motus authoritate Bartoli ſsic dicentis in l. 1. §. ſsi quis neget, num. 6. & ibi Angelus, Baldus, & Cumanus num. 3. ff. quemadmodum teſstamenta aperiantur, quos cum Couarruuia, & multis aliis ſsequitur Menochius de arbitrariis, libr. 2. dict. caſsu 105. num. 9. Alexand. Raudenſsis deciſs. Piſsan. 12. num. 18. 19. & 24. Fuluius Pacianus, qui ex Innocentio concludentem rationem aſsſsignat, & multos alios refert de probationibus, lib. 1. cap. 48. num. 10. & num. 80. Deinde conſstituit, diuerſsum ius obſseruari, cùm vnus

* teſstis inſstrumentarius contradicit, integro ſstante teſstium numero, licèt in hoc etiam caſsu, inſstrumenti fidem vacillare, nonnulli crediderint, vt latiùs aduertit, & verè reſsoluit Menochius dicto caſsu 105. num. 11. 13. & 16. & num. 25. & ſsequentibus, & vide Socinum. in conſs. 213. num. 15. vol. 2. Aduerte tamen, quòd ſsi probatum fue

*rit, aliter ſscripſsiſsſse Notarium in inſstrumento, quàm à partibus dictum fuerit tempore actûs celebrati, non inde inferri debere, eum per dolum dixiſsſse, cùm eſsſse poſsſsit, quòd per errorem: ita ſscribit Bartolus in l. quoties §. 1. per illum textum, ff. de hæredibus inſstituendis, Alexander in conſs. 74. Viſso teſstamento, num. 4. lib. 1. Marſsilius dicens ſse hoc habuiſsſse in facto apud Ianuam, in rubrica de fideiuſsſsoribus, num. 56. Alexand. Raudenſsis comprobans alios de analogis, lib. 1. cap. 31. num. 10. folio mihi 269.

Secundò colligitur, quòd vbi contra inſstrumentum

* aliqua opponuntur, nullitatem, vel falſsitatem reſspicientia, vel quid aliud ſsimile, aut propter aliquas ſsuſspicioncs extrinſsecas, eſst in Iudicis facultate, aut arbitrio, inſstrumento fidem adhibere, vel non adhibere, vt per Baldum in l. ſscripturæ, C. de fide inſstrumentorum, Felinum. in cap. auditis, num. 23. de præſscriptionibus, Abbatem in conſs. 99. col. vlt. volu. 1. Curtium iuniorem in conſs. 187. Iaſsonem in conſs. 168. colum. 2. vol. 4. & latiùs tradit Iacobus Mandellus de Alba in conſs. 70. num. 9. & in conſs. 95. num. 8. Burſsatus in conſs. 311. num. 98. & ſseqq. lib. 3. & verè materiam hanc arbitrariam eſsſse, ſsiue

* Iudicis arbitrium hac in re multùm poſsſse, rectè agnoſscunt Maſscardus de probationibus, tom. 2. concluſs. 740. num. 6. Menochius de arbitrariis lib. 2. dict. caſsu 105. & caſsu 187. Hieronymus de Cæuallos communium practicarum, quæſst. 43. num. 13.

Tertiò colligitur, idque ex omnibus ferè relatis ſsu

*prà num. 28. quòd probatio contra inſstrumentum debet eſsſse manifeſstiſsſsima, & concludens, nec probatio præſsumptiua ſsufficit, vt cum aliis Authoribus probarunt Decius in conſs. 101. colum. 1. & in conſs. 602. colum. 3. Alexander in conſs. 179. vol. 2. & in conſs. 70. volum. 1. Berous in conſs. 147. num. 34. vol. 2. & cum Grammatico, Cephalo, & aliis Franciſscus Beccius in conſs. 52. num. 7. lib. 1. Maſscardus ſsic intelligens cùm criminaliter agitur, de probationibus, tom. 2. concluſs. 739. num. 3. Ratio eſst, quia Notarius habet præſsumptionem iuris pro ſse, ideò

* liquidiſsſsimè conſstare debet de falſsitate contra eum, cap. ad audientiam, vbi Abbas, de præſsumptionibus, Baldus in conſsil. 464. lib. 4. Alciatus regula 3. præſsumpt. 13. in principio, Craueta in conſs. 75. num. 8. Burſsatus in conſs. 311. num. 53. lib. 3. Pro inſstrumento etiam in dubio fit præ

*ſsumptio, adeò vt cæteris etiam paribus, vel in obſscuro, ſsemper contra falſsitatis præſsumptionem fiat interpretatio, vt ſsuprà hoc eodem capite ex num. 3. latiſsſsimè probauimus, & de communi, infinitis relatis teſstantur Burſsatus dict. conſs. 311. numer. 63. lib. 3. Sfortia Oddi in

* conſs. 78. num. 84. & 50. lib. 1. vbi dicit, quòd præſsumptiones hinc inde, cùm adſsunt, tam contra inſstrumentum, quàm pro eo, ita vt poſsſsit dici res in obſscuro manere, vel præſsumptiones pares eſsſse; tunc in dubio Iudex inſstrumento adhærere debet, & pro eo iudicare: idque per plures, & communes Doctorum traditiones, vt ibidem probat.

Quartò & vltimò colligitur, atque ex eiſsdem Authoribus relatis ſsuprà, dict. num. 28. & ſsequentibus, inſstru

*mentum aduersùs nonnullas ſsuſspiciones de falſso defendi poſsſse multis modis, quos inter alios Authores, eruditè quidem, & vtiliter conſsiderauit Hyppol. Riminaldus in conſs. 58. per totum, lib. 1. qui hac de re videndus erit omninò, & illi iungi poteſst Sforcia Oddi dict. conſs. 78. ferè per totum, lib. 1. Iacobus Mandellus de Alba in conſs. 10. & 139. Et hactenus de inſstrumento publico, & eius fide: nunc verò de protocollo tantiſsper agere, & nonnulla obſseruare neceſsſsarium erit.

Et in primis pro expedita explicatione conſstituo, in

*ſstrumentum publicum tripliciter conſsiderari communiter; aut enim eſst protocollum, ſseu regiſstrum; aut originale, vel authenticum; aut exemplum, ſsumptum, vel tranſsumptum. Protocollum, ſseu regiſstrum eſst illa ſscriptura, quæ à Tabellione conſsicitur, vt apud eum ad perpetuam rei memoriam remaneat, de qua per Iuſstinianum in Authent. de Tabellionibus §. illud quoque, collatione 4. cap. quoniam contra falſsam, de probationibus, cap. penult. de fide inſstrumentorum, l. 54. & 55. tit. 18. partita 3. & l. 13. tit. 25. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ, vbi Protocollum, ſseu Regiſstrum vocatur. Couarruuias practicarum, cap. 19. num. 2. per totum, vbi plenè explicat,

* quid ſsit protocollum, & vnde originem habuerit, & ibidem de matricibus, ac matricula agit. Menochius etiam de arbitrariis, lib. 2. centuria 2. caſsu 187. per totum. Marcus Antonius Eugenius in conſsil. 51. per totum, lib. 1. Hyppolit. Riminaldus in conſsil. 209. num. 42. & ſsequentibus, & num. 93. & ſsequentibus, & in conſsil. 197. num. 2. lib. 2. Surdus in conſsil. 197. lib. 2. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. finali, 1. part. §. 12. limitatione 2. num. 17. vbi agit, vtrùm Protocollum in iudicium productum, paratam executionem habeat, Simon de Prætis

* de interpret. vlt. voluntatum lib. 2. ſsolut. 2. ex num. 60. fol. 195. Et de requiſsitis protocolli, vt ſsit legitimum, & ſsolemne, atque vt ex illo inſstrumentum authenticum

* ſsumi poſsſsit, plenè ſscribunt Menochius, Riminaldus, Surdus, & Parladorius vbi ſsuprà, qui hac de re videndi erunt omninò. Cagnolus etiam in l. ſsi librarius num. 33. |

p. 82

ff. de regulis iuris, Oroſscius in l. ſsi quis ex argentariis, §. ſsi initium, num. 67. & tribus ſsequentibus ff. de edendo, Rebuffus 2. tom. ad leges Gallicas, in tit. vt contractus, ac teſstamenta, & omnes alij actus Gallicis incipiant verbis, art. 1. gloſsſs. 4. Ancharanus in conſsil. 431. Ananias in conſsil. 33. Rubeus, in conſs. 94. Butrius in conſs. 12. Eſst aduertendum, Pariſsius in conſsil. 12. num. 19. & ſsequentib. & in conſsil. 27. num. 11. & 12. vol. 2. Craueta in conſs. 216. num. 5. & ſsequentibus, vbi dicit plura in propoſsito, quæ ſsecundùm eum ſsingulariter ſsunt notanda, tanquam ſsucci & quæſstus plena. Rolandus in conſs. 32. num. 13. & ſsequentibus, vol. 2. & in conſs. 26. ex num. 12. cum ſsequentibus, vol. 3. & in conſs. 44. ex num. 25. vol. 1. Bertrandus in conſsil. 1. num. 76. & ſseqq. vol. 1. & in conſsil. 190. ex num. 2. vol. 3. & in conſs. 61. num. 5. cum ſseqq. eodem vol. Cephalus in conſs. 238. num. 10. cum ſseqq. lib. 2. Simon de Prætis de interpretatione vltimarum voluntatum, lib. 2. dubitat. 2. à num. 56. fol. 195. & commendo Grammaticum in deciſs. 106. vbi de protocollo, requiſsitis, atque effectibus illius, multa cumulat, quæ alibi ita plenè non ſsunt reſsoluta, vide etiam omninò Burgos de Paz in conſsil. 14. ex num. 4. vſsque ad 10. Ex eo autem, & aliis

* relatis ſsuprà, deducuntur ſsequentia.

Primò, protocollum, ſseu regiſstrum, vt fidem faciat, & ſsolemne ſsit, atque vt ex illo authenticum inſstrumentum ſsumi poſsſsit, continere debere omnes ſsolemnitates in inſstrumento publico requiſsitas: quod in terminis ſsic notarunt Ioannes Andreas in addition. ad Speculatorem, in titulo de inſstrumentorum editione, in §. videndum, Abbas in cap. cum P. Tabellio, de fide inſstrumentorum. Guido Papa deciſs. 19. qui poſstquam allegauit Cinum, Bartolum, & Baldum ita tenentes, ait ita fuiſsſse per Curiam Delphinalem determinatum, Franc. Marc. deciſs. 163. num. 14. part. 2. & deciſs. 231. num. 1. & 2. part. 1. Craueta in conſs. 216. ex num. 5. Ananias, Pariſsius, & Rolandus in locis relatis ſsuprà, num. præcedenti: Bertrandus in conſs. 61. num. 7. & ſsequentibus, vol. 7. & in conſs. 1. num. 78. vol. 1. Chaſsſsaneus in conſs. 63 n. 31. Corneus in conſs. 226. num. 4. per totum, vol. 3. & apud nos hodie qualiter con

*fici debeat, expreſsſsum eſst in l. 13. tit. 25. lib. 4. nouæ. recopilationis; & ſsi protocollum ſsit perditum, vel originale, an inſstrumento ſstetur, & an præſsumi debeat, quod ſsit perditum poſst Alexand. & Felin. vide Simonem de Prætis vbi ſsuprà, lib. 2. dict. ſsolut. 2. num. 68. folio 195.

Secundò deducitur, inſstrumentum deſsumptum ex

* protocollo, ſseu regiſstro vitioſso, & non ſsolemni, nullum eſsſse, tanquam extractum, & productum à radice infecta, & vitioſsa. Ancharanus in conſsil. 431. colum. 1. Berous in conſs. 1. num. 12. vol. 2. Corneus in conſs. 70. col. 2. vol. 4. Pariſsius in conſsil. 27. num. 13. & 14. vol. 2. Rolandus dict. conſs. 32. num. 26. & num. vlt. lib. 2. & in conſs. 44. num. 16. lib. 1. Purpuratus in conſs. 172. in fine, lib. 2. Cephalus in conſs. 409. num. 2. lib. 3. Hyppol. Riminaldus in conſsil. 109. lib. 2. vbi num. 100. actum videbis, an protocollum cancellatum, ſseu vitiatum in par

*tibus ſsubſstantialibus fidem faciat, necne, & iunge Menochium de arbitrariis, lib. 2. dict. caſsu 187. numer. 17. Marcum Antonium Eugenium in conſsil. 51. num. 11. & num. 14. lib. 1. Simonem de Prætis vbi ſsuprà, num. 56. & 57. fol. 195. Erit autem apud nos vitioſsum, ſsi non contineat ea, quæ in dict. l. 13. tit. 25. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ exprimuntur, de qua tantùm vide Burgos de Paz dict. conſs. 14. ex num. 4. cum ſsequentibus.

Tertiò deducitur, protocollum ſseu regiſstrum penes

* Tabellionem ſseruari, nimis neceſsſsarium eſsſse; tum vt parti exhibeatur, cùm neceſsſse fuerit, iuxta ea, quæ plenè adnotantur per Couarruuiam practicarum, cap. 21. tum etiam, vt cum ipſso protocollo conferri poſsſsit inſstrumentum extractum, ſsi aliquando de eius fide, aut authoritate dubitari contingat; nam, vt inquit Bertrandus in conſsil. 415. num. 1. vol. 4. & in conſsil. 55. num. 1. vol. 3. & in conſs. 219. num. 8. vol. 2. quoties de viribus inſstrumenti dubitatur, recurritur ad protocollum, tanquam

* ad fontem & matricem §. penult. in Authent. de Tabellionibus, & notant Bartolus, Baldus, Imola, & Cumanus in l. Sempronio Proculo, ff. de legatis ſsecundò, Marcus Antonius Eugenius in conſsil. 51. num. 10. vol. 1. Azeued. in. l. 12. tit. 25. lib. 4. compilationis, num. 9. & 10. Idque optimè conſsiderauit l. 9. tit. 19. partit. 3. in illis verbis: E por eſsſso la mandamos eſscriuir en el regiſstro, porque ſsi la carta ſse perdiere, ò viniere alguna duda ſsobre ella, que ſse pueda mejor probar por alii. Et videtur ſsentire l. 12. & 13. tit. 25. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ. Et hactenus de protocollo, aut regiſstro: Originale verò, vel authenticum

* inſstrumentum dicitur prima ſscriptura, quæ ab eodem tabellione à partibus rogato, ex protocollo à ſse confecto extrahitur, & partibus editur, de qua loquitur textus in l. 2. ff. de fide inſstrumentorum, in. l. finali, ff. quemadmodum testamenta aperiantur, l. cenſsus, ff. de probationibus l. 4. l. Pomponius ff. familiæ Erciſscundæ, cap. 1. de fide inſstrumentorum, Couarruuias practicarum, cap. 19. num. 3. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. finali, 1. part. §. 12. limitat. 2. num. 21. Nec poteſst ampliùs

* quam ſsemel dari partibus, niſsi caſsu amiſsſsionis probato coram Iudice, & ipſsius authoritate, & partis citatione interueniente, ac denique concurrentibus his, quæ adducit Couarruuias practicarum, cap. 26. num. 4. Modernus in conſsuet. Pariſsienſs. tit. 1. §. 5. num. 42. & confirmat l. 10. & 11. tit. 19. partit. 3. l. 17. tit. 25. lib. 4. nouæ collectionis Regiæ vbi vide Azeuedium, & de hoc inſstrumento primùm extracto loquuti ſsumus ſsuprà, ex num. 1. vſsque ad num. 39.

Nunc verò de exemplo ſsumpto, vel tranſsumpto agendum eſst: Et pro breui, veráque explicatione conſstituo, exemplum, ſsumptum, aut tranſsumptum, dici ſscripturam,

* quæ ab originali extrahitur, ſsiue etiam ex protocollo extracta. quæ originalis non ſsit, quæ regulariter nullam fidem facit, niſsi authenticum, aut originale ipſsum inſstrumentum oſstendatur: Idque ex iuris vtriuſsque regula, quâ definitum eſst, non eſsſse adhibendam fidem in iudi

*cio, exemplis inſstrumentorum, nec exemplaribus, per textum in c. 1. de fide inſstrumentorum, l. 2. ff. eodem tit. l. procurator, C. de edendo, ſsecundùm intellectum gloſsſsæ finalis, l. vlt. ff. quemadmodum teſstamenta aperiantur, l. 3. C. de diuerſsis reſscriptis, l. 114. in fine, & l. 44. tit. 18. partit. 3. l. 2. tit. 14. partit. 6. & pleniſsſsimè declarant poſst ordinarios in multis locis relatos, Gregorius Lopez in dict. legibus partit. Curtius iunior in conſs. 166. lib. 1. Romanus ſsingulari 376. & 716. Arnoldus ſsingulari 50. Prateius lib. 9. regula 434. Socinus regula 136. Dueñas regula 280. Lanfrancus de Orlano in tractatu de instrumentis, in 9. volum. tractatuum, num. 11. & ſseqq. Modernus in conſsuetud. Pariſsien. tit. 1. §. 5. ex n. 33. Craueta in conſs. 275. couar. practicarum, cap. 19. num. 2. & cap. 21. per totum. Padilla in l. 3. C. de diuer ſsis reſscriptis, per totam l. vbi vide omninò, Rolandus in conſs. 69. num. 54. & ſseqq. vol. 3. Parladorius rerum quotidianarum, lib. 2. cap. finali, 1. part. §. 11. limitatione 2. Pet. Auguſstin. Morla emporij, tit. 11. de fide inſstrumentorum, quæſst. 1. Cephal. in conſs. 268. num. 5. lib. 2. qui ex Innocent. Baldo, Iaſsone, Alexan. & aliis, veram præfatæ reſsolutionis rationem aſsſsignant, dum dicunt, ſscripturam Tabellionis non probare niſsi in his, in quibus ipſse in

*terfuit, & de quibus fuit à partibus rogatus, authent. de tabellionibus, §. nos autem, collatione 4. Vnde cùm is Tabellio, qui exemplum tranſsumpſsit, non fuerit præſsens, neque rogatus tempore contractus, imò alius ſsit diuerſsus ab eo, qui inſstrumentum primum confecit, meritò fides illi non adhibetur; nam etſsi veré, & fideliter tranſsumpſserit, non poteſst ipſse fidem præſstare, quòd partes voluerint & rogarint, vt conficiatur, vt etiam adnotarunt Alexand. in conſs. 10. col. fin. lib. 6. Federicus de Senis in conſs. 193. Boerius deciſsione 36. num. 4. & deciſsione. 37. n. 3. Guid. Pap. deciſsion. 19. Afflictis deciſsion. 245. num. 7. & deciſs. 48. num. 3. & deciſsione 317. num. 4. Decianus, multis modis declarans; idcircò videndus omninò in conſs. 24. ex num. 23. cum multis ſseqq. vol. 1. & in conſs. 180. vol. 2. Molina de Hispanor. primog. lib. 3. c. 13. |

p. 83

ex num. 44. cum ſseqq. Ariſsminus Tepatus variar. iuris ſsenten. lib. 1. tit. de fide exempli, fol. 280. Natta in conſsil. 142. num. 5. & in conſs. 162. num. 14. part. 1. Bertrandus in conſs. 48. num. 35. vol. 1. Craueta in conſs. 88. n. 20. & 21. Cephal. in conſs. 200. num. 13. & in conſs. 294. n. 36. lib. 3. Cagnolus in l. ſsi librarius, num. 74. ff. de regulis iuris. Vbi multis oſstendunt, Notario credendum non eſsſse, niſsi in his, quæ tempore, & loco celebrati contractus interuenerunt coram eo, & de quibus per ſsenſsum viſsus, vel auditus teſstificari poſsſsit; & inde fidem adhibendam non eſsſse Tabellioni dicenti, cùm traducit inſstrumentum ex aliena nota, talem defunctum NotariũNotarium illud notaſsſse, & recepiſsſse: & confirmatur pulchris verbis Pariſsij in conſsil. 12. num. 136. & 137. vol. 2. vbi dicit, quòd Notariis

* pluribus aſsſserentibus ſse vidiſsſse, & auſscultaſsſse inſtrumẽtuminstrumentum manu talis Notarij deſscriptum, non abolitum, &c. non inducitur probatio de hoc, etiamſsi tenor talis inſstrumenti inſseratur per eos: quod in effectu dixit etiam Molina de Hiſspanor. primogeniis, lib. 3. cap. 13. num. 48. Decianus in conſs. 24. num. 24. lib. 1.

Exemplum autem, vt probet, quâ formâ, & qua ſso

*lemnitate ſsit tranſscribendum ex originali, aut ex protocollo, & quæ interuenire debeant in actu prædicto, plenè explicarunt Couar. practic. dict. cap. 21. num. 4. & ſseqq. Parladorius loco relato ſsuprà num. 52. in fine limitatione 2. n. 18. in fine, & n. 19. Auiles c. 19. prætorum, gloſsſs. traſsladen, & cap. 6. gloſsſs. copia, n. 4. Padilla in d.l. 3. C. de diuerſsis reſscriptis, ex. n. 5. Afflictis deciſs. 6. dicens octo requiri vt inſstrumentum traduci poſsſsit, & illa ſsigillatim referens, & lib. 1. constit. Neapolit. tit. 73. num. 59. & 60. Natta in conſs. 143. lib. 1. Roland. in conſs. 69. n. 57. & 58. vol. 3. & in conſs. 32. num. 21. & ſseqq. lib. 4. Gratus in reſsp. 57. num. 20. vol. 2. & in reſsp. 37. num. 37. vol. 1. Iacobus Mandellus de Alba in conſs. 101. ex num. 4. Prateius lib. 9. regula 434. Boërius deciſs. 36. Bertrandus in conſs. 290. ex num. 6. vol. 3. & in conſs. 19. num. 1. vol. 1. & in conſs. 229. n. 2. vol. 6. eleganter Decianus in conſs. 18. à princ. vſsque ad n. 18. lib. 2. Burſsatus in conſs. 123. n. 10. lib. 1. idem Decianus in conſs. 24. ex num. 27. lib. 1. Colligitur autem ex prædictis Authoribus reſsolutio quorundam, quæ valdè vtilia, & neceſsſsaria ſsunt, & in praxi frequenter contingunt.

Primò, vtrùm exemplum nimis antiquum ex origi

*nali inſstrumento traductum, propter antiquitatem exẽplationisexemplationis, fidem, aut probationem faciat, etiamſsi de ſsolemnitate traductionis non appareat; de quo vide Couar. practicar. dict. cap. 21. num. 7. Padillam in dict. l. 3. C. de diuerſsis reſscriptis, num. 13. & 14. vbi etiam explicat, quando inſstrumentum dicatur ab antiquo confectum. His iunge Molin. de Hiſspan. primogeniis, lib. 3. cap. 13. num. 49. vbi numeris præcedentibus probauit, ex exemplo Maioratus præſstari non poſsſse remedium poſsſseſsſsorium, de quo in l. 45. Tauri, niſsi appareat originale, vel exemplum ex mandato Iudicis cum partis citatione ab ipſso originali ſsumptum, idque ratione aut doctrina ſsuperiùs dicta: quòd exemplum regulariter non probat, niſsi fuerit ſsumptum authoritate Iudicis, & cum partis citatione poſstmodum verò d. num. 49. dicit in caſsu contingenti vidiſsſse à ſsupremo Caſstellæ Conſsilio, præſstitam bonorum Maioratus poſsſseſsſsionem ex quodam exemplo Primogenij antiquiſsſsimo, quod penes vltimum Maioratus poſsſseſsſsorem inuentum fuit, & quod tanquam vera ſscripturas Maioratus fuit ſsemper obſseruatum, & cui etiam plura alia veritatis adminicula aſsſsiſstebant. Iunge etiam Decianum. in conſs. 24. ex num. 27. lib. 1.

Secundò, vtrùm in dubio præſsumendum ſsit, citatio

*nem partis interueniſsſse, quæ neceſsſsaria eſst cùm exemplum tranſscribitur: de quo vide Padillam in dict. l. 3. C. de diuerſsis reſscriptis, num. 8. Decian, vbi ſsuprà, vſsque ad num. 47. vbi quid, ſsi ſsimus in antiquis.

Tertiò, vtrùm exemplum deſsumptum ab eodem No

*tario, qui originale confecit, plenam fidem faciat? In quo dubio partem affirmatiuam, ſscilicet plenè probare, videtur tenere Bart, in l. ſsi quis ex argentariis, §. prætor, ff. de edendo, per illum textum intelligendo, provt inducit Padilla, quem ſstatim referam: idem Bartolus in leg. Sempronio, ff. de legatis 2. Baldus, & Aretinus, per illum textum in l. vnum ff. de teſstamentis, Bartolus in princ. oppoſsitione 2. Salicetus num. 3. Alexan. num. 5. Iaſson n. 3. Curtius num. 11. & Purpuratus num. 24. in authent. ſsi quis in aliquo documento, C. de edendo, quos ſsequitur Padilla in d.l. 3. C. de diuerſsis reſscriptis, num. 4. & vltra eum Modern. Pariſs. qui in propoſsito cæteris aliis elegantius loquitur in conſsuet. Pariſs. tit. 1. §. 5. num. 42.

Nec vrget in contrarium textus in l. 1. §. ſsed ſsi vnum

* ff. de bonorum poſsſseſsſsione ſsecundum tabulas, qui expendi ſsolet ab aliis, quaſsi contrarium probet, dum dicit: Sed ſsi vnum fecerit quaſsi teſstamentum teſstator, aliud quaſsi exemplum: ſsi quidem id extat, quod voluit eſsſset testamentum, bonorum poſsſseſsſsio petetur: ſsi verò id quod exemplum erat, bonorum poſsſseſsſsio peti non poterit, vt Pomponius ſscripſsit. Nam verè textus ille loquitur in exẽploexemplo, quod quamuis ab ipſsomet teſstatore confectum fuiſsſset, ſsimplex tamen erat, nec ab eodem Tabellione ſsignatum: idcircò nullam fidem facere poteſst, vt aduertunt Gloſsſsa ibi verbo, exemplum, Alexand. in d.l. vnum ff. de testamentis, Decius in dict. authent. ſsi quis in aliquo documento num. 14. Modernus Pariſs. dict. §. 5. num. 42.

Denique tandem, & quarto loco, inſstrumentum fa

*ciens mentionem de alio regulariter non probare, per text, in dict. authent. ſsi quis in aliquo documento, C. de edendo, vbi Doctores communiter, & latè equidem explicarunt, Couar. practicarum, dict. cap. 21. num. 2. verſs. quod ſsi fiat. Maſscardus de probationibus, tom. 2. concluſsione 923. per totam, Petrus Auguſstin. Morla Emporij, tit. 11. de fide inſstrumentor. quæſst. 1. num. 22.

back | | continue

Castillo Sot...: Opera omnia, sive...

CAPVT XVI.

SVMMARIVM.

Embeddings Experiment